Ukucuzya umuntu muwuyo kwawipa nkaninye. Wano wakavwambilizya pa malyasi ya wacitici ku Britain wazana ukuti awacitici awavule wano wakayinyonga, apa mulandu nu kuwacuzya.

 Ukucuzya kusisulavye ukuma umuntu, lelo mwasanzyamo na vino vyakonkapo.

•   Imvwango imbipe. E Celine uwamyaka 20 watili: “Ntalitela njiwilile amazina yano wanjitanga nanti vino wanenanga. Natalisile ukuyilola ukuti ntacindama, newavye swinya ngati awantu wampata nkaninye. Canga cizipe nu kuti wanjuma vye ukucila vino wanenanga.”

•   Ukunyanyata. E Haley uwamyaka18 watili: “Wano nasambililanga nawo watalisile ukuntaluka ngati nalwala impeele. Wacitanga vino vyalanjizyanga ukuti watalondanga ukuti twalila ponga. Pa mwaka uwupuma nalyanga nenganye, candumanga icakuti nalilanga nkaninye.”

•   Ukukutumila amameseji nanti ivikope iviwipe pa kompyuta. E Daniel uwa myaka 14 watili: “Nanti akutuma utumazwi ututici nye pa kompyuta nanti pa foni, kungonona izina lya muntu—pamwi nu wumi wakwe nye. Cingivwika ngati awufi, lelo ivyamusango wo-o vikacitika!” Ukucuzya umuntu kwasanzyamo nu kumutumila ivikope nanti amameseji amawipe ukuwomvya e foni.

 Lolani imilandu yimwi yino yikalenga ukuti wamwi wacuzya awawuye.

•   Nga cakuti nawo wawacuzyapo. E Antonio walanzile ukuti: “Nivwile uwuwi nkaninye pe vino awacitici wanji wancuzyanga, na co-o calenzile ntalike ukucuzya wanji. Mukupita kwa mpindi nizile injiluka ukuti vino nacitanga vyalinji aviwipe nkaninye!”

•   Wakakoncelela vino wanji wakacita. E Jay McGraw walemvile mwi buku lya kwe ilya kuti Life Strategies for Dealing With Bullies ukuti: “Awacitici wano wakacuzya awawuye ilivule wakalola vino awakwasi wawo, walupwa lwawo nga na vino awakulu wawo wakacita ku wantu wanji.

•   Wakalonda wayilanjizya ukuti awano wacindama ukulusya awawuye. E Barbara Coloroso walemvile mwi buku lyakwe ilya kuti The Bully, the Bullied, and the Bystander ukuti: “Awacitici wano wakacuzya awawuye wakayilola ukuti wacindama sana ukulusya wanji, na co-o cikalenga walola ngati vino wakucita vili icetenye.”

•   Wano wakayipawula kuwawuye. Awacitici ilivule wano wakayipawula kuwawuye awano wakawacuzya nkaninye.

•   Wano wapusanako na wawuye. Awacitici wamwi wakawacuzya pa mulandu na kuno wakapepa, inkanda, vino wakaloleka nga walemala nanti icili consinye cino cipusineko na woliwo.

•   Wano wakayilola ukuti watacindama. Wano wakacuzya awawuye ilivule wakakonka wawo wano wakayilola ukuti watacindama. Awamusango wo-o awano wakacuzya na nkani amuno wakamanya ukuti pasi vino wandi wacite.

•   Utakalipa. Umukazyana uwizina lya kuti Kylie walanzile ukuti: “Wano wakacuzya awantu wawuye wakakwivwa icete nga cakuti wino wakucuzya akufulwa “Nga cakuti usakufulwa wakaleka ukukucuzya.” E Baibolo ikati: “uwamano akayilema umwezo [NWT].”​—Imilumbe 29:11.

•   Utawanyocezyamo. Ukunyocezya iciwipe pa ciwipe kukalundilako vye intazi. E Baibolo ikati: “Mutize muwalandula.” ​—Waroma 12:17; Imilumbe 24:19.

•   Utayitwala mu ntazi. E Baibolo ikati: “Umuntu wamano akalewuka nga walola intazi zikwiza.”.​—Imilumbe 22:3.

•   Uwawasuka mu nzila nzima. E Baibolo ikati: “Ukutolelela kwakutecelela kukamyalalika icipyu.”​—Imilumbe 15:1.

•   Mutaviwikako amano. Kucakulolelako, nga cakuti wumwi wakunena ukuti kweni uyinile wewe! Ungasunsizyavye amaweya nu kumunena ukuti “Nandi njonde nombanye!”

•   Uwafumapo. E Nora uwamyaka 19, watili “Nga wafumapo vye ukwasowa ukulanda cimwi pano wakukucuzya cikalanjizya ukuti we songo mu mano, swinya wawoma ukulusye wino akukucuzya. Swinya cikalanjizya nu kuti wayicindika—imiwele yino wano wakukucuzya watakwata.”

•   Uwayisuwila. Umukazyana uwizina lya kuti Rita walazile ukuti: “Wano wakacuzya awawuye wakamanya nga cakuti wivwa intete amuno lyonsinyene wakalonda uwayilola ukuti utacindama”

•   Uwanenako wamwi. Wano wakavwambilizya amalyasi wazana ukuti, awavule wano wakawacuzya ukuwomvya e intaneti wakatina ukuneko wanji amuno wakalola ngati wandi wasewane maka maka awonsi. Lelo uzipizile ukumanya ukuti wano wakacuzya awawuye wakakunda nga cakuti utanenileko wumwi. Ukuneko wumwi kungalenga yo-o intazi ukusila.