Uzye Mungacita Wuli pa Kuti Mutamwesya Ipaala?
Wamwi wakamwesya ipaala nga wali na masakamika, wamwi nga wakwivwa icitendwe ne wanji wakamwesya ipaala nga watalalizilwe. Nga mwemwe, uzye pe yo-o impindi mukulola ukuti mukamwa nkani ukucila vino mwamwanga ku nsizi? Nga avino cili, uzye mungacita wuli pa kuti mutamwesya nkani nanti pa kuti mutakuwiila kwi paala? Mulole vimwi vino vingamyavwa pa kuti mutacila mu cipimo.
Uzye ukumwa ipaala mukulinga kwawa wuli?
Vino Baibolo ikalanda: “Utize uwakwizya apaliponga na wachakolwa.”—Imilumbe 23:20.
Icisinka aca kuti: E Baibolo italesya ukumwa ipaala mu kulinga. (Ekawizya 9:7) Lelo yikapusanya ukumwa mukulinga, ku kumwesya na kuwucakolwa. (Luka 21:34; Waefeso 5:18; Taitasi 2:3) Ukumwa ipaala ukucila mu cipimo kungalenga mutapingulapo icete pa vintu swinya mungayiletela ni ntazi ku wumi winunye.—Imilumbe 23:29, 30.
Amawuteko amavule yakamanyila uwupusano wuno wawa pa kumwesya ipaala nu kukanamwesya ku mawotolo yano umuntu akamwa pa wanda nanti imiku yino akamwa mwe sabata. * Lelo vino ipaala likacita ku wantu vyapusana pusana. Ica kuti limwi cino cingazipa vye akukanamwa. Ukulingana na wa World Health Organization:
“Ukumwa iwotolo lyonganye nanti yaliwili kungawa akumwesya—nga ca kuti:
Mukupisya nanti mukuwomba ne mashini.
Muli ni fumo nanti mukakonsya.
Wamiwika pa mulembo.
Kwawa imilembo yimwi yino musiwomvya.
Mukapotwa ukuyilama.”
Vino mungamanyilako ukuti mutalisile ukumwesya ipaala
Vino Baibolo ikalanda: “Twazipila ukulolechesya inzila zitu.”—Ukulosya 3:40.
Icisinka aca kuti: Mungayicinjilila ku viwipe vino vikafuma mukumwa ipaala nga ca kuti mukwelenganya pa mimwele yinu nu kupiluka nga mwalola ukuti muzipizile ukupiluka. Vyo-o vino vyakonkapo vingamyavwa ukumanya nga ca kuti mutalisile ukumwesya ipaala.
Mukasansamuka vye nga mwamwa ipaala. Ukumwa ipaala akuno kukalenga mwivweko icete nu kuwa ni nsansa. Mukamwa pa kuti mwiwilileko ku ntazi.
Mukamwa ukucila vino mwamwanga ku nsizi. Yo-o impindi mukaya mukumwa imiku imivule. Mwatalika ukumwa ipaala ikaalipe ukucila lino mwamwanga ku nsizi. Swinya pa kuti mwivwe ukuti mwakolwa suka ndi mwamwa ilivulileko ukucila lino mwamwanga ku nsizi.
Ipaala lilenzile mwakwata intazi pa ng’anda nanti ku ncito. Ku cakulolelako, mukasumba impiya imvule kwi paala ukucila na pe vino mutanga mukwanisye.
Mukasolapo ukucita vino vingamiletelela nga mwamwa, ndi vino ukusolapo ukupisya motoka, ukucowa, nanti ukutalika ukuwomba ne mashini.
Wanji wakuyilizyanya pa mimwele yinu. Nga ca kuti mukayipokolola nanti mukafulwa nga wanji walandapo pa mimwele yinu. Mukavwama kwe wanji pa kuti watamimanya ukuti mukamwa, nanti mukawipa kwe wanji icipimo cino mumwile.
Mukapotwa ukuleka ipaala. Mwelezya ukucefyako ipaala nanti ukuleka lelo cakana.
Ivintu 5 vino vingamyavwa ukumanya umwakupelela pano mukumwa ipaala
1. Mukwelenganizizya lya nkani ivya kucita.
Vino Baibolo ikalanda: “Yelenganya ukuchita icete apano uliwa ni vivule.”—Imilumbe 21:5.
Yelezyaniko ukucita wo-o: Mwasolapo vye amanda yamwi mwe sabata yano mungamwamo ipaala. Swinya mwawicila lyankani pano muliwapelela ukumwa mwe yayonye amanda. Mwasyako amanda yamwi ndi yawili cila sabata ayakwikala vye ukwasowa ukuwika ipaala ku mulomo.
Akawungwe kamwi aka ku U.K. kano kakawombela mukusambilizya awantu ivya kucefyanyako ipaala katili “cimwi cino cingavwa umuntu ukucefyako ukumwa ipaala akusyako amanda yamwi ayakwikala vye nanti kumwa.”
2. Muwacita vino mutantisile.
Vino Baibolo ikalanda: “Muwalukuya nu mulimo musuke muwumale.”—2 Wakorinte 8:11.
Yelezyaniko ukucita wo-o: Manyilani lyankani impendwa ya mawotolo yano wumwi afwile ukumwa swinya mupende na yano mukamwa. Lolani amadrinki muno mutawa ipaala yano mungamwa swinya mwawa nayo lyonsinye.
Akawungwe ka U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism katili, “Mungacefyanyako intazi zino zikafuma mukumwa ipaala nga ca kuti mukuya mukunyosyako katici katici vino mwamwanga.
3. Mutafuma kwe vino mupinguzilepo.
Vino Baibolo ikalanda: “Ukuwa muleke ukuzumila kwinu kuwe akuzumila, nako ukukana kwinu kuwe akukana.”—Jemusi 5:12.
Yelezyaniko ukucita wo-o: Muwayipekanya ukukana mu mucinzi nga ca kuti wumwi akulonda mumwe ipaala pano mweweneco mupinguzilepo ukuti mutakutela mumwepo ipaala.
Akawungwe ka U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism katili, “Nga mwafika mwakana paponye ukuti musakulonda apano mutanga musolepo ukucita vino musakulonda.”
4. Muwawika amano pa vizima vino vilifumamo.
Vino Baibolo ikalanda: “Insilo yachintu yazipa yalusya intalichilo.”—Ekawizya 7:8.
Yelezyani ukucita wo-o: Lembani cino mukulonda ukucefezyako ukumwa ipaala. Mungasanzyapo ni vintu ndi vino ukulala zuwa, ukuzifyako uwumi, ukuwomvya icete indalama nu kutalika ukwivwana na wanji. Pano mukunenako wanji pe vino mupinguzilepo ukucita mwawika vye amano pa vizima vino vilifumamo asa pa ntazi.
5. Mwapepa kwe Yehova.
Vino Baibolo ikalanda: “Ndiwa na maka ku vintu vyonsi mwakwe weliwe wino akambomya.”—Wafilipi 4:13.
Yelezyani ukucita wo-o: Nga musakamile sana pa mimwele yinu, pepani kwe Yehova pa kuti amyavwe. Munenani ukuti amipe amaka swinya amyavwe pa kuti muwayilama. * Cinji cino mungacita, muzipizile ukusambilila vino Izwi lyakwe e Baibolo likalanda vino vingamyavwa. E Yehova nga ali namwe, mungawa na maka yakuleka ukumwesya ipaala.
^ par. 9 Ku cakulolelako e Dipartimenti ya U.S. Department of Health and Human Services yikalondolola wino akamwesya ipaala ukuti ‘amuntu wino akamwa amawotolo 4 nu kucilapo pa wanda nanti 8 mwe sabata nga akuwanaci. Ku wonsi, amuntu wino akamwa amawotolo 5 pa wanda nanti 15 nu kucilapo mwe sabata.’ Kweni icipimo ca kumwelapo ipaala capusana pusana ukulingana ni nsi kuno wumwi wikala. Nga mukulonda ukumanya icipimo ci paala lino mufwile ukumwa mungaya kwe dokota pa kuti aminene pano mungapelela ukulingana nu wumi winu.
^ par. 43 Nga mwapotwa ukulecelela ukumwa ipaala mungaya kwa dokota pa kuti wamyavwe.