1. Avyani vino vingalenga catuwomela ukuwa ni civwila?

 UZYE mpindi zimwi cikamitalila ukuwa ni civwila? Nga cikamitalila lyo mutawa mwenga. Amuno avyo calinji na ku mfumu David. Acino wapefile kwe Yehova ukuti: “njavwa uleke mbe numuzimu wakutontela.” (Amalu. 51:12) E David watemilwe nkaninye e Yehova. Lelo nanti ciwe wo-o, mpindi zimwi camutalilanga ukuwa ni civwila. Amulandu ci? Ica kutalicila, amuno twapyana ukukanawa ni civwila. Icaciti wili acakuti, e Satana akakwelezya na maka ukutwelezya pa kuti tupondocele Yehova ngati avino weni wacisile. (2 Kor. 11:3) Icaciti tatu, tukakwikala na wantu wano wawa ni miwele ya wucipondoka wo wakatungululwa nu “muzimu wuno kanonzi wukawomba mu wana wa ntatontela.” (Efes. 2:2) Fwandi tutazipizile vye ukupelela pa kulwisya uluwembu luno twapyana lelo tuzipizile ukwelezya na maka ukukana amelezyo ya kwe Satana ni vintu vyamwe yo-o insi pa kuti twakwivwila Yehova na wano wasonta ukutungulula.

2. Uzye “ukwivwila” kwasula mwinye? (Jemusi 3:17)

² Wazyani Jemusi 3:17 E kalemba we Baibolo wumwi uwizina lya kuti Jemusi walanzile ukuti awantu wa mano ‘wakakwivwila.’ Uzye ya-a mazwi yakasula mwinye? Yasula mu kuti tuzipizile ukuyikundila ukwivwila wano Yehova wapa amaka yamwi. Lelo nanti ciwe wo-o, e Yehova asilonda twakwivwila wano wakutunena ukuti tuleke ukukonka amasundo yakwe.—Imili. 4:​18-20.

3. Amulandu ci wuno cacindamila ukwivwila wano Yehova wapa amaka yakutungulula?

³ Cingapepuka nkaninye ukwivwila Yehova ukucila ukwivwila awantu. Amuno vyonsinye vino Yehova akatunena ukucita vyafikapo. (Amalu. 19:7) Nomba awantu wano wawa ni nsambu zya kututungulula weni watapwililika. Lelo nanti ciwe wo-o, e Yehova wapa awakwasi, wakateka wa nsi na wa eluda amaka yamwi  ayakutungulula. (Imilu. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Pet. 2:​13, 14) Fwandi nga tukuwivwila lyo tukulanjizya ukuti tukwivwila Yehova. Lekani tusambilile pe vino tungacita pa kwivwila awantu wano Yehova wapa amaka nanti acakuti mpindi zimwi cingatutalila ukuzumilizyako nanti ukukonka vino wapingulapo.

4. Amulandu ci wuno awacitici awavule wasikwivwila awakwasi wawo?

⁴ Awacitici wakazanwa na wacitici wanji wano ‘wasitontela awakwasi wawo.’ (2 Tim. 3:​1, 2) Amulandu ci wuno wa-a awacitici wanji wasikwivwila awakwasi wawo? Wamwi wasiwivwila pa mulandu wa kuti awakwasi wakawanena ukucita vino weni wasicita. Na co-o cikalenga awana walola ukuti asa cizima ukucita wo-o. Ne wamwi wakalola ngati vino wakawanena ukucita avya kaali swinya wakawomya vye ivintu. Uzye namwemwe avyo mukayivwa? Awavule cikawawomela ukukonka isundo lya kwe Yehova ilya kuti: “Wana tontelanji awakwasi winu mu Mfumu, amuno coo a ciyane.” (Efes. 6:1) Nomba acani cino cingamyavwa ukucita wo-o?

5. Ukulingana ne Luka 2:​46-52, amulandu ci wuno e Yesu wawela acakulolelako icizima ku wacitici pa kwivwila awakwasi?

⁵ Mungasambilila ukuwa ni civwila kwe Yesu. (1 Pet. 2:​21-24) Walinji amupwililike nomba awakwasi wakwe weni watalinji awapwililike. Lelo wawacindikanga nkaninye nanti acakuti mpindi zimwi waluvyanyanga nu kukana mwivwicisya. (Ukuf. 20:12) Lekani tusambilile pe vino vyacitisile pano walinji ni myaka 12. (Wazyani Luka 2:​46-52) Pano wayile ku Yerusalemu na wakwasi wakwe wizile awamusya ukwasowa ukumanya. Walinji amulimo wa kwe Jozefu ne Mariya ukusinincizya ukuti awana wawo wonsinye wali pi wumba pano wanyocelanga ku ng’anda ukufuma mukuzevya. Lelo pano wamuzanile, e Mariya wapile e Yesu umulandu wakuti awino walenzile asyale ku Yerusalemu. E Yesu nga kulonda wange awanene ukuti woliwonye waluvinye. Lelo wawasusile vye amazwi matici swinya mu mucinzi. Nanti ciwe wo-o, e Jozefu ne Mariya, “watilusile chino wawanenile.” Naponye e Yesu watwalilizile “ukuwatontela.”

6-7. Avyani vino vingavwa awacitici ukwivwila awakwasi wawo?

⁶ Mwe wacitici, uzye cikatela acimitalilapo ukwivwila awakwasi winu pano waluvyanya nanti pano wapotwa ukumivwicisya? Avyani vino vingamyavwa ukuwivwila? Ica kutalicila, mwakwelenganya pe vino Yehova akayivwa nga cakuti mwivwila awakwasi winu. E Baibolo yikati mwakwivwila awakwasi winu, “amuno chochonye achino chikasechelesya Leza.” (Kolo. 3:20) E Yehova wamanya ukuti mpindi zimwi awakwasi wangapotwa ukumivwicisya nanti wangamipanjila amasundo yano yatanga yapepuke ukukonka. Lelo nga cakuti mukuwivwila asa mulandu nu kuti avino cili, mungalenga Yehova ukusecelela.

⁷ Icaciti wili, mwakwelenganya pe vino awakwasi winu wakayivwa nga cakuti mwawivwila. Mwakwizuka ukuti nga mwawivwila mukalenga awawa ni nsansa swinya wakamisuwila nkaninye. (Imilu. 23:​22-25) Cinji acakuti, wuciwuza winu na woliwo wuliwoma nkaninye. Umwanawitu Alexandre wino akakwikala ku Belgium walanzile ukuti, “Pano natalisile ukwivwila awakwasi wane impindi imvule ivintu vizile avipiluka. Twizile atulemenkana nkaninye swinya twalinji ni nsansa.” b Icaciti tatu, mwakwelenganya pe vino ukuwa ni civwila kulimyavwa ku nkolelo. E Paulo wino akakwikala ku Brazil walanzile ukuti, “Ukwivwila awakwasi kwanjavwa ukwivwila Yehova na wanji wano wawa na maka  ya kutungulula.” E Baibolo yalanda pa mulandu wumwi uwucindame wuno wuzipizile ukulenga mwakwivwila awakwasi. Yikati: “Alyakuti uwawa ichete, mbali nukuwa nuwulanzi munsi.”—Efes. 6:​2, 3.

8. Avyani vino vikalenga awacitici awavule wakwivwila awakwasi wawo?

⁸ Awacitici awavule walola vino ivintu vikawazipila nga cakuti wakwivwila awakwasi wawo. E Luiza uwaku Brazil, pa kutalika camutalilanga nkaninye ukwivwicisya umulandu wuno awakwasi wakwe wamulesezizye ukuwomvya e foni pa mpindi yimwi. Amuno walolanga ukuti awawuye awavule walinji na ma foni. Mukupita kwa mpindi apano wizile alola ukuti awakwasi wakwe walondanga vye ukumucinjilila. Pe yo-o impindi akalanda ukuti, “Nsilola ukuti ukwivwila awakwasi akuyinyepelela lelo nkakulola ukuti akucinjilila uwumi wane.” E nkazi wacitici e Elizabeth uwaku United State, nawenye mpindi zimwi cikamutalila ukwivwila awakwasi wakwe. Watili, “Nga ntivwicisizye cino calenga awakwasi wampe amasundo, nkakwizukako ivizima vimwi vino nazanilemo impindi yimwi pano nawivwizile.” E Monica wino akakwikala ku Armenia watili, lyonsinye ngawivwila awakwasi wakwe ivintu vikamuzipila ukucila pe vino cawanga pano atawivwilanga.

9. Uzye awantu awavule wakakwivwila amasundo ya wuteko?

⁹ Awantu awavule wasinincizya ukuti cacindama nkaninye ukuwa nu wuteko swinya wangakonka na masundo yamwi yano “wakateka wansi” wawikako. (Roma. 13:1) Lelo wanye awantu awaliwonganye wakakana ukwivwila amasundo yano watatemilwe nanti yo wakulola ukuti yasi icete. Ku cakulolelako, lekani tulande pi sundo lya kulipila imisonko. Awantu awavule munsi yimwi iya ku Europe walandanga ukuti “cawa icetenye ukukana lipila imisonko yino ukulola ukuti yitacindime.” Wonye awuli umulandu wuno awikala nsi awavule kwe yo-o incende wasilipilila imisonko yonsi yino uwuteko wukawanena ukulipila.

10. Amulandu ci wuno tukakwivwila amasundo nanti acakuti tutayatemilwe?

¹⁰ E Baibolo yikatunena ukuti amawuteko ya wantu yakalenga twayimba, yakatungululwa ne Satana swinya yandi yononwe nombanye. (Amalu. 110:​5, 6; Ekawi. 8:9; Luk. 4:​5, 6) Yikatunena nu kuti, “wensi wino akakanuzya amaka ya wuteko atela akukanuzya chino Leza wimika.” Pe yo-o impindi e Yehova wazumilizya ukuti amawuteko yatungulula pa kuti yalenga ivintu vyawako e filyako munsi swinya akatwenecela ukuti twayivwila. Fwandi tuzipizile ukutula “imitulo yonsi,” pano pawa umusonko, umucinzi nga ni civwila. (Roma. 13:​1-7) Mpindi zimwi tungalola ngati ukukonka lyo-o isundo asa kupepuke swinya pa kulondekwa ukuwombesya nu kuwomvya indalama izivule. Lelo icisinka acakuti, tukalonda ukwivwila lyo-o isundo pa mulandu wa kuti avino Yehova watunena,  cikulu vye nga watakutulesya ukukonka amasundo yakwe.—Imili. 5:29.

11-12. Ukulingana ne Luka 2:​1-6, avyani vino e Jozefu ne Mariya wacisile pakwivwila isundo lino litalinji alipepuke kwe woliwo, swinya avyani vino vyafumilemo? (Lolani ni cikope.)

¹¹ Tungakolanya e Mariya ne Jozefu wano wivwizile amasundo ya wuteko nanti acakuti citalinji acipepuke. (Wazyani Luka 2:​1-6.) Pano e Mariya walinji pa wukulu uwa myezi 9, uwuteko wawanenile ukucita cimwi cino calinji nu kuwawomela nkaninye. E Augustus e kateka wa ciRoma wafumizye isundo lya kuti, wonsinye wazipizile ukuya mu kulembesya ku mwawo. Acino e Mariya ne Jozefu walinji nu kupita ukuya ku Betelehemu, pano patalimfile amakilomita 150 swinya walinji nu kuwakweleka nu kutentemuka imyamba pa kuti wakafike. Wo-o uwulendo wutalinji awupepuke maka maka kwe Mariya. Wonsinye wawili wafwile wasakamile pe vino walinji nu kupita na pa mwana wo wacilinji atani akwatwe. Calinji nu kuwa wuli nga cakuti wapapila mu nzila? Walinji nu kusakamikwa nkaninye pa mulandu wa kuti we-e umwana walinji we Mesiya wino walindililanga. Uzye co-o, calinji nu kulenga wapotwe ukwivwila isundo lya wuteko?

¹² Nanti acakuti kwalinji ivivule vino vyalinji nu kulenga e Mariya ne Jozefu wasakamikwa, watalesile vilenge wapotwe ukwivwila isundo. E Yehova wawapaazile pa civwila cawo. E Mariya wafisile icetenye ku Betelehemu nu kukwata umwana swinya wavwilizizyeko nu kuficilisya uwusesemo wa mu Baibolo.—Mika 5:2.

13. Uzye ukuwa ni civwila kungakuma wuli awanawitu?

¹³ Asa sweswe vye swe wano tukazanamo ivizima nga tukwivwila amasundo ya wuteko, lelo tukalenga na wantu wanji ukuzanamo ivizima. Amunzila ci? Inzila yakutalicila ayakuti, iviwipe vino vikaciticila wano wasikwivwila amasundo visituciticilako. (Roma. 13:4) Cinji acakuti, nga tukwivwila uwuteko, tungalenga wanji walola ukuti Inte zya kwe Yehova awantu wacivwila. Ku cakulolelako, ku myaka ya ku nsizi yino yapita, awasilika awa ku Nigeria, wayile awinjila mu Ng’anda ya Wufumu mukuvwamba wano wasilipila imisonko. Lelo e songo  wa wasilika wanenile awasilika wawuye ukuti wafume nu kulanda ukuti: “Inte zya kwe Yehova wakalipila imisonko yonsinye.” Fwandi lyonsinye nga mukwivwila amasundo, lyo mukutunjilila izina ilizima lino Inte zya kwe Yehova zyawa na lyo. Swinya wanda wumwi wo-o vino mukacita, vingiza vicinjilile na wanawitu na wankazi.—Mat. 5:16.

14. Avyani vino vwavwizye e nkazi wumwi ukutalika “ukwivwila” uwuteko?

¹⁴ Kweni asa welyonsi pano cikapepuka ukwivwila uwuteko. E nkazi Joanna uwa ku United State watili, “Cantalilanga nkaninye ukwivwila uwuteko, amuno wacuzyanga sana wa lupwa lwane wamwi.” Lelo e Joanna wizile apingulapo ukupiluka mwe vino welenganyanga pa wuteko. Acino wizile acita vyo-o vino vyakonkapo. Icakutalicila, walesile ukuwazya ivya pa intaneti vino vyalenganga awakwelenganya iviwipe pa wuteko (Imilu. 20:3) Icaciti wili, wapefile kwe Yehova ukuti amwavwe ukumusuwila nkaninye ukucila ukwelenganya pa kupilula uwuteko. (Amalu. 9:​9, 10) Icaciti tatu, akawazya ivipande vino vikalanda pakukana yisanzya mu vikanza vyansi. (Yoha. 17:16) Pe yo-o impindi e Joanna akacindika nu kwivwila uwuteko, asiwika amano ku vicilemo swinya wawa nu mutende.

15. Amulandi ci wuno mpindi zimwi cingatutalila ukwivwila wano wakatungulula?

¹⁵ E Yehova akatunena ukuti, “tontelanji wano wakuwatungulula” mwi wungwe. (Hebe. 13:17) Nanti acakuti e Yesu Intunguluzi yitu wapwililika, wano akawomvya ukutungulula munsi weni watapwililika. Fwandi manda yamwi cingatuwomela ukuwivwila, maka maka ngawatunena ukucita vino tutakulonda. Umutumwa Peter nawe camutalizilepo ukwivwila pano wamunenile ukucita vino atalondanga. Umungeli wamunenile ukulya inyama yino walolanga ukuti ayikombele ukulingana na Masundo ya kwe Musa, lelo e Peter wakanile imiku yitatu. (Imili. 10:​9-16) Amulandu ci? Amuno waposilwe ukwivwicisya cino umungeli wamunenezile ukucita wo-o. Vino wamunenile ukucita vyapusine nkaninye na vino weni wamanyile. Nga cakuti e Peter camutalizile ukwivwila umungeli umupwililike, lyo na sweswenye cingatutalila ukwivwila wano wakatutungulula wo watapwililika.

16. Nanti acakuti e Paulo waweni ukuti vino wamunenile ukucita vitacindime, avyani vino wacisile? (Imilimo 21:​23, 24, 26)

¹⁶ Umutumwa Paulo ‘wivwizile’ pano wamunenile ivya kucita vino walolanga ngati vitacindime nu kucindama. Awina Klistu awa Yuda wivwizile vye ukuti e Paulo atacindikanga na Masundo swinya wasambilizyanga na wantu ukuti “wasye amasundo yakwe Musa.” (Imili. 21:21) Acino awina Klistu wasongo mu Yerusalemu wamunenile ukuti asende awonsi 4 awatwale kwi Tempile swinya ayisangulule umweneco pa kulanjizya ukuti wakonkanga Amasundo. E Paulo wamanyile ukuti pasi nanti cimwi nye cino waluvinye amuno pe yoyo impindi lyo awina Klistu waleka ukukonka ya-a Amasundo. Lelo nanti ciwe wo-o, atalemile na kwi sote ukukonka vino wamunenile. Acaleka uwaca wizile “asenda awantu aya ayiswefya apaliponga nawo.” (Wazyani Imilimo 21:​23, 24, 26.) Wo-o vino Paulo wivwizile vino wamunenile, watunjilizile ukulemenkana.—Roma. 14:​19, 21.

17. Avyani vino mukusambililako kwe Stephanie?

¹⁷ E nkazi Stephanie camuwomezile nkaninye ukwivwila vino awa kuma ofesi ya musambo wapinguzilepo kunsi yakumwawo. We-e nkazi nu mulume wivwanga icete nkaninye ukuwa mwiwumba muno wawomvyanga icitundu cinji. Mukupita kwa mpindi awakuma ofesi ya musambo wizile awiyala lyo-o iwumba. Wa-a watwalane wizile awawanyocezya kwi wungwe kuno wawomvyanga icitundu cawo. E nkazi Stephanie  watili, “Ntatemilwe wo-o vino wacisile. Amuno ntalolangapo ukuti kwe lyo-o iwungwe kuno wawomvyanga icitundu citu kwalondekwa awakuya mukwavwilizya.” Lelo nanti ciwe wo-o, we-e nkazi wizile apingulapo ukukonka wo-o uwutunguluzi. Walanzile nu kuti, “Mukupita kwa mpindi apo nizile ndola ukuti vyo awanawitu wapinguzilepo vyalinji icete nkaninye. Amuno twiza twawa nge awakwasi kwe wamwi mwi wungwe wano wa lupwa lwawo wasilongana. Swinya nkatungulula ne nkazi isambililo wino wanyosile nombanye mwi wungwe. Cinji acakuti, nkawa ni mpindi ya kuwa ni sambililo lya palwane.” Walanzile nu kuti, “Nawa ne kampingu umuzima amuno namanya ukuti nawombesizye na maka ukwivwila vino wanenile.”

18. Avizima ci vino tukazanamo mu kuwa ni civwila?

¹⁸ Tungasambilila ukuwa ni civwila. E Yesu “wasambilizile ukutontela kwa kwe vyonsi vino wacuzile,” asa ku vizima vino vya muciticilanga. (Hebe. 5:8) Nasweswenye tukasambilila ukuwa ni civwila pano tukupita mu ntazi. Ku cakulolelako, uzye pano Kolona yatalisile vye camitalizile ukwivwila wo-o vino watunenile ukuti tuleke ukulonganila ku Ng’anda ya Wufumu nu kuwizya ku ng’anda ni ng’anda? Ndi vino mwaweni, icivwila cinu camicinjilizile, camilemenkinye na wanawitu na wankazi swinya mwasecelesizye e Yehova. Swensinye pe yo-o impindi swe wayipekanye ukwivwila vyonsinye vino waliwatunena mu wucuzi wukulu. Amuno icivwila acino cilitupususya—Job 36:11.

19. Amulandu ci wuno mukulondela ukuwa ni civwila?

¹⁹ Tusambilizile ukuti tukazanamo ivizima ivivule nga cakuti tuli ni civwila. Lelo vyo-o, asa vino vikalenga twakwivwila Yehova, co cikalenga apa mulandu wa kuti twamukunda swinya tukalonda ukumusecelesya. (1 Yoh. 5:3) Kweni tutanga tulipile Yehova pe vyonsinye vino watucitila. (Amalu. 116:12) Lelo tungamwivwila nu kwivwila wano wapa amaka ya kututungulula. Tukalanjizya ukuti twawa na mano nga tuli ni civwila. Swinya umuntu wa mano akalenga umwezo wa kwe Yehova ukusecelela.—Imilu. 27:11.