Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 2

Tu̱ʼun Ndióxi̱ kúú ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia

Tu̱ʼun Ndióxi̱ kúú ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia
  • ¿Ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ síín íyo Biblia nu̱ú inka libro?

  • ¿Nda̱saa va̱ʼa chíndeé Biblia miíyó ña̱ va̱ʼa yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo?

  • ¿Nda̱chun va̱ʼa kandíxayó ña̱ xínu nu̱ú ña̱ káʼa̱n Biblia?

1, 2. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó iin ña̱ va̱ʼaní kúú Biblia?

¿Á NDÁKAʼÚN xa̱ʼa iin ña̱ʼa ña̱ ta̱xi na̱ migoún ndaʼún? Ña̱ ta̱xinaña ndaʼún ni̱na̱ʼa̱na ña̱ kúni̱na xínina yóʼó. Sana ni̱kusi̱í-iniún ña̱ ta̱xinaña ndaʼún ta ta̱xiún tixaʼvi ndaʼa̱na.

2 Ña̱ Biblia kúú ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó, xa̱ʼa ña̱yóʼo xíniñúʼu taxiyó tixaʼvi ndaʼa̱ra. Ña̱yóʼo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa sánáʼa̱ña miíyó, ta kǒo inka libro sánáʼa̱ táki̱ʼva sánáʼa̱ Biblia. Saáchi káʼa̱nña xíʼinyó ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱ ndiví, ki̱mi, ñuʼú xíʼin u̱vi̱ na̱ yiví na̱ siʼna ni̱xi̱yo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Ta sánáʼa̱tuña nda̱saa va̱ʼa ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, á tá ndíʼi̱-iniyó xa̱ʼa sava ña̱ʼa. Ña̱ Biblia káʼa̱nkaña nda̱saa va̱ʼa xi̱nu ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ koo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ Biblia ndaʼa̱yó iin ña̱ va̱ʼaní kúúña.

3. ¿Ndáaña ni̱na̱ʼa̱ Jehová xa̱ʼa ña̱ ta̱xira Biblia ndaʼa̱yó, ta nda̱chun kúsi̱í-iniyó ña̱ ta̱xiraña ndaʼa̱yó?

3 Ña̱ Biblia iin ña̱ va̱ʼaní kúúña chi sánáʼa̱ña miíyó xa̱ʼa ta̱ ta̱xiña ndaʼa̱yó, ta̱yóʼo kúú Jehová. Ña̱ ta̱xiraña ndaʼa̱yó ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kúni̱ra ná kunda̱a̱ va̱ʼaka iniyó xa̱ʼara. Ña̱ Biblia chíndeéña miíyó ña̱ va̱ʼa kuyatinyó nu̱úra.

4. ¿Nda̱saa Biblia xáxana iin iin semana?

4 Tá kúúmiíún iin Biblia, su̱ví iinlá yóʼó kúúmiíña, íyo ku̱a̱ʼáka na̱ kúúmiíña. Chi ña̱yóʼo xa̱a̱ yáʼa 2,600 nu̱ú tu̱ʼun kánaña, sava kána nííña á sava kána iin táʼví loʼovaña, xa̱ʼa ña̱yóʼo ku̱a̱ʼání na̱ yiví íyo Biblia iníísaá ñuyǐví. Yáʼaka iin millón Biblia xáxana iin iin semana, ta yáʼa mil millónña kána íxaana. Kǒo inka libro kivi kutáʼan xíʼin ña̱yóʼo.

Ña̱ Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras xa̱a̱ ku̱a̱ʼá nu̱ú tu̱ʼun távánaña

5. ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ Biblia “xíʼin ta̱chí yi̱i̱ Ndióxi̱”?

5 Ña̱ Biblia “xíʼin ta̱chí yi̱i̱ Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña” (kaʼvi 2 Timoteo 3:16). ¿Ndáaña kúni̱ kachi ña̱yóʼo? Mií Biblia káʼa̱n xa̱ʼaña: “Ndióxi̱ xi̱niñúʼura espíritu santora ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱a ná kaʼyínaña” (2 Pedro 1:21). Nda̱a̱ tá íyo iin licenciado chi káʼa̱nra xíʼin iin ñá secretaria ná kaʼyíñá iin carta. Ña̱ káʼa̱n carta yóʼo, xi̱ní ta̱ licenciado yóʼova ka̱naña, su̱ví xi̱ní ñáyóʼo níkanaña. Saá íyo Biblia xi̱ní Ndióxi̱ ka̱na ña̱ va̱xi nu̱úña, su̱ví xi̱ní ta̱a na̱ ka̱ʼyíña níkanaña. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia “tu̱ʼun Ndióxi̱” kúúña (1 Tesalonicenses 2:13).

ÑA̱ BIBLIA KÁʼA̱NÑA MÍÍ ÑA̱ NDA̱A̱ TA KǑO SÁMA ÑA̱ KÁʼA̱NÑA

6, 7. ¿Nda̱chun va̱ʼaní kítáʼan ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia?

6 Ña̱ Biblia 1,600 ku̱i̱ya̱ xi̱niñúʼuna ña̱ ka̱ʼyínaña, xa̱a̱ síín síín ta̱a ka̱ʼyíña, xa̱a̱ síín tiempo ka̱ʼyí iin iinnaña, ta síín chiñu xi̱keʼé iin iinna: savana yuku̱va xi̱kachíñuna, na̱ xi̱tiin ti̱a̱káva, na̱ xi̱ndaa kitíva, na̱ xi̱kuu profeta, na̱ xi̱kuu juez, savana xi̱kuu rey. Ta̱ ka̱ʼyí libro ña̱ naní Lucas, médico xi̱kuura. Ni xa̱a̱ síín ñuu iin iin na̱ ka̱ʼyíña, ndiʼi ña̱ ka̱ʼyína iin káchi káʼa̱nña, nda̱a̱ nu̱ú kíxaʼáña iin saá nda̱a̱ nu̱ú ndíʼiña, ta kǒo sáma ña̱ káʼa̱nña. *

7 Libro ña̱ nu̱ú ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ña̱ naní Génesis káʼa̱nña ndáa ki̱ʼva ki̱xaʼá tu̱ndóʼo ñuyǐví yóʼo, ta tutu Revelación ña̱ va̱xi nu̱ú ndíʼi Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa ñuʼú yóʼo ña̱ liviní kooña chí nu̱únínu. Ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ káʼa̱nña xa̱ʼa, káʼa̱nña xa̱ʼa ndiʼi ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ koo. Va̱ʼaní kítáʼan ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱úña, saáchi libro tu̱ʼun Ndióxi̱ kúúña.

8. ¿Ndáaña káʼa̱n Biblia xa̱ʼa ña̱ kítáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa?

8 Ña̱ Biblia nda̱a̱ní káʼa̱nña chi kítáʼan yuʼúña xíʼin ña̱ káʼa̱n na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa. Xa̱a̱ ya̱chi̱ví ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ káʼa̱n na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa ña̱ tiempo vitin. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa iinña, nu̱ú libro ña̱ Levítico va̱xi ley ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n xíʼin na̱ ñuu Israel ña̱ kǒo xíniñúʼu koo yaku̱a̱na, ta ni̱ka̱ʼa̱nkaña ndáaña xíniñúʼu keʼé na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ xíkun, soo na̱ inka ñuu na̱ ni̱xi̱yo yatin xíʼinna kǒo níkunda̱a̱-inina xa̱ʼa ña̱yóʼo. Ni̱xi̱yo iin tiempo ña̱ kǒo níkunda̱a̱-inina xa̱ʼa ñuʼú, soo Biblia xa̱a̱ ya̱chi̱ví ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼaña ña̱ tá káa iin pelota saá káaña (Isaías 40:22). Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ ni iinna kǒo ndísoña (Job 26: 7). Su̱ví na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa níkaʼyí Biblia, soo va̱ʼaní káʼa̱nña, chi tu̱ʼun Ndióxi̱ kúúña.

9. a) ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ní káʼa̱n Biblia tá káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ ku̱u xi̱naʼá? b) ¿Ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ kǒo níchise̱ʼé na̱ ka̱ʼyí Biblia tu̱ʼun ña̱ ka̱ʼyína?

9 Ña̱ Biblia nda̱a̱ní káʼa̱nña tá káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ ku̱u xi̱naʼá. Ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱úña káxiní káʼa̱nña su̱ví kuití ki̱vi̱ na̱ káʼa̱nña xa̱ʼa, káʼa̱nña míí ki̱xi tatana. * Sava na̱ káʼyí tutu chíse̱ʼé yuʼúna xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ ndóʼo na̱ ñuuna, soo na̱ ka̱ʼyí tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása níchise̱ʼé yuʼúna xa̱ʼa ku̱a̱chi ña̱ ke̱ʼéna á ña̱ ke̱ʼé na̱ ñuuna. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ta̱ Moisés, nu̱ú libro ña̱ Números káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéra iin ku̱a̱chi káʼnu ta ta̱xi Ndióxi̱ castigo ndaʼa̱ra (Números 20: 2-12). Táʼan ña̱yóʼo kǒoña káʼyí na̱ káʼyí historia, soo Biblia íyo xa̱ʼa kúú ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ndiʼiña nu̱úña: saáchi ndixa tu̱ʼun Ndióxi̱ kúú ña̱ va̱xi nu̱úña.

ÑA̱ BIBLIA IIN LIBRO ÑA̱ CONSEJO KÚÚÑA

10. ¿Nda̱chun kǒo kaka-iniyó xa̱ʼa Biblia ña̱ va̱ʼaní consejo va̱xi nu̱úña?

10 Ña̱ Biblia “xíʼin ta̱chí yi̱i̱ Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña, ta va̱ʼaní sánáʼa̱ña, ta chíka̱a̱ña miíyó yichi̱ nda̱kú” (2 Timoteo 3:16). Ta va̱ʼaní consejo táxiña. Ndiʼi tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱úña, náʼa̱ña ta̱ ta̱xi libro yóʼo va̱ʼaní xíni̱ra xa̱ʼa miíyó na̱ yiví, saáchi ta̱ ta̱xiña kúú Jehová, ta miíra i̱xava̱ʼa miíyó. Ta̱yóʼo va̱ʼaka kúnda̱a̱-inira xa̱ʼa ña̱ ndákanixi̱níyó xíʼin ña̱ ndóʼoyó nu̱úka miíyó. Kúnda̱a̱-inira ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa si̱í kundooyó, ta káʼa̱nra xíʼinyó ndáaña kǒo keʼéyó.

11, 12. a) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús nu̱ú yuku̱? b) ¿Ndáaña káʼa̱nka Biblia xa̱ʼa, ta nda̱chun va̱ʼaní chíndeéña miíyó ndiʼi tiempo?

11 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nndosó ta̱ Jesús nu̱ú yuku̱ ña̱ káʼa̱n capítulo 5 nda̱a̱ capítulo 7 nu̱ú libro ña̱ Mateo xa̱ʼa. Ku̱a̱ʼání ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa, ni̱ka̱ʼa̱nra ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa si̱í kundooyó, nda̱saa tiinyó ku̱a̱chi xíʼin táʼanyó, nda̱saa ka̱ʼa̱nyó xíʼin Ndióxi̱, ta ndáaña ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ ku̱i̱ká. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tiempo saá nda̱a̱ tiempo vitin ndáyáʼviníña.

12 Sava consejo ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia káʼa̱nña nda̱saa kooyó xíʼin na̱ veʼeyó, xíʼin chiñu káchíñuyó, ta nda̱saa kooyó xíʼin inka na̱ yiví. Ndiʼiyó káʼa̱nña xíʼin, ta va̱ʼaní consejo kúúña. Ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia tu̱ʼun mií Ndióxi̱ kúúña nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼin ta̱ profeta Isaías: “Yi̱ʼi̱, Jehová, kúú Ndióxi̱ miíún, yi̱ʼi̱ kúú ta̱ sánáʼa̱ yóʼó xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa miíún” (Isaías 48:17).

XÍNU ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA

Ta̱ Isaías ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia

13. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin ta̱ profeta Isaías kaʼyíra xa̱ʼa ñuu Babilonia?

13 Nu̱ú Biblia ku̱a̱ʼání ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ koo, ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼáníña ni̱xi̱nu nu̱ú. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa ta̱ profeta Isaías. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia (Isaías 13:19; 14:22, 23). Ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa ta̱ sandiʼi-xa̱ʼaña ta ndáa ki̱ʼva sandiʼi-xa̱ʼaraña. Na̱ soldado sayíchina yu̱ta tá ku̱a̱ʼa̱n yatin sa̱tá ñuu Babilonia ta kǒo kani táʼanna xíʼinna, tasaá ki̱ʼvina ña̱ sandiʼi-xa̱ʼanaña. Soo su̱ví ña̱yóʼo kuití níka̱ʼa̱nra xa̱ʼa. Chi nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ki̱vi̱ ta̱ rey ta̱ sandiʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia, Ciro kunaníra (kaʼvi Isaías 44:27–45:2).

14, 15. ¿Ndáaña ku̱u xíʼin ñuu Babilonia tasaá ni̱xi̱nu nu̱ú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías?

14 Tá ni̱ya̱ʼa 200 ku̱i̱ya̱, míí ñu̱ú 5 xíʼin 6 xíka tí yo̱o̱ octubre ña̱ ku̱i̱ya̱ 539 t.x. * ki̱xa̱a̱ na̱ soldado íyo yatinna ñuu Babilonia. ¿Ndáa ta̱ xáʼndachíñu nu̱úna? Ta̱ rey ñuu Persia ta̱ naní Ciro kúúra. Ndiʼi ña̱yóʼo ku̱u ña̱ va̱ʼa xi̱nu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Soo, ¿á kuchiñu na̱ soldado ta̱ rey Ciro ki̱ʼvina ñuu Babilonia ta kǒo kani táʼanna xíʼinna, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱?

15 Na̱ ñuu Babilonia iin vikó ndásakáʼnuna ñu̱ú saá, ta nu̱ú miína kǒo ña̱ ndoʼona chi íyo nama̱ sa̱tá ñuuna. Soo ta̱ rey Ciro ndíchiní nda̱kanixi̱níra chi inka xiyo chi̱ka̱a̱ra yu̱ta tá yáʼa chí ñuu Babilonia, tasaá va̱ʼa ni̱ko̱so̱kava na̱ soldadora ña̱ ni̱ki̱ʼvina ñuu yóʼo. Ta, ¿ndáaña ke̱ʼé na̱ soldado ña̱ va̱ʼa ni̱ki̱ʼvina ñuu yóʼo? Tá ni̱xa̱a̱na yéʼé ñuu Babilonia ñu̱ú saá, núnavaña chi ni iinna kǒo ndáaña.

16. a) ¿Ndáaña ndoʼo ñuu Babilonia káchi ta̱ profeta Isaías? b) ¿Nda̱saa ni̱xi̱nu nu̱ú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías ña̱ kǒo na̱ yiví kundooka ñuu Babilonia?

16 Ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xa̱ʼa ñuu Babilonia: “Nda̱a̱ ni iin ki̱vi̱ kǒo na̱ yiví kundoo nu̱úña, ndiʼi tiempo koo miíña. Na̱ ñuu árabe kǒo keʼéna veʼena nu̱úña, ta ni iin na̱ kúúmií kití sa̱na̱na kǒo chindoonarí nu̱úña” (Isaías 13:20). Su̱ví ñuu Babilonia kuití ndiʼi-xa̱ʼa káchi tu̱ʼun Ndióxi̱, nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nña ndiʼi tiempo kǒo na̱ yiví kundooka nu̱úña. Va̱ʼa kunda̱a̱-iniún ña̱ ni̱xi̱nu tu̱ʼun yóʼo. Saáchi ki̱ʼva 80 kilómetro ku̱a̱ʼa̱n chí ti̱xin ñuu Bagdad, ña̱ capital ñuu Irak, xi̱ndika̱a̱ ñuu Babilonia ta náʼa̱ loʼoka nu̱ú xi̱ndika̱a̱ña. Ta nda̱a̱ tiempo vitin kǒo na̱ ndóo nu̱úña, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ni̱xi̱nu tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin ta̱ Isaías: “Ta sandiʼi-xa̱ʼíi̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱úña” (Isaías 14:22, 23). *

Nu̱ú ni̱xi̱yo ñuu Babilonia

17. ¿Nda̱saa chíndeé tu̱ʼun Ndióxi̱ miíyó xa̱ʼa ña̱ xítoyó ña̱ xínu nu̱ú ña̱ káʼa̱nña?

17 ¿Á su̱ví va̱ʼaníka kándíxayó Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱ xítoyó xínu ndiʼi ña̱ káʼa̱n tu̱ʼunra? Chi ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Jehová tá ya̱chi̱ ni̱xi̱nuña, ta ña̱yóʼo chíndeé miíyó ña̱ va̱ʼa kandíxayóra ña̱ saxínura tu̱ʼun ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndasalivira ñuʼú yóʼo (kaʼvi Números 23:19). Xa̱ʼa ña̱yóʼo “ndátunyó kooyó ndiʼi tiempo ña̱ káchi Ndióxi̱, chi kǒo kívi sándáʼvira, xa̱a̱ xi̱naʼáví ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kooyó ndiʼi tiempo” (Tito 1:2). *

“TU̱ʼUN NDIÓXI̱ ÑA̱ TÁKU KÚÚÑA”

18. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xa̱ʼa “tu̱ʼun Ndióxi̱”?

18 Ndiʼi ña̱ sa̱kuaʼayó nu̱ú capítulo yóʼo, kúnda̱a̱-iniyó vitin iinlá Biblia kúú ña̱ káʼa̱n ña̱ nda̱a̱. Su̱ví xa̱ʼa ña̱ inkáchi káʼa̱nña, á ña̱ va̱ʼa káʼa̱nkaña nu̱ú na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa á ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá, á ña̱ va̱ʼaní consejo táxiña, á ña̱ va̱ʼa kandíxayó ña̱ va̱xi nu̱úña. Su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼiña chi va̱xi ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa nu̱úña. Ña̱ ka̱ʼyí ta̱ apóstol Pablo káchiña: “Tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ táku kúúña, ta kúúmiíña ndée, ta xi̱i̱nka ña̱yóʼo nu̱ú yuchu̱ ña̱ u̱vi̱ yuʼú, chi ndíʼviña nda̱a̱ nu̱ú ma̱á va̱ʼa iniyó, ta saá va̱ʼa kúnda̱a̱-iniña á ña̱ va̱ʼa á ña̱ va̱ása va̱ʼa kúú ña̱ ndákanixi̱níyó xíʼin ña̱ ndíka̱a̱ níma̱yó” (Hebreos 4:12).

19, 20. a) ¿Nda̱saa chíndeé Biblia miíyó? b) ¿Nda̱saa kivi na̱ʼún ña̱ táxiún tixaʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ táxira tu̱ʼunra ndaʼún?

19 Ña̱ káʼviyó “tu̱ʼun” Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia kivi nasamaña miíyó. Chíndeéña miíyó ña̱ va̱ʼa kúnda̱a̱-iniyó ndáaña kǒo keʼéyó. Kǒo xíniñúʼu ka̱ʼa̱n kuitíyó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó Ndióxi̱. Chi xíniñúʼu keʼéyó ña̱ káʼa̱n Biblia, saá na̱ʼa̱yó ña̱ ndákanixi̱níyó xíʼin ña̱ ndíka̱a̱ níma̱yó.

20 Tu̱ʼun Ndióxi̱ kúú ña̱ ndixa va̱xi nu̱ú Biblia. Xíniñúʼu kaʼviyóña, sakuaʼayó ña̱ káʼa̱nña ta kuʼvi̱-iniyó kuniyóña. Ndakundeéyó kaʼviyóña tasaá na̱ʼa̱yó ña̱ ndáyáʼviní ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó. Ña̱ Biblia ndáyáʼviníña chi káʼa̱nña ndáaña kúni̱ Ndióxi̱ keʼéra xíʼin na̱ yiví. Nu̱ú inka capítulo sakuaʼayó xa̱ʼa ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ keʼéra ta nda̱saa va̱ʼa saxínuraña.

^ párr. 6 Íyo sava na̱ yiví káʼa̱nna tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia kǒo inkáchi káʼa̱nña, soo ña̱ káʼa̱n na̱yóʼo su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúúña. Nandukú xa̱ʼaña nu̱ú capítulo 7 nu̱ú libro ña̱ ta̱vá na̱ testigo Jehová ña̱ naní La Biblia... ¿la Palabra de Dios, o palabra del hombre?

^ párr. 9 Koto nu̱ú libro Lucas 3:23-38 yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa míí ki̱xi tata ta̱ Jesús.

^ párr. 14 T.x. letra yóʼo kúni̱ kachi “tiempo xi̱naʼá” tá kúma̱níka kixaʼá ku̱i̱ya̱ iin ña̱ tiempo ndóoyó vitin.

^ párr. 16 Ña̱ va̱ʼaka kunda̱a̱-iniún xa̱ʼa ña̱ xínu nu̱ú ña̱ káʼa̱n Biblia, kaʼvi ña̱ folleto ña̱ ta̱vá na̱ testigo Jehová ña̱ naní Un libro para todo el mundo, página 27 nda̱a̱ 29.

^ párr. 17 Ña̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ xínu nu̱ú ndiʼi ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Inkaka ña̱ náʼa̱ nu̱úyó kúúña tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa ñuu Tiro xíʼin ñuu Nínive (Ezequiel 26:1-5; Sofonías 2:13-15). Ta̱ profeta Daniel ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa ñuu kúú ña̱ kaʼndachíñu tá ná ndiʼi-xa̱ʼa ñuu Babilonia, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ñuu Medopersia xíʼin ñuu Grecia (Daniel 8:5-7, 20-22). Nu̱ú apéndice “Ta̱ Jesús, ta̱ Mesías nda̱ka̱xin Ndióxi̱” kivi ndani̱ʼún profecía ña̱ ni̱xi̱nu tá ki̱xi ta̱ Jesús.