1-2. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande?

PE YO-O impindi twawa namawusinincizyo amavule yano yakatwavwa ukumanya ukuti tukwikala mu manda ya kulecelezya. Nombanye e Yehova ne Yesu Klistu wandi wize wonone amawuteko yonsinye yano yakalwisya Uwufumu wakwe. Lelo imfumu ya kukambazwa ke kamani ni ya kwe ndilo zitalitela zileke ukulwisyanya nu kulwisya awantu wa kwe Leza mpaka yo-o impindi yize yifike.

² Mwe co-o icipande twandi tusambilile pa wusesemo wuno wawa mwe Daniel 11:40–12:1. Twandi tumanye imfumu ya ku kambazwa ke kamani pe yo-o impindi, swinya twandi tulanzyanye na vino vilitwavwa ukuteka umwezo nu kusuwila mwe Yehova asa mulandu na vino viza vyatalika ukucitika.

3-4. Uzye pe yo-o impindi imfumu ya kwe kambazwa ke kamani amfumu ci? Londololani

³ Pano uwuteko wa Soviet Union wasizile amaka mu 1991, awantu wa kwe Leza wano watekwangwa na wo-o uwuteko wizile awawa nu wuntungwa katici. E Daniel walondolola wo-o uwuntungwa ukuti ‘ukwavwiwa katici.’ (Dan. 11:34) Mu nsi zino zyatekwangwa nu wuteko wa Soviet Union mwizile amuwa wakawizya awavule. Nomba mukupita kwa mpindi insi ya Russia ni nsi zinji zino zikayitunjilila zizile aziwa amfumu ya kukambazwa ke kamani. Lelo wulyanye vino twasambilizile mu cipande cino cafumileko, pa kuti uwuteko wuwe amfumu ya kukambazwa ke kamani nanti aka kwe ndilo, yizipizile ukukwanisya vyo-o vitatu: (1)  yizipizile ukukuma sana awantu wa kwe Leza, (2) ukulanjizya mwe vino yikucita ukuti yapata e Yehova  na wantu wakwe, (3) yizipizile yalwisyanya ni mfumu mbuye.

⁴ Umulandu wuno tungalandila ukwasowa nu kupita mu mbali ukuti uwuteko wa Russia na wano wakawutunjilila amfumu ya kukambazwa ke kamani pe yo-o impindi, awakuti (1) Wasansile awantu wa kwe Leza pano wawalesizye umulimo wa kuwizya nu kucuzya awanawitu na wankazi awavule wano walinji mu nsi yino wukatungulula. (2) Vino wakacita vikalanjizya ukuti wapata e Yehova na wantu wakwe. (3) Wakalonda wapoke amaka ku mfumu ya kukambazwa ke ndilo akuli ukuti ku wuteko wa Anglo-America. Lekani tulole vino uwuteko wa Russia na wano wakawutunjilila wakacita nu mulandu wuno tukulandila ukuti vino wakacita vikalanjizizya ukuti ayili imfumu ya ku kambazwa ke kamani.

5. Avyani vino e Daniel 11:40-43 yikalandapo, swinya avyani vino vyacitikanga pe yo-o impindi?

⁵ Wazyani Daniel 11:40-43. Lo-o uluwali lwa wusesemo lukalanda pa mpindi ya ku nsilo. Lukalondolola pa kulwisyanya kwa mfumu ziwili akuli ukuti iya kwe kambazwa ke kamani ni ya kwe ndilo. E Daniel walandizile lya nkani ukuti, mu mpindi ya ku nsilo imfumu ya kukambazwa ke kamani ni ya kwe ndilo ‘zilipunkana’ nanti ‘ziliwalwisyanya.’​—Dan. 11:40.

6. Avyani vino vikalanjizya ukuti izyamfumu ziwili zikalwisyanya?

⁶ Imfumu ya ku kambazwa ke kamani ni ya kwe ndilo zyatwalilila ukulwisyanya amuno cila muntu akalonda ukuwa na maka insi yonsinye. Ku ca kulolelako, mulole cino cacitisile pa nsizi ya nkondo ya Nsi Yonsinye iya Citi Wili pano uwuteko wa Soviet Union wizile awuwa na maka pa nsi imvule mu Europe. Imfumu ya kukambazwa ke ndilo yapangine ni nsi zinji ukuwa na wasilika awavule pa kuti walwisye imfumu ya kukambazwa ke kamani. Ko-o ukulemenkana ponga wakwitanga ukuti North Atlantic Treaty Organisation (NATO). Imfumu ya kukambazwa ke kamani yikasumba ni ndalama imvule pa kulonganika awasilika awa maka. Zyo-o imfumu ziwili zyatalisile ukulwisyanya. Pano walwanga inkondo mu Africa, Asia, ne mu Latin America, imfumu ya kukambazwa ke kamani yatalisile ukwavwa awalwani wa mfumu ya kukambazwa ke ndilo. Pe yo-o impindi e Russia ni nsi zinji zino zikayitunjilila nawo wawa na maka insi yonsinye. Wakalwisyanya ni mfumu ya kukambazwa ke ndilo ukuwomvya amakompyuta. Zyo-o izyamfumu ziwili zikapana imilandu ya kupanga amaprogramu ya pa kompyuta yano yangononela awawuye uwuteko nu kuwononela uwulonsi wawo. Swinya wulyanye vino e Daniel walandizile lya nkani imfumu ya kukambazwa ke kamani yatwalilila ukulwisya awantu wa kwe Leza.​—Dan. 11:41.

7. Uzye ‘insi iyiyembe’ pe yo-o impindi ansi ci?

⁷ E Daniel 11:41 yikalanda ukuti imfumu ya kukambazwa ke kamani yiliyinjila ‘mu nsi iyiyembe.’ Uzye yonye insi ansi ci? Ku nsizi yo-o insi yalinji ansi ya Israeli swinya ayino yalinji “insi inzima ukulusya insi zyonsinye.” (Ezek. 20:6) Cino calenzile ukuti yo-o insi yizipe sana amulandu wa kuti awantu wapepelangamo e Yehova. Ukufuma pa Pentekositi mu mwaka wa 33 C.E., insi iyiyembe yalesile ukuwa vye pa cifulo conga amuno awantu wa kwe Yehova wikala mu nsi impusane pusane. Insi iyiyembe pe yo-o impindi yikalozya ku wumi wuno awantu wa kwe Leza wakakwikala. Muno mwasanzyamo vyonsinye vino vyakuma ukupepa Yehova ndi vino ukulongana nu mulimo wakuwizya.

8. Uzye imfumu ya kukambazwa ke kamani yinjila wuli mu ‘nsi iyiyembe’?

 ⁸ Mu manda ya kulecelezya imfumu yakukambazwa ke kamani yinjila imiku imivule mu ‘nsi iyiyembe.’ Ku cakulolelako pano uwuteko wa Germany walinji amfumu ya kukambazwa ke kamani, maka maka mu Nkondo ya Nsi Yonsinye iya citi wili, yo-o imfumu yinjizile mu nsi iyiyembe pano yatalisile ukucuzya awantu wa kwe Leza nu kuwakoma. Pa nsizi ya Nkondo ya Nsi Yonsinye iya citi wili pano uwuteko wa Soviet Union wizile awuwa amfumu ya kukambazwa ke kamani, yizile ayinjila mu nsi iyiyembe pano yatalisile ukucuzya awantu wa kwe Leza nu kulwisya ukuwafumya mu nsi yawo.

9. Uzye insi ya Russia ni nsi zinji zino zikayitunjilila winjila wuli mu ‘nsi iyiyembe’?

⁹ Pe yo-o impindi insi ya Russia ni nsi zinji zino zikayitunjilila winjila mu ‘nsi iyiyembe.’ Mu nzila ci? Mu 2017, insi ya Russia yino yikwimililako imfumu ya kukambazwa ke kamani yalesizye umulimo witu uwa kuwizya nu kwinjizya awanawitu na wankazi awavule mu cifungo. Yo-o imfumu yatuposile na mabuku yitu, ukusanzyako ne Baibolo yitu iya New World Translation. Yitapelezile vye paponye yatuposile na maofesi amakulu aya mu Russia, ama ng’anda ya Wufumu ni vifulo vinji vino tukalonganilamo ukulongana kukulu. Pa nsizi ye vyonsinye vyo-o, mu 2018 Iwumba Lino Likatungulula lyalanzile ukuti insi ya Russia ni nsi zinji zino zikayitunjilila ayili imfumu yakukambazwa ke kamani. Lelo awantu wakwe Yehova nanti wangawacuzya wulinye watalitela watalike ukulwisya uwuteko pa kuti wuleke vino wukacita. Lelo wakatwalilila ukukonka ukupanda amano kwa mu Baibolo ukwa ‘kupepelako amawuteko’ maka maka pano wakupingulapo vino vikumile ukupepa kwitu.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Uzye imfumu ya kukambazwa ke kamani yilicimvya imfumu ya kukambazwa ke ndilo? Londololani.

¹⁰ E Daniel 11:40-45 yikalanda sana pe vino imfumu ya kukambazwa ke kamani yilicita. Lelo co-o citakupiliwula ukuti ayino yilicimvya. Amuno e Baibolo yikalanda ukuti imfumu ya kukambazwa ke ndilo yililanga yili nu “wumi” pano e Yehova ne Yesu waliyonona amawuteko yonsinye pa Armagedoni. (Ukuwu. 19:20) Acani cino calenga tutavwilika? Mulole vino uwusesemo wa kwe Daniel nu wa mu Ukuwumbulika wukalanjizya.

11. Uzye e Daniel 2:43-45 yikalanda pa cani? (Lolani icikope pa nkupo)

¹¹ Wazyani Daniel 2:43-45. E kasesema Daniel walondolozile icilikolanya cino capanzilwe ni vyela ivilekane lekane. Icela conga na conga cimililangako uwuteko wuno walinji na maka pa wantu wa kwe Leza. Ya-a amawuteko yatatekanga pa mpindi iyili yonganye. Amanama yapanzilwe ni cela ni vu lyi wumba. Yakakwimililako uwuteko wa kulecelezya uwa Britain ne America. Wo-o uwusesemo wukalanjizya ukuti pano Uwufumu wa kwe Leza wuliyiza mukonona amawuteko ya wantu, insi ya Britain ne America yililanga ayino yili na maka pa nsi zyonsinye.

12. Uzye umutwe wa namba 7 wukakwimililako cani, swinya amulandu ci wuno ukumanya co-o icisinka kucindamizile?

¹² Umutumwa Yohani nawe walondolola amawuteko yano yatekanga awantu wa kwe Leza. Mu wusesemo wa kwe Yohani, ya-a amawuteko wayalondolola ku cinyama ca mitwe 7. Umutwe wa namba 7 wukakwimililako uwuteko wa Britain ne America. Co-o icisinka acicindame nkaninye amuno e Baibolo yitalandapo ukuti kuli nu kumela umutwe uwa namba 8. Umutwe wa namba 7 awuno wulilanga wukuteka pano e Klistu ni wumba lya kwi  yulu waliyiza mukonona wo-o umutwe ni cinyama consinye. *​—Ukuwu. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Uzye e “Gogi wa mu nsi ya Magogi” weweni, swinya acani cino cingiza cilenge ansanse awantu wa kwe Leza?

¹³ E kasesema Ezekiel walandizile lya nkani vino vilicitika pano Yehova atani ayonone imfumu ya kukambazwa ke kamani na ka kwe ndilo. Cikaloleka ukuti uwusesemo wa pe Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; nu Ukuwumbulika 16:13-16, 21 wukalanda pa vili vyonganye. Nga ca kuti co-o acisinka, lyo vyo-o avino tukwenecela ukucitika.

¹⁴ Impindi yimwi pa kasi ka wucuzi wukulu, izyamfumu zya mu nsi yonsinye zililemenkana ponga ukupanga akaliwumba. (Ukuwu. 16:13, 14; 19:19) Ko-o ukulemenkana ponga akuno e Baibolo yikakwita ukuti e “Gogi wa munsi ya Magogi.” (Ezek. 38:2) We-e e Gogi wa ku Magogi nanti ukulemenkana ponga ukwa nko, alisansa awantu wa kwe Leza. Uzye tungati acani cino cililenga acite ica musango wo-o? Pakulanda pe vino viliwacitika pe yo-o impindi, umutumwa Yohani waweni kuno imvula ya mawe yikutonyela awalwani wa kwe Leza. Yo-o imvula ya mawe iya mankolanya, yikakwimililako uwukombe uwa wupinguzi wuno awantu wa kwe Yehova waliwawilizya. Pamwi wonye uwukombe wa wupinguzi awuno wulisonkomola e Gogi wa ku Magogi amuno alisansa awantu wa kwe Leza pa kuti awalovye .​—Ukuwu. 16:21.

15-16. (a) Avyani vino pamwi e Daniel 11:44, 45 yikalandapo? (b) Acani cino ciliciticila imfumu ya kukambazwa ke kamani ne Gogi wa ku Magogi?

¹⁵ Wo-o uwukombe wa wupinguzi wuno walandwapo mu Ukuwumbulika nu kusansa kwa kulecelezya pa wantu wa kwe Yehova kufwile akuno kwalandwapo pe Daniel 11:44, 45. (Wazyani.) E Daniel walanzile ukuti “ilyasi lino lilifumilila kapela na kukambazwa” lilitinya imfumu ya kukambazwa ke kamani swinya yilifuma ni ‘cipyu icikulu.’ Imfumu ya kukambazwa ke kamani yikalonda “ukukoma awavule.” Wa a “awavule” wafwile ukuwa awantu wa kwe Yehova. * E Daniel afwile walandanga  pa kusansa kwa kulecelezya kuno kuliciticila awantu wa kwe Yehova.

¹⁶ Yilila imfumu ya kukambazwa ke kamani na mawuteko yanji yasansa vye awantu wa kwe Yehova, ciliwa ngati wasonkomola pano palala amavwi. Inkondo ya Armagedoni yilitalika paponye. (Ukuwu. 16:14, 16) Imfumu ya kukambazwa ke kamani ni nko zinji zino zilipanga e Gogi wa ku Magogi ziliyononwa swinya kutaliwa nu wa ‘kuzyavwa.’​—Dan. 11:45.

17. Uzye e Mikaeli e songo wa wasilika wino walumbulwa pe Daniel 12:1 weweni, swinya acani cino alicita?

¹⁷ E vesi yino yakonkapo mwi buku lya kwe Daniel yikatunena vino imfumu ya kukambazwa ke kamani na mawuteko yanji yalilowa. (Wazyani Daniel 12:1) Uzye amwinye muno mwasula lyo-o iwaliko? E Mikaeli alizina na linji ilya Mfumu yitu e Yesu Klistu. E Yesu, e Mikaeli wino akacinjilila awantu wa kwe Leza “walolesile” mu 1914 pano uwufumu wa kwe Leza watalisile ukuteka. Ku nkolelo ‘aliloleka’ na swinyanye. Nomba pa-a peni aliyiza mukonona awalwani wakwe pa nkondo ya Armagedoni. Yo-o inkondo ayino yiliwa ankondo yakulecelezya yino e Daniel walanzile ukuti yilileta ‘ukucula’ kuno kusitela kuwepo mu nsi. Uwusesemo wa kwe Yohani wuno walumbulwa mu Ukuwumbulika wukalanda pa “wucuzi wukulu” ukuti awuno wulitalicila pano inkondo ya Armagedoni yitani yize.​—Ukuwu. 6:2; 7:14.

18. Amulandu ci wuno tutazipizile ukusakamikwa pe vino vili nu kucitika ku nkolelo?

¹⁸ E Daniel nu Yohani wonsinye wawili walanzile ukuti e Yehova ne Yesu walipususya awawomvi wawo pa wucuzi wukulu. Acino tutaliwatunsya nu mwezo pano vyonsinye vyo-o viliwacitika. E Daniel walanzile ukuti wano walipusuka amazina yawo “yalembwa mwi buku lya wumi.” (Dan. 12:1) Avyani vino tungacita pa kuti amazina yitu yalembwe mwi buku lya wumi? Tuzipizile ukulanjizya apatiswenye ukuti twawa ni suwilo mwe Yesu, Umwana wa ng’onzi uwa kwe Leza. (Yoha. 1:29) Tuzipizile ukupa uwumi witu kwe Yehova nu kubatizwa. (1 Pet. 3:21) Swinya tuzipizile tuwalanjizya ukuti tukatunjilila uwuteko wa kwe Yehova ukupitila mukusambilizya wanji pe weliwe.

19. Acani cino tuzipizile ukucita pe yo-o impindi, swinya amulandu ci?

¹⁹ Yo-o ayili mpindi yakuwomya isuwilo litu mwe Yehova ni wungwe lyakwe, nu kuwa kuwali lwa Wufumu wakwe. Nga twacita wo-o tulipusuka pano uwufumu wa kwe Yehova wuliyiza mukonona imfumu ya kukambazwa ke kamani ni ya kwe ndilo.