Ir al contenido

TÁʼVÍ 5

Ña̱ nda̱a̱ ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ magia, ña̱ tási ta saátu ña̱ brujería

Ña̱ nda̱a̱ ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ magia, ña̱ tási ta saátu ña̱ brujería

1. ¿Ndáa ki̱ʼva kándíxa na̱ yiví ña̱ magia, ña̱ tási xíʼin ña̱ brujería?

 “CHÍ África ndiʼiva na̱ yiví kúnda̱a̱-ini ña̱ íyo ná bruja” saá káchi ña̱ libro African Traditional Religion (La religión tradicional africana), ta káʼa̱nkaña “ndiʼi na̱ ndóo chí África ndáyáʼviní ña̱ brujería nu̱úna”. Ta na̱ kándíxa ña̱ magia, ña̱ tási, xíʼin ña̱ brujería kúú na̱ yiví na̱ va̱ása xíni̱ kaʼvi va̱ʼa ta saátu na̱ yiví na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa, Nda̱a̱ na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu islam ta saátu na̱ káʼa̱n kúú cristiano kándíxa ña̱yóʼo.

2. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ku̱a̱ʼá na̱ yiví, ¿ndáana táxi ndeé ndaʼa̱ na̱ kéʼé ña̱ magia?

2 Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ kándíxa na̱ íyo chí África, íyo iin ndee̱ ña̱ íyo se̱ʼé ta Ndióxi̱ kúú ta̱ kíʼin kuenta xíʼin ña̱yóʼo. Ta na̱ yiví na̱ ni̱xi̱ʼi̱ kúú na̱ xíniñúʼu ndee̱ yóʼo. Savatu na̱ yiví xíni̱na kuniñúʼuna ña̱yóʼo ña̱ keʼéna ña̱ va̱ʼa (magia blanca) á ña̱ keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa (magia negra).

3. ¿Ndáaña kúú ña̱ magia negra, ta ndáaña ndákanixi̱ní na̱ yiví ña̱ kundoʼona xíʼin ña̱yóʼo?

3 Ña̱ magia negra, á ña̱ tási kéʼénaña xíʼin na̱ sáa̱-inina xínina. Ta na̱ kéʼé ña̱yóʼo kivi chindaʼána chináká, saa, ndikama, á inkaka kití ña̱ keʼérí ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin na̱ yiví. Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ndákanixi̱nína ña̱ magia negra kivi sakanitáʼanña na̱ yiví, va̱ása kivi koo se̱ʼena, kivi taxiña kue̱ʼe̱ ndaʼa̱na á nda̱a̱ kivi kaʼníñana.

4. ¿Ndáaña ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ná bruja, ta ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n sava na̱ yiví na̱ xi̱keʼé ña̱ brujería?

4 Ña̱ brujería iin kítáʼan ña̱yóʼo xíʼin ña̱ magia negra. Na̱ yiví káchina tá ñuú ná bruja sándakooná ku̱ñuná ta ndáchiná ku̱a̱ʼa̱nná ña̱ va̱ʼa ndakutáʼanná xíʼin inka ná bruja tasaá loʼo tá loʼo sándiʼi-xa̱ʼa̱ná na̱ yiví na̱ kúni̱na kaʼnína. Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ndo̱o ku̱ñu ná bruja kísiña nu̱ú cama, ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n na̱ yiví na̱ sa̱ndákoo ña̱ keʼé ña̱ brujería. Tá kúú nu̱ú iin revista ña̱ ka̱na chí África ka̱na ña̱ káʼa̱n ná ñaʼá (ná káʼa̱nkaña xa̱ʼa̱ kúú ná kúa̱an) ná xi̱kuu bruja: “Xa̱a̱ ki̱ʼva 150 na̱ yiví xa̱ʼníi̱ xíʼin carro”, “xa̱a̱ 5 na̱ va̱lí xa̱ʼníi̱ ña̱ xíʼii̱ ndiʼi ni̱i̱na”, “xa̱a̱ xa̱ʼníi̱ u̱ni̱ ta̱ novioi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱ndákoora yi̱ʼi̱”.

5. ¿Ndáaña kúú ña̱ magia blanca, ta ndáa ki̱ʼva kéʼéna ña̱yóʼo?

5 Ña̱ magia blanca kúú ña̱ kéʼéna ña̱ va̱ʼa kundaana miína nu̱ú ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ta na̱ kéʼé ña̱yóʼo ñúʼu si̱ki ndaʼa̱na, á ñúʼu seʼe̱ ña̱ magia ndaʼa̱na, ta xíʼina ña̱ káʼa̱nna kúú ta̱tán, á chíka̱a̱na ña̱yóʼo ku̱ñuna. Ta saátu chíse̱ʼéna ña̱ʼa ña̱ káchina ña̱ kúúmií ndee̱ ti̱xin veʼena á ti̱xin ñuʼú ta xíniñúʼutuna ña̱ʼa ña̱ káʼa̱nna ña̱ ndáa miína ta nu̱ú ña̱yóʼo va̱xi texto ña̱ Corán á ña̱ Biblia.

Ña̱ vatá xíʼin ña̱ sándaʼvina

6. ¿Ndáaña kúú ña̱ xa̱a̱ ke̱ʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa tiempo xi̱naʼá, ta ndáa ki̱ʼva kotoyó ndee̱ na̱yóʼo?

6 Ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa kiviva keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin na̱ yiví kivi nasamana ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví á nasamana ña̱ tákuna, tiempo xi̱naʼá nda̱a̱ ni̱ki̱ʼvina ini na̱ ta̱a á kití, ta ke̱ʼéna ña̱ kúni̱ miína xíʼin na̱yóʼo (Mateo 12:​43-​45). Ni kúúmiínívana ndee̱ ná kǒo chindayáʼviníyó ña̱yóʼo.

7. ¿Ndáaña kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa ná kandíxayó, ta ndáaña kivi chitáʼanyó xíʼin ña̱ kéʼéra?

7 Ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíni̱níra ndáa ki̱ʼva sandáʼvira na̱ yiví. Chi chíka̱a̱ra inina ña̱ kúúmiíníra ndee̱. Ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin iin ku̱a̱chi ña̱ ku̱u iin país ña̱ íyo chí África: na̱ soldado xi̱niñúʼuna iin sonido ña̱ va̱ʼa sayíʼvina na̱ sáa̱-ini xíni miína. Tá kúma̱níka kanitáʼanna xíʼin na̱ sáa̱-ini xíni miína chi̱ka̱a̱na grabación tu̱xi̱í tú ndeéní káʼndi ta ndeéní sa̱ndaana volumen ña̱ va̱ʼa ná ndakanixi̱ní na̱ sáa̱-ini xíni miína ña̱ kúúmiína tu̱xi̱í tú ndeéní káʼndi. Ta ki̱ʼva saá kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa ná ndakanixi̱ní na̱ yiví ña̱ kúúmiíníra ndee̱. Ña̱ kúni̱ra kúú ña̱ sayíʼvira na̱ yiví ña̱ va̱ʼa keʼéna ña̱ kúni̱ra ta su̱ví ña̱ kúni̱ Jehová. Ná kotoyó u̱ni̱ ña̱ vatá ña̱ kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa ná kandíxayó.

8. ¿Ndáaña kúú iin ña̱ vatá ña̱ káʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa?

8 Iin ña̱ vatá ña̱ káʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ña̱ tá ndóʼoyó iin ña̱ va̱ása va̱ʼa su̱ví ña̱ kúu mií kúúña, tá kǒo na̱ kéʼé iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin na̱ yiví, íyo iin ndee̱ ña̱ íyo se̱ʼé ña̱ kéʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinna. Tá kúú tá ná kuvi iin ta̱ loʼo xíʼin kue̱ʼe̱ ña̱ naní malaria. Sana siʼíra kúnda̱a̱va-iniña ña̱ kue̱ʼe̱ yóʼo táxi kití va̱lí tí ndáchí. Soo sanatu ndakanixi̱níñá ña̱ íyo iin na̱ xi̱niñúʼu ña̱ brujería ña̱ ná kaxírí ta̱ loʼo yóʼo.

Ku̱a̱ʼání yichi̱ iin sanava kúúña

9. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱ Biblia ña̱ su̱ví ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ kúúmií ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ndiʼi tu̱ndóʼo?

9 Ni ta̱ Ndi̱va̱ʼa kivi taxira sava tu̱ndóʼo, soo va̱ása va̱ʼa ndakanixi̱níyó ña̱ kivi keʼéra ndiʼi ña̱yóʼo. Biblia káchiña: “Su̱ví ndiʼi tiempoví kúchiñu na̱ kama xínu, ni na̱ kánitáʼan su̱ví ndiʼi tiempo kúchiñuna, ni na̱ ndíchi su̱ví ndiʼi tiempo koo ña̱ʼana, ni na̱ va̱ʼa xi̱ní su̱ví ndiʼi tiempo koo ña̱ ku̱i̱ká nu̱úna, ni na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa su̱ví ndiʼi tiempo ma̱ní koona. Chi ndiʼivayó ndákava tu̱ndóʼo nu̱ú” (Eclesiastés 9:11). Iin ta̱ xínu kivi kamaní kunura nu̱ú inkana soo ni saá va̱ása kuchiñura nu̱ú inkana. Kivi kundoʼora iin ña̱ʼa tá kúú ña̱ nda̱kavara, sana va̱ása va̱ʼa kunira á ndaxitá iin tu̱chu loʼo xa̱ʼa̱ra. Ña̱yóʼo kivi kundoʼo nda̱a̱ ndáakanaña, ta su̱ví ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ kéʼé ña̱yóʼo á ña̱ kuniñúʼuna ña̱ brujería. Chi iin sanava kúúña.

Ná bruja va̱ása kivi sandákooná ku̱ñuná

10. ¿Ndáaña káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ná bruja, nda̱chun va̱ʼa kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ná bruja va̱ása kivi sandákoona ku̱ñuná? ¿Á kándíxaún ña̱yóʼo?

10 Inka ña̱ vatá ña̱ káʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ná bruja kítaná ti̱xin ku̱ñuná ta xáʼa̱nná tá ñuú ña̱ va̱ʼa ndakutáʼanna xíʼin inka ná bruja á ña̱ sandíʼi-xa̱ʼa̱na na̱ kúni̱ná kaʼníná. Ndakanixi̱níndó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “¿Tá ná bruja kivi keʼéna ña̱yóʼo ndáaña kúú ña̱ ndixa kíta ti̱xin ku̱ñuná?”. Nda̱a̱ táki̱ʼva xa̱a̱ ku̱nda̱a̱-iniyó na̱ yiví va̱ása kúúmiína iin alma á espíritu ña̱ kivi kita ti̱xin ku̱ñuna ta kutakuña. Kǒo alma á espíritu ti̱xin na̱ yiví ña̱ kivi kita ti̱xin ku̱ñuna ta keʼéña ña̱ kúni̱ miíña, kúúña ña̱ va̱ʼa á ña̱ va̱ása va̱ʼa. Ña̱kán ná bruja va̱ása kivi sandákooná ku̱ñuná. Mií ña̱ ndixa va̱ása kéʼévíná ña̱ káʼa̱nná keʼéná á ña̱ ndákánixi̱níná ke̱ʼéná.

11. ¿Ndáaña kéʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ va̱ʼa ku̱a̱ʼá na̱ yiví ná ndakanixi̱nína ña̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kéʼéra?

11 ¿Ndáaña kivi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ na̱ káʼa̱n ña̱ kéʼéna brujería? Ta̱ Ndi̱va̱ʼa chíka̱a̱ra xi̱ní na̱ yiví ña̱ ná ndakanixi̱nína ña̱ ndo̱ʼona iin ña̱ʼa ta mií ña̱ ndixa va̱ása níndoʼovínaña. Xíniñúʼura ña̱ visión ña̱ va̱ʼa ndakanixi̱ní na̱ yiví ña̱ xítona iin ña̱ʼa, á xíniso̱ʼona iin ña̱ʼa ta saátu kéʼéna iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása níkuu. Ki̱ʼva siaʼa kúú ña̱ sákuxíka ta̱ Ndi̱va̱ʼa na̱ yiví nu̱ú Jehová ta kúni̱ra ña̱ ná ndakanixi̱nína ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ káʼa̱n Biblia.

12. a) ¿Á ña̱ va̱ʼa kúú ña̱ magia blanca? b) ¿Ndáaña káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ ña̱ magia?

12 Inka ña̱ vatá, ña̱ magia blanca iin ña̱ va̱ʼa kúúña ta sándiʼi-xa̱ʼa̱ña ña̱ magia negra. Biblia va̱ása káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ magia negra ña̱ kúúña ña̱ va̱ása va̱ʼa kúúña ni ña̱ magia blanca ña̱ va̱ʼa kúúña. Chi káʼa̱nña nda̱a̱ ni iin magia va̱ása va̱ʼaña. Koto ña̱ káʼa̱n ley ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel ta saátu xa̱ʼa̱ na̱ ke̱ʼéña:

  •   “Va̱ása xíniñúʼu keʼún magia” (Levítico 19:26.)

  •   “Tá iin ta̱a á iin ñaʼá kúúna na̱ ndáku á na̱ tu̱ʼva ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ koo chí nu̱únínu, xíniñúʼu kuvina” (Levítico 20:27.)

  •   “Va̱ása va̱ʼa koo na̱ kéʼé magia, ni na̱ kándíxa ña̱ ñiʼna, ni na̱ kéʼé ña̱ tási, ni na̱ íxatási xíʼin inkana, ni na̱ ku̱a̱ʼa̱n káʼa̱n xíʼin na̱ tu̱ʼva á na̱ tási.” (Deuteronomio 18:10-14.)

13. ¿Nda̱chun ta̱xi Jehová ley ña̱ káʼa̱n ña̱ va̱ása va̱ʼa keʼéna magia?

13 Ley yóʼo náʼa̱ káxiña nu̱úyó Ndióxi̱ va̱ása kúni̱ra na̱ káchíñu nu̱úra ná kéʼéna ña̱ magia. Jehová ta̱xira ley yóʼo ndaʼa̱ na̱ ñuura saáchi kúʼvi̱-inira xínirana ta va̱ása kúni̱ra ná yi̱ʼvína kunina ña̱ ni ña̱ ná ixandi̱va̱ʼa na̱ ta̱xi ndi̱va̱ʼa xíʼinna.

14. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱ Biblia, ña̱ ndakúníka Jehová nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa?

14 Va̱ása káʼa̱n Biblia ndáaña kivi keʼé na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa á ña̱ va̱ása kivi keʼéna, soo káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Jehová Ndióxi̱ ña̱ íyoníka ndee̱ ta̱yóʼo nu̱ú ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa. Jehová ta̱vára ta̱ Ndi̱va̱ʼa chí ndiví (Apocalipsis 12:9). Saátu ná kotoyó, ta̱ Ndi̱va̱ʼa ndu̱kúra permiso nu̱ú Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa kotondosóra ta̱ Job ta saátu xi̱niso̱ʼora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ ña̱ ná va̱ása kaʼníra ta̱ Job (Job 2:​4-6).

15. ¿Ndáana xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼin ña̱ ná chindeétáʼanna xíʼinyó?

15 Proverbios 18:10 káchiña: “Ki̱vi̱ Jehová táki̱ʼva íyo iin torre káʼnu saá íyoña, na̱ xíniñúʼu ki̱vi̱ra kákuna”. Ña̱ va̱ʼa va̱ása kundoʼoyó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíniñúʼu kuyatinyó nu̱ú Jehová. Na̱ káchíñu nu̱ú Ndióxi̱ va̱ása xíniñúʼuna amuleto ni va̱ása xíʼina ña̱ʼa ña̱ kúúmií magia ña̱ va̱ʼa kundaana miína nu̱ú ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa, ta ni va̱ása yíʼvina nu̱ú ña̱ tási. Kándíxana ña̱ káʼa̱n Biblia: “Saáchi xíto Jehová ndiʼi ña̱ kúu nu̱ú ñuʼú yóʼo, ña̱ va̱ʼa taxira ndee̱ra ndaʼa̱ na̱ káchíñu nu̱úra xíʼin ndiʼi níma̱na” (2 Crónicas 16:9).

16. ¿Ndáaña kúú ña̱ káʼa̱n Santiago 4:7, soo ndáaña xíniñúʼu keʼéyó?

16 Saátu yóʼó kivi kandíxaún ña̱yóʼo tá káchíñu nu̱ú Jehová. Santiago 4:7 káchiña: “Kandíxaníndó Ndióxi̱ soo kǒo keʼéndó ña̱ kúni̱ ta̱ Ndi̱va̱ʼa, tasaá kuxíkára nu̱úndó”. Tá káchíñún nu̱ú Jehová Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱ ta kéʼún ña̱ káʼa̱nra kivi kandíxaún ña̱ kundaara yóʼo.