1924—Papita Imyaka 100
AKALIBUKU ka mu January 1924 kano witanga ukuti Bulletin a kalanzile ukuti, “Yo-o ampindi iyizima nkaninye iya kutalika kwa mwaka ku wina Klistu wonsinye awabatizwe . . . ukulola inzila izili zyonsinye izya kulundululilamo umulimo wa kwe Yehova.” Mwe wulyanye umwaka, Awasambi we Baibolo wawomvizye ko-o ukusunda ukupitila mukuwa awasipe nu kuwizya ukuwomvya inzila izipya izya kuwizizyamo.
UKUZENGA UMULAWASA
Papisile umwaka wonga ni myezi pakutivye awanawitu wamale ukuzenga umulawasa wa WBBR ku Staten Island mu New York. Watalicizile awazifya icifulo, apano awazenga umwakwikala wakawomba nu mwakuwika iviwombelo. Walile wamala ukuzenga, watalisile ukulonganika iviwombelo ponga vino vyalondekwanga pakupanga umulawasa. Lelo kwalinji intazi izivule zino walinji nu kupitamo.
Awanawitu cawatamizye nkaninye ukuwika e edyo iyikulu iya palonde yino mucizungu wakakwita ukuti antenna. Yo-o e edyo yatalimfile amamita 91 swinya wazipizile ukuyikoweka pa vimuti viwili ivitali ukufika ku mamita 61. Pa muku wakutalicila, vyakanile ukuwomba. Lelo nanti ciwe wo-o, wasuwizile ukuti e Yehova walinji nu kuwavwa. Swinya mukupita kwa mpindi vyasusile aviwomba. E Calvin Prosser wino wawombangako wo-o umulimo watili: “Vyanga viwombe pano twawisile pa muku wakutalicila nga twatalisile ukuyivwa nu kulanda ukuti, ‘Lolani vino twawombesya!’” Nomba pano calinji wo-o, calenzile walole ukuti e Yehova awino wawavwizye.
b wizile atuma e foni pansizi yakuteyelezya kwe vino wimbilanga pa mulawasa lyo ali ku Brooklyn pano patalimfile amakilomita mupipi ne 25.
Peyoyo impindi imilawasa yitazesile swinya citalinji acipepuke ukuzana ukwakukala iviwombelo vyakupanjila umulawasa. Acino awanawitu wizile awatalika ukuwomvya ca mashini cakupisya amazwi iciwomvyepo. Swinya mu cifulo cakuti wakale e maikulofoni iyipya, wizile awatalika ukuwomvya iyikaali. Wanda wumwi uwusiku mu February awanawitu wizile awalanzyanya ukuti welezye ukuwomvya iviwombelo vino vyalolesile. Wizile awatalika ukuvwamba e programu yino wangawomvya pakuti walole nga cakuti umulawasa wukuwomba. Acino wizile awatalika ukwimbila indwimbo zya Wufumu. Umwanawitu e Ernest Lowe wino walinji pe wa-a awanawitu walondolozile cimwi icakusesya cino cacitisile pe wo-o uwanda. Watili pano awanawitu wimbilanga umwanawitu e Judge Rutherford,Umwanawitu Rutherford wizile alanda ukuti “Lekani ukupanga icongo. Amazwi yinu yakwivwika ngati mukupunda pundavye!” Kweni awanawitu wizile awivwako insoni katici nu kuleka ukwimbila. Lelo wivwile icete amuno wizile awamanya ukuti fwandi umulawasa wukuwomba.
Pa 24 February, 1924, umwanawitu Rutherford wizile alanda ukuti, wo-o umulawasa walinji nu kuwawomba ku kulundulula “umulimo wuno e Yesu Klistu Imfumu yitu” watusizile. Walanzile nu kuti twandi twawuwomvya kukwavwa awantu “ukwivwicisya ivya mu Baibolo nu kumanya uwucindami wa mpindi yino tufisilepo.”
Wo-o umulawasa wakutalicila, wawomvile icete nkaninye. Wawomvile pa myaka 33 ku kusalanganya amalyasi ya wantu wa kwe Yehova.
WASIFILE NU KULANDA UKUTI WASIMAPEPO WASAMBILIZYANGA IVYAWUFI
Mu July 1924, Awasambi we Baibolo wizile awaya mu kulongana kwa citungu kuno kwawezile mu Columbus ku Ohio. Wa-a Awasambi we Baibolo wafumile mu ncende izilekane lekane munsi yonsinye swinya wateyelezizye amalyasi mu ciArabic, icizungu, iciFrench, iciGerman, iciGreek, iciHungarian, iciItalian, iciLithuanian, iciPolish, iciRussian, iciUkrainian ni vitundu vya ci Scandinavia. Wano watazanilweko pe ko-o ukulongana wateyelezyangakovye ku malyasi yamwi pa mulawasa swinya awanawitu walanzinye na wano walembanga amanyuzipepa kwe yoyo incende ukuti wawalembelako ivipande vye ko-o ukulongana cila wanda.
Awanawitu na wankazi ukucila pe 5,000 wano wazanilweko pe ko-o ukulongana wawomvileko mu mulimo wakuwizya pe cini pa 24 July. Wapile awantu amabuku ukucila pe 30,000 swinya wapanzile amasambililo ye Baibolo amavule nkaninye. Ulupungu lwa kwe Kalinda lwisile wo-o uwanda ukuti “uwanda wansansa nkaninye uwa kulongana kwa citungu.”
Uwanda wuno wakonsilepo pe Cisano pa 25 July pe ko-o ukulongana kwa citungu, kwalinji na cinjinye cino cacitisile. Pano umwanawitu Rutherford wapanga ilyasi wizile asipa nu kulanda ukuti wasimapepo wasambilizyanga ivyawufi. Mwe vino walanzile mwalinji na mazwi ya kuti wa-a wasimapepo, awa muvikanza vyansi, na wano wakacita ivyawukazi “wakalesya awantu ukusambilila icine pa Wufumu wa kwe Leza wuno wuliwapususya.” Walanzile nu kuti “vino wa-a awantu wakacita vitawa icete, amuno wakatunjilila akawungwe kano wakakwita ukuti League of Nation nu kulanda ukuti ‘awuli uwuteko wuno Leza akawomvya pakutungulula awantu munsi.’” Awasambi we Baibolo walondekwanga ukuwa awasipe nkaninye pakuti wawizizye awantu pe lyo-o ilyasi.
Mukupita kwa mpindi, icipande cimwi ica mu Ulupungu lwa kwe Kalinda calanzile ukuti ko-o ukulongana kwa citungu kuno kwawezile mu Columbus kwawomizye nkaninye isuwilo lya wanawitu na wankazi swinya kwalenzile wasipe ukuya mukuwizya asa mulandu nu kuwakanya. E Leo Claus wino wazanilweko pe ko-o ukulongana watili: “Twafumile tukusecelela swinya twavwambisyanga ukuya mukunenako wanji ku ncende zya kumwitu pe vino umwanawitu Rutherford walanzile.”
Mu October, Awasambi we Baibolo watalisile ukupulinta nu kusalanganya amakope ye tirakiti yino witanga ukuti Ecclesiastics Indicted, pano palinji ivyewo vino umwanawitu Rutherford walanzile. Wanda wumwi pano e Frank Johnson wawizyanga, wizile amala ukupa awantu ama trakiti mwi tauni ilitici ilya Cleveland mu Oklahoma lyo kwasyala na mamineti 20 ukuti awanawitu wano walinji nawo wize wamusende. Pano akuwalindilila atisile palwenze amuno kwalinji awonsi mwe lyolyo itauni wano wafuzilwe swinya wano walondanga ukumulema pe wo-o vino wawombanga umulimo wakuwizya. Wasozilepo ukuvwama mu calici cino calinji apafupi. Pano winjizile, wazanile musi nanti wumwi. Acino wasile awika ya-a ama trakiti mwe Baibolo ya kwe simapepo na pa vilimba vyonsinye vino vyalinjimo. Swinya wizile afuma mu calici nanti kuzimba. Pano waweni ukuti kucili kuli impindi, wayile ayinjila mu macalici na yanjinye yawili nu kucita icili conganye.
E Frank wasamalizile ku ncende kuno walinji nu kusunkana na wanawitu na wankazi. Walile wafika koko, wazanile watani wafike. Acino wayile avwama ku nsizi ye sitesheni pano wakakazizya amafuta, atalika ukulolecesya wano walondanga ukumulema. Nomba wa-a awonsi wano wamuvwambanga wizile awapita mupipinye ukwasowa ukuti wamulole. Patazimvile pano wa-a awonsi wapitizile, awanawitu na wankazi wafisile nu kusenda Frank.
Umwanawitu wumwi walanzile ukuti “Pano tetukwiza, tetwapita pa macalici yatatu. Swinya pe cila licalici tetukuzana awantu mupipi ne 50 wimilile palonde. Wamwi tewakuwazya ama Trakiti ne wamwi tewayalemile wakulanjizya e simapepo. Nomba tatetuzimvilepo pakuti tutayiletelela. Tukusalifya nkaninye e Yehova pakutucinjilila nu kutwavwa ukuwizya ilyasi lizima pa Wufumu wakwe ukwasowa ukuti watuleme.”
AWASAMBI WE BAIBOLO WASIFILE PAKUWIZYA MU NSI ZINJI
Kwalinji Awasambi we Baibolo nawanji wano wasifile nkaninye pakuti wawizye mu nsi zinji. Ku cakulolelako, mu northern France, umwanawitu Józef Krett wawizizizye wano wawombelanga mu migodi wano wafumile ku Polish. Wamupile ukulanda ilyasi lino lyalinji nu mutwe wakuti “Awafwe Wandi Wazyulupuke Nombanye.” Pano awanawitu na wankazi walalikanga awantu ukuti wize wazanweko mukulongana, e simapepo walesizye awantu wakwe ukuti watize wazanweko. Amapange yakwe yatawomvile. Amuno awantu ukucila pe 5,000 wazanilweko kwe ko-o ukulongana, ukuwikako na weliwenye. Umwanawitu e Krett wizile anena e simapepo ukuti alandepo pe vino wazumilamo, lelo wakanile. Pano umwanawitu Krett wamazile ukulanda ilyasi, wapile awantu wonsinye amabuku yano wakweti, amuno awavule walondanga ukumanyilapo na vinji pe Yehova.—Amos. 8:11.
Mukupita kwa mpindi umwanawitu e Claude Brown wizile aya ku Gold Coast mu Africa kuno pe yo-o impindi wakakwita ukuti Ghana mukuwizya ilyasi ilizima. Amalyasi yano we-e umwanawitu walandanga na mabuku yano wapanga awantu vyalenzile wasambilile icine. E John Blankson, wino wasambililanga ivya ku cipatala wazanilweko kwi lyasi limwi pe yano umwanawitu Brown walanzile. Paponye wamanyile ukuti wazana icine. E John walanzile ukuti: “Vino nasambilizile vyamfisile sana pa mwezo, swinya avino nalandangapovye pano indi ku sukulu.”
E John wasambilizile ukuti e Baibolo yitalandapo ukuti mwe Leza wenga mwawa wa Leza watatu. Acino wizile aya mukukolowozya e simapepo wa kucalici limwi pe co-o icisambilizyo. E simapepo wafuzilwe nkaninye nu kumunena ukuti: “Usi wemwina Klistu. We muntu wa kwe Satana. Fuma paa!”
Pano John wafisilevye ku ng’anda, walembezile we-e e simapepo e kalata nu kumunena ukuti wize walanzyanye pe co-o icisambilizyo pa cintu wavule. E simapepo wanenile e John ukuti aye ku ofesi ye songo wapa Sukulu. E songo wapa sukulu nawe wayile akolowozya e John nga cakuti molimonye walembezile e simapepo ya-a amazwi.
E John wasusile ukuti “Emukwai avino nalemvile.”
Umusambilizya wanenile e John ukuti alembele e simapepo e kalata yakulenga ukuti amutetele. Acino e John walemvile ukuti:
“Umusambilizya tewanena ukuti ndenge itetelwa kwe vino nalanzile, lelo nandi ndengevye itetelwa nga cakuti mwazumila ukuti vino mukasambilizya avya wufi.”
Umusambilizya wazungusile nkaninye nu kukolowozya e John ukuti, “Blankson avino ungalemba wowo?”
Nawe watili, “Eta yanye ayali amazwi yano nkweti.”
“Tukukuwinga pa sukulu. Amuno utanga uwalanda iviwipe pe simapepo wino uwuteko wukatunjilila ulange uli napi sukulu lya wuteko.”
“Nomba we musambilizya, . . . nga cakuti watusambilizya vimwi nomba tutivwicisizye, uzye tusikolowozya amawuzyo?”
“Ee mukakolowozya.”
“Wonye avino calinji kwe simapepo. Wasambilizyanga ivya mu Baibolo, nenani ntivwicisizye. Acino nizile namukolowozya. Waposilwe ukwasuka, nomba lyo amulandu ci wuno ningalenjela itetelwa?”
E Blankson asitela alengepo itetelwa swinya watamuwinzile na pa sukulu.
VINO TWENECELANGA UKUCITIKA UMWAKA WUNO WALINJI NU KUKONKAPO
Pa mulandu na vino vyacitisile mu mwaka wa 1924, Ulupungu lwa kwe Kalinda lumwi lwalondolozile ukuti: “Tungalanda ndivino Davidi walanzile wino watili: ‘Ukampa amaka yamwisumo umpa maka yakuchimvizya awalwani wane.’ (Amalu. 18:39) Vino vyacitisile mwe wowo umwaka vyawomelezizye nkaninye awanawitu na wankazi amuno waweni vino Yehova wawavwizye . . . Conye acino calenzile . . . wasecelela nkaninye pano wakuwizya.”
Mukupita kwa mpindi ku kusila kwe wulyanye umwaka, wizile awapanga umulawasa na wunji uwakuwavwa ukulundulula umulimo wakuwizya. Wo-o umulawasa wawuzenjezile mu Chicago ku U.S.A swinya wawitanga ukuti IZWI pamulandu wakuti walinji nu kuwawuwomvya ku kuwizizyako Izwi lya kwe Leza. Wo-o umuku wawomvizye iciwombelo cakupisizya amazwi ica maka nkaninye cino calinji nu kulenga ilyasi lizima pa Wufumu ukufika na mu ncende zya kutali, ukuwikako na kukambazwa kekamani aka ku Canada.
Mu 1925, e Yehova wavwizye awanawitu na wankazi ukwivwicisya uwulundolozi uwupya uwa mu Ukuwumbulika icipandwa 12. Pa mulandu na ko-o ukwivwicisya ukupya, wamwi watatwalilizile ukuwombela e Yehova. Lelo awavule watemilwe pano wamanyile ivintu vino vyacitisile kwi yulu na pe vino vyakuma awantu wa kwe Leza wonsinye munsi.
a Kano peyo-o impindi tukakwita ukuti Imikalile ya Wina Klistu nu Mulimo Wuno Tukawomba—Akalibuku ka Kuwomvya pa Kulongana.
b Umwanawitu J. F. Rutherford, wino watungululanga Awasambi we Baibolo pe yoyo impindi wamanyisilwe ukuti we “Judge [Kapingula]” Rutherford. Pano atani atalike ukuwombela pa Bethel, wawomvilepo wukapingula mwi koti lino witanga ukuti Eighth Judicial Circuit Court of Missouri.