1. Acani cino calenzile e kasesema Daniel ukumanyikwa sana kwa songo wa kwi sano?

 E KASESEMA Daniel wamusenzile mu wuzya lyo amutici swinya wamufumizye kwa lupwa lwakwe nu kumutwala ku Babiloni kuno kwalinji akutali nkaninye na kunsi ya kumwawo. Lelo nanti acakuti walinji amutici, wizile amanyikwa nkaninye kwa songo wa kwisano. Amuno waweni “umuwili kulonde kutupu”​—awati Daniel ‘asi nakasinza kamwi, amuzima mumilolecele’ swinya wafuma mu lupwa uluzima. (1 Sam. 16:7) Vyonye avino vyalenzile watalike ukumusambilizya pa kuti awawombela kwi sano.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Uzye Yehova walolanga wuli e Daniel? (Ezekiel 14:14)

² E Yehova atakunzile Daniel, pa mulandu na vino walolekanga nanti pa milimo yino wawombanga mwi sano. Lelo wamukunzile pa mulandu na vino walinji ni cisinka. Ku cakulolelako, waweni ukuti e Daniel walinji amulungamane ndi vino e Noa ne Job lyo alivye ni myaka mupipi ne 20. Acino calenzile amukolanye na kwe wa-a awonsi wano wamuwombezile ni cisinka pa myaka imivule. (Inta. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; wazyani Ezekiel 14:14.) Swinya e Yehova watwalilizile ukukunda Daniel uwumi wakwe wonsinye.​—Dan. 10:11, 19.

3. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande?

³ Mwe co-o icipande, twandi tusambilile pa miwele yiwili yino Daniel wakweti yo yalenzile awe umucindame kwe Yehova. Twandi tulande muno yo-o imiwele yikasula na vino wayilanjizizye. Swinya twasambilila na pe cino calenzile e Daniel atwalilile ukuwa na yo-o imiwele. Na mukulecelezya twandi tusambilile vino tungamukolanya. Nanti aca kuti co-o icipande cilembezilwe awacitici, swensinye tungasambililako kwe Daniel.

4. Uzye Daniel walanjizizye wuli ukusipa? Landani pa cakulolelako.

⁴ Awantu awasipe na wonye wakakwivwa intete, lelo wasileka  zyozyo intete zilenge wapotwe ukucita icizima. Lekani tulande pe vino vyacitisile imiku yiwili pano e Daniel walanjizizye ukuti walinji umusipe. Ica kutalicila, cacitisile lyo papita imyaka mupipi na yiwili ukufuma pano awina Babiloni wononezile umusumba wa Yerusalemu. Imfumu Nebukadinezara iya mu Babiloni, yalosile iciloto cino calenzile yivwivye intete nkaninye. Yo-o Imfumu yanenile impanda mano ukuwikako ne Daniel ukuti wayilondololele muno iciloto casulanga. Nga wapotwa yalinji nu kuwakoma wonsinye. (Dan. 2:3-5) E Daniel atalemile na kwisote ukucitapo cimwi. Amuno wamanyile ukuti, awantu awavule walinji nu kuwakoma. Acino wayile “alambilizya imfumu ukuti amupe impindi, iyakuti angalanjizizya imfumu ukusula kwachiloto.” (Dan. 2:16) Wo-o vino Daniel wacisile vyalanjizizye ukuti walinji ni suwilo swinya umusipe. Amulandu ci? Amuno wo-o walinji amuku wakutalicilapo ukwilula iciloto. Wanenile awaYuda wawuye e Shadraki, Meshaki ne Abedinego ukuti ‘walambilizye inkumbu zyakwe Leza wamwiyulu’ kwe co-o iciloto. Ya-a amazina yano wawitanga wayile awawinika vye ku Babiloni pano wawasenzile. (Dan. 2:18) E Yehova wasusile ya-a amapepo. Swinya wavwizye Daniel ukwilula iciloto ca kwe Nebukadnezara. Na co-o calenzile atawakoma.

5. Avyani vinji vino vyalondekwanga ukuti e Daniel awe umusipe?

⁵ Patili papitako impindi, imfumu Nebukadinezara wizile alota iciloto na cinji muno mwalinji icimuti icikulu nkaninye. Naponye Daniel walondekwanga ukusipa pa kuti awombe wo-o umulimo. Acino wasifile nu kulondololela Imfumu muno mwasuzile co-o iciloto. Swinya ativwile ni ntete pakuyinena ukuti yalinji nu kupena nga nu kufuma pa wufumu pa mpindi yimwi. (Dan. 4:25) Pano calinji wo-o, imfumu nga yikulonda nga yapinguzilepo ukuti wamukome amuno nga yaweni ngati ayipondocezile. Lelo nanti ciwe wo-o, e Daniel ativwile intete, wasifile nu kulondololela imfumu muno iciloto casuzile.

6. Avyani vino vifwile vyavwizye e Daniel ukuwa umusipe?

⁶ Avyani vino vifwile vyavwizye e Daniel ukuwa umusipe? Afwile pano walinji amutici, wasambilizileko kwe vino awakwasi wakwe wacitanga. Ukwasowa nu kuvwilika, awakwasi wakwe wivwizile vino Yehova wanenile awakwasi awina Israeli swinya wasambilizizye nu  mwana wawo amasundo ya kwe Leza. (Amasu. 6:6-9) E Daniel atapelezile vye pakumanya amasundo 10 yano Yehova wapile awina Israeli lelo wamanyile na vinjinye. Ku cakulolelako, wamanyile vino awina Israeli wazipizile ukulya na vino watazipizile ukulya. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Cinji acakuti wasambilizile pe vino vyaciticizile awawomvi wa kwe Yehova na vino vyafumile mukukana konka amasundo yakwe. (Dan. 9:10, 11) Vyonsinye vino vyaciticizile e Daniel mu wumi wakwe, vyalenzile asuwile ukuti e Yehova na wangeli wakwe awa maka awano wamwavwile.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Avyani vino vyavwizye e Daniel ukuwa umusipe? (Lolani ni cikope.)

⁷ E Daniel wawazyanga amasesemo yano awawomvi wa kwe Yehova walemvile, ukuwikako na masesemo ya kwe Jeremiya. Ukuwazya ya-a amasesemo akuno kwizile akumwavwa ukwiluka ukuti awaYuda walinji mupipi nu kunyocelamo ukufuma mu wuzya ku Babiloni. (Dan. 9:2) Pano waweni vino Yehova waficilisizye ya-a amasesemo, calenzile amusuwile sana. Fwandi nasweswenye tungawa awasipe nga cakuti twasuwila Yehova. (Linganyaniko Waroma 8:31, 32, 37-39.) Cinji icicindamisye cino camwavwizye, akupepa. (Dan. 6:10) Nga cakuti waluvyanya, walenganga kwe Yehova ukuti amutetele nu kumulondololela vino akuyivwa swinya wamulenganga nu kuti amwavwe. (Dan. 9:4, 5, 19) Nomba e Daniel atakwasilwepo nu kusipa, amuno walinji vye amuntu ngati asweswenye. Lelo wizile awa umusipe ukupitila mukuyisambilizya, ukupepa nu kusuwila sana e Yehova.

8. Avyani vino tuzipizile ukucita pa kuwa awasipe?

⁸ Avyani vino tuzipizile ukucita pa kuwa awasipe? Awakwasi wangatuwomelezya ukuwa awasipe, lelo tutanga tusipe pamulandu vye wakuti avino weni wawa. Ukusipa kungawa ngati akusambilila cimwi icipya. Nomba cino cingakwavwa ukusambilila zuwa coco icintu, akuwika sana amano kwe wino akukusambilizya nu kumukolanya. Wonye avino cawa na ku kusipa. Tuzipizile ukuwikako sana amano ku wantu awasipe nu kuwakolanya. Avyani vino tungasambililako kwe Daniel? Tukusambililako ukuti tuzipizile ukuwayisambilizya Baibolo. Swinya twawomya wuciwuza witu ne Yehova ukupitila mu kulanda nawe lyonsinye nu kumunena vino tukuyivwa. Cinji acakuti, twasuwila Yehova ukuti wandi awatwavwa. Ukucita wo-o, kulilenga tuwe swe wasipe nga cakuti isuwilo litu lyelezwa.

9. Avizima ci vino tukazanamo mukuwa swe wasipe?

⁹ Tukazanamo ivizima ivivule mukuwa swe wasipe. Lekani tulandeko pe vino vyaciticizile e Ben. E Ben wasambililanga pi sukulu limwi ku Germany kuno awantu wazumila mukupiluka swinya kuno wamanya ukuti ilyasi lya mu Baibolo lino likalanda pa kwelewula akili vye. Acino wanda wumwi pano walinji ku sukulu, wamunenile ukuti ayimilile ku nkolelo mu kilasi nu kulondola cino calenga asuwile ukuti ivya wumi vyelewuzilwe vye. Nawe wasifile nu kulondolola vino wazumilamo. Avyani vino vyafumilemo? Watili “umusambilizya wivwicisizye nkaninye vino nalondolozile swinya wapulinsile na makope ya cipande cino nawomvizye nu kupa wa ka sukulu wonsinye wano nasambililanga nawo lyonga lyonga.” Uzye wano wasambililanga nawo wacisile wuli? E Ben walanzile nu kuti “Awavule wivwicisizye vino nalanzile swinya watili tewavitemwa.” Ndi wulyanye vino calinji kwe Ben, awantu awasipe wakawacindika kwe wanji. Swinya awamusango wo-o, wangavwa  na wantu wanji ukusambilila pe Yehova. Ukwasowa nu kuvwilika, twawa ni milandu yino yizipizile ukulenga tuwe swe wasipe.

10. Amwinye muno mwasula izwi lya kuti ukusuwilwa?

¹⁰ Izwi lya mu Baibolo ilya ciHebere ilya kuti ‘ukusuwilwa,’ nanti ‘ulukundo lwa cisinka,’ likalanda pa lukundo lwa cisinka luno Yehova akalanjizya ku wawomvi wakwe. Swinya izwi ilili lyonganye likawomba na pakulanda pa lukundo luno awantu wa kwe Yehova wakalanjizya kwe wanji. (2 Sam. 9:6, 7) Nasweswenye e Yehova akalonda twawa ni cisinka kwe weliwe. Nomba tutanga tuwe ni cisinka pa muku wonganye, lelo tungaya tukuwa naco. Lekani tulande pe vino calinji kwe Daniel.

11. Antazi ci yino Daniel wapisilemo yo yalanjizizye ukuti walinji ni cisinka? (Lolani icikope pa nkupo.)

¹¹ Kwalinji intazi izivule zino Daniel wapisilemo zino zyelezizye isuwilo lyakwe. Lelo intazi iyikulisye ayo wizile akwata pano walinji ni myaka mu ma 90. Pe yoyo impindi lyo awa medi na wa persia awano wapoka uwufumu wa Babiloni swinya imfumu Dariasi ayino yatekanga. Nomba awalasi wa kwisano wapasile nkaninye e Daniel swinya watacindisile ne Leza wino wapepanga. Acino watalisile ukuvwamba inzila yakumukomelamo. Wizile awanena imfumu ukuti yifumye isundo lino lyalinji nu kwelezya wucisinka wa kwe Daniel. Pano lyo-o isundo lyafumile, e Daniel wazipizile ukuleka ukupepa kwe Yehova pa manda 30 pa kuti alanjizye ukuti ali ni cisinka ku mfumu swinya akucita na vino wanji wacikucita. Lelo nanti ciwe wo-o, e Daniel wasozilepo ukutwalilila ukuwa ni cisinka kwe Yehova. Na co-o calenzile wamusumbile mu cizinji ca vimbwi. Nomba e Yehova wamupususizye ku milomo ya vimbwi. (Dan. 6:12-15, 20-22) Nga sweswe, tungacita wuli pa kuti tutwalilile ukuwa ni cisinka ndi vino Daniel?

12. Acani cino cavwizye e Daniel ukutwalilila ukuwa ni cisinka kwe Yehova?

¹² Pa kuti tutwalilile ukuwa ni cisinka kwe Yehova, tuzipizile ukumukunda. E Daniel watwalilizile ukuwa ni cisinka kwe Yehova pa mulandu wakuti wamukunzile nkaninye. Ne cino calenzile amukunde, apa mulandu wakwelenganya sana pa miwele yakwe nga na pe vino akayilanjizya. (Dan. 9:4) Cinji acakuti welenganyanga sana pa vizima vyonsinye vino  Yehova wamucitizile mu wumi na pe vino wacitizile awantu wakwe.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Antazi ci zino awacitici wakapitamo? Landani pa cakulolelako. (Lolani ni cikope.) (b) Uzye mungalondolola wuli nga wamikolowozya ukuti, uzye Inte zya kwe Yehova wakatunjilila wano wakatwalana awanaci nanti awonsi watupu? (Tambani e vidyo ya kuti ‘Umulimo wa Wulungamane wa Cisinka Wuliwa Amutende’ pa jw.org)

¹³ Na peyonye impindi awacitici wakazanwa na wantu wano watacindika Yehova na masundo yakwe ngati awulyanye vino calinji kwe Daniel. Awantu wamusango wo-o, wakapata wano wazumila mu vipusaneko na vino weni wazumilamo. Wamwi wakaseka awacitici pa kuti waleke ukuwa ni cisinka kwe Yehova. Lekani tulande pa mu lumendo wumwi uwacitici uwizina lya kuti Graeme wino akakwikala ku Australia. E Graeme wizile apita muntazi iyikulu nkaninye pano walinji ku sukulu. Pano walinji mu kilasi, umusambilizya wakolowozizye wa kasukulu wawuye pe vino wangacita nga cakuti e ciwuza wawo wawanena ukuti atanga atwalwe ku mwanaci muwuye nanti ukutwala umonsi muwuye. Acino umusambilizya wawanenile ukuti wimilile nu kupanga amawumba yawili, wano wakuzumilizyako wawe ku mbali na wano wakukana wawe ku mbali. E Graeme watili, “Wonsinye mu kilasi wayile ku mbali ye wano wazumilizyangako, twasyazile vye wawili nu mwanawitu winji swe wano twakanile.” Vino vyakonsilepo vizile avyelezya nkaninye e Graeme nga cakuti walinji nu kutwalilila ukuwa ni cisinka kwe Yehova. Walanzile nu kuti. “mwi awaala lino lyakonsilepo, umusambilizya na wano twasambililanga nawo, watusekanga vye nu kutusyowola. Nelezizye na maka ukuwalondololela vino nazumilamo mu mucinzi swinya lyo ntefilwe, lelo wativwile nanti cimwinye.” Uzye e Graeme wivwile wuli? Watili, “Ntatemilwe vino watusekanga nu kutusyowola, lelo nivwile icete pa mulandu wakuti natwalilizile ukuwa ni cisinka kwe Yehova nu kulondolola vino nazumilamo.”

14. Avyani vino vingatwavwa ukutwalilila ukuwa ni cisinka kwe Yehova?

¹⁴ Ndi wulyanye vino calinji kwe Daniel, nasweswenye pano tukuya tukukundilako Yehova apano twandi twaya tukuwelako ni cisinka kwe weliwe. Tukakundilako e Yehova nga cakuti tukusambilila sana pa miwele yakwe. Ku cakulolelako, tungasambililako na kwe vino welewula. (Roma. 1:20) Cinji acakuti nga mukulonda ukukundilako e Yehova nu kumucindika, mungawazya ivipande vya kuti “Was It Designed?” nanti ukutamba amavidyo. Swinya mungawazya ne broshuwa ya kuti Was Life Created? ni yakuti Vino Uwumi Watalisile—Amawuzyo 5 Amacindame Nkaninye. E nkazi uwizina lya kuti Esther uwa ku Denmark walanzilepo vimwi pe ya-a amabuku. Watili: “Mwawa ivyewo ivizima nkaninye. Ya-a ama broshuwa yasilanda vye pe vino tuzipizile ukuzumilamo, lelo yakalanda pa visinka ivivwike nu kuleka we mweneco uyipingulilepo.” E Ben wino tulanzilepo kaali watili: “Mwe ya-a ama broshuwa mwawa ivyewo vyakuwomya isuwilo. Amuno vyalenga nsuwile ukuti e Yehova awino welewuzile ivya wumi.” Pa nsizi yakuwazya vyo-o ivipande na ma broshuwa, mulisuwila sana amazwi ya mu Baibolo aya kuti: “We mfumu Leza witu! Wewenye awemuntu uwukankala, numuchinzi, namaka avyako. Amuno awewenye welewula ivintu vyonsi.”​—Ukuwu. 4:11. c

15. Acani na cinji cino cingatwavwa ukukundilako Yehova?

¹⁵ Inzila na yinji yino yingatwavwa ukukundilako Yehova, akuyisambilizya pa Mwana wakwe e Yesu. Wonye avino e nkazi uwizina lya kuti Samira wino akakwikala ku Germany wacisile. Watili: “Nizile manya sana Yehova ukupitila mukusambilila pa Mwana wakwe e Yesu.” Pano  Samira walinji amutici nkani, camutalilanga nkaninye ukwivwicisya icisinka cakuti e Yehova wamukunda nkaninye swinya angawa we ciwuza wakwe. Lelo kwe Yesu kweni wivwicisyanga co-o icisinka. Watili “Nakunzile e Yesu amuno walinji amuyipepusye swinya watemilwe awana.” Pano we-e nkazi wayanga akusambilila ivivule pe Yesu, apano wayanga ukumanyilako e Yehova nu ku mukunda. Amulandu ci? Watili: “Nayanga nkwivwicisya katici katici pe vino Yesu akakolanya Umukwasi wakwe. Swinya nazanile ukuti wakolana muvivule nkaninye. Nizile njiluka ukuti fwandi awuli umulandu wuno Yehova watumizile umwana wakwe munsi, pa kuti cipepucile awantu ukumumanya icete.” (Yoha. 14:9) Nga cakuti mukulonda wuciwuza winu ne Yehova ukuwomelako, cingazipa ukuwayisambilizya pe Yesu. Nga mwacita wo-o, apano mulikundilako sana Yehova nu kuwa ni cisinka kwe weliwe.

16. Avizima ci vino tulizanamo mukuwa ni cisinka kwe Yehova? (Amalumbo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Wano wawa ni cisinka wakapanga wuciwuza uwuwome nkaninye na wantu wanji. (Ruti 1:14-17) Wonye avino cawa na ku wantu wano wawa ni cisinka kwe Yehova. Wakatima na vino wakweti swinya wakawa nu mutende wamumelenganyo. Amulandu ci? Amuno e Yehova walaya ukuwa ni cisinka ku wantu wano wawa ni cisinka kwe weliwe. (Wazyani Amalumbo 18:25; 37:28.) Cinji acakuti, e Kelewula mukulu watuzumilizya ukuwa swe viwuza vyakwe nanti acakuti swe wacepe nkaninye swinya tutanga tulingane nawe. Ni cizima acakuti, nga twapanga wo-o wuciwuza, pasi icili consinye ponga ngati antazi, ukutucuzya nanti amfwanye vino vingatupawula kwe weliwe. (Dan. 12:13; Luk. 20:37, 38; Roma. 8:38, 39) Fwandi cicindime sana ukukolanya e Daniel nu kutwalilila ukuwa ni cisinka kwe Yehova!

17-18. Avyani vinji vino tungasambililako kwe Daniel?

¹⁷ Mwe co-o icipande, tusambilizile vye pa miwele yiwili iya kwe Daniel. Lelo kwawa na vinji ivivule vino tungasambililako. Ku cakulolelako, e Yehova walanjizizye e Daniel ivilolwa ivivule ni viloto swinya wamupile na maka yakusokolola amasesemo. Amasesemo ayavule pe ya-a, yaficiliswa, ne yanji yano yatani yaficiliswe, yakalanda pe vino vilicitika ku nkolelo vyo vilikuma awantu wonsinye munsi.

¹⁸ Mu cipande cino cikonsilepo, tulisambilila pa masesemo yawili yano Daniel walemvile. Ukuyivwicisya kungatwavwa swensinye ukuwapingula icete pa vintu pe yinonye impindi. Swinya yalitwavwa nu kuyipekanizizya kucili kwe vino vyandi vicitike nombanye. Amuno apano tuliwalondekwa sana ukuwa awasipe nu kuwa ni cisinka kwe Yehova.