Ir al contenido

Ir al índice

1

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Escrituras Hebreorameas

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Escrituras Hebreorameas

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ letra tu̱ʼun hebreo, ña̱ xi̱niñúʼuna tá kúma̱níka ku̱ʼu̱nna chí Babilonia

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ letra tu̱ʼun hebreo, ña̱ xi̱niñúʼuna tá xa̱ke̱ena chí Babilonia

Nu̱ú Escrituras Hebreorameas (Antiguo Testamento), ki̱ʼva 7,000 yichi̱ va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña xíʼin símbolo יהוה. Ña̱ símbolo yóʼo ku̱mí letra tu̱ʼun hebreo kúúña, ta Tetragrámaton káʼa̱nna xíʼinña. Nu̱ú ña̱ Traducción del Nuevo Mundo ku̱mí saá letra ña̱ tu̱ʼun hebreo yóʼo, “Jehová” kúni̱ kachiña. Ta ku̱a̱ʼání yichi̱ va̱xiña nu̱ú Biblia. Ña̱ nda̱a̱ kúúña sava na̱ ka̱ʼyí Biblia ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa Ndióxi̱ ña̱ kúúra ta̱ íyoní ndée ndaʼa̱, ña̱ kúúra ta̱ Káʼnu á ña̱ kúúra Tátayó. Soo nu̱ú Biblia ka̱ʼyína ki̱vi̱ va̱ʼara xíʼin ña̱ Tetragrámaton.

Mií Jehová kúú ta̱ ta̱xi yichi̱ nu̱ú na̱ ka̱ʼyí Biblia ña̱ kuniñúʼuna ki̱vi̱ra. Sa̱káʼa̱nra ini ta̱ profeta Joel ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun yóʼo: “Ndiʼi na̱ ndásakáʼnu ki̱vi̱ Jehová ka̱kuna”, ta iin ta̱ ka̱ʼyí tutu Salmo ta̱ara ña̱yóʼo: “Ná kunda̱a̱-ini na̱ yiví chi ki̱vi̱ yóʼó kúú Jehová, mitúʼun yóʼó kúú ta̱ Káʼnu iníísaá nu̱ú Ñuʼú” (Joel 2:32; Salmo 83:18). Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ki̱ʼva 700 yichi̱ va̱xiña nu̱ú tutu Salmo, nu̱ú tutu yóʼo va̱xi poema, va̱xi yaa ña̱ xi̱xitana á ña̱ xi̱kaʼvina nu̱ú Ndióxi̱. Tá saá íyoña, ¿nda̱chun kǒo ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi nu̱ú sava Biblia? Ta, ¿nda̱chun va̱xi ki̱vi̱ Jehová nu̱ú ña̱ Traducción del nuevo mundo? ¿Ndáaña kúni̱ kachi ki̱vi̱ra?

Iin táʼvi nu̱ú va̱xi tutu Salmo ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tiempo tá ni̱xi̱yo na̱ discípulo, ña̱ nda̱ni̱ʼína Mar Muerto. Tu̱ʼun hebreo ka̱ʼyínaña xíʼin letra ña̱ xi̱niñúʼuna tá xa̱ke̱ena ñuu Babilonia. Ña̱ Tetragrámaton náʼa̱ miívaña chi ku̱a̱ʼání yichi̱ va̱xiña xíʼin letra Hebreo ña̱ xi̱niñúʼuna tá kúma̱níka ku̱ʼu̱nna chí Babilonia

¿Nda̱chun kǒo ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱xi nu̱ú sava Biblia? Xa̱ʼa u̱ni̱ ña̱ʼa kúúña. 1) Íyo savana ndákanixi̱nína Ndióxi̱ kǒo xíniñúʼura ña̱ koo iin ki̱vi̱ra. 2) Savana ndíku̱nna costumbre na̱ Judío ña̱ va̱ása kúni̱na kuniñúʼuna ki̱vi̱ Ndióxi̱ chi yíʼvina ndasayakuanaña. 3) Savatuna káchina kǒo xíniñúʼu kuniñúʼuyó ki̱vi̱ Ndióxi̱ chi va̱ása xíni̱yó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra xi̱naʼá, ña̱kán va̱ʼaka ka̱ʼa̱n kuitíyó Táta á Ndióxi̱va xíʼinra. Soo ni iin ña̱ káʼa̱nna yóʼo va̱ása va̱ʼa. Yóʼo sakuaʼayó nda̱chun va̱ása va̱ʼa ña̱ káʼa̱nna.

  • Ña̱ nu̱ú ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa kúúña, na̱ yiví káʼa̱nna Ndióxi̱ va̱ása xíniñúʼura ña̱ koo iin ki̱vi̱ra, kǒo xíni̱na á kǒo kíʼinna kuenta xíʼin tutu ña̱ nda̱ni̱ʼí savana ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xi̱naʼá tá kúma̱níka kixi ta̱ Jesús, chi nu̱ú ña̱yóʼo va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱. Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ xi̱kuni̱ ña̱ kaʼyína ki̱vi̱ra, ña̱kán ka̱ʼyínaña 7,000 yichi̱ nu̱ú tu̱ʼunra. Ña̱yóʼo káxiní náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ kúni̱ra kunda̱a̱-iniyó ki̱vi̱ra ta kuniñúʼuyóña.

  • Ña̱ u̱vi̱ ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa kúúña, na̱ káʼyí Biblia inka tu̱ʼun ta sákutaʼana ki̱vi̱ Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ ndíku̱nna costumbre na̱ Judío va̱ása kíʼinna kuenta xíʼin iin ña̱ ndáyáʼviní. Sava na̱ Judío na̱ xi̱tavá copia Biblia ni kǒo níxiniñúʼuna ki̱vi̱ Ndióxi̱, soo tá xi̱kaʼyína copiaña xi̱kaʼyívana ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña. Yatin nu̱ú ndíka̱a̱ mar Muerto chí kavá Qumrán, kán nda̱ni̱ʼína tutu ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tiempo xi̱naʼá ta ku̱a̱ʼákaví yichi̱ va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña. Sava na̱ ka̱ʼyí Biblia sa̱kútaʼana ki̱vi̱ra ta chi̱núu kuitína TÁTA soo xíʼin letra mayúscula ka̱ʼyínaña ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱na míí va̱xi ki̱vi̱ra nu̱ú míí tutu original. Tá xíni̱na ña̱ ku̱a̱ʼání yichi̱ va̱xiña nu̱ú Biblia, ¿nda̱chun násamanaña á sákutaʼanaña? ¿Ndáana ni̱ka̱ʼa̱n xíʼinna sakutaʼanaña?

  • Ña̱ u̱ni̱ ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa kúúña, na̱ káʼa̱n kǒo xíniñúʼu kuniñúʼuyó ki̱vi̱ Ndióxi̱ chi va̱ása xíni̱yó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra xi̱naʼá, soo xíniñúʼuvana ki̱vi̱ ta̱ Jesús. Tiempo vitin ni iinyó va̱ása xíni̱yó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Jesús tá xi̱naʼá. Na̱ discípulo ta̱ Jesús na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun hebreo sana “Yeshúa” xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Tá kúni̱na ka̱ʼa̱nna Cristo (á Mesías) xíʼinra “Maschíaj” xi̱ka̱ʼa̱nna. Ta na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun griego “Iēsóus Kjristós”, xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Ta na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun latín “Iesus Christus” xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Míí Ndióxi̱ ta̱xi yichi̱ nu̱ú na̱ ka̱ʼyí Biblia ña̱ kuniñúʼuna ki̱vi̱ra xíʼin tu̱ʼun griego. Va̱ása nínandukúna xa̱ʼaña nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra xíʼin tu̱ʼun hebreo, ka̱ʼyína ki̱vi̱ra táki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱n na̱ yiví xíʼinra xíʼin tu̱ʼun miívana. Saátu íxaana xíʼin ki̱vi̱ Ndióxi̱ tiempo vitin: na̱ comité ña̱ Traducción ña̱ Biblia del Nuevo Mundo xíniñúʼuna ki̱vi̱ Jehová, ni síín loʼova xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun hebreo ña̱ tiempo xi̱naʼá.

¿Nda̱chun va̱xi ki̱vi̱ Jehová nu̱ú ña̱ Traducción del Nuevo Mundo? Ku̱mí saá letra ña̱ tu̱ʼun hebreo (יהוה), tu̱ʼun sáʼán kúúña consonante YHWH (sana kivi kuutuña letra YHVH á JHVH). ¿Nda̱chun kǒo letra vocal va̱xi xíʼinña? Saáchi tu̱ʼun hebreo ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xi̱naʼá nina consonante xi̱taanaña. Soo, ¿nda̱chun va̱ʼa xi̱xini̱na ndáa ki̱ʼva kaʼvinaña tá kǒo vocal va̱xi xíʼinña? Saáchi tu̱ʼun miívana kúúña ta ndiʼi ki̱vi̱ xi̱xiniñúʼunaña.

Tá xa̱ni̱ya̱ʼa iin mil ku̱i̱ya̱ ña̱ ndi̱ʼi ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ Escrituras Hebreorameas, na̱ judío chi̱ndúʼuna iin escuela ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱na na̱ yiví kaʼvina tu̱ʼun hebreo. Chi̱núuna punto á signo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina ndáa vocal kuniñúʼuna xíʼin iin iin tu̱ʼun ña̱ va̱ʼa kaʼvinaña. Soo tiempo saá ku̱a̱ʼání na̱ judío xi̱ndakanixi̱nína ña̱ va̱ása va̱ʼa kuniñúʼuna ki̱vi̱ Ndióxi̱ chi kivi kixi tu̱ndóʼo nu̱úna xa̱ʼa ña̱yóʼo. Ña̱kán va̱ʼaka inka ña̱ʼava xi̱chinúuna nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ra. Tá xi̱kaʼyína ña̱ Tetragrámaton á ña̱ ku̱mí letra tu̱ʼun hebreo nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱, inkava vocal xi̱chinúuna nu̱úña. Ña̱kán kǒo kívi kunda̱a̱-iniyó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun hebreo. Savana káchina “Yahweh” (á “Yahvé”) xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra, savatuna káʼa̱nna síínva xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Nu̱ú tutu ña̱ nda̱ni̱ʼína mar Muerto va̱xi iin táʼvi tutu Levitíco xíʼin tu̱ʼun Griego nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ “lao” xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Inkatuna xi̱kaʼyí Biblia tu̱ʼun griego xi̱naʼá káchina sana “Iaé”, “Iabé” á “Iaoué” xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra. Va̱ása xíni̱yó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ra tu̱ʼun Hebreo, ña̱kán va̱ása ka̱ʼa̱nyó su̱ví saá káʼa̱nna xíʼinra (Génesis 13:4; Éxodo 3:15). Ña̱ xíni̱yó kúúña ku̱a̱ʼání yichi̱ xi̱niñúʼura ki̱vi̱ra tá xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuura, ta na̱yóʼo xi̱xiniñúʼunaña tá xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ta saátu tá xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin inka na̱ yiví (Éxodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmo 99:9).

¿Nda̱chun va̱xi ki̱vi̱ Jehová nu̱ú ña̱ Traducción del Nuevo Mundo? Yóʼo sakuaʼayó xa̱ʼaña, saáchi tá xi̱naʼáví xíniñúʼuna ki̱vi̱ra tu̱ʼun sáʼán.

Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Génesis 15:2 nu̱ú ña̱ Pentateuco ña̱ ka̱ʼyí ta̱ William Tyndale, ku̱i̱ya̱ 1530

Nu̱ú tutu Salmo ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Juan Valdés ña̱ ku̱i̱ya̱ 1537 ña̱yóʼo kúú ña̱ siʼna ka̱na tu̱ʼun sáʼán ta va̱xiva ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña. Ta Iehova chi̱núuna nu̱úña. Nása̱ma tu̱ʼun ku̱a̱ʼa̱nña, ta nása̱matu letra ña̱ káʼyína ki̱vi̱ Ndióxi̱va. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ta̱ Bernardino de Rebolledo ta̱ ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1661 ta̱yóʼo tá ka̱ʼyíra tutu Salmo Jehova chi̱núura nu̱úña. Ña̱ Biblia ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Sció de San Miguel, ku̱i̱ya̱ 1971, Iehováh chi̱núura nu̱ú ña̱ nota ña̱ va̱xi nu̱úña. Ña̱ Biblia ña̱ versión Torres Amat ña̱ ku̱i̱ya̱ 1824 Jehovah va̱xi nu̱úña, ta ña̱ Reina-valera ña̱ ku̱i̱ya̱ 1862, Jehová va̱xitu nu̱ú ña̱yóʼova. Ku̱a̱ʼáka Biblia ña̱ ka̱ʼyína inka tu̱ʼun inkáchi kúni̱ koova ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ chi̱núuna. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ku̱mí libro ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ naní Pentateuco ña̱ ka̱ʼyí ta̱ William Tyndale, ku̱i̱ya̱ 1530 lehouah va̱xi nu̱úña. Ña̱yóʼo kúú Biblia ña̱ siʼna ka̱na tu̱ʼun inglés ta va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña.

Nu̱ú tutu ña̱ ka̱na inglés Studies in the Psalms (Estudios de los Salmos), ña̱ ku̱i̱ya̱ 1911, ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Joseph Bryant Rotherham, Jehovah chi̱núura nu̱úña chi saá xi̱ka̱ʼa̱n ku̱a̱ʼá na̱ yiví xíʼin Ndióxi̱ na̱ xi̱kaʼvi Biblia tiempo saá. Ña̱kán kǒo níchinúura Yahweh nu̱úña. Tá ku̱i̱ya̱ 1930 ta̱ xi̱kaʼvi tu̱ʼun hebreo ta̱ Alexander Kirkpatrick ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ki̱vi̱ Jehovah ndáa xa̱ʼa kúúña xíniñúʼunaña tu̱ʼun ingles ta káchira: “Ku̱a̱ʼání na̱ káʼvi va̱ʼa káʼa̱nna ‘Yahvehʼ á ‘Yahavehʼ ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱, soo JEHOVAH kúú míí ña̱ xíniñúʼu va̱ʼaka na̱ káʼa̱n tu̱ʼun inglés. Ña̱ ndáyáʼvika kúúña kuniñúʼuyó ki̱vi̱ Ndióxi̱ su̱ví ña̱ ka̱ʼa̱n kuitíyó Táta xíʼinra ni va̱ása xíni̱vayó nda̱saa xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra tá xi̱naʼá”. Nu̱ú Diccionario Manual Bíblico ña̱ tu̱ʼun sáʼán saá loʼo kúni̱ kachitu ña̱yóʼova chi káchiña “Jehová kúú ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ xa̱ki̱ndoo” ta ku̱a̱ʼá Biblia va̱xiña nu̱ú.

Ña̱ Tetragrámaton YHWH: “Ta̱yóʼo va̱ʼa keʼéra ña̱ kúni̱ miíra”.

Tu̱ʼun HWH: “xa̱a̱ra kuura”

¿Ndáaña kúni̱ kachi ki̱vi̱ Jehová? Tu̱ʼun hebreo ki̱vi̱ Jehová kúni̱ kachiña “xa̱a̱ra kuura”. Na̱ káʼvi xíʼin tu̱ʼun yóʼo káchina ña̱yóʼo kúni̱ kachiña va̱ʼa keʼé miíra ña̱ kúni̱ra á va̱ʼatu kuniñúʼura inkavana ña̱ keʼéna ña̱ kúni̱ra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo na̱ Comité ña̱ Traducción ña̱ Biblia del Nuevo Mundo káʼa̱nna ki̱vi̱ Jehová kúni̱ kachiña “Ta̱yóʼo va̱ʼa koora ña̱ kúni̱ miíra ta va̱ʼa keʼéra ña̱ kúni̱ miíra”. Na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa tu̱ʼun yóʼo xa̱síín káʼa̱n iin iinvana ña̱kán va̱ása kívi ka̱ʼa̱nyó siʼa kúni̱ kachiña chi kǒo kúnda̱a̱ va̱ʼa iniyó ndáaña kúú míí ña̱ nda̱a̱. Soo ña̱ xa̱ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ki̱vi̱ Jehová va̱ʼa kítáʼanña xíʼin chiñu ña̱ kéʼéra chi ta̱yóʼo kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ta sáxi̱nu ndiʼira ña̱ káʼa̱nra. Ta̱yóʼo su̱ví na̱ ángel kuití níkeʼéra chi íyo ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa i̱xava̱ʼara chí ndiví ta saátu nu̱ú ñuʼú ta ndiʼi ña̱ kúni̱ra keʼéra va̱ʼa keʼéraña.

Ta, ¿ndáaña kúni̱ kachi tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú Éxodo 3:14? Yóʼo Ndióxi̱ káʼa̱nra xa̱ʼa miíra: “Yi̱ʼi̱ va̱ʼa keʼíi̱ ña̱ kúni̱ miíi̱” (á “Yi̱ʼi̱ xa̱i̱ kui̱ ña̱ kúni̱ miíi̱”). Su̱ví ña̱yóʼo kuití kúni̱ ka̱ʼa̱n ki̱vi̱ra chi íyo ku̱a̱ʼáva ña̱ kúni̱ ka̱ʼa̱nña. Chi ta̱yóʼo nda̱a̱ ndáaka ña̱ kúma̱ní á nda̱a̱ ndáaka ña̱ kúni̱ra keʼéra keʼévaraña ña̱ va̱ʼa xi̱nu ndiʼi ña̱ káʼa̱nra. Ki̱vi̱ Jehová ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kúni̱ káchiña. Káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼara ña̱ xíniñúʼutura ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa sáxinura ña̱ kúni̱ra koo.