Umuzimu uwutele amaka yano e Leza akawomvya. (Mika 3:8; Luka 1:​35) E Leza akatuma umuzimu wakwe pano akawomvya amaka yakwe ukuli konsinye pa kuti ukulonda kwakwe kucitwe.​—Amalumbo 104:30; 139:7.

 Mwe Baibolo izwi lya kuti “umuzimu” lyapiliwulwa ukufuma kwi zwi lya ciHeberi ilya kuti ruʹach ni zwi lya ciGriki ilya kuti pneuʹma. Ilivule apali ponsinye pano Baibolo yawomvya ya-a amazwi, lyo yikulanda pa maka ya kwe Leza nanti umuzimu uwutele. (Intaliko 1:2) Lelo e Baibolo yikawomvya amazwi yakuti umuzimu pa kulanda na pe vinji, ku cakulolelako:

•   Umupu.​—Habakuki 2:​19; Ukuwumbulika 13:15.

•   Umuza.​—Intaliko 8:1; Yohani 3:8.

•   Amaka yano yasiloleka yano yakalenga ivyelewulwa ukutwalilila nu wumi.​—Job 34:14, 15.

•   Imiwele ya muntu na vino wawa.​—Impendwa 14:24.

•   Ivyelewulwa vino visiloleka, ukusanzyako e Leza na wa ngeli.​—1 Izyamfumu 22:21; Yohani 4:​24.

 Vyonsinye vino twalandapo tusivilola, nomba tukalola vye vino vikacita. Umuzimu wa kwe Leza wawa na “maka nkaninye nanti aca kuti wusiloleka” wulyanye vino tusilola umuza.

 E Baibolo ikalanda na pa muzimu wa kwe Leza ukuti “umunwe wa kwe Leza.” (Amalumbo 8:3; 19:1; Luka 11:20 Itestamento Lipya; linganyaniko ne Mateyu 12:28.) Wulyanye vino wano wakapanga ivintu wakawomvya amakasa ni minwe pa kuwomba umulimo, avino ne Leza wawomvizye umuzimu wakwe pa kuti kuwe vyo-o ivintu:

•   Iyulu.​—Amalumbo 33:6; Ayizeya 66:​1, 2.

•   Baibolo.​—2 Peter 1:​20, 21.

•   Ivizungusyo vyonsinye vino awawomvi wakwe awa kunsizi wacitanga nu kuwombesya mu mulimo wa kuwizya.​—Luka 4:​18; Imilimo 1:8; 1 Wakorinte 12:​4-​11.

•   Pa kuti awantu wano wakakwivwila Leza walanjizya imiwele mizima.​—Wagalatiya 5:​22, 23.

Umuzimu uwutele asa muntu

 Wo-o vino Baibolo ikalanda pa muzimu wa kwe Leza ukuti “umunwe wa kwe Leza,” nanti “umupu,” cikulanjizya vye ukuti umuzimu uwutele asa muntu awe. (Ukufuma 15:​8, 10) Amakasa matupu yatanga yapange icili consinye nga pasi wino akuyawomvya amuno avilundwa vya muwili. Umuzimu uwutele nawo wukawomba vye nga cakuti Leza akuwutungulula. (Luka 11:13) E Baibolo ikakolanya umuzimu wa kwe Leza ku minzi swinya wakawulinganya kwi suwilo na kukumanya. Vyo-o vyonsinye vino wakakolanyako umuzimu vikalanjizya vye ukuti umuzimu asa muntu.​—Ayizeya 44:3; Imilimo 6:5; 2 Wakorinte 6:6.

 E Baibolo yatunena izina lya kwe Yehova nu Mwana wa kwe e Yesu Klistu, lelo italandapo pa muzimu uwutele. (Ayizeya 42:8; Luka 1:​31) Pano e Stefani, wino wamukomile pa mulandu wakuti wasuwizile e Leza waweni icilolwa ca kwi yulu, waweniko vye awantu wawili, asa wantu watatu. E Baibolo ikalanda ukuti: “Ukuwa Stefano, ayizula nu Muzimu Mwimichile, apunamila mwiyulu alola ukuchindamikwa kwakwe Leza, nu Yesu ayimilile kwikasa lyandilo ilyakwe Leza.” (Imilimo 7:​55) Umuzimu uwutele, amaka yano e Leza wawomvizye pa kulenga Stefani ukulola icilolwa.

 Uwufi: Ukulingana ne Baibolo ya King James version, ikalanda pe 1 Yohani 5:​7, 8 ukuti umuzimu uwutele amuntu swinya nawo wawa pa Wuleza Wutatu.

 Icisinka: Pe 1 Yohani 5:​7, 8, mwe King James version pawa amazwi yakuti, “mwiyulu, e Yisi, e Lizwi, ne Muzimu Mwimicile: vyo-o vitatu avili vyonganye. Swinya kwawa wakalola watatu.” Lelo wano wakavwambilizya wazana ukuti ya-a amazwi yatalemvilwe nu mutumwa Yohani, fwandi yatawa uluwali lwe Baibolo. Wino wasambilila sana e Bruce M. Metzger, walemvile ukuti: “Ya-a amazwi aya wufi swinya yatazipizile nu kuwa mwi Layano Lipya.”​—A Textual Commentary on the Greek New Testament.

 Uwufi: E Baibolo ikalanda pa muzimu uwutele ngati amuntu, co-o cikalanjizya ukuti amuntu.

 Icisinka: E Baibolo impindi yimwi ikalanda pa muzimu uwutele ngati amuntu, lelo co-o cisisula ukuti umuzimu uwutele amuntu. E Babolo ikalanda na pa mano, imfwa nu luwembu ngati amuntu. (Imilumbe 1:​20; Waroma 5:​17, 21) Ku ca kulolelako amano wayalondolola ukuti yawa na “wana” ni “milimo,” uluwembu nalo walulondolola ukuti lukakopeka, lukakoma, swinya alwa lunkumbwa.​—Mateyu 11:19; Luka 7:​35; Waroma 7:​8, 11, Itestamento Lipya.

 Pano Umutumwa Yohani wambuzile amazwi ya kwe Yesu, walanzile pa muzimu uwutele ngati akulanda pa muntu. Wawomvizye amazwi yakuti “kavwa” alileka awantu wamunsi wize wiluke ivyaluwembu, aliwakolelela, aliwavwanga, aliyivwa, aliwanena, alincindamika, na alisenda. Pano Yohani walandanga pa muzimu uwutele ukuti we “kavwa,” wawomvizye izwi lino likawomba pa kulanda pa monsi. (Yohani 16:​7-​15) Lelo cino wawomvezizye lyo-o izwi amuno izwi lya ciGriki lino wapiliwula ukuti e “kavwa” (pa·raʹkle·tos) wakaliwomvya pa kulanda ku monsi, swinya wonye avino cipizile ukuwa nga akukonka vino iciGriki cikalandwa. Pano e Yohani walanzile pa umuzimu uwutele ukuwomvya izwi lya kuti pneuʹma, wawomvizye izwi lino lyalondolola umuzimu ngati acintu.​—Yohani 14:16, 17.

 Uwufi: Ukubatizizwa mwi zina lya muzimu uwutele cikalanjizya ukuti umuzimu amuntu.

 Icisinka: E Baibolo impindi zimwi ikawomvya izina pa kwimililako amaka nanti uwulasi wuno wumwi wapwa. (Amasundo 18:​5, 19-​22; Esther 8:​10) Mu Cizungu wakawomvya amazwi ya kuti “mwi zina lyi sundo,” lelo co-o cisisula ukuti isundo, amuntu. Fwandi umuntu ndi wabatizizwa “mwi zina lya” muzimu mwimicile nanti uwutele lyo akulanjizya vye ukuti amanyile vino umuzimu wukawomba pa kuti ukulonda kwa kwe Leza kucitwe.​—Mateyu 28:19.

 Uwufi: Awasambilizi wa kwe Yesu na wasambi wakwe wanji wazumizile mukuti umuzimu uwutele amuntu.

 Icisinka: E Baibolo ni lyasi lya kali nye vitalandapo wo-o. Ibuku lyakuti Encyclopædia Britannica likalanda ukuti: “Ukulanda ukuti Umuzimu Uwutele we leza . . . kwatalisile mu 381 C.E. pano kwalinji icilye ca Constantinople.” Pano kwalinji co-o icilye lyo awatumwa wonsinye wafwa pyu, swinya lyo po wafwizile papita ni myaka ukucila 250.