Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 6

“Ndióxi̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira xíʼin ta̱ Esteban ta ta̱xira ndee̱ ndaʼa̱ra”

“Ndióxi̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira xíʼin ta̱ Esteban ta ta̱xira ndee̱ ndaʼa̱ra”

Ña̱ sákuaʼayó xa̱ʼa̱ ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo ini ta̱ Esteban xíʼin ña̱ nda̱kuiinra tá ndíkaa̱ra chí Sanedrín

Ka̱naña nu̱ú Hechos 6:8-8:3

1-3. a) ¿Ndáa tu̱ndóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní ni̱ya̱ʼa ta̱ Esteban nu̱ú, ta ndáaña ke̱ʼéra? b) ¿Ndáa pregunta kúú ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱?

 TA̱ ESTEBAN níndichira nu̱ú ndátiinna ku̱a̱chi xíʼinra ta sana yatin chí templo kúú ña̱yóʼo. Ta níndichira ma̱ʼñú 71 na̱ juez na̱ ñúʼu chí Sanedrín na̱ xa̱a̱ íyo tu̱ʼva ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinra. Ndiʼi na̱yóʼo kúúmiína ndee̱ ta na̱ yiví xíniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nna. Ku̱a̱ʼá na̱yóʼo va̱ása íxato̱ʼóna ta̱ Esteban ta̱ kúú discípulo ta̱ Jesús. Ta nda̱taka ndiʼi na̱yóʼo saáchi ta̱ su̱tu̱ káʼnu Caifás, kúú ta̱ ka̱na miína ña̱ ki̱xaa̱na, ná ndakaʼányó chi ta̱yóʼo kúú ta̱ xa̱ʼnda chiñu ña̱ xa̱ʼnína ta̱ Jesucristo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ¿á ni̱yi̱ʼví ta̱ Esteban?

2 Ndákanda̱ní-iniyó ndáa ki̱ʼva káa nu̱ú ta̱ Esteban, saáchi “táki̱ʼva káa nu̱ú iin ángel” saá káaña (Hech. 6:15). Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ nu̱úra náʼa̱ña ña̱ ndakú íyo inira, ña̱ táxi̱n íyo inira ta saátu ña̱ kúee íyo inira nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ ángel Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, ta̱ Esteban va̱ása yíʼvira, táxi̱n íyo inira. Ta nda̱a̱ na̱ juez na̱ sáa̱-ini xíni miíra xítona ña̱yóʼo. Tá saá, ¿nda̱chun táxi̱nní íyo inira tá nu̱ú tu̱ndóʼo yo̱ʼvi̱ ndíkaa̱ra?

3 Miíyó na̱ cristiano ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa sakúaʼayó tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ pregunta yóʼo. Soo siʼnaka ná kotoyó nda̱chun kúú ña̱ ndíkaa̱ ta̱ Esteban nu̱ú iin tu̱ndóʼo ña̱ ndeéní. ¿Ndáa ki̱ʼva xa̱a̱ ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ xi̱kandíxara Ndióxi̱? Ta, ¿ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ra?

“Ni̱sa̱a̱ na̱ ñuu” (Hechos 6:8-15)

4, 5. a) ¿Nda̱chun xi̱ndayáʼviní ta̱ Esteban nu̱ú na̱ congregación ña̱ siglo nu̱ú? b) ¿Nda̱chun káʼa̱n Hechos 6:8 ña̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo ini Ndióxi̱ xíʼin ta̱ Esteban “ta ta̱xira ndee̱ ndaʼa̱ra”?

4 Nu̱ú capítulo ña̱ xa̱a̱ ka̱ʼviyó chí sa̱tá sa̱kuaʼayó ña̱ ndáyáʼviní chiñu ña̱ ke̱ʼé ta̱ Esteban ti̱xin congregación tá sa̱kán ki̱xáʼa íyoña. Nda̱a̱ táki̱ʼva kúnda̱a̱-iniyó, ta̱yóʼo va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ apóstol ta vitání ni̱xi̱yo inira, ti̱xin na̱ u̱xa̱ hermano na̱ nda̱kaxinna xi̱ndikaa̱ra. Ta va̱ʼaníka ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ vitá ni̱xi̱yo inira tá ta̱xi Ndióxi̱ ndee̱ ndaʼa̱ra ña̱ keʼéra ku̱a̱ʼání milagro, ta saátu tá ke̱ʼéra ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ xi̱ndakanda̱-inina xíʼin nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼé sava na̱ apóstol. Ta ña̱ relato káʼa̱nña: “Ndióxi̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira xíʼin ta̱ Esteban ta ta̱xira ndee̱ ndaʼa̱ra” (Hechos 6:8). ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo?

5 Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ va̱ʼaní xi̱kitáʼan na̱ yiví xíʼin ta̱ Esteban chi va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira xíʼinna. Vitá ni̱xi̱yo inira ta saátu xi̱saxínu̱ra-ini na̱ xi̱xiniso̱ʼo ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra ta ña̱yóʼo va̱ʼaní xi̱chindeétáʼanña xíʼinna. Ta ña̱ relato káʼa̱nña ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ “ndee̱ ndaʼa̱ra”, saáchi vitá ni̱xi̱yo inira ta ta̱xira ña̱ ná chindeétáʼan espíritu santo xíʼinra. Nu̱úka ña̱ ni̱nu kunira xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ xi̱kuumiíra xíʼin ña̱ xi̱xini̱ra keʼéra, xi̱ndasakáʼnukara Jehová ta xi̱ndiʼi-inira xa̱ʼa̱ na̱ yiví. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, na̱ xi̱saa̱-ini xi̱xini miíra xi̱yiʼvínara.

6-8. a) ¿Ndáa u̱vi̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa ni̱ka̱ʼa̱n na̱ sáa̱-ini xíni ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ra, ta nda̱chun? b) ¿Nda̱chun va̱ʼaní chíndeétáʼan ña̱ ndo̱ʼo ta̱ discípulo yóʼo xíʼinyó?

6 Ku̱a̱ʼá na̱ yiví “ni̱xa̱ʼa̱nna ni̱nda̱ʼyi̱na nu̱ú ta̱ Esteban. Soo kǒo níkuchiñuna xíʼin ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ ña̱ ndíchiní xi̱kaʼa̱nra saáchi espíritu santo xi̱chindeétáʼan xíʼinra”. a Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níkuchiñuna, “ni̱ka̱ʼa̱n se̱ʼéna xíʼin sava na̱ ta̱a” ña̱ ná ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ra. Ta xíʼin ña̱yóʼo sa̱sáa̱na na̱ ñuu, sa̱sáa̱na “na̱ xi̱ku̱a̱ʼa̱ xíʼin na̱ maestro na̱ sánáʼa̱ ley”, tasaá “ti̱innara ta ni̱xa̱ʼa̱nna xíʼinra nu̱ú na̱ Sanedrín” (Hech. 6:9-12). Ta yóʼo, na̱ sáa̱-ini xíniñaʼá chi̱kaa̱na ku̱a̱chira ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼara xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ta saátu xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés, soo ña̱ vatáva xi̱kuu ña̱yóʼo. ¿Nda̱chun?

7 Saáchi chi̱kaa̱na ku̱a̱chira ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼara xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ chi na̱yóʼo ka̱china ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ veʼe ña̱ yi̱i̱ á templo ña̱ ndíka̱a̱ chí Jerusalén (Hech. 6:13). Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés, saáchi nu̱ú na̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra contra Ley ña̱ ta̱xi ta̱yóʼo ta saátu xi̱kuni̱ra nasamara costumbre ña̱ nda̱koo ta̱ Moisés. Iin ku̱a̱chi ndeéní xi̱kuu ña̱yóʼo nu̱ú na̱ judío na̱ xi̱ndoo tiempo saá, saáchi nu̱ú na̱yóʼo xi̱ndayáʼviní ña̱ templo, ndiʼi ña̱ xi̱kaʼa̱n Ley, ta saátu costumbre ña̱ xi̱kuumiína ña̱ va̱ása va̱xi nu̱ú Ley. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ta̱ Esteban ña̱ kúúra iin ta̱a ta̱ kéʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa ta̱ xíniñúʼu kuvi.

8 Va̱ása ndákanda̱-iniyó tá xítoyó ña̱ saátu kéʼé na̱ yiví na̱ ñúʼu ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu vatá, chi xíniñúʼuna táʼan ña̱ ke̱ʼéna xíʼin ta̱ Esteban ña̱ ixandi̱va̱ʼana xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱. Nda̱a̱ tiempo vitin ku̱a̱ʼání na̱yóʼo káʼa̱nna xíʼin na̱ chíñu ña̱ ná kundi̱va̱ʼana xíʼin na̱ testigo Jehová. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá ná ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱yó? Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Esteban va̱ʼaní chindeétáʼanña xíʼinyó.

Ndakúní ni̱xi̱yo inira tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ “Ndióxi̱ ta̱ káʼnu” (Hechos 7:1-53)

9, 10. ¿Nda̱chun káʼa̱nkúáchi sava na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ discurso ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban nu̱ú na̱ Sanedrín, ta ndáaña xíniñúʼu ndakaʼányó xa̱ʼa̱?

9 Nda̱a̱ táki̱ʼva ka̱ʼviyó nu̱ú párrafo 2, tá xi̱niso̱ʼo ta̱ Esteban ña̱ vatá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ra, táxi̱n ni̱xi̱yo inira ta nda̱a̱ táki̱ʼva káa nu̱ú iin ángel saá xi̱naʼa̱ nu̱úra. Tasaá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ Caifás miíra: “¿Á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱yóʼo?” (Hech. 7:1). Tá ta̱xina ña̱ ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban, ki̱xáʼara káʼa̱nra ndiʼi ña̱ xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra.

10 Sava na̱ káʼvi va̱ʼa káʼa̱nkúáchina xa̱ʼa̱ discurso ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban. Na̱yóʼo káʼa̱nna ña̱ ku̱a̱ʼání kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ta kǒo nína̱ʼa̱ra ña̱ kǒo ku̱a̱chi kúúmiíra. Soo, ¿á ña̱ ndixa kúú ña̱ káʼa̱nna? Va̱ása. Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoora nu̱úyó xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva ndakuiinyó yuʼú na̱ ndáka̱tu̱ʼun miíyó xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ (1 Ped. 3:15). Ná ndakaʼányó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ ta̱ Esteban ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼara xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, saátu xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés, chi nu̱ú na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra contra templo ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra contra Ley. Ña̱ va̱ʼa ndakuiinra xa̱ʼa̱ ña̱ vatá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ u̱ni̱ ña̱ ku̱u tiempo xi̱naʼá xíʼin na̱ ñuu Israel, ña̱kán viíní nda̱kaxinra tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna tá nda̱kanira ña̱yóʼo nu̱úna. Ná kotoyó iin tá iin ña̱ ku̱u yóʼo.

11, 12. a) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ ta̱ Abrahán? b) ¿Nda̱chun va̱ʼaní ke̱ʼé ta̱ Esteban ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ José ti̱xin discurso ña̱ ta̱xira?

11 Tiempo ña̱ xi̱ndoo na̱ táʼanyó na̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá (Hech. 7:1-16). Ta̱ Esteban ki̱xáʼara káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Abrahán. Miíra xíʼin inkaka na̱ judío xi̱ ixato̱ʼónína ta̱ Abrahán. Ña̱kán ta̱ Esteban ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ Jehová “Ndióxi̱ ta̱ káʼnu”, ña̱ ki̱tara nu̱ú ta̱ Abrahán tá xi̱ndikaa̱ra chí Mesopotamia (Hech. 7:2). Ta̱ Abrahán ni̱xi̱yora nu̱ú ñuʼú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ taxira ndaʼa̱ra, soo ni̱xi̱yora nu̱úña nda̱a̱ táki̱ʼva ndóo na̱ ndóo naʼa nu̱ú iin ñuʼú, ta kǒo níxi̱kuumiíra iin templo ni Ley ta̱ Moisés. Tá saá, ¿nda̱chun xi̱kaʼa̱nna ña̱ xi̱xiniñúʼu kuumiína iin templo ta saátu ña̱ kundiku̱nna ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ley ta̱ Moisés ña̱ va̱ʼa ndasakáʼnuna Jehová?

12 Tándi̱ʼi, ta̱ Esteban ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ iin ta̱a ta̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá ta̱ xi̱ ixato̱ʼónína; ta̱yóʼo xi̱kuu ta̱ José ta ke̱era ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Abrahán. Ta sa̱ndákaʼánrana, ña̱ na̱ ñani mií ta̱ José kúú na̱ i̱xandi̱va̱ʼa xíʼinra ta ni̱xi̱kónara ña̱ koora esclavo. Soo Ndióxi̱ xi̱niñúʼura ta̱ José ña̱ va̱ʼa sakǎkura na̱ ñuu Israel nu̱ú so̱ko. Ta̱ Esteban xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ inkáchi ni̱xi̱yo ña̱ xi̱keʼé ta̱ José xíʼin ta̱ Jesucristo, soo kǒo níka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa kuniso̱ʼokanara.

13. ¿Ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼan ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Moisés xíʼin ta̱ Esteban ña̱ ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ vatá kúú ña̱ káʼa̱nna xa̱ʼa̱ra, ta ndáaña ni̱na̱ʼa̱ káxira nu̱úna?

13 Tiempo ña̱ ni̱xi̱yo ta̱ Moisés (Hech. 7:17-43). Ta̱ Esteban, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés. Ta va̱ʼaní ke̱ʼéra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱yóʼo, saáchi ku̱a̱ʼání na̱ xi̱ñuʼu Sanedrín, na̱ saduceo xi̱kuuna, ta na̱yóʼo iinlá kuití libro ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Moisés kúú ña̱ xi̱kandíxana. Ná ndakaʼányó chi na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ ta̱ Esteban ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés. Soo, xíʼin tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ni̱na̱ʼa̱ káxira nu̱úna ña̱ xi̱ ixato̱ʼóníra ta̱ Moisés xíʼin ña̱ Ley, tasaá ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ vatá kúú ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ra (Hech. 7:38). Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ na̱ ñuu Israel ña̱ ku̱ndasína xi̱nina ta̱ Moisés, ni xi̱kuni̱ ta̱yóʼo sakǎkurana. Saáchi tá xi̱kuumiíra 40 ku̱i̱ya̱, na̱ ñuu Israel kǒo níxiinna kandíxanara. Tá ni̱ya̱ʼa 40 ku̱i̱ya̱, ni̱na̱ʼa̱na ña̱ kǒo níxiinna kuniso̱ʼonara ta ku̱a̱ʼání yichi̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo. b Loʼo tá loʼo ta̱ Esteban ni̱na̱ʼa̱ káxira nu̱úna, ña̱ ku̱a̱ʼání yichi̱ kǒo níxiin na̱ ñuu Ndióxi̱ kuniso̱ʼona na̱ nda̱kaxin mií Jehová kuniʼi yichi̱ nu̱úna.

14. ¿Ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Esteban nu̱úna tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Moisés?

14 Ta̱ Esteban sa̱ndákaʼánra na̱ xi̱niso̱ʼo miíra, ña̱ mií ta̱ Moisés ni̱ka̱ʼa̱n ña̱ ndaka̱xin Ndióxi̱ iin profeta ta̱ koo táki̱ʼva íyo mií ta̱ Moisés. ¿Ndáa ta̱ koo ta̱yóʼo ta ndáa ki̱ʼva ndakiʼinnara? Ta̱ Esteban va̱ása ndi̱ku̱n níka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ña̱ ke̱ʼéra kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ inka ña̱ ndáyáʼvi: ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ xi̱kunda̱a̱-ini ta̱ Moisés ña̱ kivi nduyi̱i̱ nda̱a̱ ndáaka ñuʼú, táki̱ʼva ku̱u tá ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra nu̱ú yitu̱n tú xíxi̱ chi ñuʼú yóʼo ni̱xa̱a̱ña ndu̱uña ñuʼú yi̱i̱. Tá saá, ¿á xi̱kuni̱ Jehová ña̱ iinlá kuití templo ña̱ Jerusalén ndasakáʼnunara? Ná kotoyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban.

15, 16. a) ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Esteban ejemplo ña̱ tabernáculo ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ra ña̱ ndixa kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra? b) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ templo ta̱ Salomón?

15 Tá tiempo ña̱ ni̱xi̱yo tabernáculo xíʼin templo (Hech. 7:44-50). Ta̱ Esteban sa̱ndákaʼánra na̱ chíñu kán, ña̱ tá kúma̱níka koo templo Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Moisés ña̱ ná ixava̱ʼara iin veʼe manta nu̱ú ndasakáʼnunara ta ña̱yóʼo xi̱kuu ña̱ tabernáculo. Nda̱a̱ ta̱ Moisés xi̱ndasakáʼnu Jehová ini ña̱yóʼo, ña̱kán ¿ndáana kivi ka̱ʼa̱n ña̱ ndáyáʼvika templo nu̱ú ña̱ tabernáculo?

16 Ta̱ Esteban ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ta̱ Salomón, ña̱ ta̱yóʼo kúú ta̱ i̱xava̱ʼa templo ña̱ Jerusalén. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Salomón tá ke̱ʼéra oración yóʼo: “Ndióxi̱ ta̱ káʼnu va̱ása íyora veʼe ña̱ i̱xava̱ʼa na̱ yiví” (Hech. 7:48; 2 Crón. 6:18). Ndixava, Jehová kivi kuniñúʼura iin templo ña̱ va̱ʼa saxínura ña̱ kúni̱ra, soo ña̱yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña ña̱ xíniñúʼuvíra ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa saxínura ña̱ kúni̱ra. Tá saá, ¿nda̱chun kúú ña̱ va̱ása xíniñúʼu ndakanixi̱ní na̱ ndásakáʼnu Jehová ña̱ xíniñúʼuna iin veʼe ña̱ i̱xava̱ʼa na̱ yiví ña̱ ndasakáʼnunara? Ña̱ va̱ʼa sandíʼi ta̱ Esteban discurso ña̱ ta̱xira, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Isaías: “Chí ndiví kúú nu̱ú xáʼndachíñui̱ ta ñuʼú kúú tayi̱ nu̱ú ndákindee̱ xa̱ʼíi̱. ¿Ndáa veʼe kúú ña̱ ixava̱ʼandó koi̱?, káchi Jehová. ¿Á ndáa míí kúú nu̱ú koi̱ ña̱ ndakindei̱? ¿Á su̱ví xíʼin ndaʼíi̱ kúú ña̱ ke̱ʼíi̱ ndiʼi ña̱ʼa yóʼo?” (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. a) ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Esteban ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ xi̱keʼé na̱ xi̱saa̱-ini xi̱xini miíra? b) ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ra xíʼin discurso ña̱ ta̱xira ña̱ kǒo ku̱a̱chi níxi̱kuumiíra?

17 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ke̱ʼé ta̱ Esteban, ¿á su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ va̱ʼaní ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ ke̱ʼé na̱ sáa̱-ini xíni miíra? Ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kivi sáxi̱nu Jehová ña̱ kúni̱ra ta kivi kuniñúʼura nda̱a̱ ndáaka ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa saxínuraña, saáchi va̱ása ndíku̱nra costumbre ña̱ kúúmií na̱ yiví. Na̱ chíñu na̱ xi̱ñuʼu ti̱xin ña̱ Sanedrín xi̱ndayáʼvika ña̱ templo nu̱úna ta saátu costumbre ña̱ xi̱kuumií na̱ yiví, ta nda̱a̱ ni̱xa̱a̱na ka̱ʼyinaña nu̱ú ley. Soo kǒo níkiʼinna kuenta xíʼin mií ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka: ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ta̱xi Jehová ley xíʼin templo ndaʼa̱na. Ta xíʼin discurso ña̱ ta̱xi ta̱ Esteban, táki̱ʼva íyo ta̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ña̱yóʼo saá ni̱xi̱yora, ¿ndáa ki̱ʼva na̱ʼa̱yó ña̱ ixato̱ʼóyó ley ta saátu templo? ¿Á su̱ví ña̱ kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n Jehová kúúña? Mií ña̱ nda̱a̱, ta̱ Esteban ni̱na̱ʼa̱ káxira nu̱úna ña̱ kǒo ku̱a̱chi níxi̱kuumiíra saáchi chi̱kaa̱ra ndee̱ ña̱ xi̱niso̱ʼora ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra.

18. ¿Ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Esteban?

18 ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin discurso ña̱ ta̱xi ta̱ Esteban? Ta̱yóʼo va̱ʼaní xi̱xini̱ra ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Ta, tá miíyó kúni̱yó viíní kuniñúʼuyó tu̱ʼun Ndióxi̱, xíniñúʼu chikaa̱níyó ndee̱ ña̱ viíní kaʼviyó Biblia ta ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ña (2 Tim. 2:15). Ta saátu, xíʼin ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Esteban sákuaʼayó ña̱ to̱ʼóní ná koo iniyó tá ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví. Chi saá ke̱ʼé ta̱yóʼo ni ndi̱va̱ʼaní ni̱xi̱yo ini na̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin. Ku̱a̱ʼání tiempo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ inkáchi xi̱ndakanixi̱níra xíʼinna ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ inkáchi xi̱ndayáʼviní nu̱úna. To̱ʼóní ni̱xi̱yo inira tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ chée nu̱úra chi ni̱ka̱ʼa̱nra “ndóʼó na̱ xi̱ku̱a̱ʼa̱” (Hech. 7:2). Ta saátu miíyó tá káʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ vitání ná koo iniyó tá ndákuiinyó yuʼúna, ta to̱ʼóní ná kooyó (1 Ped. 3:15).

19. ¿Ndáaña káxiní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xíʼin na̱ Sanedrín xa̱ʼa̱ ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo inira?

19 Miíyó va̱ása sandákooyó ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Biblia xa̱ʼa̱ ña̱ yíʼviyó ña̱ sa̱a̱na xíʼinyó, ta ni va̱ása vitá ka̱ʼa̱nyó xíʼinna tá ná kixáʼayó natúʼunyó xa̱ʼa̱ ña̱ kundoʼona tá va̱ása xíínna kuniso̱ʼona. Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoo ta̱ Esteban nu̱úyó xíʼin ña̱yóʼo. Sana ki̱ʼinra kuenta ña̱ va̱ása níkuchiñu nasama ña̱ ndákanixi̱ní na̱ juez xíʼin ndiʼi ña̱ ni̱na̱ʼa̱ra nu̱úna. Tá sa̱ndíʼira ta̱xira discurso, espíritu santo chi̱ndeétáʼan xíʼinra ña̱ ndakúní ni̱xi̱yo inira tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ni̱xi̱yona táki̱ʼva íyo na̱ táʼanna na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá, chi na̱yóʼo kǒo níxiinna kandíxana ta̱ José, ta̱ Moisés xíʼin ndiʼika na̱ profeta (Hech. 7:51-53). Ta mií na̱ chíñu na̱ xi̱ñuʼu Sanedrín kúú na̱ xa̱ʼní ta̱ Mesías, ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés xíʼin ndiʼika na̱ profeta xa̱ʼa̱. Na̱yóʼo xi̱yaʼandosóna ña̱ xi̱kaʼa̱n Ley ta kǒo ní xi̱ ixato̱ʼónaña.

“Táta Jesús, ndakiʼin espíritui̱” (Hechos 7:54–8:3)

“Tá xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo ndeéní ni̱sa̱a̱na, tasaá xi̱tona nu̱úra ta ki̱xáʼana ndákaxí nu̱ʼuna” (Hechos 7:54).

20, 21. ¿Ndáaña ke̱ʼé na̱ juez tá xi̱niso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xíʼinna, ta ndáa ki̱ʼva ta̱xi Jehová ndee̱ ndaʼa̱ ta̱ Esteban ña̱ va̱ʼa ndakú koo inira?

20 Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níkuchiñu na̱ juez xíʼin ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xíʼinna chi ña̱ nda̱a̱ xi̱kuu ña̱yóʼo, ndeéní ni̱sa̱a̱na ta nda̱a̱ ki̱xáʼana ndákaxí nu̱ʼuna, xa̱ʼa̱ ña̱kán va̱ása to̱ʼóka níxi̱yo inina. Xíʼin ña̱ ku̱u yóʼo ku̱ndaa̱ káxi ini ta̱ Esteban ña̱ ixandi̱va̱ʼanína xíʼinra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéna xíʼin ta̱ Jesús.

21 Ta̱ Esteban nda̱kiʼinra ndee̱ ta ndu̱ndakúní-inira chi xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínirara ni̱na̱ʼa̱ra iin visión nu̱úra. Nu̱ú ña̱yóʼo xi̱nira ña̱ káʼnu ña̱ kúúmií Ndióxi̱ ta xi̱nitura ta̱ Jesús níndichira chí ndaʼa̱ kúaʼa Jehová. Tasaá ki̱xáʼara ndákanira visión yóʼo nu̱ú na̱ juez, ta na̱yóʼo nda̱kasina so̱ʼona. ¿Nda̱chun? Saáchi tá ya̱chi̱ mií ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ juez ña̱ miíra kúú ta̱ Mesías, ta xa̱a̱ ku̱nu̱mí koora chí ndaʼa̱ kúaʼa yivára (Mar. 14:62). Tá saá, visión ña̱ xi̱ni ta̱ Esteban ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús soo na̱ juez ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ ta̱ Mesías ta tándi̱ʼi xa̱ʼnínara. Tasaá, nda̱kiʼinna ta̱ Esteban ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna ta xa̱ʼnínara xíʼin yu̱u̱. c

22, 23. ¿Nda̱chun kítáʼan ki̱ʼva ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Esteban xíʼin ki̱ʼva ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús? ¿Nda̱chun kivi kandíxayó Ndióxi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Esteban?

22 Nda̱a̱ táki̱ʼva táxi̱n ni̱xi̱yo ini ta̱ Jesús tá xa̱ʼnínara, saá ni̱xi̱yo ini ta̱ Esteban tá ni̱xi̱ʼi̱ra, ta̱yóʼo xi̱kandíxaníra Jehová ta saátu i̱xakáʼnu-inira xa̱ʼa̱ na̱ xa̱ʼní-ñaʼá. Ta̱yóʼo sana xi̱nikara nu̱ú ña̱ visión ta̱ kúú se̱ʼe ta̱a síi̱n yivára ta sana xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun yóʼo: “Táta Jesús, ndakiʼin espíritui̱”. Xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ xi̱xini̱ va̱ʼara tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Cristo: “Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ sándataku na̱ yiví ta yi̱ʼi̱ kúú ta̱ táxi ña̱ tákuna” (Juan 11:25). Ta ndeéní ke̱ʼéra oración nu̱ú Ndióxi̱: “Jehová, kǒo taxiún castigo ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi yóʼo”. Tá sa̱ndíʼira ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, ni̱xi̱ʼi̱vara (Hech. 7:59, 60).

23 Ta̱ Esteban xi̱kuu ta̱ nu̱ú discípulo ta̱ Cristo ta̱ xa̱ʼnína xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuura mártir á iin testigo (koto recuadro “ Ta̱ Esteban xi̱kuura iin testigo á mártir”). Saátu ni̱xi̱yo inka na̱ ndo̱ʼo táʼan ña̱yóʼo. Nda̱a̱ tiempo xi̱naʼá ta saátu nda̱a̱ tiempo vitin, na̱ ñúʼu veʼe-ñu̱ʼu vatá, na̱ político á inkaka na̱ sáa̱-ini xíni na̱ ñuu Ndióxi̱ nda̱a̱ xáa̱na xáʼnína na̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ sáa̱ní-inina xíninana. Soo ni saá íyo ku̱a̱ʼání ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ kivi kandíxayó Ndióxi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva ka̱ndíxa ta̱ Esteban. Ta̱ Jesús xa̱a̱ kúúra Rey ta Jehová ta̱xiníra ndee̱ ndaʼa̱ ta̱yóʼo, ña̱kán ni iin ña̱ʼa kǒo kívi kasi nu̱úra ña̱ sandátakura na̱ nda̱kú íyo ini xíʼinra (Juan 5:28, 29).

24. ¿Ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼan ta̱ Saulo xíʼin na̱ xa̱ʼní ta̱ Esteban? ¿Ndáaña ku̱u xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Esteban?

24 Tá ku̱unna yu̱u̱ ta̱ Esteban, kán xi̱ndikaa̱ iin ta̱ loʼo kúa̱an ta̱ xi̱naní Saulo. Ta̱yóʼo ki̱táʼanra xíʼin na̱ ni̱xa̱ʼa̱n xa̱ʼní ta̱ Esteban saátu ni̱ndo̱ora ña̱ kundaara ti̱ko̱to̱ na̱ xa̱ʼní ta̱yóʼo. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo mií ta̱ Saulo ki̱xáʼara íxandi̱va̱ʼaníra xíʼin na̱ discípulo ta̱ Jesús. Ni ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Esteban, soo tá ni̱ya̱ʼa tiempo ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼin inkana, ¿ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼanña xíʼinna? Ta̱xiña ndee̱ ndaʼa̱ inkaka na̱ cristiano ña̱ ndakú koo inina xíʼin Ndióxi̱ nda̱a̱ ná kuvina. Ta saátu ta̱ Saulo ta̱ ni̱xa̱a̱ nda̱kunaní Pablo, nda̱ndikóní-inira xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ xa̱ʼní ta̱ Esteban (Hech. 22:20). Ta mií ta̱yóʼo nda̱kunira ndáa ta̱a xi̱kuura ta ka̱chira: “Tá ya̱chi̱ xi̱ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, i̱xandi̱va̱ʼi̱ xíʼin na̱ ñuura ta ni̱nuní xi̱kuni̱i̱” (1 Tim. 1:13). Nda̱kanda̱ní-ini ta̱ Pablo xíʼin discurso ña̱ ndáyáʼviní ña̱ ta̱xi ta̱ Esteban. Nu̱ú sava discurso ña̱ ta̱xira xíʼin carta ña̱ ka̱ʼyira ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ sava ña̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ nu̱ú discursora (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Ta, tá ni̱ya̱ʼa tiempo ni̱xa̱a̱ra nda̱kundiku̱nra yichi̱ ta̱ Esteban chi va̱ʼaní ka̱ndíxa ta̱yóʼo Ndióxi̱ ta nda̱kúní ni̱xi̱yo inira. Ña̱kán kivi nda̱ka̱tu̱ʼunyó miíyó: “¿Á kuchiñutu yi̱ʼi̱ xa̱i̱ nda̱kú koo inii̱ nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱yóʼo?”.

a Sava na̱yóʼo xi̱kuu na̱ xi̱ñuʼu ti̱xin ña̱ “Sinagoga na̱ Libertos”. (Na̱ xi̱kaʼa̱nna xíʼin Libertos, sana na̱ judío xi̱kuuna, na̱ ti̱in na̱ ñuu Roma ta níʼinana ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna ta tándi̱ʼi sa̱ñánana, á sanatu xi̱kuuna na̱ esclavo na̱ sa̱ñána na̱ nda̱kundiku̱n ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío). Inkatuna ke̱ena chí ñuu Cilicia ña̱ kúú ñuu ta̱ Saulo ta̱ ke̱e chí Tarso. Ña̱ relato va̱ása káʼa̱nña á xi̱ndikaa̱ ta̱ Saulo xíʼin na̱ ta̱a na̱ kǒo níkuchiñu xíʼin ta̱ Esteban.

b Discurso ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Esteban káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ kǒo ndáni̱ʼíyó nu̱ú nda̱a̱ ni iinka táʼví Biblia. Tá kúú ki̱ʼva ña̱ sa̱náʼa̱na ta̱ Moisés chí Egipto, ta nda̱saa ku̱i̱ya̱ xi̱kuumiíra tá xi̱nura ku̱a̱ʼa̱nra ta saátu nda̱saa tiempo ni̱xi̱yora chí ñuu Madián.

c Ley ñuu Roma va̱ása táxiña ndee̱ ndaʼa̱ na̱ ñúʼu ti̱xin ña̱ Sanedrín ña̱ kaʼnína na̱ yiví (Juan 18:31). Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña, ña̱ xa̱ʼnína ta̱ Esteban xa̱ʼa̱ ña̱ sáa̱-inina xíninara su̱víka xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n ley.