Ir al contenido

Ir al índice

Nota

Nota

 1 TU̱ʼUN ÑA̱ TÁXI YICHI̱ NU̱ÚYÓ

Tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ táxi yichi̱ nu̱úyó chíndeéña miíyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó ndáaña ndákanixi̱ní Jehová xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kéʼéyó. Chíndeétuña miíyó ña̱ vií va̱ʼa ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó. Ta va̱ʼaní chíndeéña miíyó tá kǒo iin ley ña̱ káʼa̱n káxi xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa á va̱ʼa keʼéyóña á va̱ása va̱ʼa keʼéyóña. Ndiʼi ley Ndióxi̱ kánaña ti̱xin tu̱ʼunra ña̱ táxi yichi̱ nu̱úyó.

Capítulo 1, párrafo 8

 2 ÑA̱ KANDÍXAYÓ

Ña̱ kandíxayó ña̱ káʼa̱n Jehová kúni̱ kachiña keʼéyó ndiʼi ña̱ káʼa̱nra xíʼin ndinuʼu-iniyó. Kúni̱ra ná kandíxayóra xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyóra (1 Juan 5:3). Tá kúʼvi̱-iniyó xíniyó Ndióxi̱ ta kándíxayóra, kundiku̱nyó consejo ña̱ táxira ta ndiʼi yichi̱ keʼéyó ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó ni íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó. Ña̱ kándíxayó Jehová chíndeéña miíyó ña̱ si̱í kooyó vitin ta chí nu̱únínu ku̱a̱ʼáníka ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó (Isaías 48:17).

Capítulo 1, párrafo 10

 3 ÑA̱ NDAKA̱XINYÓ ÑA̱ KÚNI̱YÓ KEʼÉYÓ

Jehová va̱ása ní ixava̱ʼara miíyó ña̱ kooyó táki̱ʼva íyo kití. Chi i̱xava̱ʼara miíyó ña̱ va̱ʼa ndaka̱xinyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó (Deuteronomio 30:19; Josué 24:15). Xíniñúʼu viíní ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó. Chi tá ná kǒo kiʼinyó kuenta sana va̱ása va̱ʼa ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása íxandúxara xíʼinyó, iin iinyó xíniñúʼu ndaka̱xinyó á nda̱kú koo iniyó xíʼin Jehová ta na̱ʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyóra.

Capítulo 1, párrafo 12

 4 ÑA̱ KÁʼA̱N JEHOVÁ XÍʼINYÓ KEʼÉYÓ

Jehová táxira leyra ndaʼa̱yó á táxira yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó ndáa ki̱ʼva keʼéyó iin iin ña̱ʼa. Nu̱ú Biblia kivi sakuaʼayó ndáaña kúúña ta ndáa ki̱ʼva chindeéña miíyó ta saátu ndáa ki̱ʼva chindeéña miíyó ña̱ keʼéyó ña̱ kútóo Jehová (Proverbios 6:16-19; 1 Corintios 6:9-11). Ña̱yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó ndáaña kúú ña̱ va̱ʼa nu̱ú Jehová ta ndáaña va̱ása va̱ʼa nu̱úra. Chíndeétuña miíyó ña̱ kuʼvi̱-iniyó kuniyó inkana ta viíní ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó. Na̱ ñuyǐví yóʼo tá yáʼa tiempo ku̱a̱ʼa̱nña násamana ña̱ kéʼéna, soo ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó keʼéyó va̱ása nása̱mavíña (Deuteronomio 32:4-6; Malaquías 3:6). Ta ná kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó chindeéña miíyó ña̱ kǒo kixi ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo nu̱úyó.

Capítulo 1, párrafo 17

 5 ÑA̱ XÍNITÚNI̱YÓ

Ña̱ xínitúni̱yó nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ña̱ káʼa̱n xíʼinyó saá íyoña, káʼa̱nña ndáaña va̱ʼa keʼéyó ta ndáaña va̱ása va̱ʼa keʼéyó. Ta ndiʼiyó ta̱xi Jehová ña̱yóʼo ndaʼa̱ (Romanos 2:14, 15). Soo ña̱ va̱ʼa kachíñu viíña, xíniñúʼu sanáʼa̱yóña xíʼin yichi̱ Jehová. Saá kúú ña̱ kivi ndaka̱xin viíyó ña̱ keʼéyó (1 Pedro 3:16). Ña̱ xínitúni̱yó tá kúma̱níka ndaka̱xinyó iin ña̱ keʼéyó kivi ka̱ʼa̱nña xíʼinyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo á kivitu sandi̱ʼi̱ña-iniyó tá va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéyó. Ña̱yóʼo kivi kixáʼa kuvitáña ta va̱ása va̱ʼaka kachíñuña, soo kivi chindeé Jehová miíyó ña̱ viíní sanáʼa̱yóña. Tá va̱ʼaní ná sanáʼa̱yó ña̱ xínitúni̱yó kǒo ña̱ sandi̱ʼi̱-iniyó ta va̱ʼaní kundooyó.

Capítulo 2, párrafo 3

 6 YI̱ʼVÍYÓ KUNIYÓ NDIÓXI̱

Ña̱ yi̱ʼvíyó kuniyó Ndióxi̱ kúni̱ kachiña ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyóra ta íxato̱ʼóyóra, ta ni loʼo kǒo kúni̱yó keʼéyó ña̱ kǒo kútóora. Ña̱yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ keʼéyó ña̱ va̱ʼa ta kǒo keʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa (Salmo 111:10). Chíndeétuña miíyó ña̱ kuniso̱ʼo va̱ʼayó ndiʼi ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó. Saátu chíndeéña miíyó ña̱ sáxi̱nuyó ndiʼi ña̱ káʼa̱nyó xíʼinra keʼéyó, chi íxato̱ʼóníyóra. Ña̱yóʼo chíndeétuña miíyó xíʼin ña̱ ndákanixi̱níyó, xíʼin ña̱ kéʼéyó xíʼin inkana, ta saátu xíʼin ña̱ ndáka̱xinyó keʼéyó ki̱vi̱ tá ki̱vi̱.

Capítulo 2, párrafo 9

 7 ÑA̱ NDIKÓ-INIYÓ

Ña̱ ndikó-iniyó kúni̱ kachiña ña̱ ndixa kúú ña̱ ndákava-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéyó. Na̱ kúʼvi̱-ini xíni Ndióxi̱ kúsuchí-inina tá kúnda̱a̱-inina ña̱ ke̱ʼéna iin ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱úra. Tá kéʼéyó iin ña̱ va̱ása va̱ʼa xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼin Jehová ña̱ ná koo káʼnu-inira xa̱ʼa̱ ku̱a̱chiyó xa̱ʼa̱ ña̱ ki̱xi ta̱ Jesús ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa̱yó (Mateo 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Tá ndixa ndíkó-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéyó ta sándakooyóña, koo káʼnuva-ini Jehová xa̱ʼa̱yó. Ta va̱ása xíniñúʼu ndakaʼánkayó xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u tá ya̱chi̱ (Salmo 103:10-14; 1 Juan 1:9; 3:19-22). Xíniñúʼu chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ va̱ása ndikókayó keʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa, xíniñúʼu sandákooyó ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ña ta kixáʼayó keʼéyó ña̱ kúni̱ Jehová.

Capítulo 2, párrafo 18

 8 TÁ KÍTA IINNA TI̱XIN CONGREGACIÓN

Tá iin na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ kíʼvina iin ku̱a̱chi káʼnu ta kǒo ndíkó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéna ta kǒo xíínna kundiku̱nna yichi̱ Jehová, va̱ása kívika kundika̱a̱na ti̱xin congregación. Xíniñúʼu tavánana á koona expulsado. Tá kítana ti̱xin congregación, na̱ savaka va̱ása xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna xíʼinna ni kǒo kutáʼankana xíʼinna (1 Corintios 5:11; 2 Juan 9-11). Xíʼin ña̱yóʼo náʼa̱na ña̱ kúʼvi̱-inina xínina Jehová xíʼin congregación (1 Corintios 5:6). Ta saátu ña̱ távánana kivi chindeéña miína ña̱ ndikó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéna ta va̱ʼa ndikóna nu̱ú Jehová (Lucas 15:17).

Capítulo 3, párrafo 19

 9 NA̱ TÁXI YICHI̱ NU̱ÚYÓ

Jehová kúʼvi̱ní-inira xínira miíyó ta kúni̱ra chindeétáʼanra xíʼinyó. Ña̱kán, táxira yichi̱ nu̱úyó ta xíniñúʼura tu̱ʼunra ña̱ Biblia xíʼin na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá ña̱ táxira consejo ndaʼa̱yó. Xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi va̱ʼaní chíndeétáʼan ña̱yóʼo xíʼinyó (Jeremías 17:9). Tá ki̱vi̱ xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱n na̱ xíniñúʼu Jehová ña̱ táxira yichi̱ nu̱úyó, náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyóra ta kúni̱yó kandíxayó ña̱ káʼa̱nra (Hebreos 13:7).

Capítulo 4, párrafo 2

 10 ÑA̱ KUTA̱A-INIYÓ XÍʼIN ÑA̱ VITÁ KOO INIYÓ

Xa̱ʼa̱ ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi, xa̱a̱ iniyó ndíka̱a̱ ña̱ kúni̱yó kuta̱a-iniyó. Soo Jehová kúni̱ra ña̱ vitá ná koo iniyó. Tá kíʼinyó kuenta ki̱ʼva ña̱ íyoyó xíʼin ki̱ʼva ña̱ íyo Jehová kúnda̱a̱-iniyó ña̱ válíchíinvayó nu̱úra, ta ña̱yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ vitáka koo iniyó (Job 38:1-4). Ta saátu ndáyáʼviníña ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ inkana xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼuna nu̱úka ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ miíyó. Na̱ yiví na̱ ni̱nu kúni ndákanixi̱nína ña̱ ndáyáʼviníka miína nu̱ú inkana. Ta na̱ yiví na̱ vitá-ini kúnda̱a̱-inina ña̱ íyo ña̱ va̱ʼa kéʼéna ta saátu íyo sava ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéna. Ta kǒo kúkaʼan nu̱úna ka̱ʼa̱nna ña̱ sava sáti̱vína chiñu ta ndúkúna ña̱ káʼnu-ini, ta kándíxana tá táxina consejo ndaʼa̱na. Kándíxana Jehová ta ndíku̱nna yichi̱ ña̱ táxira (1 Pedro 5:5).

Capítulo 4, párrafo 4

 11 KÁNDÍXAYÓ ÑA̱ KÁʼA̱N NDIÓXI̱

Jehová kúú ta̱ káʼa̱n xíʼin na̱ ndóo chí ndiví xíʼin nu̱ú ñuʼú yóʼo ndáaña kúú ña̱ keʼéna. Ta̱yóʼo kúú mií ta̱ íyoní ndee̱ ndaʼa̱ ta i̱xava̱ʼara ndiʼi ña̱ʼa. Ndiʼi ña̱ kéʼéra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa miíyó kúúña. Saátu ta̱xira chiñu ndaʼa̱ inkana ña̱ va̱ʼa kundaana miíyó. Tá kúú táxira chiñu ndaʼa̱ na̱ yiváyó, na̱ anciano ña̱ congregación xíʼin na̱ chíñu, ta kúni̱ra ná kandíxayó ña̱ káʼa̱n na̱yóʼo (Romanos 13:1-5; 1 Timoteo 5:17). Soo tá kǒo kítáʼan ña̱ káʼa̱n ley na̱ ñuyǐví yóʼo xíʼin ley Ndióxi̱, va̱ʼaka kándíxayó ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ nu̱úka na̱ yiví (Hechos 5:29). Tá kándíxayó ña̱ káʼa̱n na̱ nda̱ka̱xin Jehová kuniʼi yichi̱ nu̱úyó, náʼa̱yó ña̱ íxato̱ʼóyóra.

Capítulo 4, párrafo 7

 12 NA̱ ANCIANO ÑA̱ CONGREGACIÓN

Jehová xíniñúʼura na̱ hermano na̱ xa̱a̱ xíni̱ka ña̱ va̱ʼa ndáara na̱ congregación (Deuteronomio 1:13; Hechos 20:28). Na̱yóʼo chíndeétáʼanna xíʼinyó ña̱ va̱ʼaka kutáʼanyó xíʼin Jehová xíʼin ña̱ ndasakáʼnuyóra ki̱ʼva kúni̱ miíra (1 Corintios 14:33, 40). Xíʼin espíritu santo kúú ña̱ ndáka̱xinna na̱ koo anciano chi xíniñúʼu sáxi̱nuna ña̱ káʼa̱n Biblia (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Pedro 5:2, 3). Xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxayó na̱ ñuu Ndióxi̱ xíʼin ña̱ si̱í-iniyó kéʼéyó ña̱ káʼa̱n na̱ anciano xíʼinyó (Salmo 138:6; Hebreos 13:17).

Capítulo 4, párrafo 8

 13 TA̱ NÍʼI YICHI̱ NU̱Ú NA̱ VEʼERA

Jehová ta̱xira chiñu ndaʼa̱ ta̱ ta̱a xíʼin ñá ñaʼá ña̱ kundaana na̱ va̱lí se̱ʼena xíʼin veʼena. Soo ña̱ Biblia káchiña, ta̱ ta̱a kúú ta̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼera. Tá kǒo yií iin ñá ñaʼá, miíñá ndakiʼin chiñu ta̱yóʼo. Iin chiñu ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ ta̱ ta̱a kúú ña̱ taxira ña̱ kuxu na̱ veʼera, ña̱ kundixina xíʼin iin veʼe nu̱ú koona. Ta̱yóʼo kúú ta̱ ndíso xíʼin ña̱ sanáʼa̱ra na̱ veʼera xa̱ʼa̱ Jehová. Saátu kíʼinra kuenta xíʼinna ña̱ keena natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ña̱ kaʼvina Biblia xíʼin ña̱ ku̱ʼu̱n ni̱ʼina reunión. Saátu ta̱yóʼo kúú ta̱ ndáka̱xin ndáaña keʼéna. Chíka̱a̱níra ndee̱ ña̱ kundiku̱nra yichi̱ ta̱ Jesús ña̱ vií keʼéra xíʼinna, ta ni iin yichi̱ va̱ása kundi̱va̱ʼara xíʼinna. Ta saá kúúña ndiʼina si̱íní ndóona veʼena, ta va̱ʼaka kítáʼanna xíʼin Jehová.

Capítulo 4, párrafo 12

 14 NA̱ CUERPO GOBERNANTE

Na̱ Cuerpo Gobernante kúú iin grupo ta̱a na̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví ta xíniñúʼurana ña̱ kuniʼina yichi̱ nu̱ú na̱ ñuura na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Tá siglo nu̱ú, Jehová xi̱niñúʼura na̱ cuerpo gobernante ña̱ va̱ʼa kuniʼina yichi̱ nu̱ú na̱ congregación xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva ndasakáʼnuna Jehová xíʼin ña̱ ku̱ʼu̱nna natúʼunna xa̱ʼa̱ra (Hechos 15:2). Tiempo vitin na̱ Cuerpo Gobernante kúú na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu Ndióxi̱ ta chíndeétáʼanna xíʼinna ña̱ kuyatinkana nu̱úra. Na̱yóʼo tá ndáka̱xinna iin ña̱ kéʼéna ndíku̱nna yichi̱ ña̱ táxi Biblia nu̱úna xíʼin espíritu santo. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ na̱yóʼo ña̱ kúúna ta̱a “ta̱ ndinuʼu-ini káchíñu ta vií ndákanixi̱níra” (Mateo 24:45-47).

Capítulo 4, párrafo 15

 15 NDASINA XI̱NÍNA

Sava yichi̱ iin ñá hermana xíniñúʼu keʼéñá iin chiñu ña̱ kéʼé na̱ ta̱a ti̱xin congregación. Ta ñáyóʼo xíniñúʼu ndasiñá xi̱níñá ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ñá ña̱ íxato̱ʼóñá na̱ kúchée nu̱úñá ti̱xin congregación na̱ ta̱xi Jehová chiñu ndaʼa̱. Soo sava kuitíva yichi̱ ndasiñá xi̱níñá. Tá kúú tá káʼviñá xíʼin iin na̱ yiví ta ku̱a̱ʼa̱n yiíñá xíʼinñá á ku̱a̱ʼa̱n iin na̱ hermano na̱ xa̱a̱ nda̱kuchi xíʼinñá (1 Corintios 11:11-15).

Capítulo 4, párrafo 17

 16 KǑO KÍʼVIYÓ XÍʼIN ÑA̱ POLÍTICA

Va̱ása kíʼviyó xíʼin ni iin partido político (Juan 17:16). Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ reino miíra káʼa̱nyó. Ndíku̱nyó yichi̱ ta̱ Jesús, ña̱kán va̱ása kíʼviyó xíʼin na̱ ñuyǐví yóʼo.

Jehová káʼa̱nra xíʼinyó ña̱ ná keʼéyó ña̱ káʼa̱n na̱ chíñu xíʼinyó (Tito 3:1, 2; Romanos 13:1-7). Soo káʼa̱ntura ña̱ ná kǒo kaʼníyó ni iin na̱ yiví. Ña̱kán ná káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása va̱ʼa kúnina ña̱ ku̱ʼu̱nna guerra ni ña̱ kaʼyína ki̱vi̱na xíʼin na̱ soldado ña̱ kachíñuna xíʼin na̱yóʼo á kundoona nu̱ú ndóo na̱yóʼo. Ku̱a̱ʼání ñuu, sava na̱ yiví nu̱úka ña̱ kachíñuna xíʼin na̱ soldado va̱ʼaka ndáka̱xinna kaʼndana ku̱ʼu̱, á ndakaʼyína escuela á kachíñuna iin hospital soo va̱ása kiʼinna xu̱ʼún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tá su̱ví na̱ soldado kúú na̱ kíʼin kuenta xíʼin chiñu yóʼo, iin iin na̱ yiví xíniñúʼu ndaka̱xin á keʼéna chiñu yóʼo á va̱ása keʼénaña.

Iinlá Jehová ndásakáʼnuyó chi ta̱yóʼo kúú ta̱ i̱xava̱ʼa miíyó. Ni íxato̱ʼóvayó bandera, soo kǒo ndásakáʼnuyó ni kǒo xítayó yaa ña̱ himno nacional (Isaías 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Corintios 10:14). Miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová va̱ása kíʼviyó xíʼin ni iin partido político, chi xa̱a̱ nda̱ka̱xinyó kundiku̱nyó sa̱tá reino Ndióxi̱ (Mateo 22:21; Juan 15:19; 18:36).

Capítulo 5, párrafo 2

 17 ESPÍRITU ÑA̱ ÑUYǏVÍ YÓʼO

Na̱ ñuyǐví ndákanixi̱nína táki̱ʼva ndákanixi̱ní ta̱ Ndi̱va̱ʼa. Na̱ ñuyǐví na̱ kǒo kúʼvi̱-ini xíni Jehová, kǒo ndíku̱nna yichi̱ra ni kǒo kéʼéna ña̱ káʼa̱nra (1 Juan 5:19). Ña̱ Biblia káʼa̱nña espíritu ñuyǐví yóʼo kúú ki̱ʼva ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví xíʼin ña̱ kéʼéna (Efesios 2:2). Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ va̱ása táxiyó ña̱ kava ta̱chí ñuyǐví yóʼo miíyó (Efesios 6:10-18). Kéʼéyó ña̱ káʼa̱n Jehová xíʼinyó ta chíka̱a̱yó ndee̱ ña̱ ndákanixi̱níyó táki̱ʼva ndákanixi̱ní miíra.

Capítulo 5, párrafo 7

 18 NA̱ KÁʼA̱N CONTRA NA̱ ÑUU NDIÓXI̱

Na̱ káʼa̱n contra na̱ ñuu Ndióxi̱ kǒo xíínna keʼéna ña̱ káʼa̱n Biblia. Káʼa̱nna contra Jehová, káʼa̱nna contra ta̱ Jesús, ta kúni̱na sáxi̱nu̱na-ini inkana ña̱ saá ná keʼéna (Romanos 1:25). Kúni̱na sándaʼvina na̱ ndásakáʼnu Jehová ña̱ ná kaka-inina xa̱ʼa̱ra. Sava na̱ xi̱ndasakáʼnu Jehová tá siglo nu̱ú ndu̱una contra xíʼinra, ta saátu kúu tiempo vitin (2 Tesalonicenses 2:3). Tá kúni̱yó nda̱kú koo iniyó xíʼin Jehová, va̱ása va̱ʼa kutáʼanyó xíʼin na̱ káʼa̱n contra na̱ ñuu Ndióxi̱. Kǒo taxiyó sáxi̱nu̱ inkana iniyó ña̱ kaʼviyó tutu na̱yóʼo á ña̱ kuniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna, ta ni kǒo kaʼviyóña xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ kuitíyó kunda̱a̱-iniyó ndáaña káʼa̱nna. Miíyó nda̱kú íyo iniyó xíʼin Jehová ta iinlá ta̱yóʼo ndásakáʼnuyó.

Capítulo 5, párrafo 9

 19 ÑA̱ NDOO KU̱A̱CHIYÓ

Ley ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ ta̱ Moisés xi̱kachiña ña̱ xi̱xiniñúʼu taxina ña̱ʼa ña̱ xi̱chiʼina, aceite tá xi̱kumiína saátu ña̱ kaʼnína kití nu̱ú Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱china, á ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ ná koo káʼnu-inira xa̱ʼa̱na. Ña̱yóʼo xi̱sandákaʼánñana ña̱ kándíxava Ndióxi̱ koo káʼnu-inira xa̱ʼa̱ ndiʼi na̱ ñuu kán ta saátu ña̱ koo káʼnu-inira xa̱ʼa̱ tá iin iinna. Tá ki̱xi ta̱ Jesús ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa̱yó ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱chiyó, nani saá ni̱ndo̱ova ña̱ xi̱keʼéna tá ya̱chi̱. Ta̱ Jesús iin kuitíva yichi̱ ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa̱yó ña̱ va̱ʼa ndoo ku̱a̱chiyó (Hebreos 10:1, 4, 10).

Capítulo 7, párrafo 6

 20 NÁ IXATO̱ʼÓYÓ ÑA̱ TÁKU KITÍ

Ley ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ ta̱ Moisés xi̱kachiña ña̱ va̱ʼava kuxu na̱ ñuu Israel ku̱ñu kití. Ta va̱ʼatu taxinarí ña̱ kuvirí nu̱ú Ndióxi̱ (Levítico 1:5, 6). Soo nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása níka̱ʼa̱n Jehová ña̱ kundi̱va̱ʼana xíʼinrí (Proverbios 12:10). Ña̱ ley ña̱ ta̱xira ndaʼa̱na xi̱ka̱ʼa̱n káxiña xíʼinna ña̱ va̱ása kundi̱va̱ʼana xíʼinrí ta xíniñúʼu kundaanarí (Deuteronomio 22:6, 7).

Capítulo 7, párrafo 6

 21 TÁʼVÍ VÁLÍ ÑA̱ NI̱I̱ XÍʼIN ÑA̱ KÉʼÉ NA̱ DOCTOR

Táʼví válí ña̱ ni̱i̱. Ku̱mí nu̱ú kúú ña̱ ndáta̱ʼví ni̱i̱: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas xíʼin plasma. Ta ti̱xin ña̱yóʼo kivi kana táʼví válíka, ta ña̱yóʼo naníña táʼví válí ña̱ ni̱i̱. *

Miíyó na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱, kǒo táxiyó nde̱e ni̱i̱ miíyó ta saátu ni iin táʼví ña̱ ku̱mí saá táʼví ña̱ ndáyáʼvika ña̱ kúúmiíña. Soo, ¿á va̱ʼa kuniñúʼuyó táʼví válí ña̱ ni̱i̱? Ña̱ Biblia va̱ása káʼa̱nña xíʼinyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ña̱kán iin tá iin miíyó xíniñúʼu ndaka̱xin ndáaña keʼéyó.

Sava na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása xíínna ndakiʼinna ni iin táʼví válí ni̱i̱. Sana kéʼéna ña̱yóʼo chi saá xi̱ka̱ʼa̱n ley ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel, tá xi̱xaʼnína iin kití xi̱niñúʼu katana ni̱i̱rí nu̱ú ñuʼú (Deuteronomio 12:22-24).

Soo savatuna kándíxavana kuniñúʼuna táʼví válí ña̱ ni̱i̱. Chi sana ndákanixi̱nína táʼví válí ña̱ ni̱i̱ yóʼo su̱ví ña̱ táxi ña̱ tákuka iin na̱ yiví á kití kúúña.

Tá ná ndaka̱xiún ndáaña keʼún xíʼin táʼví válí yóʼó, nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miíún ña̱yóʼo:

  • ¿Á kúnda̱a̱-inii̱ tá ná kǒo kandíxai̱ ndakiʼi̱n ni iin táʼví válí ni̱i̱, kúni̱ kachiña kǒo kúni̱i̱ taxina ni iin ta̱tán ndaʼíi̱ ña̱ xáʼní sava kue̱ʼe̱ á ña̱ sási nu̱ú ni̱i̱ ña̱ kǒo ku̱i̱ta̱kaña tá túkue̱ʼe̱yó?

  • ¿Ndáa ki̱ʼva ka̱ʼi̱n xíʼin iin doctor nda̱chun kǒo xíi̱n kuniñúʼi̱ ni iin táʼví válí ni̱i̱ á nda̱chun va̱ʼava kuniñúʼi̱ sava táʼví válíña?

Ña̱ kéʼé na̱ doctor. Miíyó na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása táxiyó ni̱i̱yó ña̱ nde̱eña inkana ta ni va̱ása táxiyó ña̱ taxiva̱ʼana ni̱i̱yó tá kúma̱níka ndatána miíyó. Soo íyotu sava ña̱ kéʼé na̱ doctor xíʼin ni̱i̱. Sava távána ni̱i̱ na̱ yiví na̱ ndatána ta tándi̱ʼi kuniñúʼunaña xíʼinna. Tá iin iinyó xa̱a̱ ya̱chi̱ka xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ndáa ki̱ʼva taxiyó kuniñúʼuna ni̱i̱yó tá ná ndatána miíyó, á tá ná kotona á va̱ʼa íyoyó, á tá taxina ta̱tán ndaʼa̱yó. (Tá kúni̱ún kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ña, kaʼvi ña̱ káʼa̱n La Atalaya 15 tí octubre ña̱ ku̱i̱ya̱ 2000, página 30 xíʼin 31).

Íyo iin ña̱ xíniñúʼu na̱ doctor ña̱ naní hemodilución, ta ña̱yóʼo tá kúma̱níka ndatána iinna táʼvína ni̱i̱na ta chíka̱a̱naña ini iin bolsa ta xíniñúʼuna inka ña̱ʼa xíʼinña ña̱ ndásaku̱a̱ʼánaña. Tándi̱ʼi, tá xa̱a̱ ndátánana sándandikó tukunaña ku̱ñuna.

Inka ña̱ kéʼé na̱ doctor kúúña ndákayana ni̱i̱ na̱ ndátána, ta ndáya̱kúnnaña xíʼin máquina ta tándi̱ʼi ndátaán tukuna ni̱i̱ ku̱ñuna.

Sana xa̱a̱ síín íxaa iin iin na̱ doctor. Ña̱kán tá kúma̱níka ndatána yóʼó á ndáakaña keʼéna xíʼún, siʼna xíniñúʼu nda̱ka̱tu̱ʼún ndáaña keʼéna xíʼin ni̱ún.

Tá ndáka̱xiún ndáa ki̱ʼva kuniñúʼuna ni̱ún, xíniñúʼu nda̱ka̱tu̱ʼún miíún:

  • Tá ná kuniñúʼuna iin máquina ña̱ ndataʼvína ni̱íi̱ ta va̱ása kunukaña ku̱ñui̱, ¿nda̱saa tu̱vii̱, á ndakanixi̱níi̱ ña̱ kúúkaña ni̱íi̱ ta va̱ása xíniñúʼu ku̱ita̱ña ta va̱ʼava nde̱eña yi̱ʼi̱? (Deuteronomio 12:23, 24).

  • Xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ xíni̱i̱ xa̱ʼa̱ Biblia, ¿nda̱saa kunii̱ tá ná ndatána yi̱ʼi̱, tavána ni̱íi̱ ta ndaya̱kúnnaña ta tándi̱ʼi ndataánnaña yi̱ʼi̱? ¿Á nda̱saa kunii̱ tá ná tavána ni̱íi̱ ta chika̱a̱na ta̱tán xíʼinña ta tándi̱ʼi kuniñúʼunaña xíʼi̱n?

  • ¿Á ndixa kúnda̱a̱-inii̱ ta ná kǒo kandíxai̱ kuniñúʼuna ni loʼo ni̱íi̱, kúni̱ kachiña ni kǒo taxii̱ tavána ni̱íi̱ ña̱ kotona á kǒo kue̱ʼe̱ kúúmiíi̱, ni ña̱ keʼéna hemodiálisis xíʼi̱n á ña̱ kuniñúʼuna iin máquina ña̱ va̱ʼa ndaya̱kúnna ni̱íi̱?

Tá kúma̱níka ndaka̱xinyó ndáaña keʼéyó xíʼin ña̱ táʼví válí ña̱ ni̱i̱ á ndáa ki̱ʼva kuniñúʼuyó ta̱tán ña̱ táxina ndaʼa̱yó, xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼin Jehová ña̱ va̱ʼa chindeéra miíyó ta nandukú va̱ʼayó xa̱ʼa̱ña (Santiago 1:5, 6). Tándi̱ʼi, xíniñúʼu kuniñúʼuyó ña̱ xínitúni̱yó ña̱ xa̱a̱ sa̱kuaʼayó xíʼin Biblia ña̱ ndaka̱xinyó ndáaña keʼéyó. Kǒo xíniñúʼu nda̱ka̱tu̱ʼunyó inkana ndáaña keʼéna tá ná ndoʼona ña̱ ndóʼoyó, ta ni va̱ása xíniñúʼu taxiyó ka̱ʼa̱n inkana xíʼinyó ndáaña keʼéyó (Romanos 14:12; Gálatas 6:5).

Capítulo 7, párrafo 11

 22 ÑA̱ LIMPIO KOOYÓ

Ña̱ limpio kooyó kúni̱ kachiña ña̱ vií koo ña̱ ndákanixi̱níyó, tu̱ʼun káʼa̱nyó xíʼin ndiʼi ña̱ kéʼéyó nu̱ú Jehová. Miíra káʼa̱nra xíʼinyó ña̱ ná kǒo keʼéyó ndiʼi nu̱ú ña̱ kini á ña̱ yaku̱a̱ xíʼin inka na̱ yiví (Proverbios 1:10; 3:1). Xa̱a̱ ya̱chi̱ka xíniñúʼu chika̱a̱-iniyó ña̱ kǒo keʼéyó ña̱ kini nu̱ú Jehová su̱víka tá xa̱a̱ va̱xiña nu̱úyó. Xíniñúʼu ka̱ʼa̱n ni̱ʼiníyó xíʼin Jehová ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kǒo keʼéyó ña̱ kini. Ta xíniñúʼu chika̱a̱-iniyó ña̱ va̱ása taxiyó sakusi̱í ni iin ña̱ʼa iniyó ña̱ keʼéyó ña̱ kini (1 Corintios 6:9, 10, 18; Efesios 5:5).

Capítulo 8, párrafo 11

 23 NA̱ KǑO ÑA̱ KAʼAN NU̱Ú Á NA̱ KÉʼÉ ÑA̱ YAKU̱A̱

Na̱ kǒo kúkaʼan nu̱ú káʼa̱nna á kéʼéna ña̱ʼa ña̱ yáʼandosó ley Ndióxi̱, ta xíʼin ña̱ kéʼéna náʼa̱na ña̱ kǒo íxato̱ʼóna ley Ndióxi̱. Tá iinna kéʼéna saá, na̱ anciano na̱ tíin ku̱a̱chi ndeé xíniñúʼu ndatiin ku̱a̱chi xíʼinna. Ña̱ yaku̱a̱ ku̱a̱ʼá ku̱a̱chi kini káʼa̱n ña̱yóʼo xa̱ʼa̱. Íyo ku̱a̱chi ndeé ta íyo ku̱a̱chi ña̱ va̱ása ndeé, tá iinna ke̱ʼéna iin ku̱a̱chi ndeé, ndaka̱xinna na̱ anciano na̱ tíin ku̱a̱chi ndeé ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinna (Gálatas 5:19-21; Efesios 4:19; tá kúni̱kaún kunda̱a̱-iniún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, kaʼvi “Preguntas de los lectores” ña̱ va̱xi nu̱ú La Atalaya 15 tí julio ña̱ 2006).

Capítulo 9, párrafo 7; capítulo 12, párrafo 10

 24 ÑA̱ SÍSIKÍ NDAʼA̱NA XÍʼIN KAʼÁNA

Jehová kúú ta̱ chi̱ndúʼú xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ku̱su̱n na̱ xa̱a̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼin táʼanna ta saá na̱ʼa̱na ña̱ kúni̱na xíni táʼanna. Tá iinna sísikí ndaʼa̱na xíʼin kaʼána ña̱ va̱ʼa sákusi̱ína-inina, yáʼandosóna ki̱ʼva ña̱ chi̱ndúʼú Ndióxi̱ ta ña̱ yaku̱a̱ kúú ña̱ kéʼéna. Na̱ kéʼé ña̱yóʼo va̱ása kivika kutáʼanna xíʼin Jehová. Sana kixáʼana kuni̱na keʼéna mií ña̱ kini va̱ʼaka ña̱ kúkini-iniyó xíʼin (Colosenses 3:5). Tá miíún kéʼún ña̱ kini yóʼo ta íxayo̱ʼv̱iníña xíʼún sandákoúnña, chika̱a̱ ndee̱ chi kuchiñuvaún (Salmo 86:5; 1 Juan 3:20). Xíʼin ndiʼi-iniún ka̱ʼún xíʼin Jehová ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼún. Kuxíka nu̱ú ña̱ʼa ña̱ kivi chindaʼá yóʼó ña̱ ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ ña̱ kini, tá kúú ña̱ pornografía. Natúʼun xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼún xíʼin na̱ migoún na̱ ndixa kéʼé ña̱ káʼa̱n Jehová. Tá iin ta̱ loʼo á iin ñá loʼo kúún ta káʼvi na̱ yiváún tu̱ʼun Ndióxi̱, natúʼun xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼún (Proverbios 1:8, 9; 1 Tesalonicenses 5:14; Tito 2:3-5). Va̱ása kaka-iniún chi Jehová xítora ña̱ chíka̱ún ndee̱ ña̱ keʼún ña̱ va̱ʼa ta ndáyáʼviníña nu̱úra (Salmo 51:17; Isaías 1:18).

Capítulo 9, párrafo 9

 25 ÑA̱ KOO KU̱A̱ʼÁ ÑÁ SÍʼÍNA Á YIÍNA

Jehová kúú ta̱ chi̱ndúʼú xa̱ʼa̱ ña̱ tindaʼa̱ iin ta̱a xíʼin iin ña̱ʼa. Tá tiempo ña̱ xi̱ndoo na̱ ñuu Israel, Jehová ta̱xivara ña̱ ku̱a̱ʼá koo ñá síʼí na̱ ta̱a, soo su̱ví ña̱yóʼo kúú ña̱ níxikuni̱ra tá xa̱ʼa̱. Tiempo vitin, va̱ása táxikara ña̱ ku̱a̱ʼá koo ñá síʼína. Ta̱ ta̱a iin kuití koo ñá síʼíra ta ñá ñaʼá iin kuití koo yiíñá (Mateo 19:9; 1 Timoteo 3:2).

Capítulo 10, párrafo 12

 26 ÑA̱ KAʼNDANA TUTU ÑA̱ TI̱NDAʼA̱NA XÍʼIN ÑA̱ SANDÁKOOTÁʼANNA

Jehová xi̱kuni̱ra ña̱ ndiʼi tiempo koo ta̱ ta̱a xíʼin ñá síʼíra (Génesis 2:24; Malaquías 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Corintios 7:39). Jehová táxivara ña̱ kaʼnda na̱ ti̱ndaʼa̱ tutu ña̱ ti̱ndaʼa̱na tá ñá síʼína á yiína ni̱kiʼvina xíʼin inka ñaʼá á inka ta̱a. Tá saá ke̱ʼéna, Jehová táxira ña̱ ndaka̱xin na̱ kǒo ku̱a̱chi níki̱ʼvi á kaʼndana tutu ña̱ ti̱ndaʼa̱na á va̱ása kaʼndanaña (Mateo 19:9).

Sava yichi̱, sava na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ sándakootáʼanna ni kǒo níki̱ʼviva yiína á ñá síʼína ku̱a̱chi xíʼin inka na̱ yiví (1 Corintios 7:11). Ña̱yóʼo kúú sava xa̱ʼa̱ ña̱ kivi ndaka̱xinna á sandákootáʼanna:

  • Tá kǒo ndáa ta̱ ta̱a na̱ veʼera. Va̱ása xíínra taxira ña̱ xíniñúʼu na̱ veʼera, ta sana nda̱a̱ ni loʼo xu̱ʼún kǒo táxira ndaʼa̱na á ña̱ʼa ña̱ kuxuna (1 Timoteo 5:8).

  • Tá íxandi̱va̱ʼanína xíʼinna. Tá íxandi̱va̱ʼaní yiína á ñá síʼína xíʼinna ta ndákanixi̱nína ña̱ nda̱a̱ kivi xa̱a̱na kuvina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo (Gálatas 5:19-21).

  • Tá sana nda̱a̱ xa̱a̱na kuxíkana nu̱ú Jehová. Tá na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼinna va̱ása xíínna taxina ña̱ ndasakáʼnuna Ndióxi̱ (Hechos 5:29).

Capítulo 11, párrafo 19

 27 NÁ KA̱ʼA̱NYÓ XÍʼINNA XA̱ʼA̱ ÑA̱ VA̱ʼA KE̱ʼÉNA

Ndiʼiyó xíniñúʼuyó ña̱ ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun va̱ʼa xíʼinyó xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéyó á ña̱ taxina ndee̱ ndaʼa̱yó (Proverbios 12:25; 16:24). Kivi chika̱a̱yó ndee̱ inkana á sándi̱koyó-ini táʼanyó xíʼin tu̱ʼun va̱ʼa. Tá ná keʼéyó ña̱yóʼo kivi chindeéyó na̱ ñaniyó á ku̱ʼvayó ña̱ va̱ʼa ndakú koo inina ta ndakundeéna kachíñuna nu̱ú Jehová ni ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo (Proverbios 12:18; Filipenses 2:1-4). Tá iinna ndákava-inina, xíniñúʼu kuniso̱ʼoyó ña̱ nátúʼunna xíʼinyó ta ndakanixi̱níyó ña̱ miíyó ndóʼo saá. Tá saá ná keʼéyó, kivi kunda̱a̱-iniyó ndáaña ka̱ʼa̱nyó xíʼinna á ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanyó xíʼinna (Santiago 1:19). Chika̱a̱ ndee̱ ña̱ va̱ʼa kuxini̱ún ndáa ki̱ʼva íyo iin iin na̱ hermano ta saá kunda̱a̱-iniún ndáaña kúú mií ña̱ ndixa xíniñúʼuna. Saá kivi chindeétáʼún xíʼinna ña̱ kuyatinna nu̱ú Jehová, chi ta̱yóʼo kúú ta̱ sándi̱ko-iniyó ta táxira ndee̱ ndaʼa̱yó (2 Corintios 1:3, 4; 1 Tesalonicenses 5:11).

Capítulo 12, párrafo 16

 28 VIKÓ TÍNDAʼA̱NA

Ña̱ Biblia va̱ása káʼa̱n káxiña ndáa ki̱ʼva koo vikó ña̱ tíndaʼa̱na. Xa̱a̱ síín íyo costumbre iin iin ñuu á xa̱a̱ síín ley kúúmiína (Génesis 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Lucas 14:8). Ña̱ ndáyáʼvika ki̱vi̱ ña̱ tíndaʼa̱na kúú ña̱ kíndo̱ona xíʼin táʼanna nu̱ú Jehová. Ku̱a̱ʼání na̱ tíndaʼa̱ kánana na̱ táʼanna á na̱ migona ña̱ va̱ʼa kunina ña̱ kíndo̱ona xíʼin táʼanna, ta ndúkúna iin ta̱ anciano ta̱ taxi iin discurso ña̱ kána nu̱ú Biblia. Na̱ tíndaʼa̱ kúú na̱ ndaka̱xin á keʼéna iin vikó tá ná ndiʼi discurso ta saátu ndáa ki̱ʼva kooña (Lucas 14:28; Juan 2:1-11). Ni nda̱a̱ ndáakaña ná ndaka̱xinna keʼéna, xíniñúʼu kiʼinna kuenta ña̱ ndiʼi ña̱ keʼéna ná ndasakáʼnuña Jehová (Génesis 2:18-24; Mateo 19:5, 6). Tu̱ʼun Ndióxi̱ kivi chindeétáʼanña xíʼinna ña̱ viíní ndaka̱xinna ña̱ keʼéna (1 Juan 2:16, 17). Tá kúni̱na koo ndixi tá ná koo vikóna, xíniñúʼu ndukúna iin na̱ kiʼin kuenta xíʼinrá (Proverbios 20:1; Efesios 5:18). Tá kúni̱na koo yaa á inkaka ña̱ʼa, xíniñúʼu kiʼinna kuenta ña̱ ná ndasakáʼnuna Jehová xíʼin ña̱ kéʼéna. Na̱ tindaʼa̱ xíniñúʼu kundi̱ʼi̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ kutáʼanna xíʼin Ndióxi̱ ta saátu ña̱ va̱ʼa kutáʼan miína, ta su̱ví iinlá ki̱vi̱ ña̱ tindaʼa̱ kuitína kundi̱ʼi̱ní-inina xa̱ʼa̱ (Proverbios 18:22; kivi kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ña nu̱ú La Atalaya 15 tí octubre 2006, página 18, 23 xíʼin 28).

Capítulo 13, párrafo 18

 29 VIÍNÍ NÁ NDAKA̱XINYÓ ÑA̱ KEʼÉYÓ

Kúni̱yó kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ tá ndáka̱xinyó ña̱ keʼéyó. Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ iin ñaniyó á ku̱ʼvayó na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼin iin na̱ va̱ása ndásakáʼnu Jehová, ta ñá síʼína á yiína káʼa̱nna xíʼinna ña̱ ná ku̱ʼu̱nna kuxuna xíʼin na̱ veʼena iin ki̱vi̱ ña̱ íyo iin vikó ña̱ va̱xi ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu vatá. ¿Ndáaña keʼún tá saá ná ndoʼún? Tá ndákanixi̱níún ña̱ kiviva ku̱ʼún, kivi ka̱ʼún xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱ xíʼún tá kúúmií vikó kán costumbre ña̱ va̱ása va̱ʼa, va̱ása keʼúnña xíʼinna. Saátu xíniñúʼu nda̱ka̱tu̱ʼún miíún á va̱ása ndakava-ini inkana tá ná ku̱ʼún vikó kán (1 Corintios 8:9; 10:23, 24).

Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Sana ta̱ káchíñún nu̱ú táxira aguinaldo ndaʼún tá xíyo vikó ña̱ navidad. ¿Á ndakiʼúnña ndaʼa̱ra? Kiviva ndakiʼúnña. Soo siʼna xíniñúʼu kunda̱a̱-iniún ndáa ki̱ʼva ndákanixi̱ní ta̱ káchíñún nu̱ú xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. ¿Á táxiraña ndaʼún xa̱ʼa̱ vikó yóʼo? ¿Á táxiraña ndaʼún xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní káchíñún? Ña̱yóʼo kúú sava ña̱ xíniñúʼu ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ndaka̱xiún á ndakiʼún aguinaldo ndaʼa̱ra á va̱ása ndakiʼúnña.

Sana kivitu taxina iin regalo ndaʼún tá kúúña vikó ña̱ navidad, ta sana kachina xíʼún: “Xa̱a̱ kúnda̱a̱va-inii̱ ña̱ va̱ása kéʼún vikó yóʼo, soo kúni̱i̱ taxii̱ regalo yóʼo ndaʼún”. Sana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa-inina táxinaña ndaʼún. Soo kivitu ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ¿á na̱ kúni̱ kotondosó yóʼó kúúna á kúni̱na ña̱ keʼún vikó yóʼo xíʼinvana? Tá xa̱a̱ nda̱kani va̱ʼa xi̱níún xíʼinña, saá ndaka̱xiún á kiʼún regalo ndaʼa̱na á va̱ása kiʼúnña. Nda̱a̱ ndáaka ña̱ ná ndaka̱xinyó keʼéyó, kǒo kúni̱yó sándi̱ʼi̱ ña̱ xínitúni̱yó miíyó chi kúni̱yó nda̱kú koo iniyó xíʼin Jehová (Hechos 23:1).

Capítulo 13, párrafo 22

 30 ÑA̱ NEGOCIO XÍʼIN TÁ XÁʼA̱NNA NU̱Ú NA̱ CHÍÑU

Tá kama ndásaviíyó ku̱a̱chi ña̱ kúúmiíyó xíʼin inkana ta viíní kéʼéyóña, va̱ása xa̱a̱ña kooña iin ku̱a̱chi ndeéní (Mateo 5:23-26). Ña̱ ndáyáʼvika nu̱ú miíyó kúú ña̱ ndasakáʼnuyó Jehová ta va̱ʼaní kutáʼan ndiʼiyó ti̱xin ña̱ congregación (Juan 13:34, 35; 1 Corintios 13:4, 5).

Tá káku ku̱a̱chi xíʼin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ iin negocio, va̱ʼaka miína ná ndasaviíña nu̱úka ña̱ ku̱ʼu̱nna nu̱ú na̱ chíñu. Nu̱ú 1 Corintios 6:1-8, káʼa̱nña xíʼinyó ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱ʼu̱n na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ nu̱ú na̱ chíñu ña̱ ndasaviína iin ku̱a̱chi. Tá ná ku̱ʼu̱nyó xíʼin iin na̱ ñaniyó á ku̱ʼvayó nu̱ú na̱ chíñu ña̱ tiinna ku̱a̱chi xíʼinyó, sana ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ congregación. Nu̱ú Mateo 18:15-17, káʼa̱nña xíʼinyó xa̱ʼa̱ u̱ni̱ ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa ndasaviíyó ku̱a̱chi ña̱ ndeéní, tá kúú tá iinna chíka̱a̱na ku̱a̱chi síkí inkana á tá sándaʼvi-táʼanna ti̱xin iin negocio. 1) Siʼna na̱ kúúmií ku̱a̱chi yóʼo xíniñúʼu natúʼun-táʼanna xa̱ʼa̱ña. 2) Tá kǒo níkuchiñuna ndasaviínaña, kivi ka̱ʼa̱nna xíʼin iin á u̱vi̱ na̱ ñaniyó ná chindeétáʼanna xíʼinna. 3) Tá xa̱a̱ ke̱ʼéna ndiʼi ña̱yóʼo, soo kǒo níkuchiñuna, kivi ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ña xíʼin na̱ anciano. Tá ná xa̱a̱ ku̱a̱chi yóʼo ndaʼa̱ na̱ anciano, na̱yóʼo kuniñúʼuna ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼinna ña̱ va̱ʼa ndasaviínaña. Tá iin na̱yóʼo va̱ása xíínna kundiku̱nna ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱, sana ndaka̱xinna na̱ anciano na̱ tíin ku̱a̱chi ndeé ña̱ ndatiinna ku̱a̱chi xíʼinna.

Íyo sava ña̱ʼa ña̱ káʼa̱n ley xa̱ʼa̱ ña̱ xíniñúʼu ku̱ʼu̱nna nu̱ú na̱ chiñu ña̱ ndasaviínaña, tá kúú ña̱ kaʼndana tutu ña̱ ti̱ndaʼa̱na, á ndáana kindo̱o na̱ va̱lí xíʼin, á ña̱ ndukúna xu̱ʼún ña̱ va̱ʼa kuxu na̱ va̱lí se̱ʼena, á ña̱ kaʼyína tutu ña̱ ka̱ʼa̱n ndáana ndo̱o herencia ndaʼa̱. Iin na̱ ndásakáʼnu Jehová va̱ása ya̱ʼandosóvína consejo ña̱ ta̱xi ta̱ Pablo tá ná kuniñúʼuna ley na̱ chíñu ña̱ va̱ʼa ndasaviína iin ku̱a̱chi, ta va̱ása kuaʼnukaña.

Ni va̱ása ya̱ʼandosótuna ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo tá ná ku̱ʼu̱nna nu̱ú na̱ chíñu ña̱ natúʼunna xa̱ʼa̱ iin na̱ ke̱ʼé iin ku̱a̱chi ndeé, tá kúú iin na̱ ti̱in kuíʼná inka na̱ yiví, á na̱ ke̱ʼé ña̱ kini xíʼin na̱ va̱lí, á na̱ ku̱ndi̱va̱ʼa xíʼin inkana, á na̱ i̱xakuíʼná á na̱ xa̱ʼní.

Capítulo 14, párrafo 14

 31 ÑA̱ XÍNIÑÚʼU TA̱ NDI̱VA̱ʼA ÑA̱ SANDÁʼVIRA MIÍYÓ

Nani tá ki̱xáʼa xa̱ʼa̱ ñuyǐví, ki̱xáʼa ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúni̱ra sandáʼvira na̱ yiví (Génesis 3:1-6; Revelación 12:9). Kúnda̱a̱-inira tá ná kuchiñura nasamara ki̱ʼva ña̱ ndákanixi̱níyó kivi xa̱a̱yó keʼéyó ña̱ va̱ása va̱ʼa (2 Corintios 4:4; Santiago 1:14, 15). Ña̱kán ku̱a̱ʼá ña̱ʼa xíniñúʼura ta ndásaliviraña nu̱ú na̱ yiví ña̱ ná kutóona keʼénaña, tá kúú ña̱ política, ña̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá, ña̱ íxi̱kóna ña̱ʼa. Saátu xíniñúʼura ña̱ kutóona kusíkína á ña̱ kaʼvi va̱ʼana á inkaka ña̱ʼa (Juan 14:30; 1 Juan 5:19).

Ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúnda̱a̱-inira ña̱ loʼoní tiempo kíndo̱o ndaʼa̱ra ña̱ sandáʼvira na̱ yiví, ña̱kán chíka̱a̱níra ndee̱ ña̱ ku̱a̱ʼá va̱ʼana sandáʼvira. Na̱ kúni̱ va̱ʼakara sandáʼvira kúú miíyó na̱ testigo Jehová (Revelación 12:12). Tá kǒo kíʼinyó kuenta, loʼo tá loʼo kivi kixáʼa ta̱ Ndi̱va̱ʼa nasamara ña̱ ndákanixi̱níyó (1 Corintios 10:12). Tá kúú na̱ ti̱ndaʼa̱, Jehová kúni̱ra ña̱ ndiʼi tiempo kundoona xíʼin táʼanna (Mateo 19:5, 6, 9). Soo tiempo vitin, ku̱a̱ʼání na̱ yiví va̱ása ndáyáʼvika ña̱ ti̱ndaʼa̱na nu̱úna. Íyo ku̱a̱ʼá película á programa ña̱ yáʼa nu̱ú tele ta nu̱ú ña̱yóʼo yáʼa ku̱a̱ʼá na̱ yiví ta náʼa̱na ña̱ va̱ása ndáyáʼvi ña̱ ti̱ndaʼa̱na nu̱úna. Soo miíyó ná kǒo taxiyó ña̱ nasama ñuyǐví yóʼo ki̱ʼva ña̱ ndákanixi̱níyó ña̱ kǒo kundayáʼvi ña̱ ti̱ndaʼa̱yó nu̱úyó.

Inka ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼu ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ sándaʼvira miíyó kúú ña̱ kixáʼa kutóoyó keʼéyó ña̱ kúni̱ miíyó (2 Timoteo 3:4). Tá kǒo kíʼinyó kuenta, sana nda̱a̱ va̱ása ixato̱ʼókayó na̱ ta̱xi Jehová chiñu ndaʼa̱. Tá kúú iin ta̱ ñaniyó sana va̱ása kandíxakara kundiku̱nra yichi̱ ña̱ táxi na̱ anciano ña̱ congregación ndaʼa̱ra (Hebreos 12:5). Á iin ñá ku̱ʼvayó sana va̱ása kandíxakañá ña̱ káʼa̱n yiíñá, ta xíʼin ña̱yóʼo na̱ʼa̱ñá ña̱ va̱ása kándíxakañá ña̱ káʼa̱n Jehová, chi ta̱ ta̱a kúú ta̱ nda̱ka̱xinra ña̱ kuniʼira yichi̱ nu̱ú na̱ veʼera (1 Corintios 11:3).

Xíniñúʼu chika̱a̱-iniyó ña̱ kǒo taxiyó nasama ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ ndákanixi̱níyó. Kúni̱yó ndakanixi̱níyó táki̱ʼva ndákanixi̱ní Jehová ta keʼéyó ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó (Colosenses 3:2; 2 Corintios 2:11).

Capítulo 16, párrafo 9

 32 TA̱TÁN KUTÁTÁNYÓ

Nda̱a̱ ni iinyó kǒo kúni̱yó kiʼin kue̱ʼe̱ miíyó, soo tá kíʼinña miíyó ndúkúyó ta̱tán ña̱ va̱ʼa nduva̱ʼayó (Isaías 38:21; Marcos 5:25, 26; Lucas 10:34). Na̱ doctor xíʼin inka na̱ yiví káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó nduva̱ʼayó. Tá ndáka̱xinyó ndáaña kuniñúʼuyó, xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ndáaña káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ña. Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ iinlá Reino Ndióxi̱ kúú ña̱ kivi sandiʼi-xa̱ʼa̱ ndiʼi kue̱ʼe̱. Kǒo kúni̱yó kundi̱ʼi̱ní-iniyó xa̱ʼa̱ kue̱ʼe̱ ña̱ kivi kiʼin miíyó ta nandósóyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndasakáʼnuyó Jehová (Isaías 33:24; 1 Timoteo 4:16).

Xíniñúʼu kiʼinníyó kuenta ña̱ va̱ása kutátányó xíʼin ña̱ʼa ña̱ sana kúú kuenta na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13). Ña̱kán, tá kúma̱níka ndaka̱xinyó ndáa ta̱tán kutátányó, xíniñúʼu nandukú va̱ʼayó xa̱ʼa̱ña á ndáana táváña (Proverbios 14:15). Ná kǒo nandósóyó chi ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúni̱ra sándaʼvira miíyó ña̱ keʼéyó ña̱ kútóo na̱ ta̱chí ndi̱va̱ʼa. Tá ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ iin ta̱tán ña̱ su̱ví ña̱ va̱ʼa kúúña, va̱ʼaka ná kǒo kuniñúʼuyóña (1 Pedro 5:8).

Capítulo 16, párrafo 18

^ párr. 98 Sava na̱ doctor ndákanixi̱nína ku̱mí saá táʼví ña̱ ndáyáʼvika ña̱ kúúmií ni̱i̱, táʼví válíva kúúña túvina. Ña̱kán sana xíniñúʼu ka̱ʼún xíʼinna ña̱ va̱ása kúni̱ún nde̱e ni̱i̱ yóʼó, ni ña̱ naní glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas xíʼin plasma.