Ir al contenido

¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱?

¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱?

¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Ndióxi̱?

“Ixaún ña̱ ma̱ní, nda̱ka̱tu̱ʼun tí kití, ta tíyóʼo sanáʼa̱rí yóʼó, saátu tí kití tí ndáchí chí ndiví, ta tíyóʼo natúʼunrí xíʼún. Koto ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú, ta ña̱yóʼo sanáʼa̱ña yóʼó, ta ti̱a̱ká tí ñúʼu ti̱xin tá mar natúʼunrí xíʼún” (JOB 12:7, 8).

XA̱A̱ íyo ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ na̱ científico ta saátu na̱ ingeniero sákuaʼana xíʼin ki̱ʼva ña̱ íyo tú planta ta saátu xíʼin ña̱ kéʼé tí kití. Káʼvi va̱ʼana xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ táku, ña̱ va̱ʼa keʼéna maquina xa̱á á inkaka ña̱ʼa, á ña̱ ndasaviína ña̱ʼa ña̱ xa̱a̱ ke̱ʼéna tá ya̱chi̱. Tá ná kotoún ejemplo ña̱ va̱xi yóʼo, ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “¿Ndáana xíniñúʼu ndukáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ xítona ta kéʼéna ña̱yóʼo?”.

Ndi̱xi̱n tí ballena jorobada

¿Ndáaña kivi sakuaʼa na̱ ingeniero na̱ kéʼé avión xíʼin ki̱ʼva ña̱ íyo tí ballena jorobada? Ku̱a̱ʼáníva ña̱ʼa kivi sakuaʼana. Tí ballena tí náʼnu ve̱erí ki̱ʼva 30 tonelada ta ve̱erí ndáa táki̱ʼva ve̱e iin camión tú ndíso ña̱ʼa ña̱ ve̱e, ta ki̱ʼva 12 metro káni̱rí ta téʼéní ku̱ñurí ta náʼnuní ndi̱xi̱nrí. Soo ni saá kamaní kánda̱rí. Tá kúú, ña̱ va̱ʼa kuxu tí ballena jorobada nána ndichirí ta káva̱rí ku̱a̱ʼa̱nrí nu̱ú ñúʼu ku̱a̱ʼání ti̱a̱ká, ta xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼérí ña̱yóʼo távárí burbuja ta ña̱yóʼo sásiña nu̱ú ti̱a̱ká á inkaka kití ña̱ va̱ʼa kaxírí tíyóʼo.

Soo ña̱ ndákanda̱ní-ini na̱ científico xíʼin, kúú ña̱ nda̱chun va̱ʼaní káva̱rí ni téʼéní ku̱ñurí. Ta tándi̱ʼi ki̱ʼinna kuenta ña̱ chíndeétáʼan xíʼinrí kúú ndi̱xi̱nrí. Ta ndi̱xi̱n tíyóʼo va̱ása íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndi̱xi̱n avión, chi yuʼú ndi̱xi̱n tíyóʼo íyo koʼndo va̱lí á kuato̱ va̱lí.

Ta ña̱ kuato̱ va̱lí yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinrí ña̱ va̱ása ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinrí ña̱ ndaarí ti̱xin ti̱kui̱í. ¿Ndáa ki̱ʼva kéʼérí ña̱yóʼo? Ña̱ revista Natural History káʼa̱nña, koʼndo ña̱ íyo yuʼú ndi̱xi̱nrí chíndeétáʼanña xíʼinrí ña̱ kamaka nanarí ti̱xin ti̱kui̱í. Tá va̱ása níxikuumiírí koʼndo yuʼú ndi̱xi̱nrí va̱ása kama ka̱va̱rí.

Ta, ¿ndáa ki̱ʼva kivi kuniñúʼuna ña̱ sa̱kuaʼana xa̱ʼa̱ ndi̱xi̱n tí ballena? Tá kúú, tá ná ixava̱ʼana ndi̱xi̱n tú avión nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndi̱xi̱n tí ballena yóʼo, va̱ása kuniñúʼunína ku̱a̱ʼá ña̱ʼa ta kúú ña̱ aleron a inkaka ka̱a ña̱ chíndeétáʼan xíʼinnú ña̱ vií ndachínú. Ta saátu va̱ása kama ndiʼi-xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta ni va̱ása ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinna ña̱ sandáʼanaña. Tá kúú ta̱ John Long ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ biomecánica káchira: “Ti̱xin si̱lóʼo tiempo yuʼú ndi̱xi̱n ndiʼi tú avión xa̱a̱ña kooña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yuʼú ndi̱xi̱n tí ballena jorobada”.

Ndi̱xi̱n tí gaviota

Ña̱ nda̱a̱ kúúña, na̱ ingeniero íxava̱ʼana ndi̱xi̱n tú avión ndáa táki̱ʼva íyo ndi̱xi̱n kití tí ndáchí, soo sa̱kán íyo loʼo tiempo ke̱ʼéna iin ña̱ ndáyáʼviní. Ña̱ revista New Scientist káchiña: “Na̱ káchíñu ti̱xin Universidad ña̱ Florida i̱xava̱ʼana iin avión loʼo tú kánuu mií nu̱ú ta̱chí, ta túyóʼo kamaní ndáanú ta saátu kamaní núunú nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé tí gaviota”.

Tí gaviota va̱ʼaní ndáchírí tá sándataʼnu̱rí ndi̱xi̱nrí. Ña̱ revista ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo káʼa̱nkaña: “Tú avión loʼo yóʼo ki̱ʼva 60 centimetro káni̱nú, ta kúúmiínú iin motor ña̱ kúúmií varilla ña̱ xáa̱ nda̱a̱ ndi̱xi̱nnú ña̱ chíndeétáʼan xíʼinnú ña̱ va̱ʼa ndataʼnu̱ ndi̱xi̱nnú”. Xa̱ʼa̱ ña̱ viíní ku̱va̱ʼanú kivi kunúu miínú nu̱ú ta̱chí ta saátu kivi kamaní nuunú tañu veʼe ña̱ súkunní. Ta na̱ soldado na̱ íyo chí Estados Unidos kúni̱na kuniñúʼuna túyóʼo ña̱ va̱ʼa nandukúna bomba ñuu ña̱ náʼnuní.

Xa̱ʼa̱ tí geco

Ta saátu ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kivi sakuaʼayó xíʼin ña̱ kéʼé kití tí íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Tá kúú, ku̱a̱ʼání ña̱ kivi sakuaʼayó xíʼin iin kití loʼo tí naní geco tí xíka kándíka veʼe á su̱kún veʼe, ta nda̱a̱ tiempo xi̱na̱ʼa̱ví xi̱ndakanda̱-inina xíʼin ña̱ kéʼé tíyóʼo (Proverbios 30:28). ¿Nda̱chun va̱ʼa xíkarí nu̱ú súkun ta va̱ása ndákavarí?

Xa̱ʼa̱ tí geco yóʼo kǒo ña̱ kisín kúúmiíña. Ta tíyóʼo va̱ʼa xíkarí nda̱a̱ nu̱ú vidrio saáchi ti̱xin xa̱ʼa̱rí íyo yixí válí, xa̱ʼa̱ ña̱ íyo ku̱a̱ʼání yixí válí ti̱xin xa̱ʼa̱rí va̱ʼa xíkarí nu̱ú nda̱a̱ ndáaka ña̱ʼa. Ta ña̱ kéʼérí yóʼo káʼa̱nna xíʼinña fuerza de Van der Waals, xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása ndee̱ xáñi̱rí va̱ása ndákavarí, xa̱ʼa̱ ña̱kán miíyó va̱ása kivi keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé tíyóʼo. Xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱ʼání yixí íyo ti̱xin xa̱ʼa̱rí chíndeétáʼanña xíʼinrí ña̱ ku̱a̱ʼá tiempo kanúundarí kándíka veʼe.

¿Á íyo iin ña̱ kivi keʼéna xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼé tíyóʼo? Tá ná keʼéna iin ña̱ʼa ña̱ kéʼé nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé xa̱ʼa̱ tíyóʼo viíka kooña nu̱ú ña̱ velcro ña̱ ke̱ʼéna tá xi̱tondaana inka ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. * Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ña̱ revista The Economist, “tá ná keʼéna iin cinta ña̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo xa̱ʼa̱ tí geco chindeétáʼanníña xíʼin na̱ medico chi na̱yóʼo va̱ása kívi kuniñúʼuna cinta ña̱ kúúmií químico”.

¿Ndáana xíniñúʼu ndukáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

Na̱ káchíñu ti̱xin ña̱ NASA (Administración Nacional de Aeronáutica y del Espacio, de Estados Unidos) xa̱a̱ kéʼéna iin robot ña̱ kúúmií u̱na̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kaka nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé tí ti̱siʼma̱, ta na̱ ingeniero na̱ íyo chí Finlandia i̱xava̱ʼana iin tractor tú kúúmií i̱ñu̱ xa̱ʼa̱ tú kivi kaka nda̱a̱ nu̱ú kininí káa. Ta inka na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xa̱a̱ ke̱ʼéna ti̱ko̱to̱ ña̱ kéʼé nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé ña̱ piña ña̱ kána ndaʼa̱ tú pino. Ta iin empresa na̱ íxava̱ʼa carro ke̱ʼéna iin carro tú íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ti̱a̱ká tí naní cofre, saáchi tíyóʼo kamaní xíkarí. Ta inka na̱ científico káʼvi va̱ʼana xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ téʼé sa̱tá tí oreja de mar ña̱ va̱ʼa ndeéka ixava̱ʼana chaleco antibala ta va̱ása ve̱e kooña.

Ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼání kúú ña̱ʼa ña̱ sákuaʼa na̱ científico xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ kivi kuniñúʼu na̱ yiví. Ta xa̱ʼa̱ ña̱kán ka̱ʼyína iin lista ña̱ káʼnuní ndáaña kúú iin iin ña̱yóʼo. Ta ña̱ revista The Economist káchiña: “Ta iin na̱ íxava̱ʼa iin ña̱ʼa kivi kotona lista yóʼo ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼína ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinna ña̱ va̱ʼa ixava̱ʼana iin ña̱ʼa”. Ta ndiʼi ña̱ xa̱a̱ nda̱ni̱ʼína yóʼo chi̱núuna ki̱vi̱ña ña̱ naníña “patentes biológicas”. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nna ña̱ kuenta miína kúú ña̱ nda̱ni̱ʼína á ña̱ i̱xava̱ʼana. Ta ña̱ revista The Economist káchikaña: “Ña̱ chi̱núuna ki̱vi̱ña ‘patentes biológicas’, náʼa̱na ña̱ su̱ví ndixa kuenta miína kúú ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼana, saáchi xi̱tondaana ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo tá ke̱ʼénaña”.

¿Ndáana kúú na̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ña̱ va̱ʼaní íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo? Ku̱a̱ʼání na̱ científico na̱ nándukú xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa, kándíxana ña̱ ndiʼi ña̱ va̱ʼaní íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ na̱kuva̱ʼa miíva kúúña ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ íyoña saá. Soo inka na̱ científico síínva ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ta ta̱ microbiólogo Michael Behe ka̱ʼyíra ña̱yóʼo nu̱ú periodico The New York Times tá ku̱i̱ya̱ 2005: “Ndiʼi ña̱ʼa ña̱ va̱ʼaní na̱kuva̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo náʼa̱ña ña̱ íyo iin na̱ i̱xava̱ʼaña. Ña̱kán kivi kachiyó, ña̱ tá iin kití náʼa̱rí nda̱a̱ táki̱ʼva náʼa̱ iin tí pato ta kánuurí nu̱ú ti̱kui̱í ta ndáʼyi̱rí nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé iin tí pato, va̱ása íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó ña̱ kúúrí iin pato”. ¿Ndáaña xi̱kuni̱ ta científico yóʼo ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱? “Ña̱kán va̱ása kivi ka̱ʼa̱nyó ña̱ kǒo na̱ ní ixava̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo saáchi káxiníva náʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ íyova na̱ i̱xava̱ʼaña”.

Ña̱kán, ta̱ ingeniero ta̱ káʼa̱n ndáa ki̱ʼva viíka koo ndi̱xi̱n tú avión xíniñúʼu ka̱ʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kéʼéra, ta saátu ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ iin ta̱ ke̱ʼé iin cinta ña̱ ku̱a̱ʼá ki̱ʼva kivi kuniñúʼuna, ta saátu ta̱ íxava̱ʼa ti̱ko̱to̱ ña̱ viíka íyo á iin ta̱ íxava̱ʼa iin carro tú kamaka xíka. Tá ná ixava̱ʼana iin ña̱ʼa ña̱ xa̱a̱ íyo ta va̱ása káʼa̱nna xíʼin na̱ siʼna i̱xava̱ʼa ña̱yóʼo, iin ku̱a̱chi ndeé kúú ña̱ kíʼvina.

Tá va̱ása vií kána ña̱ kúni̱ sava na̱ xíni̱ va̱ʼa keʼéna, kíʼinna kuenta xíʼin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo ña̱ va̱ʼa viíka keʼénaña, soo ni va̱ása vií íyo ña̱ kéʼéna. Ta ni saá káʼa̱nna, ña̱ʼa ña̱ xi̱tondaana ña̱ íyo miíva kúúña nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta kǒo na̱ ní ixava̱ʼaña. ¿Á va̱ʼa ña̱ káʼa̱nna túviún? Ña̱kán, tá iin na̱ xíni̱ va̱ʼa xíniñúʼu kotondaana iin ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ixava̱ʼana inka ña̱ʼa, ¿ndáana xíniñúʼu ndukáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱tondaana tá i̱xava̱ʼana ña̱yóʼo? ¿Á na̱ xi̱tondaa iin ña̱ʼa ta ke̱ʼéna inkaña á na̱ siʼna i̱xava̱ʼavaña?

Ña̱ káxi kúnda̱a̱-iniyó xíʼin

Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ndákanixi̱nína ña̱ va̱ʼaní na̱kuva̱ʼa ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, tasaá xáa̱na ndákanixi̱nína nda̱a̱ táki̱ʼva nda̱kanixi̱ní iin ta̱ ka̱ʼyí ña̱ Salmo, ña̱yóʼo ka̱ʼyíra: “Ku̱a̱ʼání kúú ña̱ʼa ña̱ ke̱ʼún Jehová. Ta xíʼin ña̱ ndíchi ke̱ʼún ndiʼiña. Iin chútú ña̱ ke̱ʼún nu̱ú ñuʼú yóʼo” (Salmo 104:24). Ta saátu íyo ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Pablo, ka̱chira: “Ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra kǒo kívi kuniyóña soo kiviva kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ña tá ná sakuaʼayó ndáa ki̱ʼva i̱xava̱ʼara ñuyǐví. Kiviva kunda̱a̱-iniyó ndáa ki̱ʼva íyora, tá ná kotoyó ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼara. Chi ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ va̱ása ndíʼi ndee̱ra ta náʼa̱ña ña̱ kúúra Ndióxi̱” (Romanos 1:20).

Soo ku̱a̱ʼá na̱ kándíxa ña̱ káʼa̱n Biblia ta íxato̱ʼónaña, káʼa̱nna Ndióxi̱ xi̱niñúʼura ña̱ evolución ña̱ i̱xava̱ʼara ndiʼi ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo. Soo, ¿á ña̱yóʼo kúú ña̱ sánáʼa̱ ña̱ Biblia?

[Koto]

^ párr. 15 Ña̱ velcro kúú iin cierre loʼo ña̱ i̱xava̱ʼana tá xi̱tondaana ku̱ʼu̱ ña̱ naní cadillos á abrojos ta ña̱yóʼo íyo iñú sa̱táña.

[Comentario]

¿Nda̱chun va̱ʼaní íyo ña̱ na̱kuva̱ʼa nu̱ú ñuʼú yóʼo?

[Comentario]

¿Ndáana kúú na̱ xíniñúʼu ndukáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

[Cuadro]

Ña̱kán, tá iin na̱ xíni̱ va̱ʼa xíniñúʼu kotondaana iin ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ixava̱ʼana inka ña̱ʼa, ¿ndáana xíniñúʼu ndukáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱tondaana ta i̱xava̱ʼana ña̱yóʼo?

Tú avión loʼo yóʼo va̱ʼaní ndáchínú, saáchi ndi̱xi̱nnú íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ndi̱xi̱n tí gaviota

Na̱ científico kúni̱na keʼéna ña̱ʼa ña̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo xa̱ʼa̱ tí geco, ña̱yóʼo va̱ása kúyaku̱a̱ña ta ni va̱ása náʼa̱ nu̱ú xíkarí. Ta va̱ʼa xíkarí nda̱a̱ ndáaka nu̱ú kúni̱ miírí, soo kǒo kívi kakarí nu̱ú ña̱ teflón

Ke̱ʼéna iin carro tú íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ti̱a̱ká tí naní cofre xa̱ʼa̱ ña̱ kamaní xíkarí

[Ña̱yóʼo kúú na̱ʼná inkana]

Aeronave: Kristen Bartlett/University of Florida; pie de geco: Breck P. Kent; pez cofre y vehículo: Mercedes-Benz USA

[Cuadro]

XA̱A̱ XÍNI̱VARÍ NDÁAÑA KEʼÉRÍ

Ku̱a̱ʼání kití válí ndíchinírí saáchi xíni̱rí ndáa míí ku̱ʼu̱nrí (Proverbios 30:24, 25). Ná kotoyó u̱vi̱ ejemplo.

Viíní íyo yichi̱ tí ti̱o̱kó (hormiga) Tá ku̱a̱ʼa̱n tí ti̱o̱kó ndukúrí ña̱ʼa kuxurí, ¿nda̱chun va̱ʼa xíni̱rí ndikórí nu̱ú íyo veʼerí? Na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ kití na̱ íyo chí Reino Unido ki̱ʼinna kuenta ña̱ va̱ʼa ndíkó tíyóʼo nu̱ú íyorí xa̱ʼa̱ ña̱ sándakoorí xiko̱rí chí yichi̱, ta tíyóʼo va̱ʼaní íxava̱ʼarí yichi̱rí ña̱ va̱ʼa ndikórí veʼerí. Ta ña̱ revista New Scientist káchiña: “Tí ti̱o̱kó tí naní faraón viíní ndátaʼvírí yichi̱rí”. ¿Nda̱chun ndátaʼví tíyóʼo yichi̱rí? Tá xáa̱rí nu̱ú ndátaʼví yichi̱ yóʼo, xa̱a̱ xíni̱rí ndáa ki̱ʼva xa̱a̱rí veʼerí. Ta ña̱ revista yóʼo káʼa̱nkaña: “Xa̱ʼa̱ ña̱ viíní ndátaʼvírí yichi̱rí kama xáa̱rí veʼerí tasaá va̱ása ndásaka̱rí xíʼin tí va̱xi á tí ku̱a̱ʼa̱n”.

Brújula ña̱ kúúmií kití tí ndáchí Ku̱a̱ʼání kití tí ndáchí káni̱ní xíkarí saáchi kéerí iin lugar ta ku̱a̱ʼa̱nrí inka lugar ni niʼníní á vi̱xinní á kúun sa̱vi̱ á kúu inkaka ña̱ʼa. ¿Nda̱chun va̱ʼaní kéʼérí ña̱yóʼo? Na̱ científico ki̱ʼinna kuenta ña̱ tíyóʼo kúnda̱a̱-inirí ndáa ki̱ʼva íyo campo magnético ña̱ kúúmií ñuʼú yóʼo. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi ña̱ revista Science: “Sava yichi̱ ña̱ campo magnético nása̱maña, xa̱ʼa̱ ña̱kán su̱ví ndiʼi tiempo náʼa̱ña ndáa míí kíndo̱o norte”. Tá saá, ¿ndáaña chíndeétáʼan xíʼinrí ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inirí ndáa míí ku̱ʼu̱nrí? Iin ña̱ kéʼé tíyóʼo kúú ña̱ xítorí ndáa míí ku̱a̱ʼa̱n kíʼvi ñu̱ʼu á ña̱ ka̱ndii. Soo na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nna, ña̱ xa̱ʼa̱ ña̱ nása̱ma tiempo “tíyóʼo xa̱a̱ kúnda̱a̱va-inirí ndáa tiempo kúú ña̱ íyorí ta saátu ndáaña keʼérí á ndáa míí ku̱ʼu̱nrí”.

¿Ndáana sa̱náʼa̱ tí ti̱o̱kó ña̱ viíní kéʼérí yichi̱rí? ¿Ndáana sa̱náʼa̱ kití tí ndáchí ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inirí ndáa míí ku̱ʼu̱nrí ta ndáaña keʼérí tá nása̱ma tiempo? ¿Á ña̱ evolución, á íyo iin na̱ ndíchiní i̱xava̱ʼarí?

[Ña̱yóʼo kúú na̱ʼná inkana]]

© E.J.H. Robinson 2004