1. Avyani vino Baibolo yikalanda pe Yehova vino vikatuwomelezya?

UZYE mungivwa wuli nga ca kuti awantu wakumipingula ukulingana na vino mukaloleka pa minso, inkanda yinu na vino umuwili winu wawa? Ukwasowa nu kuvwilika cingamiluma nkaninye. Tukakwivwa icete ukumanya ukuti e Yehova asitupingula ukulingana na vino tukaloleka ku londe! Ku cakulolelako pano e Yehova watumile Samueli ukusola wino aliwa amfumu mu Israeli. Walile wafika pa mwana Yese nu kulola vino Eliabu e katote walolekanga, watili, ‘Umuntu nye we-e wino ayimilile pa cinso ca kwe Yehova awili umupakwe wakwe.’ Uzye Yehova weni watili wuli? Walanzile ukuti: ‘Utalola vino akuloleka nu wutali wa ciimo cakwe, amuno mukanile. Cino tukusambililako cawa mwe vino Yehova wakonkinye ukulanda ukuti; ‘Umuntu weni akalola vye vino vikaloleka ku minso lelo Yehova weni, akalola mu mwezo.’​—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Ukulingana na vino e Yohani 7:24 yikalanda, amulandu ci wuno tutazipizile twapingula awantu ukulingana na vino wakaloleka?

² Pa mulandu wakuti swensinye tutapwililika, tukapingula wanji ukulingana na vino wakaloleka. (Wazyani Yohani 7:24.) Lelo vino tukalola asa vino vingatwavwa ukumanya wumwi. Ku cakulolelako, e dokota nanti angacenjela wuli nye, asifika vye akupa umulwale umulembo paponye. Akatela awuzya umulwale pa kuti alondolole cino cikumusyupa, swinya ndi umulwale akulondolola akakutika sana. Ukucita wo-o akuno kungamwavwa vye ukumanya indwala yino alwile. Impindi zimwi e dokota angasolapo nu kuti umulwale wakamukope mwe camashini pa kuti amanye cino cikulenga. Amuno nga atamanyile icete indwala angamupa nu mulembo wuno asa woliwo. Nasweswenye tutanga tumanye awanawitu ukupitila kwe vino tukawalola kunzi. Tuzipizile ukuwamanya icete vino wawa. Sweswe tutawa ngati we Yehova amuno  weni akalola mu mwezo. Lelo tungamukolanya. Nomba tungamukolanya mu nzila ci?

3. Uzye vino twandi tusambilile vyandi vitwavwe wuli ukutalika ukukolanya Yehova?

³ Uzye e Yehova akawomba wuli na wantu wakwe? Akawikako sana amano pano wakulanda nawe. Akawika amano kwe vino vizingulusileko na vino vilenzile ukuti wacite cimwi. Swinya akawalangulucilako. Pano tukusambilila pe vino e Yehova wawomvile ne Yona, Eliya, Hagari, nu Loti, twandi tulole na vino tungamukolanya pano tukuwomba na wanawitu na wankazi.

4. Amulandu ci wuno tungatalicila ukwelenganya ukuti e Yona walinji amuwipe?

⁴ Pa mulandu wa kuti tutamanya ivivule pe Yona, tungasondwelela ukuti atalinji amusintililwepo swinya atalinji na wucisinka. E Yehova wamutumile ukuya mukuwizya imbila ya wupinguzi ku Ninive. Lelo weni wakwezile uwato nu kuya kunjinye kuno watamutumile nu kumutuma pa kuti asamale ku “cinso ca kwe Yehova.” (Yona 1:1-3) Uzye mulange amwemwe mwamutumile nga mwacisile wuli? Ncepamwi nga mwatili ‘calala casila wayimwela amenza, ntalitela mutume na swinya,’ lelo e Yehova weni asa vino wacisile, wamutumile na swinyanye.​—Yona 3:1, 2.

5. Avyani vino tukasambililako pe Yona ku mazwi yano yawa pe Yona 2:1, 2, 9?

⁵ Ipepo lino Yona wapefile alino likatwavwa ukumumanya icete (Wazyani Yona 2:1, 2, 9) Ukwasowa nu kuvwilika, e Yona afwile wapefile kwe Yehova imiku imivule. Lelo ipepo lino wapefile pano walinji munda ya nswi likatwavwa ukumanya ivivule vino tutalinji nu kumanya. Amazwi yano walanzile mwi pepo yakalanjizya ukuti wasalifyanga, walinji amuyicefye swinya wawisile vye amano pa kwivwila Yehova. Fwandi tutanga tuzunguke wowo vino e Yehova wasusile ipepo lyakwe nu kutwalilila ukumuwomvya!

6. Amulandu ci wuno ukwivwa kwacindamila pano tutani tulande?

⁶ Tuzipizile ukuyicefya nu kutekanya pa kuti tuwateyelezya kwe wanji. Kwawa imilandu yitatu yino ukucitila wo-o kwacindamila. Umulandu wa kutalicila awa kuti, tutaliwapingula zuwa awantu. Uwaciti wili awakuti, kuliwatwavwa ukwivwicisya umulandu wuno awanawitu wacitila cimwi, swinya co-o cililenga twawalangulucilako. Icaciti tatu aca kuti, ukuteyelezya kungalenga nu mwanawitu ayimanye icete vino wawa. Impindi zimwi umuntu angapotwa ukumanya vino akuyivwa ukuficila walanda vino vili ku mwezo. (Imilu. 20:5) E eluda wumwi mu Asia watili: “Impindi yimwi nalanzile ukwasowa nu  kwelenganyapo. Nanenile nkazi wumwi ukuti awakwasuka icete pa kulongana. Lelo mukupita kwa mpindi nizile imanya ukuti fwandi atamanyicisya nkani ukuwazya, na pa kuti ayasukenye lyo awombesizye.” Cacindama nkaninye nga ca kuti wa eluda wakutalicila ukumanya ‘cino cilenzile’ pano watani wasunde wumwi!​—Imilu. 18:13.

7. Acani cino mukusambililako kwe vino Yehova wacisile kwe Eliya?

⁷ Awanawitu wamwi na wankazi wakapotwa ukulanda vino wakuyivwa pa mulandu na vino vyawaciticizile ku nsizi nanti pa mulandu ni cikwatilwe cawo. Uzye avyani vino tungacita pa kuti wasokolole vino wakuyivwa? Izukani vino Yehova wacisile kwe Eliya pano wasamazile e namfumu Jezebeli. Papisile impindi pa kuti e Eliya asokolole vino vyalinji mu mwezo wakwe. E Yehova wakutikanga vye pano Eliya akulanda swinya wamulangulucizileko. Wawomelezizye Eliya nu kumupa umulimo uwucindame. (1 Izya. 19:1-18) Cingasumba impindi pakuti awanawitu na wankazi watusuwile nu kutalika ukutunena vino wakupitamo. Lelo nga tukukolanya Yehova ukutekanya wangasuka watusuwile swinya wangatunena na vino wakuyivwa. Nga watalika ukutunena vino wakupitamo, tuzipizile ukutekanya sana nu kuwikako amano pano wakulanda.

8. Ukulingana ni Intaliko 16:7-13, uzye e Yehova wavwizye wuli e Hagari?

⁸ Vino e Hagari, umuzya wa kwe Sarai, wacisile pano wawa we muka Abramu vitazifile. Walile wamanya ukuti ali pa wukulu, watalisile ukukwelengula e Sarai amuno weni atakwatanga awana. E Hagari atalesile wo-o vino wacitanga ica kuti e Sarai wasusile wasolapo ukumuwinga pa ng’anda. (Inta. 16:4-6) Swe wantu tungasondwelela vye ukuti e Hagari walinji ni cilumba sana swinya e Sarai wacisile icete sana pa kumuwinga amuno wa musewanyanga. Lelo vino e Yehova wamulolanga vyapusineko. Ica kuti watumile nu mungeli uwa kuya mukuwomelezya Hagari. Walile umungeli wamuzana, wamwavwizye ukupiluka swinya wamunenile nu kuti e Leza ‘ali nu kuvuzya ikwata lyakwe.’ E Hagari wilusile ukuti e Yehova wamulolanga swinya wamanyile vyonsinye vino wapitangamo. Wivwile icete ica kuti walanzile pe Yehova ukuti “we Leza wino akalola  . . .”​—Wazyani Intaliko 16:7-13.

9. Amulandu ci wuno e Yehova wacitizile wowo kwe Hagari?

⁹ Avyani vino e Yehova waweni mwe Hagari? Wamanyile inkulilo yakwe na vyonsinye vino wasipicizyanga. (Imilu. 15:3) E Hagari walinji amwina Egypt wino wikalanga pa ng’anda ya muHeberi. Uzye impindi zimwi walolanga ngati pasi wino akamulonda pa ng’anda? Uzye wafulukanga wa lupwa lwakwe? Cinji aca kuti wizile atwalwa ku mpaali. Pa mpindi yimwi awawomvi wa kwe Yehova nawonye watwalanga impaali. Lelo wo-o asa vino e Yehova walondanga ukuti itwala liwe. (Mat. 19:4-6) Awuli umulandu wuno mu ndupwa zya musango wo-o mwawelanga intazi imvule ndi vino, uwuzuwa nu kupatana. E Yehova wamanyile ukuti vino Hagari wacitanga kwe Sarai vitazifile, lelo wivwicisizye vino Hagari wayivwanga na vino wapitangamo ica kuti walinji ni cikuku kwe weliwe.

10. Uzye tungacita wuli pakuti tumanye icete awanawitu na wankazi?

¹⁰ Tungakolanya e Yehova nga ca kuti tukwivwicisya awanawitu na wankazi. Muwamanya icete awanawitu na wankazi. Muwawa ni mpindi ya kulanda nawo pansizi ya kulongana na pano kutani kutalike. Muwawomba nawo mu mulimo, swinya nga cingacitika mungawitako na ku cakulya. Ukucita wo-o kungalenga mumanye ivivule pa wanawitu na wankazi. Ku ca kulolelako mungazana ukuti e nkazi wino mukalola ngati watunduma, wawa vye ni nsoni, ne umwanawitu  wino mukalola ngati watemwa icuuma, mungazana ukuti akapocelela sana aweni. Ne ulupwa luno lukacelwa ukwiza mukulongana, mungazana ukuti lukapita mu vivule ndi vino ukuwacuzya pa ng’anda. (Job 6:29) Kweni tutafwile ukuyiwika ‘mu milandu ye wanji.’ (1 Tim. 5:13) Lelo tuzipizile ukumanya vino awanawitu na wankazi wakupitamo. Ukucita wo-o kungatwavwa ukuwamanya icete sana.

11. Amulandu ci wuno cacindamila ukuti waeluda wamanya icete awanawitu na wankazi?

¹¹ Waeluda wazipizile ukuwombesya sana ukumanya awanawitu na wankazi. Mulole ica kulolelako ca mwanawitu e Artur wino walinji we kangalila wa muputule. Wanda wumwi wayile ne eluda mukutandalila e nkazi wino walolekanga ukuti walinji ni nsoni. E Artur walanda ukuti: “Asa mulandu ni ntazi zino wapitangamo, wasambilizizye awana wakwe wawili awakazyana ukutemwa Yehova swinya wa-a awana watwalilizile ukuwombela Yehova. Nanti aca kuti aminso yamusyupanga, swinya walwile ni ndwala ya masakamika. Watwalilizile ukuwa ni suwilo iliwome swinya wakunzile sana e Yehova. Twizile atulola ukuti tungasambililako ivivule ku ca kulolelako cakwe.” (Flpi. 2:3) We-e kangalila wa muputule wakolanyanga Yehova. E Yehova wamanya icete awawomvi wakwe awacisinka na vino wakapitamo. (Ukuf 3:7) Waeluda wano wamanya awanawitu na wankazi, wakamanya icete ivya kuwavwa.

12. Avizima ci vino vyafumilemo pano e nkazi Yip Yee wasumvileko amano ukumanya e nkazi wumwi mwi wungwe?

¹² Nga mwelezya ukumanya umwanawitu nanti e nkazi wino akacita vino vikamicisa, mungatalika nu kumulangulucilako. Ku cakulolelako, e Yip Yee wino akakwikala ku Asia watili: “Kwalinji e nkazi wumwi wino wapundanga pano akulanda. Nalolanga ngati asilangulucilako wanji. Lelo pa nsizi ya kuwomba nawe mu mulimo nizile inzana ukuti, pano wacilinji amutici wawombanga na wakwasi wakwe ukukazyako tumwi pa maliketi. Nomba pakwita wakasitoma wapundanga, wonye avino calazile cawelela. Cino nasambilizile aca kuti pa kuti imanye icete awanawitu na wankazi, nzipizile ukumanya inkulilo yawo.” Kweni pa kucita wo-o pakapinda ukuwombesya, lelo nga mwakonka vino Baibolo yikalanda ukuti mwakwiyula umwezo winu, mungakolanya e Yehova wino wakunda awantu ‘awa misango yonsinye.’​—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Ukulingana na Intaliko 19:15, 16, acani cino awangeli wacisile pano waweni ukuti e Loti akuzimba ukufuma mu musumba swinya amulandu ci?

¹³ E Loti ativwizile zuwa vino e Yehova  wamunenile ukucita palyanye pano cacindime ukuti awombelepo zuwa. Awangeli wawili wamutandalizile nu kumunena ukucinsya ulupwa lwakwe ukulufumya mu Sodomu. Amulandu ci? Awangeli walanzile ukuti: ‘Twandi tonone co-o icifulo.’ (Inta. 19:12, 13) Uwaca umutondo tondo e Loti nu lupwa lwakwe wacilinji wali mu musumba ukwasowa ukucitapo cimwi. Awangeli wasocezile e Loti naswinyanye. Lelo watwalilizile vye ‘ukuzinguluka.’ Sweswe tungalola ngati e Loti atawisileko amano kwe vino Yehova wamunenanga, swinya atalinji ni civwila. Nanti ciwe wowo e Yehova watwalilizile ukumusoka. Swinya ‘pa mulandu wa kuti Yehova wamwivwizile uluse,’ awangeli wasusile wamulema vye pa makasa nu lupwa lwakwe nu kumufumya mu musumba.​—Wazyani Intaliko 19:15, 16.

14. Amulandu ci wuno e Yehova walungulucizileko e Loti?

¹⁴ Kufwile kwalinji imilandu imivule yino yalenzile e Yehova alangulucileko e Loti. Ncepamwi watinanga awantu wano walinji kunzi ya musumba. Kwalinji na vinjinye vino vyalenzile awasaya. Mu mupata wuno walinji mupipi nu Sodomu mwalinji ivizinji ivivule vino awantu wimbangamo amanenekela swinya e Loti afwile wamanyile kaali lyo na zyozyo imfumu ziwili zitani ziponelemo. (Inta. 14:8-12) Asa coco conga pa mulandu wakuti walinji amutwe wa lupwa, azipizile wasakamalanga vino aliwalusunga nga wafuma mu musumba. Cinji aca kuti e Loti walinji sana ni cuuma, fwandi azipizile walinji ni ng’anda iyizima nkaninye. (Inta. 13:5, 6) Kweni yo-o yitalinji amilandu yeneco yeneco iya kukanayivwila e Yehova paponye. Lelo e Yehova atawisileko amano kwe vino Loti waluvinye, wamulolanga ukuti amuntu ‘umulungamane.’​—2 Pet. 2:7, 8.

15. Ukucila ukupingula awantu ukulingana na vino wakucita, acani cino tuzipizile ukucita?

¹⁵ Mutapingula wanji ukulingana na vino wakucita lelo mwakwelezya na maka ukumanya vino wakuyivwa. Avino ne Veronica e nkazi wino akakwikala ku Europe welezizye ukucita. Watili: “Kwalinji e nkazi wumwi wino walolekanga umung’wame. Atalondanga ukwizya na wanji. Ica kuti impindi zimwi, naninye natinanga nu kulanda nawe. Lelo nelenginye ukuti, ‘Nawenye angakunda ukuwa ne ciwuza wulyanye vino naninye ningatemwa ukuwa ne ciwuza.’  Acino nasozilepo ukuya kwe weliwe pakuti ansimicileko vino akuyivwa. Vino walanzile vyanzungusizye nkaninye! Pe yo-o impindi namumanya icete ukucila vino namumanyile ku nsizi.”

16. Amulandu ci wuno tuzipizile ukupepela kwe Yehova pa kuti atwavwe ukuwa nu mwezo wakulangulucilako wanji?

¹⁶ E Yehova awino akatwivwicisya sana. (Imilu. 15:11) Acino muwamulenga pa kuti amyavwa ukulola wanji ndi vino akawalola nu kumanya vino mungawalangulucilako. Ipepo alino lyavwizye e nkazi Anzhela ukutalika ukulangulucilako wanji. Kwalinji e nkazi wumwi mwi wungwe wino wativwananga. E Anzhela walanda ukuti: “Nga capepusile ukutalika ukulanda iviwipe pe we-e nkazi swinya nga nalesile nu kumulamuka. Lelo cino canjavwizye akupepa kwe Yehova pakuti ampe amaka yakumumanya icete pa kuti namulangulucilako.” Uzye e Yehova wasusile ipepo lyakwe? Ee. Amuno e Anzhela wakonkanyapo ukuti: “Twawomvile nawe mu mulimo swinya twasimisile nkaninye. Pano akulanda vino wayivwanga nawikangako sana amano. Pe yo-o impindi twakundana nkaninye swinya nditwalilila ukumwavwa.”

17. Acani cino tuzipizile ukutwalilila ukucita?

¹⁷ Tuzipizile twalangulucilako awanawitu na wankazi wonsinye, kusi nanti wumwi wuno tufwile ukusolowolola. Awavule wakapita mu ntazi ndi vino calinji kwe Yona, Eliya, Hagari, nu Loti, swinya ilivule intazi zino wakakwata zikakwiza vye pa mulandu na vino aweneco wasozilepo. Kweni swensinye kwawa vimwi vino tukayiletelela swe weneco nye. Awuli umulandu wuno e Yehova akalandila ukuti twalangulucilana. (1 Pet. 3:8) Nga tukwivwila Yehova, mwi wungwe mukawa ukulemenkana. Acino lekani tutwalilile ukukolanya Yehova pano tukuwomba na wanawitu na wankazi.