1. Amulandu ci wuno tusizungucila wo-o vino awantu wakalola ngati watanga wasuwile uwili wensinye?

 AWANTU mwe yo-o insi ya kwe Satana watamanya wino wangasuwila. Wakakwivwa uwuwi pe vino wano wakacita ivya wukazi, awa muvikanza vya nsi ni ntunguluzi zya simapepo wakacita. Naco-o calenga walola ukuti watanga wasuwile iviwuza vyawo, awina mupalamano na lupwa lwawonye. Co-o citazipizile ukutuzungusya, amuno e Baibolo yalandizile lya nkani ukuti: ‘Mumanda yakupelelechezya awantu . . . , wataliwa . . . nichisinka, . . . waliwa nulwambo, . . . wachipiluka.’ Co-o cikusula mukuti awantu waliwa ngati we Satana, e leza wa mwe yo-o insi wino pasi nanti wumwinye wino angamusuwila.​—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Awaweni wano tungasuwila? (b) Avyani vino wamwi wangavwilika?

² Lelo swe wina Klistu twamanya ukuti tungasuwila e Yehova. (Jere. 17:7, 8.) Twamanya ukuti watukunda swinya ‘atalitela akankamule nanti ukusya’ iviwuza vyakwe. (Amalu. 9:10) Swinya tungasuwila ne Klistu Yesu, amuno watufwizile. (1 Pet. 3:18) Cinji acakuti twayilolela na sweweneco ukuti vino vyawa mu Baibolo vikatwavwa. (2 Tim. 3:16, 17) Fwandi tungasuwila e Yehova, e Yesu ne Baibolo. Lelo wamwi wangavwilika nga cakuti wangasuwila awanawitu na wankazi mwi wungwe. Nga cakuti tuzipizile ukuwasuwila, lyo amulandu ci wuno tungawasuwilila?

3. Alongo ci uluyiwele luno twakwata? (Marko 10:29, 30)

³ E Yehova watusola ukuwa mu lupwa lwa kapepa wakwe ukuzinguluka insi yonsinye. Lo-o lwawa alongo uluyiwele nkaninye swinya tukazanamo ivizima. (Wazyani Marko 10:29, 30.) Awanawitu ukuzinguluka insi yonsinye wakunda e Yehova ndi vino na sweswenye twamukunda. Swinya wakakwelezya na maka yawo yonsinye ukukonka amasundo yakwe. Tukakundana nanti acakuti twasunkanavye pa muku wakutalicila, asamulandu nukuti twapusana indimi, intambi ni mizwalile. Cinji acakuti, tukacilamo ukwivwa icete nga  cakuti tukulumbanya nukupepela caponga Umukwasi witu uwa kwi yulu.​—Amalu. 133:1.

4. Amulandu ci wuno tukalondela ukuwa na wanawitu na wankazi?

⁴ Peyonye impindi apano tuzipizile ukulemenkana sana na wanawitu na wankazi. Amuno mpindi zimwi wakatwavwa ukusenda ivisendo. (Roma. 15:1; Gal. 6:2) Cinji acakuti wakatuwomelezya ukutwalilila ukuwombesya mu mulimo wa kwe Yehova nukutwalilila ukuwa iviwuza vyakwe. (1 Tes. 5:11; Hebe. 10:23-25) Teyelengayani pevino cingawa nga cakuti kusi awanawitu na wankazi wano wakututunjilila ukucimvya awalwani witu, akuli ukuti e Satana Ciwa na wano wakamukoncelela. Swinya nombanye e Satana na wano akatungulula wali nukusansa awawomvi wa kwe Yehova. Ukwasowa nukuvwilika, peyoyo impindi tuliyivwa icete nkaninye ukuzana ukuti awanawitu na wankazi wali kuluwali lwitu.

5. Amulandu ci wuno wamwi cikawatalila ukusuwila awanawitu na wankazi?

⁵ Wamwi cikawatalila ukusuwila awanawitu na wankazi. Cimwi cino cikalenga wapotwa ukuwasuwila, apamulandu wakuti ncepamwi wanenileko umwanawitu nanti e nkazi wumwi ivya nkama apano nawe wakana ukuvisunga waya wanenako wanji nanti pa mulandu wakupotwa ukuficilisya vino wapangine. Ne mpindi zimwi cinji cino cingalenga, apamulandu wakuti wumwi wacisile nanti ukulanda cino cawalumisizye umwezo. Ivyamusango wo-o nga vyacitika, vikalenga wamwi wapotwa ukusuwila awanawitu na wankazi. Nomba acani cino cingatwavwa ukusuwila awanawitu na wankazi?

6. Uzye ulukundo lungatwavwa wuli ukusuwila wanji? (1 Wakorinte 13:4-8)

⁶ Ulukundo awili e kamale wakusuwila wanji. Mwe 1 Wakorinte icipandwa 13 mwawa imiwele ya lukundo yino yingatwavwa ukutalika ukusuwila nanti ukusuwila awanawitu na wankazi naswinya. (Wazyani 1 Wakorinte 13:4-8.) Ku  cakulolelako, pa vesi 4 pakalanda ukuti “ulukundo lukazizimichizya swinya luli ninkumbu.” E Yehova akatutekanizizya nanti acakuti twamuwembucila. Wonye avino nasweswenye tungatekanizizya awanawitu na wankazi nga cakuti walanda nanti ukucita vimwi vino vyatulumisya umwezo. E Vesi 5 yikalanda ukuti: ‘[Ulukundo] lusisamalila ukuvitwa; lusiwika uwuwipe kumwezo.’ Tutazipizile ‘ukuwika uwuwipe ku mwezo,’ akuli ukuti ukuwakwizuka cila mpindi amazwi amawipe yano umwanawitu nanti e nkazi watunenile. Ekawizya 7:9 nayo yikatunena ukuti “cazipa ukuyilema kukuvitwa nanti kukufulwa.” Fwandi cacindama nkaninye ukuwomvya amazwi yano yawa pa Waefeso 4:26, pano pakati: “Mutize muwavitwa nanti ukufulwa uwanda wonsi”!

7. Uzye ivisinka vya masundo vino vikazanwa pe Mateyu 7:1-5 vingatwavwa wuli ukusuwila wanji?

⁷ Cinji cino cingatwavwa ukusuwila awanawitu na wankazi, akuwalola ndi vino Yehova akawalola. E Yehova wawakunda swinya asiwikavye amano kwe vino wakamuwembucila. Nasweswenye avino tuzipizile ukucita. (Amalu. 130:3) Ukucila ukuwika vye amano ku viluwo vino wakacita, tuzipizile ukwelezya na maka ukulola imiwele imizima yino wawa nayo na pe vino wakawombesya ukucita ivizima. (Wazyani Mateyu 7:1-5.) Twasuwila ukuti wakalonda ukucita ivizima swinya wasilonda ukutulumisya umwezo, amuno e Baibolo yikalanda ukuti ulukundo “lukasuwila ivintu vyonsi.” (1 Kor. 13:7) Nomba ya-a amazwi yasakusula mukuti e Yehova akakwenecela ukuti tuwasuwila wanji apasowa ni milandu imicindame. Lelo akakwenecela ukuti tuwasuwila wanji pamulandu wakuti kuli imilandu yino yikulenga ukuti tuwasuwile. b

8. Mungacita wuli pakuti musuwile awanawitu na wankazi?

⁸ Pakapita impindi pakuti tusuwile awanawitu na wankazi. Nomba tungacita wuli pakuti tuwasuwile? Muzipizile ukuwamanya icete. Nomba pakuti mucite wo-o, muzipizile ukuwalanzyanya nawo lyonsinye pano muli pakulongana. Swinya mwatantika ukuwomba nawo mu mulimo wakuwizya. Muzipizile ukuwatekanizizya mpaka musuke muwamanye, nu kulola nga cakuti mungawasuwila. Pakutalika mutazipizile ukuwasimicila vyonsinye ivya palwinu pano mutani muwamanye. Nga cakuti mwawamanya icete ncepamwi apano mungatalika ukuwanena vino mukuyivwa. (Luk. 16:10) Nomba mungacita wuli nga cakuti umwanawitu wakana ukusunga inkama nanti wakana ukuficilisya vino mwapangine? Mutazipizile ukumala wuciwuza winu paponye, lelo muzipizile ukuleka papiteko impindi. Mutazipizile ukuleka vino umwanawitu wumwi wacita vilenge muleke ukusuwila awanawitu wanji. Lekani tusambilile pa wawomvi wa kwe Yehova wamwi awa ku kaali, wano watwalilizile ukusuwila wanji asamulandu nukuti wamwi wacisile vino weni watenecelanga ukuti wangacita.

9. (a) Uzye e Hana walanjizizye wuli ukuti wasuwizile e Yehova asamulandu ni viluwo vino wamwi wano watungululanga wacitanga? (b) Uzye icakulolelako ca kwe Hana cikumisambilizya cani pakusuwila wano Yehova wasonta ukusakamala awantu wakwe? (Lolani icikope.)

⁹ Uzye mukatela amwivyapo uwuwi pe vino umwanawitu wino wakwata ivisingamo mwiwungwe wacisile? Nga camiciticilapo lyo ukusambilila pa cakulolelako ca kwe Hana kwandi kumyavwe. Peyoyo impindi e Eli awino walinji we Simapepo Mukulu mu Israeli. Lelo awa mulupwa lwakwe watalinji acakulolelako cizima kwe wanji. Awana wakwe wano wasonsilwe ukuwomba imilimo, walinji ni miwele imiwipe swinya iya nsoni, lelo e yisi atawisileko namano ku kuwasunda. E Yehova atafumizyepo e Eli pa Wusimapepo Wukulu paponye. Lelo nanti ciwe wo-o, e Hana atalesilepo ukukonka uwutunguluzi wa kwe Leza ukupitila mukuleka ukuya kwi tempile mukupepa nanti acakuti e Eli wacilinji we Simapepo Mukulu.  Pano e Hana wapepanga lyo ali nu wulanda nkaninye, e Eli wamunenile ukuti akozilwe. We e Simapepo walenguluzile we-e umwanaci wino walinji nu wulanda ukwasowa nukumanya ivisinka vyonsi. (1 Sam. 1:12-16) Lelo e Hana walayile ukuti alila wakwata umwana umonsi alimupa kwe Yehova. Swinya walondesyanga sana ukuficilisya vino walafile nanti acakuti e Eli awino walinji nukuwasakamala umwana wakwe pi tempile. (1 Sam. 1:11) Uzye wamwana Eli walondekwanga ukusundwa pa viwipe vino wacitanga? Walondekanga ukuwasunda, swinya e Yehova wizile awasunda pa mpindi iyiyane. (1 Sam. 4:17) Peyilyanye impindi e Yehova wizile alambula e Hana nukumupa umwana umonsi e Samweli.​—1 Sam. 1:17-20.

10. Uzye Imfumu David yatwalilizile wuli ukusuwila wanji asamulandu nukuti wamwi wamupilucizile?

¹⁰ Uzye wakatela awamipilucilapo kwe ciwuza winu? Nga wamipilucilapo lekani tusambilile pa cakulolelako ca Mfumu David. Umonsi uwizina lya kuti Ahitofeli walinji pa viwuza vino David wakweti. Nomba pano e Abisolomu walondanga ukupoka e yisi David uwufumu e Ahitofeli wizile awa kuluwali lwa kwe. Ukwasowa nukuvwilika e David cifwile camulumile nkaninye. Amuno wamupilucizile ku mwana wakwe na kumuntu wino walolanga ukuti weciwuza wakwe. Lelo nanti ciwe wo-o, vyo vino vyamuciticizile vitalenzile aleke ukusuwila wanji. Watwalilizile ukusuwila Hushai e ciwuza wakwe uwacisinka wino atamupondocezile. Kwalinji imilandu imivulenye yino yalenzile asuwile e Hushai. Impindi yimwi e Hushai wawisile nuwumi wakwe muwusanso pakuti ayavwevye e David, naco-o calanjizizye apatiswenye ukuti walinji we ciwuza muzima.​—2 Sam. 17:1-16.

11. Uzye umuwomvi wa kwe Nabali wumwi walanjizizye wuli ukuti wasuwizile e Abigel?

¹¹ Katulandeko na pa cakulolelako na cinji ica muwomvi wa kwe Nabali. E David na wonsi wakwe wacinjilizile nkaninye awawomvi wamonsi umukankala uwizina lya kuti Nabali. Nomba mukupita kwa mpindi e David wizile alenga we-e umonsi umukankala e Nabali ukuti apeko awonsi wakwe ivyakulya vino walinji nukukumanisya. Pano e Nabali wakanile ukuwapa ivyakulya, e David wafuzilwe nkaninye. Icakuti wapinguzilepo ukuti wandi akome awonsi wonsinye mu ng’anda ya kwe Nabali. Acino umuwomvi wumwi wayile anena Abigel e muka Nabali vyonsinye vino vyacitisile. Pamulandu wakuti na wenye we-e umuwomvi walinji mwe lo-o ulupwa, wamanyile ukuti wino angapusyavye uwumi wakwe we Abigel. Acino mucifulo cakuti  asamale wasuwizile ukuti e Abigel walinji nukulenga ivintu ukuwa icete. Wasuwizile e Abigel, amuno awantu wonsinye wamanyile ukuti walinji amwanaci wamano. Vino vizile avicitika, vyalanjizizye ukuti we-e umonsi walinji ni milandu imicindame yino yalenzile asuwile e Abigel. Swinya e Abigel wasifile nukuya mukulesya e David ukuti atakacite vino walondanga ukucita. (1 Sam. 25:2-35) Wasuwizile ukuti e David walinji nukupingulapo icete nga wamunena.

12. Uzye e Yesu walanjizizye wuli ukuti wasuwizile awasambilizi wakwe asamulandu nu kuti waluvyanyanga?

¹² E Yesu wasuwizile awasambilizi wakwe nanti acakuti waluvyanyanga. (Yoha. 15:15, 16) Ku cakulolelako, pano e James ne Yohani wayile kwe welilwe ukuti ayize awape ivifulo iviyiwele mu Wufumu, e Yesu atatalisile ukuvwilika pe cino calenzile wawombela Yehova nanti ukuwafumya pawutumwa. (Mar. 10:35-40) Mukupita kwa mpindi, uwusiku pano wamulemile, awasambilizi wakwe wonsinye wamusamazile. (Mat. 26:56) Lelo nanti ciwe wo-o, e Yesu atalesile ukuwasuwila. Wawamanyile icete sana ukuti watapwililika. Swinya “wawakunzile napakupelelechezyanye.” (Yoha. 13:1) Watili wazyulupuka wapile awatumwa wakwe awacisinka 11 umulimo uwucindame uwakupanga awasambi nukusakamala ing’onzi zyakwe. (Mat. 28:19, 20; Yoha. 21:15-17) Walinji ni milandu imicindame yino yalenzile asuwile wa-a awantu wano watalinji awapwililike. Wonsinye watwalilizile ukuwomba ni cisinka mpaka na pano wamazile umulimo wawo munsi. Ukwasowa nukuvwilika e Hana, David, Abigel, e Yesu nu muwomvi wa kwe Nabali, wawa avyakulolelako ivizima ivyakusuwila awantu wano watapwililika.

13. Acani cino cingalenga catuwomela ukusuwila wanji?

¹³ Uzye cikatela acimiciticilapo, icakuti mwanena umwanawitu wumwi ivya nkama apano nawe wamipilucila waya wanenako nawantu wanji? Nga camiciticilapo, cifwile camilumile nkaninye. Ku cakulolelako, yelenganyani ukuti e nkazi wanenako eluda wumwi ivya nkama swinya wasuwila nukuti we-e eluda atandi aneneko wanji. Nomba uwanda wuno wakonkapo e muka eluda watalika ukuwomelezya e nkazi, co cikulanjizya ukuti amanyile ivya nkama vino we nkazi wasimicizile umulume. Ukwasowa nukuvwilika, nga cawa wo-o citanga ciwe acipepuke kwe nkazi ukusuwila we eluda. Lelo nanti ciwe wo-o, we nkazi waya kwe eluda winji ukuti amwavwe ukusuwila na swinya eluda wino wayile anena umuci nukusuwila wa eluda wonsinye. Swinya we-e umwanawitu winji wamwavwa ukutalika ukusuwila wa eluda ni mitanticile yawo.

14. Acani cino cavwizye umwanawitu wumwi ukutalika ukusuwila wanji naswinya?

¹⁴ Umwanawitu wumwi wafulizilwe wa eluda wawili pampindi intali, naco-o calenzile awayivwa ngati atanga awasuwile. Lelo wizile ayelenganya pe vino umwanawitu wino wacindisile sana walanzile. Amazwi yano we-e umwanawitu walanzile yalinji amapepuke lelo yano yalinji na maka. Watili: “Umulwani witu we Satana asa wanawitu.” We-e umwanawitu welenginye nkaninye peco-o icisinka nukupepelapo. Swinya mukupita kwa mpindi wizile apanga umutende na wa-a wa eluda.

15. Amulandu ci wuno pangapitila impindi pakutalika ukusuwila awantu wanji naswinya? Landani pa cakulolelako.

¹⁵ Uzye wakatela awamipokapo umulimo mwiwungwe? Icamusango wo-o nga cacitika cikaluma nkaninye. Mu myaka ya mu ma 1930 pano wawinzile umulimo witu ku wuteko wa ci Nazi mu Germany, e nkazi Grete ne mama wakwe walinji Ante zya kwe Yehova wano watwalilizile ukuwa ni cisinka. E Grete wivwanga icete nkaninye ukukopololela kweneko awanawitu na wankazi amakope ya Ulupungu lwa kwe Kalinda. Lelo pano awanawitu wamanyile ukuti e yisi atalondanga ukusambilila icine, wizile awamupoka wo-o umulimo. Amuno watinanga nukulola ngati e yisi angiza asende ivyewo nukuya mukupa wano wakatucilanga iwungwe. Intazi yino e Grete wakweti  yitapelezilevye pa-a. Impindi yonsinye pano kwalinji Inkondo ya Citi Wili, awanawitu watapangapo e Grete ne mama wakwe amakope ya magazini. Swinya watawavwanzyanga nukuwavwanzya nga cakuti wawasunkanya. E Grete camulumile nkaninye. Swinya papisile impindi intali pakuti atetele wa-a awanawitu nukutalika ukuwasuwila naswinya. Mukupita kwampindi wizile ayiluka ukuti e Yehova afwile wawatetela, fwandi nawenye wazipizile ukuwatetela. c

16. Amulandu ci wuno tuzipizile ukuwombesya ukusuwila awanawitu na wankazi?

¹⁶ Nga cakuti mwapitapo mu ntazi iyikolaneko na yino tetwalandapo, muzipizile ukuwombesya pakuti mutalike ukusuwila wanji naswinya. Nanti acakuti pakucita wo-o pangapita impindi, mukuwombesya kwinu mulifuma ivizima. Ku cakulolelako, nga cakuti twalilepo ivyakulya muno mwalinji e poyizoni, tungawikako sana amano pano tutani tulye ivyakulya ivili vyonsinye. Lelo nanti ciwe wo-o, ukulya lyonga ivyakulya muno muli e poyizoni asakuno kungatulesya ukulya. Wonye avino tutazipizile ukuleka iviwipe vino twapisilemo vilenge tuleke ukusuwila awanawitu na wankazi. Amuno twamanya ukuti swensinye tutapwililika. Nga cakuti tutalesile ukusuwila wanji tuliwawa ni nsansa swinya tuliwawika amano kwe vino tungacita pakuti twatunjilila umuzimu wakusuwilana mwi wungwe.

17. Amulandu ci wuno tuzipizile ukusuwila wanji swinya avyani vino tulisambilila mu cipande cino cikonsilepo?

¹⁷ Asalivule pano awantu wakasuwilana mwe yo-o insi ya kwe Satana. Lelo sweswe tukasuwila awanawitu na wankazi pamulandu wakuti twawakunda. Ko-o ukusuwilana kukalenga twasecelela nukuwa awalemenkane pe yo-o impindi. Swinya kulitucinjilila na pano twiza twakwata intazi ku nkolelo. Mungacita wuli nga cakuti wumwi wakana ukuficilisya vino mwapangine icakuti mwaleka nukumusuwila? Mwakwelezya na maka ukulola ivintu ndi vino Yehova akavilola. Mwawomvya ivisinka vya masundo ya mu Baibolo, ukukundilako awanawitu na wankazi nga nukusambililako ku vyakulolelako vya mu Baibolo. Tungacimvya ulupato swinya tungatalika ukusuwila wanji naswinya. Nga twacita wo-o, tulizanamo amapaalo yano yakafumamo mukukwata iviwuza ivivule, vino ‘vikalemenkana na sweswe ukulusya nuwunyina.’ (Imilu. 18:24) Nomba tutazipizile ukupelelavye pakusuwila wanji, lelo tuzipizile ukulenga nawonye wamanye ukuti wangatusuwila. Mu cipande cino cikonsilepo, tulisambilila pe vino tungacita pakuti awanawitu watusuwile.