1-2. Uzye nga cakuti apano mukuvwambana kukawa ukuyivwa wuli?

 NGA CAKUTI apano mukuvwambana, kukawa ukuwa ni nsansa nkaninye. Swinya kukawa ukuvwambisya ukuti ivintu vize vipite icete. Wonye avino calinji na kuwatwalane awavule. E nkazi Tsion, a uwa ku Ethiopia, watili: “Impindi yimwi yino nalinji ni nsansa nkaninye, apano twavwambananga ne wakwane. Twalanzyanyanga pa vintu ivicindame swinya twasimikanga nu kuseka. Nivwile icete nkaninye pano namanyile ukuti nazana umuntu wino twakundana.”

² Umwanawitu e Alessio, uwa ku Netherlands, nawe watili: “Nivwanga icete nkaninye pano twavwambananga ne wakwane. Lelo nanti ciwe wo-o, mpindi zimwi twawangako ni ntazi.” Fwandi mwe co-o icipande, twandi tulande pa ntazi zino wano wakuvwambana wangawa nazyo na pa visinka vya masundo ya mu Baibolo vino vingawavwa ukupingulapo icete. Swinya twandi tulande na pe vino awa mwi wungwe wangavwa wano wakuvwambana.

CINO KWAWELA UKUVWAMBANA

3. Amulandu ci wuno kwawela ukuvwambana? (Imilumbe 20:25)

³ Kweni wano wakuvwambana wakawa ni nsansa nkaninye. Lelo wazipizile wakwizuka nu kuti, co-o icintu cino wapingulapo ukucita acicindame sana. Amuno acino cingawatungulula na kukutwalana. Pawanda wa winga, umonsi nu mwanaci wakalayana ukuti walitwalilila ukukundana nu kucindikana uwumi wawo wonsinye. Fwandi pano tutani tulape, tuzipizile ukwelenganyapo sana ndi wulyanye vino cikawa pano tutani tulape umulapo uwuli wonsinye. (Wazyani Imilumbe 20:25.) Ukuvwambana akuno kukalenga umonsi nu mwanaci ukumanyana nu kupingulapo icete. Mpindi zimwi wangapingulapo ukutwalana nanti ukuti visile. Nga ca kuti wapingulapo ukuti visile, lyo cisakusula mukuti pali  vimwi vino waluvinye. Lelo lyo ukuvwambana kwalenga wamanye ukuti watayine ukutwalana.

4. Amulandu ci wuno cacindamila ukumanya cino kwawela ukuvwambana?

⁴ Icisinka icicindame cino muzipizile mwakwizuka aca kuti, wamwi nga wakuvwambana, lyo wakulondavye ukulola nga ca kuti wangayana ukutwalana nanti awe. Nga ca kuti awasimbe wamanya co-o icisinka, wataliwatalika ukuvwambana nu muntu wino wamanyile nu kumanya ukuti watanga watwalane nawe. Lelo nanti ciwe wo-o, asa wasimbe watupu wano wazipizile ukumanya umulandu wuno kwawela ukuvwambana. Swensinye tuzipizile ukumanya co-o icisinka. Ku cakulolelako, wamwi wakakwelenganya ukuti umonsi nu mwanaci nga wakuvwambana, lyo mpakanye wazipizile ukutwalana. Uzye ukwelenganya kwa musango wo-o kukakuma wuli awasimbe? E nkazi Melissa umusimbe, uwa ku United States, watili: “Nga ca kuti wamwi wakuvwambana, awanawitu na wankazi wamwi wakakwelenganya ukuti wandi watwalane. Na co-o cikalenga awasimbe wamwi watwalilila ukuvwambana na pano wamanyilenye ukuti watayanile ukutwalana. Ne wamwi wakapingulapovye ukukana talika ukuvwambana nu wili wensinye. Wo-o vino awanawitu na wankazi wamwi wakacita, cikalenga awasimbe wakwivwa intete nkaninye.”

IVYAKUCITA PAKUMANYANA ICETE

5-6. Avyani vino wano wakuvwambana wazipizile ukwelezya na maka ukumanya? (1 Peter 3:4)

⁵ Nga cakuti mukavwambana, avyani vino vingamyavwa ukupingulapo nga mungatwalana nanti awe? Muzipizile ukumanyana icete. Pano mutani muye mukumulanzya, mufwile mwamanyileko vimwi pe weyo umuntu. Nomba pe yo-o impindi pano mukuvwambana, mwawa nu longo lwa kumanya ‘uwuntu wufisame uwa mu mwezo.’ (Wazyani 1 Peter 3:4.) Pakumanya ivya mu mwezo pawa ukumanya vino wawoma mu vya kwe Leza, imiwele yakwe na vino akakwelenganya. Swinya mukupita kwa mpindi, mungalondekwa ukuyikolowozya amawuzyo ndi vino: ‘Uzye we-e umuntu angayana ukuwa we wakwane?’ (Imilu. 31:​26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Uzye ndiwakumanisya ukumuwikako amano nu kutwalilila ukumukunda nanti uzye aliwakumanisya ukumbikako amano nu kutwalilila ukunkunda? Uzye tukatetelana nga wumwi waluvyanya?’ b (Roma. 3:23) Pano mukuya mukumanyana, mwakwizuka ukuti ukukolana mwe vino mwakunda asa kuno kwacindama, lelo akulola vino cila muntu akayikundila ukupiluka nga cakuti kuli vimwi ivipusane vino mwakunda.

 ⁶ Avyani vinji vino muzipizile ukumanya pa muntu wino mukuvwambana nawe? Pano mutani mukunde nkani wino mukavwambana nawe, muzipizile ukulanzyanya lya nkani pe vino cila muntu akalonda ukucita mu wumi. Nomba mungacita wuli nga mukulonda ukumanya pa vintu vinji ponga ngati apa vya wumi, pa vya ndalama nanti pa viwipe vino vyamuciticizilepo ku nsizi? Muzipizile mwakwizuka ukuti asa malyasi yonsi yano mungalanzyanya pano mwatalikavye ukuvwambana. (Linganyaniko Yohani 16:12.) Fwandi nga cakuti wino mukavwambana nawe wamikolowozya amawuzyo yano mukulola ukuti mutazipizile ukwasuka pe yoyo impindi, mungamunena ukuti ndiyasuka linji. Lelo muzipizile ukumanya ukuti muliwalondekwa ukumunena pakuti nawe amanye ivya kupingulapo. Pano mukumulondololela, mutazipizile ukumufisa nanti cimwinye.

7. Uzye wano wakavwambana wangacita wuli pa kuti wamanyane icete? (Lolani na kambokosi kakuti “ Nga Cakuti Mukavwambana na Wino Akakwikala Ukutali.”) (Lolani ni vikope.)

⁷ Mungacita wuli pakuti mumanye icete wino mukavwambana nawe? Muzipizile ukuwa awasapuke pano muli ponga, ukukolowozyanya amawuzyo, ukulanda ivya cisinka nu kuwikako sana amano pano wenga akulanda. (Imilu. 20:5; Jemu. 1:19) Cinji cino cingamyavwa, akucita ivintu vino vingalenga mutalike ukulanzyanya, ndi vino ukulila ponga, ukutandala ku ncende kuno kuli awantu, nu kuwomba ponga mu mulimo wakuwizya. Swinya mungamanyana icete nga mukupawulako impindi ya kuwa na wa lupwa ni viwuza. Asa vyo-o vitupu, mwacita ivintu vino vingalenga mumanye vino wino mukavwambana akacita mu vintu ivilekane lekane na pano ali na wantu awapusane pusane. Lolani vino umwanawitu Aschwin uwa ku Netherlands wacisile pano wavwambananga nu muci e Alicia. Watili: “Twacitilanga ponga ivintu vino vyalenzile tumanyane icete. Ilivule twacitangavye utuntu utupepuke, ndi vino ukutenda nu kuwomba incito zinji izya pa ng’anda. Ukucita wo-o, kwatwavwanga ukumanya muno cila muntu asicita icete na muno akacita icete.”

8. Avizima ci vino wano wakavwambana wangazanamo mukuyisambilizya ponga ivya kwe Leza?

⁸ Cinji cino cingamyavwa, akuyisambilizya ponga ivya kwe Leza. Nga cakuti mwatwalana, muliwalondekwa ukutantika impindi ya kuwa na mapepo ya lupwa pa kuti e Yehova awe mwitwala linu. (Ekawi. 4:12) Fwandi cingazipa peyonye impindi ukutalika ukuyisambilizya ponga ivya kwe Leza. Kweni wano wakuvwambana lyo watani wawe alupwa swinya nu mwanawitu lyo atani awe amutwe we nkazi. Lelo nanti ciwe wo-o,  ukuyisambilizya ponga kungamyavwa ukulola vino cila muntu wawoma mu vya kwe Leza. E Max ne Laysa, awatwalane awa ku United States wazanamo ivizima na vinji mukucita wo-o. E Max watili: “Pano twatalisilevye ukuvwambana, twayisambilizyanga ukuwomvya amabuku yano yakalanda pa kuvwambana, pi twala na pa mikalile ya mu ndupwa. Ya-a amabuku yatwavwanga ukutalika ukulanzyanya pa malyasi ayacindame yano cisipepuka ukwizuka ukuyalandapo.”

VINJI VINO MUNGACITA

9. Avyani vino wano wakavwambana wazipizile ukwelenganyapo pano wakusola awakunena ukuti wakavwambana?

⁹ Awaweni wano muzipizile ukunena ukuti mukavwambana? Mwe weneconye wawili amwe wano muzipizile ukusola wano munganena. Lelo nga cakuti apano mwatalika vye ukuvwambana, cingazipa ukunenakovye awantu watici. (Imilu. 17:27) Ukucita wo-o, kungalenga watamikolowozya nkani amawuzyo nanti ukulenga mutalike ukusamalila ukupingulapo ukutwalana. Nomba mutazipizile ukufisa kwe wonsinye. Amuno nga mwafisa, mungakwivwa intete ukuti wanji wandi wamilole. Cinji acakuti, nga mukuvwama mungasuka mwize muluvyanye. Acino cingazipa ukunenako wamwi wano mukulola ukuti wangamipandako amano amazima nu kumyavwa. (Imilu. 15:22) Ku cakulolelako, munganenako walupwa, iviwuza vinu wa songo mu vya kwe Leza nanti wa eluda.

10. Uzye wano wakuvwambana wangacita wuli pakuti watwalilile ukuwa awasanguluke? (Imilumbe 22:3)

¹⁰ Mungacita wuli pakuti mutwalilile ukuwa mwe wasanguluke pano mukuvwamba? Pano mukuya mukumanyana, apano mwandi mwaya mukukundilanako nu kuvwambisya ukuwa ponga. Avyani vino vingamyavwa ukutwalilila ukuwa mwe wasanguluke? (1 Kor. 6:18) Mutazipizile mwalanda amalyasi ya nsoni, ukuwa mwenga nu kumwa nkani ipala. (Efes. 5:3) Amuno vyo-o ivintu, vingalenga mutalike ukuvwambisya ukucita uwuzelele nu kupotwa ukupingulapo ukucita icizima. Fwandi cingazipa ukuwalanzyanya lyonsinye muno mwandi mwapelela pakuti mutwalilile ukuwa mwe wasanguluke. (Wazyani Imilumbe 22:3.) Lolani vino vyavwizye e Dawit nu muci e Almaz awa ku Ethiopia. Watili: “Twazanwanga ponga kuno kuli awantu nanti pano tuli ni viwuza. Swinya tutawangapo swenga mwe motoka nanti mu ng’anda. Na co-o calenzile tutacita vino vingalenga tuluvyanye.”

11. Avyani vino wano wakuvwambana wazipizile ukwelenganyapo pano wakulanzyanya ivyakucita pakulanjizya ukuti wakundana?

¹¹ Uzye wano wakuvwambana wangacitako vimwi pakulanjizya ukuti wakundana? Wangacitako vimwi vino vili icete pano wakuya wakukundilanako. Lelo nga cakuti mwatalika ukuvwambisya sana ukupanga icupo nu muntu wino mukavwambana nawe, cingamitalila ukupingulapo icete. (Ulwim. 1:2; 2:6) Mwakwizuka ukuti mpindi zimwi ukucita ivyakulanjizya ukuti mwakundana kungalenga mupotwe ukuyilama nu kucita vino vitanga visecelesye e Yehova (Imilu. 6:27) Acino pano mwatalikavye ukuvwambana, mwalanzyanya ivisinka vya masundo ya mu Baibolo vino vingamyavwa ukulola vino mwandi mwacita na vino mutandi mwacita pakulanjizya ukuti mwakundana. c (1 Tes. 4:​3-7) Mungayikolowozya ukuti: ‘Uzye kuno twikalila awantu wakalola wuli ukucita ivyakulanjizya ukuti twakundana? Uzye vyo-o vino tukucita vingalenga wumwi pe sweswe atalike ukuvwambisya ukucita iviwipe?’

12. Avyani vino muzipizile mwakwizuka nga cakuti mukuwa ni ntazi pano mukuvwambana?

¹² Mungacita wuli nga mwapusana? Uzye nga cakuti mukupusana lyo cikusula mukuti mutayine ukutwalana? Awe mukwai. Amuno  nawatwalanenye mpindi zimwi wakapusana. Lelo itwala likawoma nga cakuti wonsinye wawili wakuwombela ponga ukumala intazi. Vino mukacita pakumala intazi pe yo-o impindi, vingalanjizya vino itwala linu liliwa. Muzipizile ukuyikolowozya ukuti: ‘Uzye tukatekanya nu kucindikana pano tukulanzyanya pa ntazi? Uzye tukazumila pa viluwo vino twapanga nu kuzifya muno mukulondekwa? Uzye tukalenga itetelwa nu kutetelana zuwa?’ (Efes. 4:​31, 32) Lelo nanti ciwe wo-o, muzipizile mwakwizuka ukuti nga cakuti mukupusana nu kupokota cila mpindi pano mucili mukuvwambana, lyo na pano mulitwalananye mutalileka. Nga cakuti mwazana ukuti mutayine ukutwalana, cingazipa mwensinye ukupingulapo ukuleka ukuvwambana. d

13. Avyani vino vingavwa wano wakuvwambana ukumanya impindi yino yizipizile ukupitapo pano wakuvwambana?

¹³ Awutali wampindi wuli yino yizipizile ukupitapo pano mukuvwambana? Nga cakuti mwapupumila ukucita vimwi, ivintu visizipa. (Imilu. 21:5) Fwandi pazipizile ukupitako impindi pakuti mumanyane icete. Lelo patazipizile ukuzimba nkani mukavwambanavye. E Baibolo yikati: “Cino ukwenecela nga cazimba cikalwalika umwezo.”[NWT] (Imilu. 13:12) Cinji acakuti nga pazimba nkani, cingamitalila ukucimvya uwelezyo wakucita uwuzelele. (1 Kor. 7:9) Mu cifulo cakuwika amano ku mpindi yino mwasumba ukuvwambana, mungayikolowozya ukuti ‘Avyani vino ntani manye pe we-e umuntu, vino vinganjavwa ukupingulapo nga cakuti tungatwalana nanti awe?’

VINO WANJI WANGAVWA WANO WAKAVWAMBANA?

14. Uzye wanji wangavwa wuli wano wakuvwambana? (Lolani ni cikope.)

¹⁴ Tungavwa wuli wano twamanya ukuti wakavwambana? Tungawitako ukuti twize tulile ponga ivyakulya, ukuwalalika ku mapepo ya lupwa nanti ukuti twize twizizyevye ponga. (Roma. 12:13) Ukucita wo-o, kungawavwa ukumanyana icete. Nomba mungacita wuli nga cakuti wakulonda uwakuwasucilila? Mungawasucilila kuno wakulonda ukuya, ukukwela nawo mwe motoka nanti ukuwasenda ku ng’anda kumwinu pakuti watakawe wonga. (Gal. 6:10) E Alicia, wino tulanzilepo kaali wasalifizye nkaninye ponga nu mulume e Aschwin pe vino awanawitu na wankazi wawacitizile. E Alicia watili: “Twivwile icete pano awanawitu na wankazi watunenile ukuti tungaya ku mwawo nga tukulonda ukuwa ponga kuno tusi swenga.” Fwandi wano wakavwambana nga waminena ukuti muwasucilileko kumwi,  mwalola ukuti alongo ulwakuwavwilamo. Mutazipizile ukuwasya nkani wonga nga cakuti mwawasucilila, lelo nga kuli ivya nkama vino wakulonda ukulanzyanya, mungafumapo lelo asakuya ukutali nkani.—Flpi. 2:4.

15. Avyani vinji vino tungacita pakwavwa wano wakavwambana? (Imilumbe 12:18)

¹⁵ Tungavwa wano wakavwambana ukupitila na mwe vino tukulanda. Mpindi zimwi, cingazipa ukuyilama nu kumyalala vye ukwasowa ukulandapo icili consinye pe woliwo. (Wazyani Imilumbe 12:18.) Nomba manda yamwi tungivwa icete icakuti twavwambisya nu kunenako wanji pe wano wakavwambana. Lelo tuzipizile twakwizuka ukuti aweneco awano wazipizile ukunena awantu. Tutazipizile twakwamba wano wakavwambana nanti ukuwalengulula na pe vino vitatukumile. (Imilu. 20:19; Roma. 14:10; 1 Tes. 4:11) Cinji acakuti, tutazipizile ukulanda nanti ukuwakolowozya amawuzyo yano yangalenga wavwambisya ukutwalana zuwa. E nkazi uwizina lyakuti Elise nu mulume watili, “Twivwile uwuwi nkaninye pe vino awantu watukolowozyanga pa vya winga, pano sweweneco tutani tulanzyanyepo nu kulanzyanya.”

16. Avyani vino tutazipizile ukucita nga cakuti wamwi wano wavwambananga wasolapo ukuti visile?

¹⁶ Avyani vino mutazipizile ukucita nga cakuti mwamanya ukuti wano wavwambananga wasozilepo ukuti visile? Mutazipizile mwawakolowozya amawuzyo pe vino vitamikumile nanti ukupa wenga umulandu ukuti awino alenzile. (1 Pet. 4:15) E nkazi uwizina lya kuti Lea watili: “Candumile nkaninye ukwivwa ukuti awantu watalisile ukutunganyavye pe cino calenzile tusolepo ukuleka ukwivwana nu mwanawitu wino twavwambana nawe.” Ndi vino tulanzilepo kaali, nga cakuti wamwi waleka ukuvwambana lyo citakusula mukuti watapinguzilepo icete. Lelo lyo cikusula mukuti yo-o impindi yino wasumvile pano wavwambananga yawavwizyevye ukupingulapo icete. Ivya musango wo-o nga vyacitika cikaluma nkaninye swinya kukawa ukutalalilwa. Acino tuzipizile ukulola inzila zya kuwavwilamo.—Imilu. 17:17.

17. Avyani vino wano wakuvwambana wazipizile ukutwalilila ukucita?

¹⁷ Ndi vino tusambilizile, tuweni ukuti mu kuvwambana mutawavye insansa zitupunye lelo mwawa ni ntazi. E Jessica watili: “Ukulandavye icisinka pakuti tumanyane, palinji incito. Nomba tusilanguluka amuno twawomvizye icete impindi, na maka yitu.” Fwandi nga cakuti mucili mukuvwambana, wombesyanji pakuti mumanyane icete na wino mukuvwambana nawe. Amuno ukucita wo-o, kulimyavwa mwensinye ukumanya nga mungatwalana nanti awe.