Ukuya kwe vino vilimo

Ukuya kuno walanjizizye vino vilimo

Uzye Mwamanya?

Uzye Mwamanya?

Uzye molimonye e Mordekai akuno walinji?

E MORDEKAI wawomvile uluwali ulucindame nkaninye mwe vino vyacitisile vino vyalandwapo mwi Buku lya kwe Estere. Walinji amuzya umuYuda wino wikalanga ukutali nkaninye ukufuma ku Israeli swinya wawombelanga mwi sano lya ku Persia lino lyalinji ilicindame nkaninye. Vyo-o vyacitikanga pano ‘Imfumu Ahasuweras walinji pa wufumu’ (Wino pe yo-o impindi wamanyikwa ukuti we Xerxes I.) wo watalisile ukuteka mu 496 B.C.E. E Mordekai wavulunginye amapange yewano walondanga ukukoma Imfumu. Imfumu nayo pakulanjizya ukusalifya yanenile awantu ukuti wacindika e Mordekai. Ne mukupita kwa mpindi pano e Hamani wizile afwa wino walinji amulwani we Mordekai na waYuda wanji, imfumu yasonsile e Mordekai ukuwa we songo wa wufumu. Co-o icifulo cino wapile e Mordekai calenzile awe nulongo lwakufumya isundo lino lyalinji nukupususya awaYuda wonsinye wano walinji mu Wuteko wa Persia kukukana wakoma.​—Esth. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Awantu wamwi awasambilile ivya kaali, walandanga ukuti vino vyawa mwi buku lya kwe Estere avyakwelenganyavye, swinya ne Mordekai nye asitela aweko. Lelo nanti ciwe wo-o, mu 1941 awonsi wamwi wano wakazyula ivyakuzyula zyula, wazanile vimwi vino vingawa acimanyilo cino cikatunjilila icisinka ca mu Baibolo co cikalanda pe Mordekai. Acani coconye cino wazanile?

Wano wakavwambilizya pa vintu wazanile iliwe pano palinji izina lyamulasi wa kwisano e Marduka (wino we Mordekai). We-e umonsi uwizina lyakuti Mordekai awino walolecesyanga pa mulimo. Wo-o umulimo wuno wawombanga wufwile awakupenda indalama mu musumba wa Shushani. Pano wazanile vyo-o ivilembo e Arthur Ungnad, umusambilile sana ivya kaali ivya kwe yo-o incende walanzile ukuti, wo-o walinji amuku wakutalicila ukuzana izina lya kuti Mordekai mu vilembo vino vitalinji avya mu Baibolo.

Awasambilile wapiliwula ivilembo vyawa Persia na vinji ivivule, ukufumilila vye pano e Ungnad walandizile wo-o. Pe vyo-o ivilembo pawa nutumawe ututici utupapatale tuno wazanile mucikulwa iciwongoloke cino wasunjilanga indalama mupipi ni ciwumba camusumba wa Persepolis. To-o utumawe twalinjiko ku nsizi nkaninye pano Xerxes I watekanga. Watulemvile mu ciElamu swinya pawa amazina amavule nkaninye yano yawa mwi buku lya kwe Estere. a

Vino Izina lyakuti Mordekai (Marduka) lyalolekanga mu vilembo vya ku Persia

Patumawe utuvule tuno wazanile mu Persepolis pawa izina lyakuti Marduka. wino walinji we kalemba wa kwisano mu Shushani pano e Xerxes I watekanga. Ivilembo vya pakaliliwe kamwi vyalondolola ukuti e Marduka walinji we kapiliwula wa vitundu. Co-o icisinka cakolana na vino e Baibolo yalondolola e Mordekai. E Mordekai walinji amulasi wino wasonsilwe ukuwombela Imfumu Ahasuweras (Xerxes I) swinya walandanga ivitundu mupipi na viwili. Lyonsinye Mordekai wikalanga pa mpongolo yisano mu Shushani. (Esth. 2:19, 21; 3:3) Yo-o impongolo yalinji ayikulu nkaninye muno awalasi wa kwisano wawombelanga.

Kwawa ivivule vino vyakolana pe Marduka wino walandwapo muvilembo vya kaali na pe Mordekai wino walumbulwa mu Baibolo. Walinjiko pa mpindi iyili yonganye swinya ku ncende iyili yonganye. Wonsinye wawombanga incito ya wulasi kwi sano ilili lyonganye. Vyonsinye vyo-o vino twalandapo na vino wano wakazyula ivyakuzyula wazana, vifwile vikalanda pe Mordekai wino walandwapo mwi buku lya kwe Estere.

a Mu 1992, e Professor Edwin M. Yamauchi walemvile icipande muno mwalinji amazina 10 yano yafumile patumawe ututici utupapatale tuno wazanile mu musumba wa Persepolis ayali yonga na yano yakazanwa mwi buku lya kwe Estere.