E Baibolo italanda pano e Leza watalisile ukwelewula insi ni yulu, nanti impindi yino yapisilepo pakulamala ukwelewula. Ikalanda vye ukuti: “Pakutalika e Leza welewuzile iyulu ni nsi.” (Intaliko 1:1) E Baibolo ikalanda vye ukuti “pakutalika” nomba itatuwumbulila uwanda. Nanti ciwe wo-o, ibuku lya Intaliko lino likalanda pe vino ivintu vyelewuzilwe mu kukonkana likalanjilila ukuti iyulu ni nsi vyelewuzilwe pano impindi 6 nanti “amanda” aya kwelewulwa yatani yatalike.

•  Uzye amanda 6 ayakwelewulwa yalinji amanda ya maawazi 24?

•  Avyani vino vyacitisile mu manda 6 ayakwelewulwa kwa vintu?

•  Uzye vino ibuku lya Intaliko likalanda vikakwivwana na vino wasayansi wakalanda?

•  Uzye ilanzi, umwezi ni ntanda vyelewuzilwe wanda ci?

•  Uzye insi yikala imyaka yinga ukulingana ne Baibolo?

 Awe. Mwe Baibolo izwi lya kuti “uwanda” lingasula iviputulwa vya mpindi ivipusane pusane, ukulingana na cino cikulandwapo. Ku cakulolelako, uluwali lumwi mwi buku lya ntaliko lukakwita iviputulwa vyonsinye ivya manda 6 aya kwelewulwa ukuti uwanda.—Intaliko 2:4.

 E Leza walenzile insi muno “mutalinji ichintu nanti chonga” ukuwa acifulo cakwikalamo ivya wumi. (Intaliko 1:2) Nga akonkanyapo ukwelewula ivya wumi. E Baibolo ikalondolola amawumba ya vintu 6 vino vyacitisile mu manda ya kwelewulwa kwa vintu:

•  Uwanda wa namba 1: E Leza walenzile uluswepo ukuloleka mu nsi, luno lwalenzile kwawa umusanya nu wusiku.—Intaliko 1:3-5.

•  Uwanda wa namba 2: E Leza wapanzile ulwelele, nanti cino capawunkinye aminzi yano yali mwisinka na yo yalinji mupela.—Intaliko 1:6-8.

•  Uwanda wa namba 3: E Leza walenzile umusili ukutalika ukuloleka. Welewuzile ni vimelwa.—Intaliko 1:9-13.

•  Uwanda wa namba 4: E Leza wapanzile ilanzi, umwezi, ni ntanda ukuwa ankozyo zya munsi.—Intaliko 1:14-19.

•  Uwanda wa namba 5: E Leza welewuzile ivya wumi vyonsinye ivya mu minzi na vyonsinye vino vikapapuka mu lwelele.—Intaliko 1:20-23.

•  Uwanda wa namba 6: E Leza welewuzile inyama zya munsi na wantu.—Intaliko 1:24-31.

 Pansizi ya manda 6 aya kwelewula ivintu, e Leza wapuzile ku mulimo wakwe akuli ukuti walesile ukwelewula ivintu.—Intaliko 2:1, 2.

 Ilyasi lya mu Baibolo lino likalanda pa kwelewulwa lisilanda tonsinye tuno wasayansi wangalanda. Lelo likalondolola vino calinji pa kwelewulwa mu nzila ya kuti na wantu wakali wano walinjiko pano Baibolo yalembwanga wangivwicisya zuwa vino ivintu vyakonkine pano e Leza welewulanga ivintu. Vino Baibolo ikalanda pa kwelewulwa vikakwivwana na vino wasayansi wazana. Wino wasambilila sana, e Robert Jastrow walemvile ukuti: “Kweni vino vyawa mu Baibolo vyapusana na vino tukalondolola, lelo vyonsinye vikalanda pa cintu conganye icicindame pe vyo uwumi watalisile; na co-o icintu avino ivintu vyakonkine mu kwelewulwa ukufika na mukwelewulwa kwa muntu pa mpindi yilyanye impimwe.”

 Pano insi yikwelewulwa lyo ilanzi, umwezi ni ntanda akuno vyawa kaali amuno vyo-o vyelewuzilwe pa kutalikanye pano e Leza welewulanga iyulu. (Intaliko 1:1) Lelo uluswepo aluno lutafikanga mu nsi pa mulandu na vino ulwelele lwalinji. (Intaliko 1:2) Nanti aca kuti uluswepo lwatalisile ukuloleka uwanda wakutalicila, lelo lwacilinji lutani lumanyikwe kuno lwafumililanga. Pa wanda wa namba 4 apano ulwelele lwacingusile. Amuno e Baibolo ikalanda ukuti ilanzi, umwezi ni ntanda apano vyatalisile ‘ukuwalila mu nsi,’ pamwi ukulanjilila ukuti apano zyatalisile ukuloleka nomba.—Intaliko 1:17.

 E Baibolo itatunena imyaka yino insi yikweti. Ikalanda vye pa Intaliko 1:1 ukuti insi ni yulu vyawa ni ntaliko. Co-o icisinka cikakwivwana na vino wakalanda nanti ukutunganya pa myaka yino insi yikweti.