Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 4

¿Nda̱chun xíniñúʼu ixato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó?

¿Nda̱chun xíniñúʼu ixato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó?

“To̱ʼó koondó xíʼin ndiʼi ta̱a, kuʼvi̱-inindó kunindó ndiʼi na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, yi̱ʼvíndó kunindóra ta to̱ʼó koondó xíʼinra chi rey kúúra” (1 PEDRO 2:17).

1, 2. a) ¿Ndáana kúú na̱ xíniñúʼu taxiyó kuniʼi yichi̱ nu̱úyó? b) ¿Ndáa pregunta kúú ña̱ ndakuiinyó ti̱xin capítulo yóʼo?

¿Á NDÁKAʼÚN tá ni̱xi̱yo loʼún? Sana ni̱ka̱ʼa̱n na̱ yiváún xíʼún ña̱ ná keʼún iin ña̱ʼa ña̱ kǒo kúni̱ún keʼún. Ni kúni̱ún xíniún na̱ yiváún ta ni kúnda̱a̱-iniún ña̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼún ña̱ káʼa̱nna xíʼún, soo sava yichi̱ va̱ása níxikuni̱ún keʼún ña̱ káʼa̱nna.

2 Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ yiváyó Jehová kúʼvi̱-inira xínira miíyó. Ndáara miíyó ta táxira ndiʼi ña̱ xíniñúʼuyó. Táxira yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa ná kana ndiʼi ña̱ kéʼéyó. Ndiʼi yichi̱ xíniñúʼu ixato̱ʼóyóra. Sava yichi̱, Jehová xíniñúʼura inka na̱ yiví ña̱ kuniʼina yichi̱ nu̱úyó (Proverbios 24:21). Soo, ¿nda̱chun sava yichi̱ íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ taxiyó kuniʼi inkana yichi̱ nu̱úyó? ¿Nda̱chun káʼa̱n Jehová xíʼinyó ña̱ ná kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna xíʼinyó? ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó? (Koto nota 9).

¿NDA̱CHUN ÍXAYO̱ʼVI̱ÑA XÍʼINYÓ?

3, 4. a) ¿Nda̱chun ndu̱uyó na̱ yiví ku̱a̱chi? b) ¿Nda̱chun íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ kuniʼi inkana yichi̱ nu̱úyó?

3 Ndiʼiyó íxayo̱ʼvi̱níña xíʼinyó ña̱ keʼéyó ña̱ káʼa̱nna xíʼinyó. Nani tá ni̱ki̱ʼvi ta̱ Adán xíʼin ñá Eva ku̱a̱chi nu̱ú Ndióxi̱ ki̱xáʼa íxayo̱ʼvi̱níña xíʼinyó ña̱ kandíxayó. Tá i̱xava̱ʼarana kǒo ku̱a̱chi níxikuumiína, soo tá ni̱ya̱ʼandosóna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ndu̱una na̱ yiví ku̱a̱chi. Nani saá ndiʼiyó tá kákuyó xa̱a̱ kúúmiíyó ku̱a̱chi. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ íxayo̱ʼvi̱níña xíʼinyó ña̱ kandíxayó ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó á ña̱ káʼa̱n inkana xíʼinyó. Inka xa̱ʼa̱ kúúña na̱ ndáka̱xin Jehová kuniʼi yichi̱ nu̱úyó na̱ ku̱a̱chi kúútu na̱yóʼova (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

4 Saátu xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, xa̱a̱ iniyó ndíka̱a̱ña ña̱ kúni̱yó kuta̱ayó nu̱ú inkana á ña̱ ni̱nu kuniyó. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ taxiyó kuniʼi inkana yichi̱ nu̱úyó. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ iin ña̱ ku̱u. Jehová nda̱ka̱xinra ta̱ Moisés ña̱ kuniʼira yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu Israel. Soo iin ta̱ xi̱naní Coré, ta̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ káchíñu nu̱ú Jehová, ki̱xáʼa ni̱nu kúnira ta va̱ása ní ixato̱ʼókara ta̱ Moisés. Ta̱ Moisés kúú ta̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ña̱ kuniʼira yichi̱ nu̱ú na̱ ñuura, soo ni saá va̱ása ni̱nu níxi̱yo inira. Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ra ña̱ xi̱kuura mií ta̱ vitá va̱ʼa ini nu̱ú ndiʼi na̱ yiví. Soo ta̱ Coré va̱ása níxiinra taxira ña̱ kuniʼi ta̱ Moisés yichi̱ nu̱úra. Nda̱a̱ sa̱xínu̱ra-ini savana ña̱ ná ndakutáʼanna xíʼinra ña̱ kǒo kundiku̱nkana ña̱ káʼa̱n ta̱ Moisés. ¿Ndáaña ndo̱ʼo ta̱ Coré xíʼin na̱ nda̱kutáʼan xíʼinra? Jehová sa̱ndiʼi-xa̱ʼa̱varana (Números 12:3; 16:1-3, 31-35). Nu̱ú Biblia va̱xi ku̱a̱ʼání ejemplo ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ su̱ví ña̱ va̱ʼa kúú ña̱ ni̱nu kuniyó (2 Crónicas 26:16-21; koto nota 10).

5. ¿Ndáaña ke̱ʼé sava na̱ yiví na̱ va̱ása vií níxaʼndachíñu?

5 Nani tá tiempo xi̱naʼá nda̱a̱ vitin, ku̱a̱ʼání na̱ yiví va̱ása vií xáʼndachíñuna. Ña̱ Biblia káchiña: “Ña̱ xáʼndachíñu ta̱a nu̱ú ta̱a táʼan miína nina tu̱ndóʼova íyo” (kaʼvi Eclesiastés 8:9). Tá kúú ta̱ Saul iin ta̱ va̱ʼa ta̱ vitá-ini xi̱kuura tá nda̱ka̱xin Jehová ta̱yóʼo ña̱ koora rey. Soo va̱ása níxindaara miíra, ki̱xáʼa ni̱nuní kúnira ta ki̱xáʼa sáa̱ní-inira, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ki̱xáʼa xi̱ndiku̱nra sa̱tá ta̱ David, iin ta̱a ta̱ kǒo ku̱a̱chi (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Tándi̱ʼi ni̱xa̱a̱ ta̱ David ndu̱ura rey, ta va̱ʼaní xa̱ʼndachíñura nu̱ú na̱ ñuu Israel. Soo saátu ta̱yóʼo íyo iin ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼéra. Ni̱ki̱ʼvira ku̱a̱chi xíʼin ñá Bat-seba, ñá síʼí ta̱ Urías. Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níkuni̱ra kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra, chi̱ndaʼára ta̱ Urías ku̱a̱ʼa̱nra nda̱a̱ chí nu̱ú na̱ xíka ku̱a̱chi ña̱ va̱ʼa ná kuvira (2 Samuel 11:1-17).

¿NDA̱CHUN XÍNIÑÚʼU IXATO̱ʼÓYÓ JEHOVÁ?

6, 7. a) ¿Nda̱chun táxiyó ña̱ níʼi Jehová yichi̱ nu̱úyó? b) ¿Ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ ña̱ sa̱ndákoo ta̱ Jesús?

6 Kándíxayó yichi̱ ña̱ táxi Jehová ndaʼa̱yó chi kúʼvi̱-iniyó xíniyóra. Xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱ní-iniyó xíniyóra nu̱ú ndiʼika ña̱ʼa, kúni̱yó sakusi̱íyó-inira (kaʼvi Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Xa̱a̱ tá tiempo tá ni̱xi̱yo ta̱ Adán xíʼin ñá Eva nu̱ú jardín ña̱ Edén, nani saá ta̱ Ndi̱va̱ʼa ki̱xáʼara chíka̱a̱ra xi̱ní na̱ yiví ña̱ ná kaka xi̱nína xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ xáʼndachíñu Jehová. Kúni̱ra ná ndakanixi̱níyó ña̱ kǒo yichi̱ Jehová ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼinyó ndáaña xíniñúʼu keʼéyó. Soo miíyó kúnda̱a̱-iniyó ña̱ vatá kúú ña̱yóʼo. Inkáchi ndákanixi̱níyó xíʼin ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun yóʼo: “Jehová, Ndióxi̱ miíndi̱, iinlá yóʼó kúú ta̱ íyo yichi̱ ña̱ ndasakáʼnu ndiʼina yóʼó, yóʼó kúú ta̱ taxindi̱ ña̱ to̱ʼó ndaʼa̱, yóʼó kúú ta̱ ndakiʼin ndiʼi ndee̱ndi̱, saáchi yóʼó kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa” (Revelación [Apocalipsis] 4:11).

7 Tá ni̱xi̱yo loʼún sana sa̱náʼa̱ na̱ yiváún yóʼó ña̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼún ña̱ káʼa̱nna. Soo sana xi̱ ixayo̱ʼvi̱ña xíʼún. Saátu miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ sava íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nra. Ta̱ Jesús kúú ta̱ va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoo nu̱úyó. Ka̱ndíxara ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼinra ni sava yichi̱ i̱xayo̱ʼvi̱ña xíʼinra. Ña̱kán ku̱chiñura ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára: “Ná koo ña̱ kúni̱ miíún, su̱víka ña̱ kúni̱ yi̱ʼi̱” (Lucas 22:42; koto nota 11).

8. ¿Ndáa ki̱ʼva níʼi Jehová yichi̱ nu̱úyó? (Koto recuadro ña̱ naní “ Ná ndakiʼinyó consejo”).

8 Tiempo vitin ku̱a̱ʼá ña̱ʼa xíniñúʼu Jehová ña̱ kuniʼira yichi̱ nu̱úyó. Xíniñúʼura ña̱ Biblia. Xíniñúʼutura na̱ anciano ña̱ congregación. Náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó Jehová tá íxato̱ʼóyó na̱ táxira kuniʼi yichi̱ nu̱úyó. Tá kǒo xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna xíʼinyó táki̱ʼva íyo ña̱ kǒo xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n Jehová saá íyoña. Tá kǒo níxiin na̱ ñuu Israel kuniso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Moisés, va̱ása níkutóo Jehová ña̱ ke̱ʼéna, chi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ kǒo níxiin kuniso̱ʼo miíra saá ni̱xi̱yona (Números 14:26, 27; koto nota 12).

9. ¿Nda̱chun iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna xíʼinyó?

9 Tá íxato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó, náʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ ñaniyó á ná ku̱ʼvayó. Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tá kúu iin tu̱ndóʼo, táan á kóon kini sa̱vi̱, ku̱a̱ʼání yichi̱ ndúkúna iin equipo na̱ ku̱ʼu̱n chindeétáʼan xíʼin na̱ ñúʼu ndaʼa̱ tu̱ndóʼo. Ña̱ va̱ʼa keʼé vií na̱ equipo yóʼo chiñuna íyo iinna xíniñúʼu kuniʼi yichi̱ nu̱úna, ta ndiʼina xíniñúʼu kundiku̱n ña̱ káʼa̱nna. Soo ¿ndáaña kuu tá va̱ása xíín iinna kandíxana ta kéʼéna ña̱ kúni̱ miína? Ni na̱ kúni̱ chindeétáʼan kúúvana, xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása xíínna kandíxana kivi ndoʼo inkana tu̱ndóʼo á tukue̱ʼe̱na. Saátu miíyó, tá va̱ása ndíku̱nyó yichi̱ ña̱ táxi Jehová xíʼin na̱ ta̱xira kaʼndachíñu nu̱úyó, kivi saxóʼvi̱yó inkana xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéyó. Soo tá kándíxayó ña̱ káʼa̱n Jehová náʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ ñaniyó ta náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó Jehová (1 Corintios 12:14, 25, 26).

10, 11. ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱?

10 Ndiʼi ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó keʼéyó ña̱ va̱ʼa miívayó kúúña. Tá ná ixato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó ti̱xin veʼeyó, ti̱xin congregación á na̱ chíñu, ndiʼivayó va̱ʼa kundoo saá (Deuteronomio 5:16; Romanos 13:4; Efesios 6:2, 3; Hebreos 13:17).

11 Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva na̱ʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó na̱ kúchée nu̱úyó ti̱xin u̱ni̱ ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo. Tá ná kunda̱a̱-iniyó nda̱chun kúni̱ Jehová ña̱ to̱ʼó kooyó xíʼin inkana, va̱ása ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó kandíxayóna.

NÁ KOO ÑA̱ TO̱ʼÓ TI̱XIN VEʼEYÓ

12. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱ ta̱ íyo ñá síʼí ña̱ íxato̱ʼóra Jehová?

12 Jehová kúú ta̱ i̱xava̱ʼa miíyó ta ta̱xira chiñu ndaʼa̱ iin iinyó ti̱xin veʼeyó. Tá iin iinyó kéʼéyó ña̱ kúni̱ Jehová, ña̱yóʼo chindeéña miíyó ña̱ si̱íní kundooyó xíʼin na̱ veʼeyó (1 Corintios 14:33). Jehová nda̱ka̱xinra ta̱ ta̱a ña̱ kuni̱ʼi̱ra yichi̱ nu̱ú na̱ veʼera. Ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ xíniñúʼu kundaara ñá síʼíra xíʼin na̱ se̱ʼera ta viíní taxira yichi̱ nu̱úna. Chi Ndióxi̱ ndatiinra kuenta xíʼinra xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva ndáarana. Ta̱yóʼo xíniñúʼu vií koo inira xíʼinna, to̱ʼó koora xíʼinna, nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼin na̱ congregación saá xíniñúʼu keʼéra xíʼin na̱ veʼera. Saá kúú ña̱ náʼa̱ra ña̱ íxato̱ʼóra Jehová (Efesios 5:23; koto nota 13).

Ta̱a ta̱ kúnda̱a̱-ini xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ndáara na̱ veʼera nda̱a̱ táki̱ʼva íxaa ta̱ Jesús xíʼin na̱ congregación.

13. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱ ñá ñaʼá ña̱ íxato̱ʼóñá yiíñá?

13 Ñá ñaʼá íyotu chiñu kúúmií ñáyóʼo ti̱xin veʼeñá. Chíndeétáʼanñá xíʼin yiíñá ña̱ va̱ʼa kuniʼira yichi̱ ti̱xin veʼera. Miíñá xíʼin yiíñá kúúmiína chiñu káʼnu ti̱xin veʼena ña̱ sánáʼa̱na na̱ va̱lí se̱ʼena. Ña̱ va̱ʼa sánáʼa̱nana to̱ʼó koona, xíniñúʼu chinúuna yichi̱ nu̱úna (Proverbios 1:8). Miíñá xíniñúʼu ixato̱ʼóñá yiíñá ta chindeétáʼanñá xíʼinra xíʼin ña̱ ndáka̱xinra keʼéra. Tá kǒo kútóoñá iin ña̱ nda̱ka̱xinra keʼéra, xíʼin ña̱ to̱ʼó káʼa̱nñá xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ ndákanixi̱níñá. Tá su̱ví ta̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ kúú yiíñá íyokatu sava tu̱ndóʼo va̱xi nu̱úñá. Soo tá íxato̱ʼóñára ta vií kéʼéñá xíʼinra, sana iin ki̱vi̱ kuni̱ra sakuaʼara xa̱ʼa̱ Jehová ta xa̱a̱ra ndasakáʼnurara (kaʼvi 1 Pedro 3:1).

14. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱ na̱ va̱lí ña̱ íxato̱ʼóna na̱ yivána?

14 Jehová kúni̱níra xínira na̱ va̱lí. Na̱yóʼo kúú na̱ xíniñúʼu kiʼin va̱ʼakana kuenta xíʼin ta kuniʼina yichi̱ nu̱úna. Tá kándíxa na̱ va̱lí ña̱ káʼa̱n na̱ yivána, sákusi̱ína-ini na̱yóʼo. Soo ña̱ ndáyáʼvi va̱ʼaka kúúña, xíʼin ña̱ kéʼéna náʼa̱na ña̱ íxato̱ʼóna Jehová ta sákusi̱ína-inira (Proverbios 10:1). Savana ti̱xin veʼena kǒo yiína á ñá síʼína ta iinlávana kíʼin kuenta xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼena. Ta ña̱yóʼo íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinna. Soo tá na̱ va̱lí chíndeétáʼanna xíʼin yivána á siʼína ta xíniso̱ʼona ña̱ káʼa̱nna xíʼinna, va̱ʼaníka koona ti̱xin veʼena. Ndiʼiyó ti̱xin veʼeyó na̱ yiví ku̱a̱chi kúúyó. Soo si̱íníka ndóoyó xíʼin na̱ veʼeyó tá iin iinyó ndíku̱nyó yichi̱ ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó. Ta ña̱yóʼo ndásakáʼnuña Jehová, chi miíra i̱xava̱ʼa ndiʼi na̱ yiví (Efesios 3:14, 15).

TO̱ʼÓ NÁ KOOYÓ TI̱XIN CONGREGACIÓN

15. ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó na̱ níʼi yichi̱ nu̱úyó ti̱xin congregación?

15 Jehová xíniñúʼura na̱ congregación ña̱ taxira yichi̱ nu̱úyó, ta ta̱ Jesús ta̱xira chiñu ndaʼa̱ ña̱ kuniʼira yichi̱ nu̱ú ndiʼi na̱ congregación (Colosenses 1:18). Ta̱ Jesús ta̱xira chiñu ndaʼa̱ iin grupo loʼo na̱ yiví ña̱ kundaana na̱ ñuu Ndióxi̱ nu̱ú ñuʼú yóʼo (Mateo 24:45-47). Na̱yóʼo kúú na̱ naní Cuerpo Gobernante. Na̱ Cuerpo Gobernante kúú na̱ chíndeétáʼan xíʼinyó ña̱ ndakú koo ña̱ kándíxayó Ndióxi̱. Na̱ anciano, na̱ siervo ministerial, xíʼin na̱ superintendente ña̱ circuito chíka̱a̱nína ndee̱ ña̱ vií koo ti̱xin congregación ña̱ íyo iníísaá ñuyǐví ta ndíku̱nna ndiʼi ña̱ káʼa̱n na̱ Cuerpo Gobernante. Ndiʼi na̱ hermano yóʼo ndáana miíyó ta xíniñúʼu ndataxina kuenta ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kéʼéna. Ña̱kán, tá íxato̱ʼóyó na̱yóʼo, íxato̱ʼóyó Jehová (kaʼvi 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17; koto nota 14).

16. ¿Nda̱chun va̱ʼa kúnda̱a̱-iniyó Jehová xíniñúʼura espíritura ña̱ va̱ʼa ndáka̱xinra na̱ anciano xíʼin na̱ siervo ministerial?

16 Na̱ anciano xíʼin na̱ siervo ministerial chíndeétáʼanna xíʼin na̱ congregación ña̱ nda̱kú koo inina xíʼin Ndióxi̱ ta inkáchi kutáʼan ndiʼina. Soo na̱ ku̱a̱chitu kúú na̱yóʼova. Tá saá, ¿ndáaña íxaana ña̱ va̱ʼa ndáka̱xinnana? Na̱yóʼo xíniñúʼu sáxi̱nuna ku̱a̱ʼá ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Jehová xi̱niñúʼura espíritu santo ña̱ va̱ʼa ta̱xira yichi̱ nu̱ú na̱ ka̱ʼyí Biblia ña̱ va̱ʼa ka̱ʼyína ña̱ xíniñúʼu keʼé na̱ kúúmií iin chiñu ti̱xin congregación. Tá kíxáʼa na̱ anciano xítona ndáana kivi kuumií iin chiñu ti̱xin congregación, káʼa̱nna xíʼin Jehová ta ndúkúna espíritu santo nu̱úra. Ña̱kán kúnda̱a̱-iniyó Jehová xíʼin ta̱ Jesús kúú na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ congregación (Hechos 20:28). Na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ña̱ kundaana miíyó ta chindeétáʼanna xíʼinyó nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin regalo ña̱ ta̱xira ndaʼa̱yó saá íyona (Efesios 4:8).

17. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé ná hermana sava yichi̱ ña̱ na̱ʼa̱ná ña̱ íxato̱ʼóná na̱ kúchée nu̱úná?

17 Sava yichi̱, sana kǒo iin na̱ anciano á iin na̱ siervo ministerial na̱ kivi keʼé chiñu ti̱xin ña̱ congregación. Soo va̱ʼatu keʼé iin na̱ hermano na̱ xa̱a̱ nda̱kuchivaña. Soo tá kǒo ni iin na̱ hermano na̱ kivi keʼéña, va̱ʼatu keʼé iin ná hermanaña. Soo xíniñúʼu chisa̱ʼviná xi̱níná xíʼin iin pañuelo á xíʼin iin xíní (1 Corintios 11:3-10). Tá saá ná keʼéná, na̱ʼa̱ná ña̱ íxato̱ʼóná na̱ kúchée nu̱úná ti̱xin congregación saátu ti̱xin veʼená (koto nota 15).

TO̱ʼÓ NÁ KOOYÓ XÍʼIN NA̱ CHÍÑU

18, 19. a) ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú Romanos 13:1-7? b) ¿Ndáa ki̱ʼva náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó na̱ chíñu xíʼin inka na̱ yiví na̱ kúúmií iin chiñu?

18 Tiempo vitin, Jehová táxira kaʼndachíñu na̱ gobierno nu̱úyó ta xíniñúʼu ixato̱ʼóyóna. Na̱yóʼo kúú na̱ kíʼin kuenta xíʼin ñuu náʼnu xíʼin ñuu válí ña̱ táxina sava ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼuna. Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ kándíxayó tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú Romanos 13:1-7 (kaʼviña). Miíyó íxato̱ʼóyó na̱ chíñu yóʼo ta kándíxayó ley ña̱ íyo ñuu nu̱ú ndóoyó. Sava ley yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva kooyó xíʼin na̱ veʼeyó, xíʼin negocio ña̱ kúúmiíyó á ña̱ʼa ña̱ kúúmiíyó. Tá kúú ña̱ cháʼviyó impuesto á sándakutú viíyó sava tutu ña̱ ndúkú na̱ chíñu nu̱úyó. Soo, ¿ndáaña keʼéyó tá káʼa̱n na̱ chíñu xíʼinyó ña̱ keʼéyó iin ña̱ʼa ña̱ kǒo kútóo Ndióxi̱? Ta̱ apóstol Pedro ka̱chira: “Siʼnaka ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíniñúʼu kuniso̱ʼondi̱ su̱víka ña̱ káʼa̱n ndóʼó” (Hechos 5:28, 29).

19 Tá ku̱a̱ʼa̱nyó nu̱ú iin na̱ chíñu, tá kúú iin juez á iin policía ndiʼi yichi̱ xíniñúʼu to̱ʼó kooyó xíʼinna. Na̱ va̱lí íxato̱ʼóna na̱ maestrona á inkaka na̱ káchíñu veʼe nu̱ú káʼvina. Ta nu̱ú káchíñuyó íxato̱ʼóyó na̱ patrónyó ni va̱ása kéʼéva inkanaña. Tá saá ná keʼéyó kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ apóstol Pablo chi nina i̱xato̱ʼóra na̱ chíñu ni sava yichi̱ i̱xayo̱ʼvi̱vaña xíʼinra (Hechos 26:2, 25). Nda̱a̱ tá va̱ása vií kéʼéna xíʼinyó túviyó, xíniñúʼu ixato̱ʼóvayóna (kaʼvi Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Ndáaña va̱ʼa ndakiʼinyó tá íxato̱ʼóyó inkana?

20 Ndóoyó nu̱ú ñuyǐví nu̱ú kǒoka ña̱ to̱ʼó na̱ yiví. Soo miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ síínva íyoyó. Chíka̱a̱níyó ndee̱ ña̱ to̱ʼó kooyó xíʼin ndiʼina. Kándíxayó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pedro tá ka̱chira: “To̱ʼó koondó xíʼin ndiʼi ta̱a” (1 Pedro 2:17). Tá to̱ʼó íyoyó nda̱a̱ inka na̱ yiví xítona ña̱yóʼo. Ta̱ Jesús ka̱chira: “Sándaye̱ʼe̱ndó ñuʼu̱ ña̱ kúúmiíndó nu̱ú na̱ yiví, ña̱ ná kunina kéʼéndó ña̱ va̱ʼa ta ka̱ʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼa̱ yivándó” (Mateo 5:16).

21 Tá to̱ʼó íyoyó xíʼin na̱ veʼeyó, xíʼin na̱ congregación á nda̱a̱ ndáaka nu̱ú xíkayó, inka na̱ yiví xítona ña̱yóʼo ta nda̱a̱ kuni̱na sakuaʼakana xa̱ʼa̱ Jehová. Ta saátu, tá íxato̱ʼóyó inka na̱ yiví, náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyó Jehová. Ta ña̱yóʼo sákusi̱íña-inira ta náʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyóra.