Ir al contenido

Ir al índice

ÑA̱ NÁTÚʼUN XA̱ʼA̱

Ku̱a̱ʼání ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼíi̱ nu̱úka ña̱ nda̱kanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱

Ku̱a̱ʼání ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼíi̱ nu̱úka ña̱ nda̱kanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱

XI̱KUNDA̱A̱-INII̱ ña̱ xíniñúʼu koi̱ precursor, soo xi̱ndakanixi̱níi̱ á ndixa liviní ña̱ kooyó precursor. Xi̱kutóoníi̱ chiñu ña̱ xi̱kuumiíi̱. Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ xi̱chindaʼá ña̱ kuxu na̱ yiví, kéeña chí ñuu Alemania ta xáa̱ña nda̱a̱ sava ñuu chí África, tá kúú Dar es-Salam, Elisabethville xíʼin Asmara. Ni va̱ása níndakanixi̱níi̱ ña̱ xa̱i̱ kachíñui̱ nu̱ú Jehová ndiʼi tiempo chí ñuu válí ña̱ íyo chí África.

Tá ku̱ndaa̱-inii̱ ña̱ kivi koi̱ precursor, ki̱xáʼíi̱ kéʼíi̱ chiñu yóʼo, ta ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa nda̱kiʼi̱n ña̱ ni kǒo níndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ (Efe. 3:20). Soo sana ndákanixi̱níndó nda̱saa ki̱xáʼíi̱ kéʼíi̱ ña̱yóʼo. Ná natúʼi̱n xíʼinndó.

Ka̱kui̱ tá ku̱i̱ya̱ 1939 ña̱ ñuu Berlín (Alemania), tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa loʼo yo̱o̱ ña̱ ki̱xáʼa ña̱ Segunda Guerra Mundial. Tá xa̱a̱ kúni̱ ndiʼiña tá ku̱i̱ya̱ 1945, ku̱a̱ʼání bomba ni̱ko̱yo chí ñuu Berlín. Sava bomba yóʼo ni̱ko̱yoña chí calle nu̱ú íyondi̱, soo na̱ veʼi̱ xíʼin yi̱ʼi̱ xi̱nundi̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ iin nu̱ú va̱ʼa ka̱kundi̱. Tándi̱ʼi, ña̱ va̱ʼa kǒo ña̱ kundoʼokandi̱ ku̱a̱ʼa̱nndi̱ koondi̱ chí ñuu Erfurt, nu̱ú ka̱ku siʼíi̱.

Yi̱ʼi̱ xíʼin ku̱ʼvai̱ xíʼin na̱ yivái̱ íyondi̱ ña̱ ñuu Alemania (yatin ña̱ ku̱i̱ya̱ 1950).

Siʼíi̱ ku̱a̱ʼání nu̱ú ni̱xi̱kañá na̱ndukúñá ña̱ nda̱a̱. Ku̱a̱ʼání ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ filosofía ka̱ʼviñá, ta ni̱xi̱kañá ku̱a̱ʼá veʼe-ñu̱ʼu ta ni va̱ása níkutóoñá ña̱ sánáʼa̱na. Tá ku̱i̱ya̱ 1948, u̱vi̱ ná testigo Jehová ni̱xa̱ʼa̱nná veʼendi̱. Siʼíi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunñáná ku̱a̱ʼání ña̱ʼa. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo hora ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼin ku̱ʼvai̱ xíʼin yi̱ʼi̱: “Nda̱ni̱ʼíi̱ mií ña̱ nda̱a̱”. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ki̱xáʼandi̱ xáʼa̱nndi̱ reunión ña̱ ñuu Erfurt.

Tá ku̱i̱ya̱ 1950, tuku nda̱ndikóndi̱ chí ñuu Berlín, ta xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ ña̱ congregación Berlín-Kreuzberg. Ta saátu tá ku̱a̱ʼa̱nndi̱ koondi̱ chí inka táʼví ña̱ ñuu kán xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ ña̱ congregación Berlín-Tempelhof. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo nda̱kuchi siʼíi̱, soo yi̱ʼi̱ xi̱xika-inii̱ xa̱ʼa̱ sava ña̱ʼa. ¿Nda̱chun?

KU̱CHIÑUI̱ NI̱YA̱ʼI̱ NU̱Ú ÑA̱ XI̱YI̱ʼVÍI̱ XÍʼIN ÑA̱ XI̱XIKA-INII̱

Loʼoní xi̱chika̱i̱ ndee̱ ña̱ kachíñui̱ nu̱ú Jehová chi xi̱yi̱ʼvíi̱ ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví. Ni xi̱xa̱ʼi̱n veʼe tá veʼe, u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ ni loʼo va̱ása níxi̱ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Soo na̱sama ndiʼi ña̱yóʼo tá xi̱kitáʼi̱n xíʼin na̱ hermano na̱ ndakúní íyo ini xíʼin Jehová. Ku̱a̱ʼánína ni̱xi̱yona campo ña̱ concentración na̱ nazi á veʼeka̱a ña̱ ñuu Alemania oriental. Inkatuna xi̱xa̱ʼa̱nna xi̱ndakiʼinna publicación nda̱a̱ Alemania oriental. Nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin ña̱ ke̱ʼé na̱yóʼo. Nda̱kanixi̱níi̱, ña̱ na̱yóʼo ta̱xina miína xa̱ʼa̱ Jehová ta saátu na̱ hermano, ta yi̱ʼi̱ xíniñúʼu kuití sandákoi̱ ña̱ yi̱ʼvíi̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví.

Ni̱ya̱ʼa ña̱ yíʼvii̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví tá ni̱xa̱ʼi̱n iin campaña ña̱ predicación tá ku̱i̱ya̱ 1955. Nu̱ú iin carta ta̱ hermano Nathan Knorr ña̱ ta̱vána nu̱ú tutu Informador, * ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ iin campaña káʼnuní koo ña̱yóʼo nu̱ú ndiʼika ña̱ kéʼé na̱ ñuu Ndióxi̱. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ndiʼina “xíniñúʼu kusi̱íní-iniyó chi va̱ʼaní kachíñuyó ña̱ yo̱o̱ yóʼo nu̱ú ndiʼikaña”, tasaá ni̱xi̱yoña. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo nda̱taxi xíʼin miíi̱ ndaʼa̱ Jehová ta nda̱kuchii̱ tá ku̱i̱ya̱ 1956 saátu yivái̱ xíʼin ku̱ʼvai̱. Ta saátu ni̱ya̱ʼi̱ nu̱ú inkaka ña̱ i̱xayo̱ʼvi̱ xíʼi̱n.

Nda̱a̱ tá ya̱chi̱ xi̱kunda̱a̱-inii̱ ña̱ xíniñúʼu koi̱ precursor, soo saátu xi̱ndakanixi̱níi̱ ña̱ xíniñúʼu kundatui̱ loʼo. Ña̱ nu̱ú nda̱ka̱xii̱n keʼíi̱ kúú ña̱ kaʼvii̱ chí ñuu Berlín ña̱ va̱ʼa sakuaʼi̱ satái̱ ña̱ʼa ta xi̱kói̱ña inka país. Tándi̱ʼi, nda̱kanixi̱níi̱ ña̱ xíniñúʼu keʼíi̱ ña̱ chiñu yóʼo ña̱ va̱ʼa sakuaʼa va̱ʼakai̱. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 1961 ta̱xina iin chiñu ndaʼíi̱ chí ñuu Hamburgo iin ñuu ña̱ ndíka̱a̱ chí Alemania iin ñuu nu̱ú kíxaa̱ ku̱a̱ʼání barco. Tá ndeéka ki̱xáʼíi̱ káchíñui̱, nda̱kanixi̱níi̱ ña̱ xíniñúʼu kundatukai̱ saá koi̱ precursor. ¿Ndáaña keʼíi̱?

Táxiníi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ ta̱xira na̱ hermano na̱ va̱ʼaní-ini ña̱ chi̱ndeétáʼanna xíʼi̱n, ña̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ ndáyáʼviníka keʼíi̱ kúú ña̱ ndasakáʼnui̱ra. Sava na̱ migoi̱ ki̱xáʼana kúúna precursor ta va̱ʼaní yichi̱ chi̱núuna nu̱úi̱. Ta saátu ta̱ hermano Erich Mundt, iin ta̱ ni̱xi̱yo ti̱xin campo ña̱ concentración, chi̱ndeétáʼanra xíʼi̱n ña̱ kandíxakai̱ Jehová. Ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ti̱xin campo ña̱ concentración ni̱xi̱yo sava na̱ hermano na̱ xi̱ndakanixi̱ní ña̱ kǒo xíniñúʼuna na̱ chindeétáʼan xíʼinna, soo tá ni̱ya̱ʼa loʼo nda̱kava-inina. Soo na̱ ka̱ndíxa Jehová chi̱ka̱a̱na ndee̱ ña̱ nda̱kú koo inina xíʼinra ta chi̱ndeétáʼannína xíʼin na̱ congregación.

Tá ki̱xáʼíi̱ kúi̱ precursor (1963).

Saátu ta̱ hermano Martin Poetzinger, ta̱ ni̱xa̱a̱ ku̱u Cuerpo Gobernante, ndiʼi tiempo xi̱chika̱a̱ra ndee̱ xíʼin na̱ hermano tá xi̱ka̱ʼa̱nra: “Iin ña̱ ndáyáʼviní kúúmiíyó kúú ña̱ ndakú íyo iniyó”. Tándi̱ʼi nda̱kanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ tu̱ʼun yóʼo, sa̱ndákooi̱ chiñui̱ ta ki̱xáʼíi̱ kúi̱ precursor tá junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1963. Iin ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ nda̱ka̱xin keʼíi̱ ña̱yóʼo. Tá ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ yo̱o̱ tá kúma̱ní kixáʼíi̱ ndukúi̱ iin chiñu ña̱ kachíñui̱, ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ koi̱ precursor especial. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo ku̱i̱ya̱, ka̱nana yi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n clase 44 ña̱ Escuela ña̱ Galaad. Jehová ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ta̱xira ndaʼíi̱ ña̱ ni kǒo níndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱.

SA̱KUAʼI̱ IIN ÑA̱ NDÁYÁʼVINÍ TI̱XIN ESCUELA ÑA̱ GALAAD

Iin ña̱ ndáyáʼviní sa̱kuaʼi̱ xíʼin ta̱ hermano Nathan Knorr xíʼin ta̱ Lyman Swingle kúú ña̱ va̱ása ndi̱ku̱n ndakava-iniyó ta ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása kuchiñuyó xíʼin chiñu ña̱ táxina ndaʼa̱yó. Chi̱ka̱a̱nína ndee̱ xíʼinndi̱ ña̱ va̱ása ndakava-inindi̱ ni íyo tu̱ndóʼo nu̱úndi̱. Ta̱ hermano Knorr ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱: “¿Ndáaña kundi̱ʼi̱ka-inindó xa̱ʼa̱? ¿Ña̱ yaku̱a̱, ña̱ íyo kití á ña̱ kǒo xu̱ʼún? ¿Á ña̱ kotondó yitu̱n, yita xíʼin ña̱ si̱í íyo ini na̱ yiví? Sakuaʼandó kuʼvi̱-inindó kunindó na̱ yiví”. Iin ki̱vi̱ ta̱ hermano Swingle ni̱ka̱ʼa̱nndosóra xa̱ʼa̱ nda̱chun sava na̱ hermano kamaní ndákava-inina, ta ku̱ndeé-inira ña̱ va̱ása kuakura. Sa̱ndákoora ña̱ káʼa̱nra ña̱ va̱ʼa kutáxi̱n-inira. Ña̱yóʼo nda̱a̱ níma̱i̱ ni̱xa̱a̱ña ta chi̱ka̱a̱-inii̱ ña̱ va̱ása sandákavai̱-ini ta̱ Jesús xíʼin na̱ hermano na̱ nda̱kúní íyo ini xíʼin Ndióxi̱ (Mat. 25:40).

Yi̱ʼi̱, ta̱ Claude xíʼin ta̱ Heinrich, tá xi̱kuundi̱ misionero ña̱ ñuu Lubumbashi (República del Congo, 1967).

Tá xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinndi̱ ndáa ñuu ku̱ʼu̱nndi̱, u̱ni̱ na̱ ñúʼu Betel ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna savandi̱ ndáa míí ku̱ʼu̱nndi̱. Va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ hermano na̱ ndítáʼan xíʼi̱n, nda̱a̱ tá ni̱ka̱ʼi̱n ña̱ ku̱ʼi̱n República del Congo. Tasaá iin ku̱táxi̱n ta ni̱ka̱ʼa̱nna: “Ña̱ ñuu Congo, mií Jehová ná ku̱ʼu̱n xíʼún”. Tá tiempo saá xi̱ka̱ʼa̱nnína xa̱ʼa̱ ña̱ ñuu Congo ña̱ ndeéní íyo ku̱a̱chi xíʼin ña̱ xáʼní-táʼanna ta saátu na̱ yiví na̱ cháʼvi inkana ña̱ kaʼnína. Soo nda̱kaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ sa̱kuaʼi̱ Galaad. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ sa̱ndíʼindi̱ ka̱ʼvindi̱ tá septiembre ña̱ ku̱i̱ya̱ 1967, ku̱a̱ʼa̱nndi̱ ña̱ ñuu Kinsasa, yi̱ʼi̱ xíʼin ta̱ Heinrich Dehnbostel xíʼin ta̱ Claude Lindsay.

IIN NU̱Ú VA̱ʼANÍ SA̱KUAʼANDI̱ KOONDI̱ MISIONERO

Tá ni̱xa̱a̱ndi̱ ña̱ ñuu Kinsasa, sakuaʼandi̱ ña̱ tu̱ʼun francés ki̱ʼva u̱ni̱ yo̱o̱. Tasaá ku̱a̱ʼa̱nndi̱ chí ñuu Lubumbashi (ña̱ xi̱naní Elisabethville), yatin ña̱ frontera ña̱ ñuu Zambia chí sur ña̱ Congo. Saá ku̱a̱ʼa̱nndi̱ koondi̱ iin veʼe na̱ misonero ña̱ íyo chí centro ña̱ ñuu kán.

Xa̱ʼa̱ ña̱ ta̱ʼán natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ íyo ña̱ ñuu Lubumbashi, ni̱kusi̱íní-inindi̱ ña̱ ndi̱ʼi̱ kúú na̱ nu̱ú natúʼun xíʼinna. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo, ku̱a̱ʼání kúú na̱ ki̱xáʼandi̱ káʼvindi̱ xíʼin. Ta saátu na̱túʼunndi̱ xíʼin nda̱a̱ na̱ káchíñu nu̱ú na̱ gobierno xíʼin na̱ policía. Ku̱a̱ʼánína i̱xato̱ʼóna tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼin chiñu ña̱ kéʼéndi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ ndiʼi na̱ yiví kán káʼa̱nna ña̱ tu̱ʼun suajili, ta̱ Claude Lindsay xíʼin yi̱ʼi̱ sa̱kuaʼandi̱ ka̱ʼa̱nndi̱ tu̱ʼunna. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo chi̱ndaʼána ndi̱ʼi̱ congregación nu̱ú káʼa̱nna ña̱ tu̱ʼun suajili.

Ni xi̱kusi̱íní-inindi̱ xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kéʼéndi̱, ni̱ya̱ʼandi̱ nu̱ú sava tu̱ndóʼo. Ku̱a̱ʼání yichi̱ xi̱xiniñúʼu kundeé-inindi̱ nu̱ú na̱ soldado na̱ xíʼi na̱ níʼi pistola á nu̱ú na̱ policía, chi xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá xa̱ʼa̱ndi̱. Iin yichi̱ tá nda̱kutáʼanndi̱ ña̱ íyondi̱ reunión ti̱xin veʼe na̱ misionero ni̱xa̱a̱ na̱ policía ti̱inna ndi̱ʼi̱ ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna nu̱ú na̱ chíñu, ta chi̱ndoona ndi̱ʼi̱ nu̱ú ñuʼú, nda̱a̱ tá ka̱a u̱xu̱ ñuú sa̱ñána ndi̱ʼi̱.

Tá ku̱i̱ya̱ 1969, ta̱xina chiñu ndaʼíi̱ ña̱ koi̱ superintendente. Saá kúú ña̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ndáa ki̱ʼva íyo yosó chí ñuu África ta saátu xi̱xikai̱ nu̱ú íyoní nda̱ʼyi̱ xíʼin yu̱ku̱. Iin ñuu loʼo, iin tí nduxú xi̱kisi̱rí xíʼin se̱ʼe válírí ti̱xin cama nu̱ú xi̱kisi̱i̱. Nda̱a̱ ni iin ki̱vi̱ va̱ása nandósói̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼérí ña̱ ndeéní xi̱ndaʼyi̱rí tá kúma̱níka tu̱vi. Saátu kúsi̱íní-inii̱ tá ndákaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱yoi̱ xíʼin na̱ hermano ña̱ nda̱saándi̱ nu̱ú xíxi̱ ñuʼu̱ ta xi̱natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ sánáʼa̱ Biblia.

Iin ña̱ i̱xayo̱ʼvi̱níka xíʼinndi̱ kúú ña̱ kitáʼanndi̱ xíʼin na̱ Kitawala. * Sava na̱yóʼo nda̱a̱ ni̱xa̱a̱na nda̱kuchina ta xi̱kuumiína sava chiñu ti̱xin congregación. Ku̱a̱ʼání na̱yóʼo va̱ása níkuchiñuna sandáʼvina na̱ hermano na̱ nda̱kú íyo ini xíʼin Ndióxi̱ (Jud. 12). Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, Jehová nda̱sayéʼera ña̱ congregación ña̱ va̱ʼa kuaʼnukaña.

Tá ku̱i̱ya̱ 1971, ta̱xina chiñu ndaʼíi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n Betel ña̱ Kinsasa. Kán xi̱kuumiíi̱ ku̱a̱ʼání chiñu, tá kúú ña̱ xi̱kiʼi̱n kuenta xíʼin correo, nu̱ú ndúkúna tutu, xíʼin ña̱ Departamento ña̱ servicio. Betel sa̱kuaʼi̱ keʼíi̱ ku̱a̱ʼání chiñu ña̱ va̱ʼa kuaʼnuka chiñu Ndióxi̱ nu̱ú kúma̱ní sava ña̱ʼa. Sava yichi̱ correo ña̱ xi̱chindaʼándi̱ ku̱a̱ʼání yo̱o̱ saáví xi̱xa̱a̱ña nu̱ú na̱ congregación. Ña̱ correo yóʼo xi̱xa̱ʼa̱nña xíʼin tú aeroplano ta saátu xíʼin tú barco válí, soo túyóʼo sava va̱ása kívi ya̱ʼanú nu̱ú ti̱kui̱í ku̱a̱ʼá semana chi tíinnú nu̱ú yu̱ku̱ ña̱ jacinto ña̱ íyo nu̱úrá. Soo xi̱keʼévandi̱ ña̱ chiñu yóʼo ni ni̱xi̱yo ña̱ yo̱ʼvi̱ nu̱úndi̱.

Nda̱kanda̱ní-inii̱ tá xi̱nii̱ ndáa ki̱ʼva kéʼé na̱ hermano asamblea ni kǒo ku̱a̱ʼá xu̱ʼún kúúmiína. Xi̱keʼéna plataforma sa̱tá yuku̱ válí nu̱ú ñúʼu tí termita, ta xi̱xiniñúʼuna yu̱ku̱ ña̱ náʼnuní ña̱ va̱ʼa ndakasina xa̱ʼa̱ veʼe, ta saátu xi̱chitivinaña ña̱ keʼéna tayi̱ nu̱ú koona. Ta xi̱xiniñúʼuna tú bambú ña̱ koonú tú si̱ʼi̱n veʼe, ta saátu xíʼin tú ndo̱o̱ válí tú junco xi̱ndakasina xi̱ní veʼe ta saátu xi̱xiniñúʼuna túyóʼo ña̱ keʼéna mesa. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo clavo kúúmiína xi̱xiniñúʼuna ndaku̱a sa̱tá tú yitu̱n ña̱ katúnna ña̱ʼa. Nda̱kanda̱ní-inii̱ xíʼin ndiʼi ña̱ ke̱ʼé na̱ hermano yóʼo chi xíni̱nína. Ku̱suchíní-inii̱ xa̱ʼa̱na tá na̱sama chiñui̱ ta ku̱a̱ʼi̱n inka ñuu.

KA̱CHÍÑUI̱ ÑA̱ ÑUU KENIA

Tá ku̱i̱ya̱ 1974, ku̱a̱ʼi̱n chí Betel ña̱ Nairobi (Kenia). Ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání chiñu kán, chi Betel kúú ña̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin ña̱ predicación ti̱xin u̱xu̱ país ña̱ íyo yatin kán, sava ña̱yóʼo kúú nu̱ú va̱ása táxika na̱ chíñu ña̱ natúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ndiʼi tiempo xi̱chindaʼána yi̱ʼi̱ ña̱ ku̱ʼi̱n kotoi̱ país yóʼo, tá kúú ña̱ Etiopía. Nu̱ú sáxo̱ʼvi̱nína na̱ hermano. Ku̱a̱ʼána chi̱ka̱a̱nana veʼeka̱a ta savana nda̱a̱ xa̱ʼnínana. Soo nda̱kúní ni̱xi̱yo inina ta va̱ʼaní xi̱kitáʼanna xíʼin Jehová ta saátu xi̱chindeétáʼanna xíʼin táʼanna.

Tá ku̱i̱ya̱ 1980, ni̱kusi̱íní-inii̱, saáchi ti̱ndaʼíi̱ xíʼin ñá Gail Matheson ñá ñuu Canadá. Inkáchi ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ Escuela ña̱ Galaad ta xíʼin carta xi̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin táʼanndi̱. Ñá Gail xi̱kuuñá misionera ña̱ ñuu Bolivia. Tá ni̱ya̱ʼa 12 ku̱i̱ya̱, tuku nda̱kutáʼanndi̱ ña̱ ñuu Nueva York, ta tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ti̱ndaʼa̱ndi̱ ña̱ ñuu Kenia. Táxiníi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ ñá Gail xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kúní íyo iniñá xíʼin Jehová ta kúsi̱í-iniñá xíʼin ña̱ʼa ña̱ kúúmiíñá. Va̱ʼaní chíndeétáʼanñá xíʼi̱n.

Tá ku̱i̱ya̱ 1986, tuku ki̱xáʼíi̱ kúi̱ superintendente ta saátu ni̱xi̱yoi̱ Comité ña̱ Betel. Ñá Gail xíʼin yi̱ʼi̱ xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱xitondi̱ congregación ña̱ íyo ku̱a̱ʼání país ña̱ xi̱kiʼin ña̱ Betel Kenia kuenta xíʼin.

Táxii̱ iin discurso ti̱xin asamblea ña̱ ñuu Asmara (1992).

Va̱ʼaní ndákaʼíi̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé na̱ hermano ña̱ va̱ʼa koo ña̱ asamblea tá ku̱i̱ya̱ 1992 ña̱ ñuu Asmara (Eritrea), tá ta̱ʼán kasi na̱ chíñu nu̱úndi̱ ña̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Soo iinlá kuitíva kúú veʼe nu̱ú nda̱ni̱ʼíndi̱ ña̱ koo asamblea, ta ni va̱ása va̱ʼa náʼa̱ña ta kininí káa chí iniña. Tá mií ki̱vi̱ ña̱ koo ña̱ asamblea, nda̱kanda̱ní-inii̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ ke̱ʼé na̱ hermano ña̱ liviní nda̱sana iniña nu̱ú va̱ʼa ndasakáʼnundi̱ Jehová. Ku̱a̱ʼání na̱ hermano níʼina ti̱ko̱to̱ ña̱ liviní ña̱ nda̱kasina nu̱ú kininí káa. Ni̱kusi̱íní-inindi̱ ña̱ ni̱xi̱yondi̱ ña̱ asamblea yóʼo, ta ndiʼindi̱ xi̱kuundi̱ 1,279.

Tá xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ xi̱xitondi̱ ña̱ congregación, xa̱a̱ síín síín íyo veʼe nu̱ú xi̱kindoondi̱ ta ni̱xi̱yo sava ña̱ i̱xayo̱ʼvi̱ xíʼinndi̱. Sava xi̱kindoondi̱ iin veʼe ña̱ va̱ʼa náʼa̱ ña̱ íyo yatin yuʼú tá mar, inkatu yichi̱ xi̱kindoondi̱ iin veʼe ña̱ ndáʼvi náʼa̱ ta baño ki̱ʼva cien metro xi̱kindooña. Soo ña̱ ndákaʼánkandi̱ xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ndiʼi ki̱vi̱ xi̱keendi̱ xíʼin na̱ precursor xíʼin na̱ publicador ña̱ natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Soo tá nda̱kiʼinndi̱ inka chiñu, xi̱niñúʼu sandákoondi̱ ku̱a̱ʼání na̱ migondi̱ na̱ kúʼvi̱ní-inindi̱ xínindi̱.

KU̱A̱ʼÁNÍ ÑA̱ VA̱ʼA NDA̱KIʼINNDI̱ CHÍ ÑUU ETIOPÍA

Tá ki̱xáʼa ku̱i̱ya̱ 1987 nda̱a̱ 1992, sava país ña̱ kiʼin Betel ña̱ Kenia kuenta xíʼin, ta̱xi tuku na̱ chíñu ña̱ ná natúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ku̱va̱ʼa Betel xíʼin oficina ña̱ ñuu kán. Tá ku̱i̱ya̱ 1993 ta̱xina chiñu ndaʼa̱ndi̱ ña̱ ku̱ʼu̱nndi̱ kachíñundi̱ ña̱ oficina ña̱ Adís Abeba (Etiopía). Ña̱ país yóʼo, chiñu yóʼo iin ña̱ se̱ʼé xi̱kuuña ku̱a̱ʼání tiempo, ta vitin ndiʼina kúnda̱a̱-ini xa̱ʼa̱ña.

Tá xi̱kuundi̱ superintendente ña̱ distrito ni̱xi̱kandi̱ sava ñuu válí chí Etiopía (1996).

Jehová ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa táxira ndaʼa̱ na̱ ñuu Etiopía. Ku̱a̱ʼání na̱ hermano ki̱xáʼana kúúna precursor. Nda̱a̱ tá ki̱xáʼa ña̱ ku̱i̱ya̱ 2012 ku̱a̱ʼání na̱ publicador kúúna precursor regular ku̱i̱ya̱ tá ku̱i̱ya̱. Saátu ña̱ escuela teocrática va̱ʼaní sánáʼa̱ñana, ta ku̱va̱ʼa yáʼaka 120 salón nu̱ú ndátakana. Ta tá ku̱i̱ya̱ 2004, na̱ familia Betel ku̱a̱ʼa̱nna koona inka veʼe ña̱ xa̱á, ta saátu íyo iin salón nu̱ú xíyo asamblea.

Ndiʼi ku̱i̱ya̱, ñá Gail xíʼin yi̱ʼi̱ va̱ʼaní xi̱kitáʼanndi̱ xíʼin na̱ hermano na̱ ñuu Etiopía ta va̱ʼaní ni̱xi̱yo inina xíʼinndi̱. Saá chi̱ndaʼána ndi̱ʼi̱ chí Betel ña̱ Europa central xa̱ʼa̱ ña̱ ndeé ndóʼondi̱. Kán va̱ʼaní ndáana ndi̱ʼi̱, ta saátu ndákaʼánníndi̱ xa̱ʼa̱ na̱ hermano ña̱ ñuu Etiopía.

JEHÓVA VA̱ʼANÍ SA̱KUAʼNURA CHIÑU

Xi̱nindi̱ ndáa ki̱ʼva sa̱kuaʼnu Jehová chiñura (1 Cor. 3:6, 9). Tá kúú, tá na̱túʼi̱n ña̱ nu̱ú yichi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin na̱ káchíñu xíʼin ña̱ mina na̱ ñuu Ruanda na̱ ki̱xaa̱ chi cinturón de cobre del Congo, ta nda̱a̱ ni iin na̱ publicador kǒo íyo ña̱ ñuu Ruanda tá tiempo saá, soo vitin xa̱a̱ yáʼa 30,000 kúú na̱ hermano. Tá ku̱i̱ya̱ 1967 ña̱ República del Congo xi̱kuumiíña ki̱ʼva 6,000 na̱ publicador, ta vitin xa̱a̱ yáʼa 230,000 kúúna, tá ku̱i̱ya̱ 2018 ni̱xa̱ʼa̱n ki̱ʼva 1,000,000 na̱ yiví ña̱ conmemoración. Ndiʼi país ña̱ xi̱kiʼin Betel ña̱ Kenia kuenta xíʼin, xa̱ʼnuña ta íyo yáʼaka 100,000 na̱ publicador.

Xa̱a̱ yáʼa 50 ku̱i̱ya̱, Jehová xi̱niñúʼura sava na̱ hermano ña̱ chi̱ndeétáʼanna xíʼi̱n ña̱ va̱ʼa ndaka̱xin kachíñui̱ nu̱úra ku̱a̱ʼá tiempo. Ni sava yichi̱ íxayo̱ʼvi̱ña xíʼi̱n ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼin na̱ yiví, soo sa̱kuaʼi̱ ña̱ xíniñúʼu kandíxai̱ Jehová xíʼin ndinuʼu-inii̱. Ndiʼi ña̱ sa̱kuaʼi̱ ña̱ ñuu África chíndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ kúee koo inii̱, ta kusi̱í-inii̱ xíʼin ña̱ʼa ña̱ kúúmiíi̱. Ñá Gail xíʼin yi̱ʼi̱ ndákanda̱ní-inindi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ kéʼé na̱ hermano ña̱ va̱ʼaní-inina ta kándíxanína Jehová ni yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo. Táxiníi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní-inira xíʼi̱n. Ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ta̱xira ndaʼíi̱, ña̱ ni kǒo níndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ (Sal. 37:4).

^ párr. 11 Tándi̱ʼi nda̱kunaníña Ña̱ Nátúʼunyó xa̱ʼa Reino. Ta vitin naníña Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión.

^ párr. 23 Ña̱ tu̱ʼun Kitawala va̱xiña ti̱xin ña̱ tu̱ʼun suajili ña̱ kúni̱ kachi “kaʼndana chiñu á kuisochíñuna xíʼin inkana”. Ña̱ xi̱kuni̱ na̱ político yóʼo keʼéna kúú ña̱ sa̱ña̱na nu̱ú na̱ ñuu Bélgica. Na̱ grupo Kitawala xi̱ndakiʼinna ta xi̱kaʼvina tutu ña̱ xíniñúʼu na̱ testigo Jehová ta saátu xi̱taxinaña ndaʼa̱ inka na̱ yiví, soo xi̱nasamana ña̱ káʼa̱n Biblia ña̱ va̱ʼa kitáʼanña xíʼin ña̱ ndákanixi̱nína, costumbrena, xíʼin ña̱ kini ña̱ kéʼéna.