1. Weweni wino angatusansamusya nga tukulola ukuti tusyazile swenga pano tukupita mu ntazi? (Amalumbo 118:5-7)

UZYE kukatela akuwapo impindi yimwi yino mwapisile mu ntazi ica kuti amulola ngati musyazile mwenganye? Awavule avino wakayivwa, ukuwikako na wawonvi wa kwe Yehova nye. (1 Izya. 19:14) Nga avino namwemwe mukayivwa, mwakwizuka vino Yehova watulaya ukuti: “Ntalitela nkusye, ntalitela nkulecelezye.” Nga tukucita wo-o, tulilanda mu kusipa ukuti: “E Yehova wekavwa wane, ntandi ndatina.” (Hebe. 13:5, 6) Umutumwa Paulo walenvile ya-a amazwi ku wina Klistu wawuye mu Yudeya mu 61 C.E. Amazwi yano walanzile yakatwizusya amazwi ya kwe kimbila wa malumbo pa Amalumbo 118:5-7.​—Wazyani.

2. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande, swinya amulandu ci?

² E Paulo nawenye wamanyile ukuti e Yehova walinji we kavwa wakwe wulyanye vino calinji kwe kimbila wa malumbo. Amuno waweni vino wamwavwizyepo ku nsizi. Ku cakuloleko, waweni vino Yehova wamupusuzizye pa wulendo uwutale uwa pe sumbi imyaka yiwili ku nsizi. (Imili. 27:4, 15, 20) Mwe wo-o uwulendo ukuwikako ni mpindi zinji e Yehova walanjizizye ukuti walinji we kavwa wa kwe Paulo mu nzila invule. Twalanda pa nzila zitatu. Akuli kuti vino e Yehova wamwavwizye ukuwonvya e Yesu na wangeli, awa mu wuteko nga na wina Klistu wawuye. Ukusambilila pe vino e Paulo wapisilemo kwandi kutwavwe ukusuwila sana ukuti nasweswenye e Yehova alitwalilila ukwasuka amapepo yitu.

3. Avyani pamwi vino Paulo watalisile ukwelenganya, swinya amulandu ci?

³ E Paulo walondekwanga sana uwa kumwavwa. Mupipi  nu mwaka wa 56 C.E., awantu walondanga ukukoma Paulo mu Yerusalemu. Uwanda wuno wakonsilepo pano wamutwazile ku cilye ca Sanhedrin, napo awalwani wakwe walondanga ukumulya akanyama kawisi. (Imili. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Afwile pamwi watalisile ukwelenganya ukuti, ‘Uzye nditwalilila ukusipicizya zyo-o intazi ukufika mpindi ci?’

4. Uzye e Yehova wawonvizye wuli e Yesu pa kwavwa e Paulo?

⁴ Uzye e Yesu wavwizye wuli e Paulo? Uwanda wulyanye wuno walemile e Paulo “e Tatakulu,” e Yesu walolecezile kwe Paulo mu mpindi ya wusiku nu kumunena ukuti: “Sipa! Amuno wulyanye vino wawizizye sana ilandwe lizima pe nene mu Yerusalemu, avino uzipizile nu kuwizya na ku Roma.” (Imili. 23:11, [NWT]). Ala ya-a amazwi yawomelezizye nkaninye e Paulo! E Yesu wasalifizye Paulo pe vino wawombesizye mu mulimo wa kuwizya mu Yerusalemu. Swinya wamulayile ukuti walinji nu kumutwala na ku Roma nye kuno walinji nu kuyawizya ilyasi lizima. Pano Paulo wivwile ya-a amazwi afwile wayivwile ukuti amucinjililwe wulyanye vino umwana akayivwa nga ali mu makasa ya kwe yisi.

5. Uzye e Yehova wawonvizye wuli umungeli pa kwavwa e Paulo? (Lolani icikope pa nkupo.)

⁵ Antazi ci zinji zino e Paulo wapisilemo? Pa nsizi ya myaka vye yiwili ukufumilila pano walondanga ukumukoma mu Yerusalemu wakatusile uwulendo wa kuya ku Italy. Pano walinji mu nzila, pe sumbi pakatusile icimuza icikulu nkaninye ica kuti wano walinji mu wato watalisile ukulola ukuti wandi wafwe. Lelo e Paulo weni atatinile. Amulandu ci? Wawuzizye wano walinji nawo mu wato ukuti: “Uwusiku umungeli wa mfumu yane e Leza wino nkapakata [nkapepa] watela ayizile kwe nene wanena wati: ‘Paulo utatina. Uliya ukimilile pa mfumu nkulu. E Leza mu wuzima wakwe akusunjizile uwumi nu wumi wakwe wano uli nawo wonsi.’” E Yehova wawonvizye umungeli ukuwomelezya Paulo ukupitila mukunyocezyapo amazwi yano wamunenile pa kutalika ukupitila mwe Yesu. Swinya wonye wo-o avino cizile aciwa. E Paulo wafisile ku Roma wulyanye vino e Yehova wamulayile.​—Imili. 27:20-25; 28:16.

6. Awulayo ci uwakwe Yesu wuno wungatuwomya, swinya amulandu ci?

⁶ Uzye e Yesu akatwavwa wuli? Akatwavwa wulyanye vino wacisile kwe Paulo. Ku cakulolelako, e Yesu walaya wonsinye wano wakamukonka ukuti: “Nandi ndawa namwe pe, ukufika na ku nsilo ya nsi.” (Mat. 28:20) Ya-a amazwi yangatuwomya nkaninye. Amulandu ci? Amuno impindi zimwi cisipepuka nanti katicinye ukusipicizya intazi. Ku cakulolelako, nga ca kuti umukundwe witu wafwa, tusiwa vye nu wulanda pa mpindi ntici lelo  cikasumba impindi. Ne wamwi nawo wakusipicizya intazi zya mu wukote. Wanji nawo wakapita mu ntazi zino zikawasakamika sana. Lelo nanti ivintu vingawipa wulinye tukatwalilila ukusipicizya amuno twamanya ukuti e Yesu alitwalilila ukuwa naswe “Pe ,” ukuwikako na mu mpindi zya ntazinye.​—Mat. 11:28-30

7. Ukulingana nu Ukuwumbulika 14:6, uzye e Yehova akatwavwa wuli mwe ya-a amanda?

⁷ Izwi lya kwe Leza e Baibolo likatunena ukuti e Yehova akawonvya awangeli pa kutwavwa. (Hebe. 1:7, 14) Ku cakulolelako, wakatwavwa nu kutucinjilila pano tukuwomba umulimo wa kuwizya “ilandwe zima ilya wufumu” ku wantu wa “myiko yonsi na ku nko zyonsi ni ndimi.”​—Mat. 24:13, 14; wazyani Ukuwumbulika 14:6.

8. Uzye e Yehova wawonvizye wuli e songo wa wasilika ukwavwa Paulo?

⁸ Uzye awa mu wuteko wavwizye wuli e Paulo? Mu 56 C.E., e Yesu walaile e Paulo ukuti walinji nu kufika ku Roma. Lelo awaYuda wamwi mu Yerusalemu wamupanjilanga ukumusansa nu kumukoma. Acino walile e songo wa wasilika e Klaudiya Lisiasi wamanya, zuwa zuwa wanenile awasilika wakwe ukusucilila e Paulo ku Kesariya pano palinji amakilomita mu pipi ne 105. Walile pano wafika, umulasi e Felix wanenile awasilika ukuti wasunjile e Paulo “mwi sano lya kwe Herodi.” AwaYuda wano walondanga ukukoma e Paulo watalinji na maka ya kumukoma amuno walinji ukutali na woliwo.​—Imili. 23:12-35.

9. Uzye e Fesitasi wacinjilizile wuli e Paulo?

⁹ E Paulo wamazile imyaka yiwili mu cifungo ku Kesariya. Swinya wino watalisile ukuteka icitungu ca Kesariya pe yo-o impindi amulasi e Fesitasi. Acino awaYuda walenzile e Fesitasi ukuti ayize akapingulile e Paulo ku Yerusalemu, lelo Fesitasi wakanile. Pamwi cino calenzile afwile wamanyile ukuti awa Yuda “walondanga vye ukumusansa nu kumukomela mu nzila.”​—Imili. 24:27–25:5.

10. Uzye e Fesitasi wacisile wuli pano e Paulo walenzile ukuti wize wakamupanzye ku mfumu nkulu?

¹⁰ Mu kupita kwa mpindi e Paulo wizile awamupingulila mu Kesariya. Pa mulandu wa kuti e Fesitasi walondanga “ukusecelesya awaYuda,” wakolowozizye e Paulo ukuti: “Uzye ukuzumilizya ukuti uye ku Yerusalemu akuno nkakupanzizye umulandu wako?” E Paulo watili: “Nkulonda umulandu wane wuye ku mfumu nkulu!” Amuno wamanyile ukuti nga waya ku Yerusalemu awaYuda walinji nu kuya mukoma. Wamanyile nu kuti azipizile ukucitapo cimwi pa kucinjilila uwumi wakwe. Swinya wamanyile ukuti wazipizile ukuya wizya ilyasi lizima ku Roma. E Fesitasi walile walanzyanya ni nkombe zyakwe wanenile Paulo akuti: “Vino walonda ukuti uye ku mfumu nkulu, kokonye akuno uliya.” Vino e Fesitasi wapinguzile vyacinjilizile e Paulo ku walwani wakwe. Patalinji nu kuzimba e Paulo walinji nu kuya ukutali nkaninye kuno awalwani wakwe watalinji nu kufikako.​—Imili. 25:6-12.

11. Amazwi ci pamwi yano e Paulo welenganyangapo?

¹¹ Pano e Paulo walindililanga ukuya ku Italy afwile welenganyanga pa mazwi ya kusoka yano e kasesema Ayizeya wasosile wano wakalwisya e Yehova aya kuti: “Yelenganyani ica kucita! Ukuwa citanga ciwavwe cimwi, vwangani consinye cino mukulonda ukuvwanga! Lelo acavye citupu, amuno swenji Leza ali naswe!” (Ayize. 8:10) E Paulo wamanyile ukuti e Yehova alitwalilila ukumwavwa. Ukwelenganya pe co-o kufwile akuno kwamwavwizye ukusipicizya intazi zino wapisilemo ku nkolelo.

12. Uzye e Juliasi wasunganga wuli e Paulo, swinya calenzile e Paulo ayiluke cani?

 ¹² Mu 58 C.E., apano e Paulo wakatusile uwulendo wa kuya ku Italy. Pa mulandu wa kuti walinji amumfungwa, e Juliasi umusilika umwina Roma awino wamusucilizile. We-e umusilika walinji na maka ya kusunga e Paulo ukulingana na vino akulonda nampo nga kumucuzya nanti ukumusunga icete. Nomba uzye wawonvizye wuli amaka yakwe? Uwanda wuno wakonsilepo pano wafisile ku Sidone, e ‘Juliasi walanjizizye inkumbu kwe Paulo ica kuti wamuzumilizizye ukuti akalolane ni viwuza vyakwe.’ Swinya pano awasilika walondanga ukukoma awafungwa wonsinye wano walinji mu wato, e Juliasi wawalesizye. Cino wacitizile wo-o amuno “walondanga ukupususya uwumi wa kwe Paulo.” Vyo-o vino Juliasi wacisile, vifwile vyalenzile e Paulo ayiluke ukuti e Yehova awino wawonvyanga we-e umusilika wa cikuku ku kumwavwa nu kumucinjilila.​—Imili. 27:1-3, 42-44.

13. Uzye e Yehova angawonvya wuli awa mu wuteko pa kutwavwa?

¹³ Uzye e Yehova akawonvya wuli awa mu wuteko pa kutwavwa? E Yehova nga akulonda ukuficilisya ukulonda kwakwe, angawonvya umuzimu wakwe uwutele ukulenga awa mu wuteko ukucita vino akulonda. E Solomoni walenvile ukuti: “Imfumu e Leza akatungulula amelenganyo ya mfumu ndi vino akaleka aminzi ya kutantala nanti ntazi.” (Imilu. 21:1) Uzye wo-o umulumbe wasula mwinye? Wulyanye vino awantu wangimba umufolo nu kupawula aminzi ukuyatwala kuno aweneco wakulonda, avino ne Yehova angawonvya umuzimu wakwe uwutele ukupilula amelenganyo ya kateka pa kuti aficilisye ukulonda kwakwe. Nga wacita wo-o, cikalenga awa mu wuteko ukupingula ivintu mu nzila yino ingazipila awantu wakwe.​—Linganyaniko Ezra 7:21, 25, 26.

14. Ukulingana ni Imilimo 12:5, awaweni wano tungapepelako?

¹⁴ Avyani vino tuzipizile ukucita? Tungapepelako “izya mfumu na wakapanzya” pano wakupingula pe vino vikumile imipepele yitu nu mulimo wa kuwizya. (1 Tim. 2:1, 2; Nehe. 1:11) Tungapepelako awanawitu na wankazi wano wanyepwa, wulyanye vino awina Klistu wa kutalicila wacitanga. (Wazyani Imilimo 12:5; Hebe. 13:3) Swinya tungapepelako na wakapokola wano wakusunga awanawitu na wankazi. Tunganena e Yehova ukuti awape umwezo uwuzima pa kuti wawe ngati we Juliasi swinya  wawa ni “nkumbu” ku wanawitu na wankazi wano wanyepwa.​—Lolani ivya kutwavwa pa kuisambilizya ukufuma pa Imilimo 27:3 mwe Baibolo ya Cizungu iya pa intaneti.

15-16. Uzye Yehova wawonvizye wuli e Luka ne Aristarikasi pa kwavwa e Paulo?

¹⁵ Uzye awina Klistu wavwanga wuli e Paulo? Pano e Paulo wayanga ku Roma e Yehova wamwavwizye ukupitila mu wina Klistu wawuye. Katulandeko pa vya kulolelako vimwi.

¹⁶ E Aristarikasi ne Luka waitemezilwe ukusucilila e Paulo ku Roma. * E Baibolo itatunena ukuti e Yesu wawalayile ukuti nawo walinji nu kufika umutende ku Roma. Fwandi pano wakatusile ukuya ku Roma wayiwisile vye mu wusanso. Lelo cino calenzile ukuti wasucilile Paulo amuno walondesyanga ukumwavwa. Swinya wizile awamanya impindi yinjinye ukuti walinji nu kufika kuno wayanga. Pano e Aristarikasi ne Luka wakwelanga uwato ku Kesariya afwile e Paulo wapefile ipepo lya kufuma pansi ya mwezo, ilya kusalifya e Yehova pa kumupa wa-a awina Klistu awasipe.​—Imili. 27:1, 2, 20-25.

17. Uzye e Yehova wavwizye wuli e Paulo ukupitila mu wanawitu?

¹⁷ Awanawitu wavwizye sana e Paulo pe wo-o wulendo. Ku cakulolelako, pano wafisile mu musumba wa Sidoni e Juliusi “wamuzumilizizye ukuti akalolane ni viwuza vyakwe alya kuti wangaya wakamupe vino akulonda.” Swinya pano wafisile mu musumba wa Puteoli, e Paulo ni viwuza vyakwe ‘wazanile awina Klistu wawuye wano wawalambilizizye ukuti wikaleko nawo pa manda 7.’ Ukwasowa nu kuvwilika e Paulo afwile wawomelezyanga nkaninye wa-a awanawitu wano wawapocelelanga. Afwile wawasimicilangako ivizima vino waitopwanga mu mulimo wa kwe tatakulu. (Linganyaniko Imilimo 15:2, 3.) Pa nsizi ya kuwomelezyanya e Paulo ni viwuza vyakwe watwalilizile nu wulendo wawo.​—Imili. 27:3; 28:13, 14.

18. Acani cino calenzile e Paulo asalifye Yehova swinya awomelezwe?

 ¹⁸ Pano e Paulo wayanga akupalamila ku Roma, afwile welenganyanga pa mazwi ya mwe kalata wino walembezile iwungwe lya mu Roma imyaka yitatu ku nsizi aya kuti: “Nalucila imyaka nu winji yonsi ukwiza kwe mwemwe.” (Roma. 15:23) Lelo atamanyile ukuti alifika ku Roma lyo amumfungwa. Yelenganyani vino wayivwile pano wazanile awanawitu na wankazi mu nzila wakumulindilila pa kuti wamulamuke! Baibolo ikati “Ala Paulo wawalola asalifya Leza, asankana.” (Imili. 28:15) Amulandu ci wuno e Paulo wasalifizizye e Yehova pano walola awanawitu na wankazi? Amuno wilusile ukuti e Yehova wamwavwanga ukuwonvya awina Klistu wawuye.

19. Ukulingana ne 1 Peter 4:10, Uzye e Yehova angatuwonvya wuli pa kwavwa wano wakupita mu ntazi?

¹⁹ Avyani vino tuzipizile ukucita? Uzye mwamanyako wamwi mwi wungwe linu wano wakasakamikwa pamulandu wa kulwala, ukufwilwa nanti pa mulandu wa ntazi zinji? Nga ca kuti apano wali, mungalenga kwe Yehova ukuti amyavwe ukumanya vino mungalanda nanti ukucita pa kuti muwawomelezye. Vino mungalanda nanti ukucita vingawa avino weyo umwanawitu nanti e nkazi akulondesya pe yoyo impindi. (Wazyani 1 Peter 4:10.) * Nga tukucita wo-o, tulilenga wasuwile sana amazwi ya kwe Yehova aya kuti, “Ntalitela nkusye, ntalitela nkulecelezye,” swinya cililenga ukuti tuwasecelela.

20. Amulandu ci wuno tungalandila mu kusipa ukuti: “E Yehova we kavwa wane”?

²⁰ Nasweswenye mwe ya-a amanda tukapita mu ntazi invule wulyanye vino calinji kwe Paulo na wawuye. Lelo twamanya ukuti tungatwalilila ukusipicizya amuno e Yehova wawa ku luwali lwitu. Akatwavwa ukupitila mwe Yesu na wangeli. Angatwavwa ukuwonvya awa mu wuteko nga ca kuti akulonda ukuficilisya ukulonda kwakwe. Swinya akawonvya umuzimu wakwe uwutele wuno wukalenga ukuti swewawonvi wakwe twakwavwana nga twawa ni ntazi. Fwandi na sweswenye twawa ni vivule vino vingalenga tulande ndi vino Paulo walanzile ukuti: “E Yehova wekavwa wane, ntandi ndatina. Nga umuntu nawe angancita cani?”​—Hebe. 13:6.