Ir al contenido

Ir al índice

ÑA̱ NÁTÚʼUN XA̱ʼA̱

Ndiʼi ña̱ sa̱náʼa̱na yi̱ʼi̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa xa̱ʼnui̱ xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱

Ndiʼi ña̱ sa̱náʼa̱na yi̱ʼi̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa xa̱ʼnui̱ xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱

IIN ñuú naa xi̱kuuña, ta ndítandi̱ nu̱ú ndíka̱a̱ iin yu̱ta tá naní Níger ta káʼnunírá. Ta ña̱ guerra civil ña̱ ñuu Nigeria ndeéní ndíka̱a̱ña, soo tá ná ya̱ʼandi̱ tá yu̱ta yóʼo sana kivi kuvindi̱. Soo xi̱niñúʼu keʼévandi̱ ña̱yóʼo. Ta ke̱ʼéndi̱ña ku̱a̱ʼá yichi̱. Soo ña̱ va̱ʼa ka̱ʼi̱n xíʼinndó nda̱saa ki̱xai̱ yóʼo, siʼna ná ka̱ʼi̱n xíʼinndó xa̱ʼa̱ na̱ yivái̱.

Yivái̱ ta̱ John Mills, nda̱kuchira tá ku̱i̱ya̱ 1913 ña̱ ñuu Nueva York, tá xi̱kuumiíra 25 ku̱i̱ya̱. Ta̱ hermano Russell kúú ta̱ ta̱xi discurso tá nda̱kuchira. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ku̱a̱ʼa̱nra koora chí isla ña̱ Trinidad, kán kúú nu̱ú ti̱ndaʼa̱ra xíʼin iin ñá káʼvi Biblia ñá naní Constance Farmer. Kán chi̱ndeétáʼanra xíʼin iin ta̱ migora ta̱ naní William Brown * ña̱ kuniñúʼuna tú “Foto-Drama de la Creación” nda̱a̱ ku̱i̱ya̱ 1923, saá chi̱ndaʼána ta̱ hermano Brown xíʼin ñá siʼíra chí África Occidental. Yivái̱ ki̱ndoona ña̱ ñuu Trinidad ta na̱yóʼo xi̱ndatuna ku̱ʼu̱nna chí ndiví.

NA̱ YIVÁI̱ VA̱ʼANÍ NI̱XI̱YO ININA

Na̱ yivái̱ ni̱xi̱yo 9 se̱ʼena. Ta̱ nu̱ú xi̱naníra Rutherford, chi saá xi̱naní ta̱ presidente ña̱ Sociedad Watch Tower. Tá ndiʼi ka̱ku yi̱ʼi̱, tá 30 tí diciembre ña̱ ku̱i̱ya̱ 1922. Chi̱nuuna ki̱víi̱ ña̱ ku̱nanii̱ Woodworth (soo Worth xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n) chi saá xi̱naní ta̱ Clayton Woodworth, ta̱ director ña̱ The Golden Age (ña̱ kúú vitin revista ña̱ ¡Despertad!). Na̱ yivándi̱ ta̱xina ña̱ va̱ʼa kaʼvindi̱ escuela, soo kǒo níkaʼvi ku̱a̱ʼándi̱, soo ña̱ chi̱ka̱a̱kana ndee̱ xíʼinndi̱ keʼéndi̱ kúú ña̱ kúni̱ Ndióxi̱. Siʼíi̱ va̱ʼaní xi̱sanáʼa̱ñá ndi̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Yivái̱ xi̱kutoníra natúʼunra historia ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia xíʼinndi̱ ña̱ va̱ʼa kusi̱í-inindi̱ kachíñundi̱ nu̱ú Ndióxi̱.

Ña̱ ke̱ʼéna va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼinndi̱. Yi̱ʼi̱ xíʼin u̱vi̱ ta̱ ñanii̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ Escuela ña̱ Galaad ta ná ku̱ʼvai̱ xi̱kuuná precursora ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ña̱ ñuu Trinidad xíʼin Tobago. Xíʼin ña̱ sa̱náʼa̱na ndi̱ʼi̱ ta saátu xíʼin yichi̱ ña̱ chi̱núuna nu̱úndi̱, chi̱ndeétáʼanní ña̱yóʼo xíʼinndi̱ ña̱ va̱ʼa kandíxakandi̱ Jehová, táki̱ʼva káchi Salmo 92:13. Ña̱ ke̱ʼéna chi̱ndeétáʼanníña xíʼindi̱ ña̱ va̱ʼa xa̱ʼnundi̱ xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱.

Ndiʼi na̱ hermano xi̱ndatakana veʼendi̱ ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta na̱ precursor na̱ xi̱ndataka yóʼo xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ta̱ hermano George Young, iin misionero ña̱ ñuu Canadá ta̱ ni̱xa̱ʼa̱n xi̱to ña̱ ñuu Trinidad. Ta saátu na̱ yivái̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ na̱ hermano Brown, na̱ xi̱ndoo ña̱ ñuu África Occidental. Ndiʼi ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanníña xíʼi̱n ña̱ ku̱ʼi̱n natúʼi̱n xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tá xi̱kuumií 10 ku̱i̱ya̱.

ÑA̱ NU̱Ú CHIÑU KE̱ʼÍI̱ NU̱Ú JEHOVÁ

Tá tiempo saá, tutu ña̱ xi̱xiniñúʼundi̱ xi̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa níxikeʼé na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá, xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ política. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱sa̱a̱nína ta, tá ku̱i̱ya̱ 1936 na̱ veʼe-ñu̱ʼu ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ ndíso chíñu xíʼin na̱ ñuu Trinidad ña̱ ná va̱ása taxikana tavána tutu ña̱ Watch Tower. Ta̱xi se̱ʼéndi̱ sava tutu yóʼo, ta xíniñúʼundi̱ña nda̱a̱ mií ndíʼiña. Saátu ke̱ʼéndi̱ iin marcha xíʼin tú bicicleta ta xi̱niñúʼundi̱ tratado xíʼin letrero. Xíʼin inka grupo na̱ hermano na̱ ñuu Tunapuna ni̱xi̱kandi̱ ña̱ iníísaá ña̱ isla xíʼin tú carro tú ndíso bocina. Ndiʼi ña̱yóʼo va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa nda̱kuchii̱ tá xi̱kuumií 16 ku̱i̱ya̱.

Na̱ hermano ña̱ ñuu Tunapuna xíʼin tú carro tú ndíso bocina.

Ña̱ ke̱ʼé na̱ veʼi̱ chi̱ndeétáʼanníña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kui̱ misionero. Xi̱ndakanikaxi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 1944 tá ni̱xa̱ʼi̱n ña̱ isla ña̱ ñuu Aruba ña̱ chindeétáʼi̱n xíʼin ta̱ hermano Edmund Cummings ña̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ni̱kusi̱íní-inindi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ndeétáʼanndi̱ xíʼin u̱xu̱ na̱ yiví ña̱ va̱ʼa ni̱xa̱ʼa̱nna ña̱ conmemoración tá ku̱i̱ya̱ 1945. Ña̱ nu̱ú congregación xi̱kundúʼúña ña̱ isla yóʼo tá ni̱ya̱ʼa iin ku̱i̱ya̱.

Ñá Oris xíʼin yi̱ʼi̱ ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ni̱ya̱ʼandi̱ nu̱ú.

Tá ni̱ya̱ʼa loʼo, na̱túʼi̱n xíʼin iin ñá káchíñu xíʼi̱n ñá naní Oris Williams. Ñáyóʼo va̱ʼaní xi̱kandíxañá ña̱ sánáʼa̱ ña̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá. Soo ni saá, tá ka̱ʼviñá Biblia ku̱nda̱a̱-iniñá xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱, ta nda̱kuchiñá tá 5 tí enero ña̱ ku̱i̱ya̱ 1947. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ti̱ndaʼíi̱ xíʼinñá. Tá noviembre ña̱ ku̱i̱ya̱ 1950, ni̱xa̱a̱ñá ku̱uñá precursora. Ni̱kusi̱íní-inindi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéndi̱.

IIN ÑA̱ SI̱ÍNÍ-INI KÚÚ ÑA̱ KA̱CHÍÑUNDI̱ NU̱Ú NDIÓXI̱ ÑA̱ ÑUU NIGERIA

Tá ku̱i̱ya̱ 1955, ka̱nana ndi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ Escuela ña̱ Galaad, xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sa̱ndákondi̱ chiñundi̱, ni̱xi̱kóndi̱ veʼendi̱ xíʼin inkaka ña̱ xi̱kuumiíndi̱, saá kúú ña̱ sa̱ndákondi̱ ña̱ ñuu Aruba. Tá 29 tí julio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1956, sa̱ndíʼindi̱ ña̱ clase 27 ña̱ Galaad ta chi̱ndaʼána ndi̱ʼi̱ ña̱ ñuu Nigeria.

Ndi̱ʼi̱ xíʼin na̱ hermano ti̱xin Betel ña̱ Lagos (Nigeria), tá ku̱i̱ya̱ 1957.

Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ñá Oris ni̱ka̱ʼa̱nñá xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kanixi̱níñá: “Espíritu Ndióxi̱ chindeétáʼan xíʼún ña̱ keʼún chiñu na̱ misionero. Yi̱ʼi̱ va̱ása níxikuni̱i̱ koi̱ misionera, soo yií xi̱kuni̱vara ña̱yóʼo. Ña̱ xi̱kuni̱i̱ kúú ña̱ koo veʼi̱ ta koo se̱ʼei̱. Soo na̱samai̱ ña̱ ndákanixi̱níi̱ tá ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ xíniñúʼuní ku̱ʼu̱nyó natúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ña̱kán tá ke̱endi̱ ña̱ Escuela ña̱ Galaad, iinlá ña̱ xi̱ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ku̱ʼi̱n natúʼi̱n xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ táki̱ʼva kéʼé iin ñá misionera. Tá nda̱andi̱ tú barco Queen Mary, ta̱ hermano Worth Thornton, ta̱ xi̱kachíñu oficina ta̱ hermano Knorr, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼindi̱ ña̱ ná ku̱ʼu̱n va̱ʼandi̱, ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱ ña̱ kachíñundi̱ Betel. Ni̱ndakavaní-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, soo va̱ása ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼá tiempo ta ku̱tóoníi̱ ña̱ chiñu yóʼo. Ku̱a̱ʼání chiñu ke̱ʼíi̱ ti̱xin Betel. Ña̱ xi̱kutóoníkai̱ xi̱kuu ña̱ ndakiʼi̱n na̱ yiví na̱ xi̱ki̱xa̱a̱ yóʼo. Kútóoníi̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví, ta chiñu yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ hermano na̱ ñuu Nigeria. Ku̱a̱ʼánína tá kíxa̱a̱na ndáa yaku̱a̱ íyo ti̱ko̱to̱na xíʼin yáká, ku̱nanína, ta kúni̱na koʼona ti̱kui̱í, ta saátu kúni̱na kuxuna. Iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ chi̱ndeétáʼi̱n xíʼinna ña̱ va̱ʼa kuni̱na. Ndiʼi ña̱yóʼo ndáyáʼviníña nu̱ú Jehová ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xi̱kusi̱íní-inii̱”. Ndiʼi chiñu ña̱ ke̱ʼéndi̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼindi̱ ña̱ kuaʼnukandi̱ xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱.

Tá ku̱i̱ya̱ 1961, ke̱ʼéndi̱ iin reunión xíʼin na̱ veʼi̱ ña̱ ñuu Trinidad, ta̱ hermano Brown na̱túʼunra xíʼinndi̱ xa̱ʼa̱ sava ña̱ ndo̱ʼora chí ñuu África. Saá ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní va̱xi kuaʼnu tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ ñuu Nigeria. Ta̱ hermano Brown nu̱mira yi̱ʼi̱ ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivái̱: “Johnny, yóʼó va̱ása níkivi ku̱ʼún chí África, soo ta̱ Woodworth va̱ʼava ni̱xa̱ʼa̱nra”. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo yivái̱ ni̱ka̱ʼa̱nra: “Chika̱a̱ka ndee̱ worth, chika̱a̱ka ndee̱”. Tu̱ʼun va̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱yóʼo chi̱ndeétáʼanníña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa chika̱a̱kai̱ ndee̱ ña̱ kachíñui̱ nu̱ú Ndióxi̱.

Ta̱ hermano William Brown (á ta̱ xi̱sanáʼa̱ xa̱ʼa̱ Biblia) xíʼin ñá síʼíra ñá Antonia, na̱yóʼo chi̱ka̱a̱nína ndee̱ xíʼinndi̱.

Tá ku̱i̱ya̱ 1962 ni̱xa̱ʼi̱n clase 37 ña̱ Galaad, nu̱ú sa̱kuaʼakai̱ ti̱xin ña̱ u̱xu̱ yo̱o̱. Ta̱ hermano Wilfred Gooch, ta̱ xi̱kuu superintendente ña̱ sucursal ñuu Nigeria, ni̱xa̱ʼa̱nra ña̱ clase 38 ña̱ Galaad tá ndi̱ʼi chi̱ndaʼánara ku̱a̱ʼa̱nra chí ñuu Inglaterra, ta yi̱ʼi̱ chi̱ndaʼána chí nu̱ú ni̱xi̱yora. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndiku̱i̱n yichi̱ ta̱ hermano Brown, ku̱a̱ʼání nu̱ú ni̱xa̱ʼi̱n, tá ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼan xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa kunitáʼankai̱ xíʼin na̱ hermano ña̱ país kán. Ni kǒo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa níxikuumiína táʼan ña̱ kúúmií inkaka na̱ yiví, soo va̱ʼaní si̱í xi̱kuni̱na xíʼin ña̱yóʼo, chi xi̱na̱ʼa̱na ña̱ va̱ása xíniñúʼuna ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xíʼin inkaka ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa koo si̱ína. Ni kǒo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa ni̱xikuumiína soo si̱í xi̱kuni̱na tá xi̱xa̱ʼa̱nna reunión, ta limpio íyona ta va̱ʼa náʼa̱na. Ku̱a̱ʼána xi̱xa̱ʼa̱nna asamblea xíʼin iin carro á iin bolekajas, * tú íyo táki̱ʼva íyo iin autobús, tú íyo mií ñuuna kán. Ta sa̱tá tú yóʼo sava yichi̱ xi̱kaʼyína sava tu̱ʼun táʼan ña̱yóʼo: “Xíʼin ku̱a̱ʼání gota ti̱kui̱í ndúkáʼnu tá mar”.

Ña̱ nda̱a̱ní kúú ña̱ tu̱ʼun yóʼo. Iin ña̱ʼa ña̱ loʼo ña̱ kéʼé iin iinna ndáyáʼviníña; ta saátu ña̱ kéʼé miíyó. Tá ku̱i̱ya̱ 1974, ña̱ ñuu Nigeria ndu̱uña ña̱ u̱vi̱ país nu̱ú ña̱ ñuu Estados Unidos nu̱ú íyo yáʼaka 100,000 na̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.

Mií tiempo saá ki̱xáʼa ña̱ guerra civil ña̱ ñuu Nigeria, ta ki̱xáʼaña tá ku̱i̱ya̱ 1967 ta ndi̱ʼiña tá ku̱i̱ya̱ 1970. Na̱ hermano na̱ xi̱ndoo chí nu̱ú ndíka̱a̱ tá yu̱ta Níger, yatin ña̱ ñuu Biafra, va̱ása ni̱xindookana ti̱xin ña̱ sucursal ku̱a̱ʼá yo̱o̱. Va̱ása níkivi kundoo miíndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo chi xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱nndi̱ natúʼunndi̱ xíʼinna xa̱ʼa̱ Jehová. Táki̱ʼva xa̱a̱ ni̱ka̱ʼi̱n tá xa̱ʼa̱, xi̱ya̱ʼandi̱ tá yu̱ta kán ku̱a̱ʼá yichi̱, ta xi̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin Jehová ta̱ saátu xi̱kandíxandi̱ra ña̱ kundaara ndi̱ʼi̱.

Va̱ʼaní ndákaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání ña̱ i̱yo: tá kúú kue̱ʼe̱ ta saátu ña̱ kivi kaʼní na̱ soldado ndi̱ʼi̱... Ndiʼi yichi̱ ña̱ xi̱ya̱ʼandi̱ yu̱ta kán kivi kuvindi̱. Iin ña̱ i̱yoní kúú ña̱ ya̱ʼandi̱ nu̱ú na̱ soldado federal chi xi̱kiʼinna kuenta xíʼin ndiʼi ña̱ʼa, kachikaví ña̱ ya̱ʼandi̱ chí nu̱ú ndíka̱a̱ ñuu Biafra. Iin ñuú ke̱ei̱ ñuu Asaba ta ni̱ya̱ʼi̱ nu̱ú tá yu̱ta yóʼo xíʼin iin canoa loʼo ta ni̱xa̱a̱i̱ nda̱a̱ ñuu Onitsha ta saáví ni̱xa̱ʼi̱n nda̱a̱ ñuu Enugu ña̱ va̱ʼa chindeétáʼi̱n xíʼin na̱ superintendente. Ta inkatu yichi̱ ni̱xa̱ʼi̱n chi̱ndeétáʼi̱n xíʼin na̱ anciano ña̱ ñuu Aba, nu̱ú va̱ása táxina tu̱u̱n luz tá ñuú. Ña̱ ñuu Port Harcourt, xi̱niñúʼu kamaní sandiʼindi̱ xíʼin oración chi na̱ soldado federal, xa̱a̱ yatin va̱xina chí sa̱ta ña̱ ñuu Biafra.

Ndiʼi ña̱ reunión ña̱ xi̱kuumiíndi̱ chi̱ndeétáʼanña xíʼin na̱ hermano kán ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínirana ta miíra kundaañaʼá, ta saátu táxira consejo ndaʼa̱na ña̱ va̱ʼa ndakú koo inina xíʼin ña̱ inkáchi kutáʼanna. Na̱ hermano ña̱ ñuu Nigeria ku̱ndeé-inina ni̱ya̱ʼana nu̱ú ndiʼi tu̱ndóʼo yóʼo. Ni̱na̱ʼa̱na ña̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa va̱ása kivi kasi nu̱úna ña̱ kúʼvi̱-inina kuni táʼanna ta saátu ña̱ vií kutáʼanna. Kúsi̱íní-inii̱ ña̱ va̱ʼa chi̱ndeétáʼi̱n xíʼinna tá ni̱ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo yóʼo.

Tá ku̱i̱ya̱ 1969 ta̱ hermano Milton Henschel ni̱xi̱yora presidente ña̱ Asamblea Internacional ña̱ xi̱naní “Paz en la Tierra” ta ña̱yóʼo ni̱xi̱yoña ti̱xin ña̱ Estadio ña̱ naní Yankees (Nueva York). Yi̱ʼi̱ xi̱kuu ta̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinra, ta ku̱a̱ʼání ña̱ sa̱kuaʼi̱ xíʼin ña̱ ke̱ʼéra. Va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan ña̱ experiencia yóʼo xíʼi̱n, chi tá ku̱i̱ya̱ 1970 ni̱xi̱yo inka Asamblea Internacional ña̱ xi̱naní “Hombres de Buena Voluntad” chí Lagos (Nigeria). Ña̱ va̱ʼa ni̱xi̱yo ña̱yóʼo tá ndi̱ʼi ña̱ guerra civil xi̱kuuña iin bendición Jehová. Na̱ yiví na̱ ni̱xa̱ʼa̱n ña̱ Asamblea yóʼo xi̱kuuna 121,128 ta ña̱yóʼo 17 nu̱ú tu̱ʼun ni̱xi̱yoña, ni ta̱ʼán koo iinña saá. Ta̱ hermano Knorr, ta̱ Henschel xíʼin inkaka na̱ ki̱xi xíʼin tú avión chí Estados Unidos ta saátu chí Inglaterra, xi̱nina ña̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví nda̱kuchi ña̱ asamblea yóʼo, táki̱ʼva ni̱xi̱yo ña̱ Pentecostés, 3,775 kúú na̱ nda̱kuchi kán. Túvii̱ ña̱ nda̱a̱ ni iin yichi̱ ta̱ʼán koo ku̱a̱ʼání chiñu nu̱úi̱, soo tá ni̱xi̱yo ña̱ asamblea yóʼo ku̱a̱ʼání chiñu xi̱kuumiíi̱. Ta na̱ publicador kamaní ndu̱ku̱a̱ʼána.

Ña̱ Asamblea Internacional ña̱ xi̱naní “Hombres de Buena Voluntad” nu̱ú nda̱taka 121,128 na̱ yiví na̱ káʼa̱n 17 nu̱ú tu̱ʼun, ta iinña xi̱kuu ña̱ tu̱ʼun ibo.

Ti̱xin ña̱ yáʼaka 30 ku̱i̱ya̱ ña̱ ni̱xi̱yoi̱ ña̱ ñuu Nigeria, sava yichi̱ xi̱kuui̱ superintendente viajante á superintendente ña̱ zona ña̱ ñuu África Occidental. Na̱ misionero xi̱kusi̱íní-inina xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nndi̱ tu̱ʼun va̱ʼa xíʼinna. Nu̱ú yi̱ʼi̱ iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ xi̱ka̱ʼi̱n xíʼinna ña̱ va̱ása íyo miína. Ña̱ chiñu yóʼo chi̱ndeétáʼanní xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inii̱ ña̱ xíniñúʼu kundi̱ʼi̱-iniyó xa̱ʼa̱ na̱ hermano ña̱ va̱ʼa chika̱a̱kana ndee̱ ña̱ kachíñuna nu̱ú Jehová, xíʼin ña̱ inkáchi kutáʼanna.

Tíxa̱ʼvi ña̱ chi̱ndeétáʼanní Jehová xíʼi̱nndi̱ va̱ʼa ni̱ya̱ʼandi̱ nu̱ú kue̱ʼe̱ xíʼin inkaka tu̱ndóʼo ña̱ ni̱xi̱yo tá xi̱ndika̱a̱ ña̱ guerra civil. Ndiʼi tiempo ki̱ʼindi̱ kuenta xa̱ʼa̱ ndiʼi bendición ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ndi̱. Ñá Oris ni̱ka̱ʼa̱nñá:

“Ku̱a̱ʼá yichi̱ ki̱ʼin kue̱ʼe̱ ña̱ naní malaria (paludismo) ndi̱ʼi̱. Iin yichi̱ ndeéní ki̱ʼin kue̱ʼe̱ yóʼo ta̱ Worth, si̱lóʼo kuvira tá ni̱xa̱a̱ra hospital ña̱ Lagos. Ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ sana kuvira, soo nda̱ʼavara. Tá nda̱koora ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin iin ta̱ enfermero ta̱ ndáañaʼá xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱, ta̱yóʼo naníra Nwambiwe. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ nu̱úra ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱kandi̱ra xa̱ʼa̱ Biblia. Ta̱yóʼo va̱ʼaní nda̱kiʼinra tu̱ʼun Ndióxi̱ ta ni̱xa̱a̱ra kúúra anciano ña̱ ñuu Aba. Saátu yi̱ʼi̱ chi̱ndeeétáʼi̱n xíʼin nda̱a̱ na̱ xi̱kuu musulmán ña̱ va̱ʼa xa̱a̱na ndasakáʼnuna Jehová. Soo ña̱ ku̱si̱íníka-inindi̱ xíʼin kúú ña̱ ni̱xi̱yondi̱ xíʼin na̱ ñuu Nigeria, sa̱kuaʼandi̱ tu̱ʼunna, costumbrena ta saátu xi̱kuʼvi̱ní-inindi̱ xi̱xinindi̱na”.

Va̱ʼaní chi̱ndeétáʼan ña̱yóʼo xíʼinndi̱: ña̱ va̱ʼa keʼékandi̱ chiñundi̱ inka ñuu, xi̱niñúʼu sakuaʼandi̱ kuʼvi̱-inindi̱ kunindi̱ na̱ hermano ni xa̱a̱ síín íyona.

INKA CHIÑU ÑA̱ NDA̱KIʼINNDI̱

Tá ku̱i̱ya̱ 1987, na̱samana chiñundi̱. Sa̱ndákoondi̱ ña̱ kachíñundi̱ Betel ña̱ ñuu Nigeria, ta ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ na̱túʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ isla caribeña ña̱ ñuu Santa Lucía. Xi̱kusi̱íníva-inindi̱ xíʼin chiñu kán, soo i̱xayo̱ʼvi̱ loʼoña xíʼinndi̱. Chi ña̱ ñuu África na̱ ta̱a xi̱tindaʼa̱na xíʼin ku̱a̱ʼání ná ñaʼá, ta ña̱ ñuu Santa Lucía na̱ yiví xi̱ndoo kuitína xíʼin táʼanna ta va̱ása níxi̱tindaʼa̱ va̱ʼana. Soo tu̱ʼun Ndióxi̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin sava na̱ ka̱ʼvindi̱ xíʼin ña̱ va̱ʼa na̱samana.

Xi̱kuni̱níi̱ ñá Oris xíʼin ndiʼi níma̱i̱ ti̱xin ña̱ 68 ku̱i̱ya̱ ña̱ ni̱xi̱yoi̱ xíʼinñá.

Tá ni̱ya̱ʼa ku̱i̱ya̱ ki̱xáʼa ku̱a̱ʼa̱n kúnaandi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, na̱ Cuerpo Gobernante ka̱nana ndi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ chí Brooklyn (Nueva York) tá ku̱i̱ya̱ 2005. Ta tá ku̱i̱ya̱ 2015 ni̱xi̱ʼi̱ ñá Oris, ta ni va̱ása kívi ka̱ʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ xóʼvi̱ní-inii̱. Ndiʼi ki̱vi̱ ndátaxii̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa̱ñá. Va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanñá xíʼi̱n ta xi̱kuni̱níñá yi̱ʼi̱. Saátu yi̱ʼi̱ xi̱kuni̱níi̱ñá xíʼin ndiʼi níma̱i̱ ti̱xin ña̱ 68 ku̱i̱ya̱ ña̱ ni̱xi̱yoi̱ xíʼinñá. Ku̱nda̱a̱-inindi̱ ña̱ va̱ʼa koo si̱índi̱ xíʼin táʼanndi̱, ta va̱ʼa koondi̱ ti̱xin ña̱ congregación xi̱niñúʼu ixato̱ʼó táʼanndi̱, ña̱ koo káʼnu-inindi̱ xíʼin ña̱ vitá koo inindi̱, chi ña̱yóʼo kúú ña̱ kúúmií espíritu Ndióxi̱.

Ña̱ va̱ʼa ya̱ʼandi̱ nu̱ú tu̱ndóʼo ta va̱ása ndakava-inindi̱ xi̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin Jehová ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanra xíʼinndi̱. Xi̱nindi̱ ndáa ki̱ʼva chi̱ndeéra ndi̱ʼi̱. Ta chí nu̱únínu ku̱a̱ʼáka ña̱ va̱ʼa va̱xi (Is. 60:17; 2 Cor. 13:11).

Chí ñuu Trinidad xíʼin Tobago, Jehová chi̱ndeétáʼanra xíʼin yivái̱ xíʼin inkaka na̱ hermano ña̱ va̱ʼa na̱túʼunnna xa̱ʼa̱ra. Tá kúú nu̱ú sava ña̱ informe káʼa̱nña ña̱ íyo 9,892 na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱. Ña̱ ñuu Aruba ku̱a̱ʼání na̱ hermano chi̱ndeétáʼanna xíʼin ña̱ congregación nu̱ú xi̱ndikai̱ ña̱ va̱ʼa kuaʼnukaña. Vitin nu̱ú ña̱ isla yóʼo íyo 14 congregación. Ta ña̱ ñuu Nigeria íyo 381,398 na̱ publicador. Ta chí isla ña̱ ñuu Santa Lucía xa̱a̱ 783 kúú na̱ káchíñu nu̱ú Jehová.

Vitin xa̱a̱ kúúmiíi̱ ya̱ʼaka 90 ku̱i̱ya̱. Salmo 92:14 káchiña na̱ íyo veʼe Jehová ni ná kuchéena kiviva kachíñuna nu̱úra. Kúsi̱íní-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ka̱chíñui̱ nu̱ú Jehová. Ndiʼi tu̱ʼun va̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n chi̱ndeétáʼanníña xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa kachíñui̱ nu̱úra xíʼin ndiʼi níma̱i̱, ta saátu kúʼvi̱ní-inira xínira yi̱ʼi̱ chi chi̱ndeétáʼanra xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa xa̱ʼnui̱ xíʼin tu̱ʼunra (Sal. 92:13).

^ párr. 5 Koto ña̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ ta̱ William Brown, ña̱ naní “Lo llamaban Brown el de la Biblia”, ña̱ ka̱na nu̱ú Anuario ña̱ 2014, página 100 xíʼin 101.

^ párr. 18 Koto revista ña̱ ¡Despertad! 22 tí junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1972, página 24 nda̱a̱ 26.