Ir al contenido

Ir al índice

Nota

Nota
  1.  ¿Ndáaña kúú Babilonia ña̱ káʼnu?

  2.  ¿Ama ki̱xaa̱ ta̱ Mesías?

  3.  Ki̱ʼva ña̱ xíniñúʼu na̱ médico ni̱i̱

  4.  Ña̱ sandákoo táʼanna

  5.  Vikó

  6.  Kue̱ʼe̱ xíkun

  7.  Tá kéʼéyó negocio á ndásaviíyó ku̱a̱chi nu̱ú na̱ chíñu

 1. ¿Ndáaña kúú Babilonia ña̱ káʼnu?

¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱ “Babilonia ña̱ káʼnu” kúúña ndiʼi veʼe-ñu̱ʼu vatá? (Apocalipsis 17:5). Ná kotoyó u̱ni̱ ña̱yóʼo.

  • Íyoña iníísaá nu̱ú ñuyǐví ta ku̱a̱ʼání ña̱ kéʼéña. Ñáyóʼo íyoñá nu̱ú ndiʼi na̱ yiví, “ñáyóʼo kúú ñuu káʼnu ñá xáʼndachíñu nu̱ú na̱ rey na̱ íyo nu̱ú ñuʼú” (Apocalipsis 17:15, 18).

  • Va̱ása kúúña ña̱ política ni ña̱ ku̱i̱ká ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Biblia, na̱ rey nu̱ú ñuʼú yóʼo xíʼin na̱ íxi̱kó ña̱ʼa kookavana tá xa̱a̱ ná ndiʼi-xa̱ʼa̱ña (Apocalipsis 18:9, 15).

  • Íxayaku̱a̱ñá ki̱vi̱ Ndióxi̱. Ta káʼa̱nna ña̱ kísi̱ñá xíʼin ku̱a̱ʼání ta̱a saáchi inkáchi kítáʼanñá xíʼin na̱ gobierno xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ñá kuumiíñá ku̱a̱ʼá xu̱ʼún á inkaka ña̱ʼa (Apocalipsis 17:1, 2). Sándaʼviñá ndiʼi na̱ íyo nu̱ú ñuʼú ta kúúmiíñá ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ña̱ xíʼi̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví (Apocalipsis 18:23, 24).

Ndikó ña̱ lección 13, punto 6

 2. ¿Ama ki̱xaa̱ ta̱ Mesías?

Nu̱ú Biblia ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ tá kúma̱níka kixaa̱ ta̱ Mesías xi̱niñúʼu ya̱ʼa 69 semana (kaʼvi Daniel 9:25).

  • ¿Ama ki̱xáʼa ña̱ 69 semana? Ki̱xáʼaña tá ku̱i̱ya̱ 455 tiempo xi̱naʼá. Ku̱i̱ya̱ kán ta̱ Nehemías kúú ta̱ xi̱xaʼndachíñu, ta ni̱xa̱a̱ra ñuu Jerusalén ña̱ sandáʼaraña ta saátu ña̱ ndasaviíra ñuu kán (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).

  • ¿Nda̱saa tiempo xi̱kuu 69 semana? Sava profecía ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia káʼa̱nña ña̱ iin ki̱vi̱ kúúña iin ku̱i̱ya̱ (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Xa̱ʼa̱ ña̱kán iin semana kúúña 7 ku̱i̱ya̱. Ña̱ 69 semana ña̱ káʼa̱n profecía yóʼo xa̱ʼa̱ kúúña 483 ku̱i̱ya̱ (69 x 7).

  • ¿Ama ndi̱ʼi ña̱ 69 semana? Ta ná kixáʼayó ku̱i̱ya̱ 455 tiempo xi̱naʼá ta kaʼviyó 483 ku̱i̱ya̱ xáa̱yó nda̱a̱ ku̱i̱ya̱ 29 tiempo vitin. a Mií ku̱i̱ya̱ yóʼo nda̱kuchi ta̱ Jesús ta ndu̱ura ta̱ Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Ndikó ña̱ lección 15 punto 5

 3. Ki̱ʼva ña̱ xíniñúʼu na̱ médico ni̱i̱

Sava yichi̱ na̱ médico xíniñúʼuna ni̱i̱ ña̱ ixatátánna iin na̱ yiví, soo su̱ví ndiʼi ña̱yóʼo xíniñúʼu keʼé na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱. Tá kúú, va̱ása táxiyó ni̱i̱yó ña̱ nde̱eña inkana ta ni va̱ása táxiyó ña̱ ndataán va̱ʼanaña ta kuniñúʼunaña tá ná kaʼndana á ndatána miíyó (Deuteronomio 15:23).

Soo íyova sava ña̱ kivi keʼéyó, tá kúú ña̱ kotona ni̱i̱yó, ña̱ hemodiálisis, ña̱ hemodilución á ña̱ kuniñúʼuna máquina ña̱ ndakiʼinna ni̱i̱ na̱ xáʼndana á ndátána ta ndátaán tukunaña ku̱ñuna, á ña̱ kuniñúʼuna ña̱ naní bomba de derivación cardiopulmonar. Iin tá iin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíniñúʼu ndaka̱xinna ndáa ki̱ʼva kuniñúʼu na̱ médico ni̱i̱na tá ná kaʼndanana á tá ná ndatánana, á tá ná ku̱ʼu̱nna nu̱ú na̱ médico á tá ná ixatátánnana. Sana xa̱a̱ síín síín kéʼé na̱ médico ña̱yóʼo tá ná ixatátánna iin na̱ yiví. Xa̱ʼa̱ ña̱kán tá kúma̱níka kaʼndana á ndatána miíyó á ku̱ʼu̱nyó nu̱ú na̱ médico á ña̱ ixatátánna miíyó, iin tá iin miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíniñúʼu nandukú va̱ʼayó xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva kuniñúʼuna ni̱i̱yó. Ña̱kán, nda̱ka̱tu̱ʼún ña̱yóʼo miíún.

  • Tá loʼo ni̱íi̱ ná keeña ku̱ñui̱, tá ná ya̱ʼa tiempo saá ndataánnaña ku̱ñui̱, ¿á taxi ña̱ xínitúni̱i̱ ke̱ʼíi̱ ña̱yóʼo? (Deuteronomio 12:23, 24).

  • Tá íxatátán na̱ médico yi̱ʼi̱, ta xíniñúʼu tavána loʼo ni̱i̱ ña̱ ñúʼu ku̱ñui̱ ta ndasakana inka ña̱ʼa xíʼinña tasaá ndataán tukunaña ku̱ñui̱ á kuniñúʼunaña ña̱ ixatátánna yi̱ʼi̱, ¿á sándi̱ʼi̱ ña̱yóʼo ña̱ xínitúni̱i̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kuaʼi̱ ña̱ káʼa̱n Biblia á kandíxavai̱ keʼíi̱ ña̱yóʼo?

Ndikó ña̱ lección 39 punto 3

 4. Ña̱ sandákoo táʼanna

Tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása káʼa̱nña ña̱ va̱ʼa sandákootáʼan na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ ta káʼa̱n káxiña ña̱ na̱ sa̱ndákootáʼan va̱ása kívi ndikó tukuna tindaʼa̱na (1 Corintios 7:10, 11). Ta saátu sava na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ sava ndákanixi̱nína ña̱ sandákoona na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼinna, tá ndóʼona ña̱yóʼo.

  • Tá va̱ása táxi na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼinna ña̱ xíniñúʼu na̱ veʼena: Tá iin ta̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ va̱ása táxira ña̱ xíniñúʼu na̱ veʼera, ta nda̱a̱ ña̱ xíniñúʼuna ña̱ va̱ʼa kutakuna va̱ása xíínra taxira ndaʼa̱na (1 Timoteo 5:8).

  • Tá ndeéní íxandi̱va̱ʼana xíʼin na̱ veʼena: Tá ndeéní íxandi̱va̱ʼana xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱na xíʼin ta nda̱a̱ kivi satúkue̱ʼe̱na na̱yóʼo á nda̱a̱ kivi kuvina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo (Gálatas 5:19-21).

  • Tá nda̱a̱ kivi ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱ vií kítáʼanna xíʼin Jehová: Tá na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼinna sásina nu̱úna ña̱ ndasakáʼnuna Jehová á ña̱ keʼéna ña̱ káʼa̱nra (Hechos 5:29).

Ndikó ña̱ lección 42 punto 3

 5. Vikó

Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ va̱ása kéʼéyó vikó ña̱ va̱ása kútóo Jehová. Soo na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱kuaʼana ña̱ káʼa̱n Biblia, ña̱ xínitúni̱na chindeétáʼan xíʼinna ña̱ kunda̱a̱-inina á keʼéna á va̱ása keʼéna sava ña̱ kítáʼan xíʼin vikó. Koto sava ña̱yóʼo.

  • Tá chíndeéna yóʼó xa̱ʼa̱ ña̱ íyo iin vikó. Kivi taxi kuitíún tíxa̱ʼvi ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tá kúni̱kana kunda̱a̱-inina saá kivi ka̱ʼún xíʼinna nda̱chun kúú ña̱ va̱ása kéʼún vikó yóʼo.

  • Tá na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼún na̱ va̱ása kúú testigo Jehová káʼa̱nna xíʼún ña̱ ná ku̱ʼún kuxún xíʼin na̱ veʼena ki̱vi̱ kéʼéna iin vikó. Tá táxi ña̱ xínitúni̱ún ku̱ʼún, xa̱a̱ ya̱chi̱ka ka̱ʼún xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼún tá ná keʼéna iin ña̱ʼa ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá va̱ása keʼúnña.

  • Tá na̱ káchíñún nu̱ú táxina ku̱a̱ʼáka xu̱ʼún ndaʼún á ku̱a̱ʼáka cháʼvina yóʼó xa̱ʼa̱ ña̱ íyo iin vikó. ¿Á va̱ása xíniñúʼu ndakiʼún ña̱yóʼo? Sana kiviva ndakiʼúnña á sana va̱ásaví. ¿Á táxina xu̱ʼún yóʼo ndaʼún xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱na ná keʼún vikó á xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní káchíñún?

  • Tá iinna sáni̱ʼína iin ña̱ʼa yóʼó tá íyo iin vikó. Sana na̱ yiví yóʼo ka̱ʼa̱nna xíʼún: “Xa̱a̱ xíni̱i̱ ña̱ va̱ása kéʼún vikó soo kúni̱ taxii̱ ña̱yóʼo ndaʼún”. Sana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa-inina kúú ña̱ táxina ña̱yóʼo ndaʼún. ¿Á sanatu na̱ kúni̱ kotondosó yóʼó kúúna á ndixa kándíxaún Ndióxi̱ á kúni̱ún keʼún vikó xíʼinna? Tá xa̱a̱ ndi̱ʼi ki̱ʼún kuenta xíʼin ña̱yóʼo, miíún ndaka̱xin á ki̱ʼún ña̱ táxina á va̱ása. Nda̱a̱ ndáaka ña̱ ná ndaka̱xinyó keʼéyó kúni̱yó ña̱ vií ná koo ña̱ xínitúni̱yó ta nda̱kú koo iniyó xíʼin Jehová (Hechos 23:1).

Ndikó ña̱ lección 44 punto 1

 6. Kue̱ʼe̱ xíkun

Xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ yiví kíʼinníyó kuenta tá kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ xíkun ña̱ ná kǒo kiʼinña inkana. Kéʼéyó ña̱yóʼo tá kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ á tá xíka-iniyó ña̱ sana kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ xíkun. Ta kéʼéyó ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ káchi: “Kuʼvi̱-iniún kuniún inka na̱ yiví nda̱a̱ táki̱ʼva kúʼvi̱-iniún xíniún miíún” (Romanos 13:8-10).

¿Ndáa ki̱ʼva ndíku̱nyó ña̱ káʼa̱n Biblia? Na̱ kúúmií iin kue̱ʼe̱ xíkun va̱ása xíniñúʼu kuyatinna nu̱ú inkana, ta kúú ña̱ chitóna nu̱úna, ña̱ numinana á ña̱ tiinna ndaʼa̱na. Ta va̱ása sáa̱na tá iinna va̱ása kánana na̱yóʼo ku̱ʼu̱nna veʼena chi kúni̱na kundaana na̱ veʼena ña̱ va̱ása kiʼin kue̱ʼe̱na. Tá kúma̱níka ndakuchina xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ kúú coordinador na̱ anciano ña̱ kúúmiína iin kue̱ʼe̱ ña̱ xíkun ta saá kivi ndakuchina ta va̱ása kiʼin kue̱ʼe̱ inkana. Ta tá iinna xíka-inina ña̱ sana kúúmiína iin kue̱ʼe̱ xíkun xíniñúʼu kandíxana ña̱ kotona ni̱i̱na tá kúma̱níka kixáʼana koona novio xíʼin inkana. Tá kéʼéyó ña̱yóʼo saá náʼa̱yó ña̱ ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa̱ inkana ta va̱ása ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa̱ mií kuitíyó chi ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa̱ inkana (Filipenses 2:4).

Ndikó ña̱ lección 56 punto 2

 7. Tá kéʼéyó negocio á ndásaviíyó ku̱a̱chi nu̱ú na̱ chíñu

Va̱ása kooní ku̱a̱chi nu̱úyó tá ná kaʼyíyó iin tutu xa̱ʼa̱ xu̱ʼún á inkaka ña̱ kíndo̱oyó xíʼin iin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ á inkakana (Jeremías 32:9-12). Soo sava yichi̱ na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ koova ku̱a̱chi nu̱úna xa̱ʼa̱ xu̱ʼún á inkaka ña̱ʼa. Tá ná kuu ku̱a̱chi yóʼo xíniñúʼu kama ndasaviínaña ta nda̱saa na̱ ke̱ʼéña kúú na̱ xíniñúʼu ndasaviíña ta kúee koo-inina ta kéʼéna ña̱yóʼo ta kǒo sa̱a̱na.

Soo, ¿ndáa ki̱ʼva ndasaviína ku̱a̱chi ndeé tá iinna i̱xakúiʼná xu̱ʼún á ni̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun síkí? (Kaʼvi Mateo 18:15-17). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ xíniñúʼu keʼéyó u̱ni̱ ña̱yóʼo:

  1. Na̱ ndo̱ʼo ña̱yóʼo kúú na̱ xíniñúʼu ndasavií ku̱a̱chi (koto versículo 15).

  2. Tá va̱ása nínduvií ku̱a̱chi xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼin u̱vi̱ na̱ hermano na̱ xu̱xa-ini ti̱xin congregación ña̱ ná ku̱ʼu̱nna xíʼinna ña̱ va̱ʼa nduvií ku̱a̱chi yóʼo (koto versículo 16).

  3. Tá xa̱a̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo ta va̱ása nínduvií ku̱a̱chi, saá kúú ña̱ xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ anciano (koto versículo 17).

Soo xíniñúʼu chika̱a̱níyó ndee̱ ña̱ kǒo ku̱ʼu̱nyó xíʼin na̱ hermanoyó nu̱ú na̱ chíñu chi ña̱yóʼo ixayaku̱a̱ña ki̱vi̱ Jehová ta saátu ña̱ congregación (1 Corintios 6:1-8). Soo íyo ña̱ xíniñúʼu ndasavií na̱ chíñu. Tá kúú ña̱ kaʼndana tutu ña̱ ti̱ndaʼa̱na, ña̱ kindo̱ona ndáana kundaa se̱ʼena, ña̱ taxina xu̱ʼún ña̱ kiʼinna ña̱ kuxuna, ña̱ ndakiʼinna xu̱ʼún xa̱ʼa̱ iin seguro tá ndo̱ʼona iin tu̱ndóʼo, ña̱ ka̱ʼa̱nna ña̱ ndi̱ʼi xa̱ʼa̱ negociona, ña̱ keʼéna testamento ña̱ sandákoona ña̱ʼa ndaʼa̱ na̱ veʼena. Tá iin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ kúni̱na ndasaviína ku̱a̱chi nu̱ú na̱ chíñu ta viíní kéʼéna ña̱yóʼo saá ndíku̱nna ña̱ káʼa̱n Biblia.

Ta saátu na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ kivi ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ chíñu ña̱ xi̱nina ña̱ ti̱in kuíʼnána iin na̱ yiví, ña̱ ke̱ʼéna ña̱ kini xíʼin na̱ va̱lí, ña̱ ka̱ninana, ña̱ i̱xakuíʼnana á ña̱ xa̱ʼnína tá ná natúʼunna xíʼin na̱ chíñu xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kéʼévana ña̱ káʼa̱n Biblia.

Ndikó ña̱ lección 56 punto 3

a Ti̱xin 455 t.x. nda̱a̱ 1 t.x. íyo 454 ku̱i̱ya̱. Ti̱xin ku̱i̱ya̱ 1 t.x. nda̱a̱ ku̱i̱ya̱ 1 t.v. íyo iin ku̱i̱ya̱, saáchi kǒo ku̱i̱ya̱ cero. Ta ti̱xin ku̱i̱ya̱ 1 t.v. nda̱a̱ ku̱i̱ya̱ 29 t.v. íyo 28 ku̱i̱ya̱. Ta ná keʼéyó suma xíʼin u̱ni̱ saá ña̱yóʼo, 454, 1 xíʼin 28, xáa̱ña kúúña 483 ku̱i̱ya̱.