Uzye Mwamanya?
Uzye injelwa zino wazanile mu Babiloni ya ku kaali na vino wacitanga pa kuzipanga, vikalanjizya wuli ukuti vino Baibolo yikalanda avya cisinka?
WANO wakavwambilizya pa vintu wazanile injelwa izyoce mu Babiloni ya ku kaali zino wawomvizye pakuzenga umusumba. E Robert Koldewey wino akavwambilizya pa vintu watili, zyo-o injelwa wazyocezile mwilungu lya mulilo lino “lyawezile kunzi ya musumba kuno kwalinji ilivu ilizima ni vimuti ivivule ivya kuwomvya pakoca.
Ivyalembwa vya kaali vikalanjizya ukuti awina Babiloni wawomvyanga ilungu na pa kucita ivintu iviwipe. Kuli vimwi vino e Paul-Alain Beaulieu walanzile, uwa pa yunivesiti ya ku Toronto, wino wamanya ivintu ivivule pa citundu ca wina Babiloni. Watili: “Ivyalembwa ivivule ivya wina Babiloni vikalanjizya ukuti imfumu yapile isundo lya kuti wensinye wino wakana ukuyivwila nanti ukucindika twa leza, wazipizile ukumusumbila mwi lungu lya mulilo.” Ku cakulolelako, ivyalembwa vimwi vino vikalanda pa mfumu Nebukadinezara vyatili: “Muzipizile ukuwalovya, ukuwoca, ukuwasungulula, . . . ukuwatendela mwi lungu . . . nu kusinincizya ukuti wapya nivyusi vyaya mupela. Mwawasumbila mu mulilo pakuwakoma.”
Vyo-o vikatwizusyako na pe cino cacitisile co calandwapo mwe Daniel icipandwa 3. Lyo-o ilyasi likalanda ukuti Imfumu Nebukadinezara yimisile ikolano lye golide ilikulu mu Dura kunzi ya musumba wa Babiloni. Acino pano awaHeberi watatu, e Shadraki, Mesheki, ne Abedinego wakanile ukukontama kwe lyo ikolano, imfumu Nebukadinezara yafuzilwe nkaninye. Yalanzile ukuti walunguzye ilungu “lilungule lilutilizye pano lyawezile impindi munenulambali 7.” Swinya wa wanenile nu kuti “wakawasumbile mwilungu lyamulilo.” Lelo umungeli wa maka wa wapususizye watafwile.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Cinji acakuti injelwa zino wazanile mu Babiloni, zikalanjizya ukuti vino Baibolo yikalanda avya cisinka. Amuno pa njelwa izivule zino wazana pawa amazwi yakulumbanya imfumu. Ku cakulolelako, pa lunjelwa lumwi palinji amazwi yakuti: “Nebukadinezara, Imfumu ya Babiloni . . . Isano lino Imfumu nkulu yazenga . . . Inkulo zyane ziliwakwikalamo pano zikuteka umuyayaya.” Ya-a amazwi yakolana nkaninye na yano tukawazya pe Daniel 4:30, pano imfumu Nebukadinezara yayivwanga ukuti: “Wuzye wenye-wee asi we Babeloni Mukulu, wino nazenga namaka yane ukuti yawe amasyo yachifumu ayakuchindamikwa kwane?”