Nakwasilwe mu 1935 mwitauni lya Darlaston, mu England kuno kwawa incende izivule muno wakasungululila ivintu nakuno wakapanjilako ivintu vinji. Pano nalinji mupipi ni myaka 4, awakwasi wane watalisile ukusambilila Baibolo ni Nte zya kwe Yehova. Ne pano nalinji ni myaka pa kasi ke 14 ne 15 nizile insinincizya ukuti co-o calinji acisinka, acino nizile imbatizwa mu 1952 lyo indi ni myaka 16.

Pa mpindi yilyanye, nizile intalika ukuwomba pakampani akakulu kano kapanganga ivyela vya motoka ni vyela vinji. Swinya nizile intalika nukusambilila ivyakuwomba wukalemba pa kampani. Nivwanga icete nkaninye ukuwomba wo-o umulimo.

E kangalila wa muputule wanenile ukuti ntalike ukutungulula Isambililo lye Baibolo ilya pi Wungwe ilya mukasi ke sabata kwi wungwe lya Willenhall. Panye apano nazipizile ukupingulapo ukucita icintu icicindame mu wumi. Nomba pe yoyo impindi lyo nkalongana ku ma wungwe yawili. Acino cambomezile ukumanya ivya kucita pe vyo-o ivintu viwili. Amuno mukasi ke sabata nazanwanga mukulongana kwi wungwe lya Bromsgrove, lino lyalinji apapipi na pano nawombelanga, pano patalimfile ama kilometa 32 (20 mi) ukufuma ku ng’anda. Ne pa ciwelusi na pa sabata nga nanyocela ku wakwasi, nayanga mukulongana kwi wungwe lya Willenhall.

Nomba nanti acakuti nalinji nu kusya incito yino nawombanga swinya yino nakunzile nkaninye, nazumizile vino e kangalila wa muputule wanenile. Amuno nalondanga ukutunjilila iwungwe lya kwe Yehova. Nsilanguluka nanti katicinye wowo vino nazumizile ukuti e Yehova awantungulula. Amuno calenga ivintu ukunzipila mu wumi.

Kwelyonye Iwungwe lya Bromsgrove, akuno nayile nzana nu mukazyana umuzima nkaninye uwizina lya kuti Anne wino wawisile nkaninye amano mukuwombela Yehova. Twizile atutwalana mu 1957, swinya twayitofilwe nkaninye ukuwombela ponga wupayiniya wa mpindi zyonsi, wupayiniya uwuyiwele, umulimo wakupita, nga nukuwombela pa Bethel. E Anne wawa acawila icicindame nkaninye mu wumi wane.

Mu 1966, twivwile icete nkaninye ukuzanwa kwi sukulu lya Gilead ilya namba 42. Pano twafumile kwi sukulu, watutumile ku nsi yino yamanyikwa ukuti insi myalale mu Africa. Wayita ukuti insi myalale pamulandu na vino awantu wa kwe yo-o incende wawa nu  mwezo wakupocelena ni cikuku. Tutenecelanga nukwenecela ukuti tungaya twikale impindi iyitali.

Twafisile ku Malawi pa 1 February 1967. Umwezi wakutalicila pano twafisile vye kwe yo-o incende, twasambililanga icitundu, apano twizile atutalika ukuwomba wukangalila wa citungu. Twapisyanga e motoka yino awavule walolanga ngati yingapita ukuli konsinye ukuwikako na muluzinye. Lelo wo-o vino walandanga avyawufi. Amuno yo-o e motoka twapitangavye nayo mutuminzi utucepe. Impindi zimwi twikalangavye mu ng’anda iyisindile nilivu swinya yino yalondekwanga ukuwika itenti pa musonje mu mpindi yacisiku pakuti aminzi yatakwinjila mu kasi. Kweni imikalile yitu yitazifile nkani pano twatalisilevye ukuwomba wu mishonari, lelo twivwanga icete wunonye vino twikalanga.

Pano cafikanga mu April, nizile indola ukuti twalinji nukuwa mu ntazi pamulandu nuwuteko. Nivwile e Dr. Hastings Banda e kateka waku Malawi akulanda pa mulawasa wapa redyo ukuti Inte zya kwe Yehova watalipilanga imisonko swinya walwisyanga uwuteko. Lelo twamanyile ukuti cino walandilanga wo-o amuno tutayisanzyanga mu vikanza vya nsi maka maka wowo vino twakananga ukukala e kadi yakuwa we membala wa vikanza vya nsi.

Pano cafikanga mu ma September, twawazizye mwe newspaper yino yalandanga pe vino we-e kateka wawipizizye awanawitu na wankazi ukuti awano waletanga intazi konsinye. Acino pano awa muvikanza vyansi wasunkine ponga, we-e kateka wizile amanyisya awantu wonsinye ukuti uwuteko wutandi wuleme na kwisote ukuwinda Inte zya kwe Yehova. Swinya wizile awatuwinda pa 20 October  1967. Patazimvile nukuzimba, wakapokola na wa mu wuteko wanji wizile mukwiyala umusambo nukuwinga wamishonari wonsinye mu nsi.

Pa nsizi ya manda yatatu mu cifungo, wizile awatutuma ku Mauritius, insi yino yatungululwanga ne  Britain. Nomba pa mulandu na maka yano awa mu Mauritius wakweti, calenzile wakane ukutuzumulizya ukwikala mu nsi yawo ngati awa mishonari. Acino wizile awatutuma ku Rhodesia (nomba amu Zimbabwe). Pano twafisilevye, twayile mwi ofesi lye wino akalolecesya pe wano wakwinjila mu nsi na wano wakufuma, muno twayile atuzana umonsi wumwi umukali nkaninye wino wakanile ukuti twinjile munsi. Swinya watunenile ukuti: “Wamiwinzile ku Malawi na ku Mauritius. Acino musolezilepo ukwiza ku Rhodesia pamulandu wakuti awa kwe zyo-o insi kuno mufumile watakumilonda.” E Anne watalisile ukulila. Calolekanga ngati pasi nanti wumwinye wino watulondanga. Pe yoyo impindi nalondanga vye ukupita nukunyocela kumwitu ku England. Mukulecelezya wano wakalolecesya pe wano wakwinjila mu nsi nukufuma wizile awatunena ukuti tulaleko uwanda wonga pa musambo swinya uwanda wuno wukukonkapo twize tukalembesye ku maofesi makulu. Tutamanyile ivyakucita, lelo twasizile vyonsinye mu makasa ya kwe Yehova nukulindilila ukulola vino wandi atwavwe. Ukwasowa nu kwenecela, uwanda wuno wakonsilepo umusanya wizile awatunena ukuti twandi twikale mu Zimbabwe ngati awalendo. Ntalitela njiwilile vino nayivwile pe wo-o uwanda, nasinincizizye ukuti e Yehova awino watutungululanga.

Pano twalinji ku musambo wa ku Zimbabwe, wampile umulimo wakuwombela ku Service Department, uwakusakamala awanawitu na wankazi ku Malawi na ku Mozambique. Awanawitu na wankazi ku Malawi wawacuzyanga nkaninye. Pa mulimo wuno nawombanga palinji nukupiliwula amalipoti ya Chichewa ukutwala mucizungu, yano yafumanga kwa kangalila wa muputule ku Malawi. Acino wanda wumwi pano nawombanga uwusiku pakuti imalizye ukupiliwula e lipoti yimwi, nalizile nkaninye pano nawazizye pe vino wacuzyanga awanawitu na wankazi. a Lelo cambomelezizye ukulola vino awanawitu na wankazi watwalilizile ukuwa ni cisinka, isuwilo apano na vino watwalilizile ukuwa awasipe.​—2 Kor. 6:4, 5.

Twawombesyanga ukufika pano papelelanga amaka yitu ukusinincizya ukuti awanawitu ku Malawi na wanji wano wasamalizile ku Mozambique wali ni vyakulya vya kumuzimu. Iwumba lya kapiliwula wa Chichewa, icitundu cino awantu awavule wakalanda ku Malawi, wizile awalicinsizya ku Zimbabwe mu calo cakulimamo icikulu nkaninye ica mwanawitu wumwi. Konye akuno wazenjezile wakapiliwula ama ng’anda na maofesi. Swinya watwalilizile ukuwomba umulimo uwucindame uwakupiliwula amabuku yano yakalanda pe Baibolo.

Twatantisile ukuti wakangalila wa muputule ku Malawi wakwiza ama kukulongana kwa citungu mu Chichewa kuno kwawangako cila mwaka ku Zimbabwe. Swinya nga wiza kwe ko-o ukulongana, apano wizanga mukusenda ama awutilayini ya malyasi yakulongana kwa citungu. Ne nga cakuti wanyocela wayanga mukuwomvya yanye ama awutilayini pakulanda amalyasi yakuwomelezya ku wanawitu na wankazi ku Malawi. Swinya mumwaka wumwi pano kwalinji ko-o ukusunkana ku Zimbabwe, twatantisile ukuti kuwe Isukulu lya Kawizya wa Wufumu pakuti tuwomelezye wa-a wakangalila wa muputule wano wawombesyanga.

Mu February 1975, natandalizile awanawitu awa ku Malawi wano wasamalizile mu nkambi yakuculilamo ku Mozambique. Wa-a awanawitu wakonkanga nkaninye vino iwungwe lya kwe Yehova lyawanenanga ukucita ukuwikako navino iwumba lya eluda lya wawanenanga ukucita pe yoyo impindi. Wa eluda awapya watantisile ivyakucita ivivule pano palinji ukulanda amalyasi, ukulanzyanya iwaliko lya wanda, ukulongana kwa Ulupungu lwa kwe Malonda apano nukutungulula ukulongana kwa muputule. Watantisile na ma dipatimenti mu nkambi ya kuculilamo ngati awulyanye vino cikawa pa kulongana kwa citungu. Kwalinji e dipatimenti ya wusaka, e dipatimenti yakusalanganya ivya kulya apano ne dipatimenti ya kulonda. E Yehova wapazile wa-a awanawitu pakuti wacite vyonsinye vyo-o. Swinya pano nawatandalizile, cambomelezizye nkaninye.

Muma 1970, umusambo wamu Zambia awuno watalisile ukusakamala awanawitu ku Malawi. Lelo nanti ciwe wo-o, ntalesilepo ukwelenganya pe vino vyaciticilanga awanawitu ku Malawi. Nawapepelangako imiku imivule ngati awulyanye vino na wanji wacitanga. Pano nawombangako mwe Komiti ya Musambo ku Zimbabwe, twalolananga imiku imivule na wanawitu wano wimililangako ama ofesi makulu ponga na wanawitu ukufuma ku Malawi, ku South Africa, na mu Zambia. Lyonsinye nga cakuti twasunkana, twalanzyanyanga  iwuzyo lya kuti “Avyani vinji vino tungacita pa kwavwa awanawitu ku Malawi?”

Mukupita kwa mpindi ukucuzya kwayanga kukucepeko. Awanawitu wano wasamazile ku Malawi wizile awatalika ukunyoka katici katici, swinya wano wasyazile wizile awaleka ukuwacuzya nkani. Ne awa mu nsi zya mupipi wizile awazumilizya Inte zya kwe Yehova akutalika ukuwizya, ukusunkana ponga apano nukufumyako iviwindo vino wawawicizileko. Swinya wonye avino na wa ku Mozambique wizile awacita mu 1991. Nomba cila mpindi twayikolowozyanga ukuti, ‘Ampindi ci pano Inte zya kwe Yehova ku Malawi waliwa nu wuntungwa?’

Vino ivintu vyalinji ku wamuvikanza vya nsi ku Malawi vizile avitalika ukupiluka. Swinya mu 1993 uwuteko wizile awufumyapo iviwindo pa Nte zya kwe Yehova. Patazimvile, umwanawitu wumwi e mishonari wankolowozizye ukuti “Uzye mulinyocela ku Malawi?” Pe yoyo impindi lyo indi ni myaka 59. Acino namwasusile ukuti, “Awe ntalinyocela, nkuzile!” Lelo pewulyanye uwanda, twizile atupocelela e mesegi ukufuma kwi Wumba Lino Likatungulula ukuti tunyocelemo ku Malawi.

Twatemilwe nkaninye umulimo wuno twawombanga ku Zimbabwe, acino cizile acituwomela ukupingulapo ivyakucita. Twawelezile kwe yo-o incende swinya twapanzile iviwuza ivizima nkaninye. Iwumba Lino Likatungulula watatupaticizizye ukufuma kwe yo-o incende. Lelo watunenile ukuti nga tukulonda, tungasolapo ukwikala ku Zimbabwe. Fwandi calinji acipepuke nkaninye ukusolapo swe weneco vino tukulonda nukutwalilila ukwikala mu Zimbabwe. Lelo nelenginye pe Abrahamu ne Sara wano wivwizile e Yehova nukusya icifulo cino wikalangamo icizima asamulandu nukuti walinji awakote.​—Inta. 12:1-5.

Twapinguzilepo ukukonka vino iwungwe lya kwe Yehova lyatunenile ukucita swinya twanyocezile ku Malawi pa 1 February, 1995. Pe wonye uwanda apano twakumanisizye imyaka 28 ukufuma pano twayilevye ku Malawi pa muku wakutalicila. E Komiti ya Musambo yizile ayipangwa, swinya pe wano wasozile ukuwa mwe yo-o Komiti ya Musambo, nanenenye apano nalinji. Acino twizile atuwa watatu. Twizile atuwa ni vivule ivya kucita mu mulimo wa Nte zya kwe Yehova.

Twivwile icete nkaninye ukulola vino Yehova walenganga umulimo wakwe ukulunduluka. Impendwa ya kawizya yayangavye yikukulilako. Mu 1993 wakawizya walinji 30,000 ne mu 1998 wizile awacila na pe 42,000. b Acino Iwumba Lino Likatungulula lyazumilizizye ukuti kuwe umusambo uwupya awakuwomvya pakuwomba imilimo imivule yino twalondekwanga ukuwomba. Twizile atukala incende yino yalinji  na mayeka 12 (30-ac) ku Lilongwe, swinya wansozile ukuwawombela mwe komiti ya wuzengo.

Umwanawitu Guy Pierce uwa Mwiwumba Lino Likatungulula awino wapile ilyasi lyakupa icikulwa kwe Yehova mu May 2001. Awanawitu na wankazi ukucila pe 2,000 awano wazanilweko, swinya awavule pe wa-a, wabatizizwe lyo papita imyaka 40. Wa-a awanawitu na wankazi wasipicizizye nkaninye pano wawacuzyanga pa myaka imivule pano wawinzile umulimo witu. Kweni walinji awapina lwa kumuwili, lelo walinji ni suwilo iliwome na wuciwuza uwuzima ne Yehova. Swinya pe yoyo impindi wivwile icete nkaninye ukutandala pa musambo wawo uwupya. Konsinye kuno wapitila, wimbilanga indwimbo zya Wufumu ukulingana nawulyanye vino awamu Africa wakakwimbila. Na co-o calenzile ko-o ukusunkana ukuzipa nkaninye, kuno nsitela ndole. Co-o calanjizizye apatiswenye ukuti e Yehova akapaala wano wakatwalilila ukuwa ni cisinka pano wakusipizya intazi.

Pansizi ya kumala ukuzenga umusambo, nivwile icete nkaninye pano wanzumilizye ukutalika ukulanda amalyasi yakupa ama Ng’anda ya Wufumu kwe Yehova. Awanawitu awa ku Malawi wano wikalanga mu ncende muno awavule watakweti nkani indalama, wivwanga icete ikuwazenjela ama Ng’anda ya Wufumu. Pakutalika amawungwe yamwi yalonganangavye mwe vimwi vino wapanjilanga ni milemwa yino wakakwita ukuti eucalyptus. Pa musonje wawikangapo ivitanda ne ivilimba vya kwikalapo wavipanjilanga na mavu. Nomba peyoyo impindi awanawitu wawombesizye ukuma injelwa nu kuzenga umwakulonganila umuzima. Lelo nanti ciwe wo-o awanawitu wacili watemwa ukwikala pa ma benshi ukucila pa tulimba. Amuno wakalanda ukuti nga mwisile pa ma benshi kukawa ukusenjelelana nu kusilana incende.

Nivwanga icete nkaninye ukulola vino Yehova wavwanga awantu ukuwa awasongo mu vya kwe Leza. Swinya cambomelezyanga ukulola vino awanawitu awacitici wayikundilanga ukuwomba. Wamanyanga zuwanye imilimo yino iwungwe lya kwe Yehova lya wasambilizyanga nukutalika ukuyiwomba. Na co-o calenzile wawomba imilimo imivule pa musambo na mwi wungwe. Cinji acakuti wa kangalila wa miputule awapya wawomelezyanga nkaninye awa mumawungwe. Awavule pe wa-a wakangalila wawanga awatwale. Wa-a awatwalane wasozilepo ukuwombela Yehova nukukana kwata awana asamulandu ni ntambi zyawo nanti ukuwapaticizya kwa lupwa ukuti wakwate awana.

Pansizi ya kwikala imyaka 52 mu Africa, nizile indwala. Iwumba Lino Likatungulula lizile alizumilizya kwe kalata yino e Komiti wa Musambo yalemvile ukuti tuye mukuwombela ku Britain. Twivwile uwuwi nkaninye ukusya umulimo wuno twakunzile, lelo ulupwa lwa pa Musambo ku Britain lukatusakamala nkaninye napeyonye impindi pano tukuzile.

Nasinincizya ukuti ukuzumilizya Yehova ukuntungulula, acili icintu icicindame mu wumi cino napinguzilepo ukucita. Nanga njeyamile pa mano yane, ntamanyile vino uwumi wane wanga wuwe pe yo-o impindi. E Yehova awino wamanyile vino nazipizile ukucita, pakuti ndapita ‘munzila nzima.’ (Imilu. 3:5, 6) Pano nalinji ne mutici namanyile ivyakuwomba pa kampani iyikulu. Lelo iwungwe lya kwe Yehova lya njavwa ukusolapo ukuwomba umulimo wuno wukalenga ndawa ni nsansa. Kweni ukulandavye icisinka, ukuwombela Yehova acili icintu cino calinji swinya cino cilitwalilila ukuwa acicindame nkaninye mu wumi wane.