Ir al contenido

Ir al índice

“Reinoi̱ su̱ví ña̱ ñuyǐví yóʼo kúúña”

“Reinoi̱ su̱ví ña̱ ñuyǐví yóʼo kúúña”

“Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱xii̱ ñuyǐví yóʼo, ña̱ ka̱ʼi̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱” (JUAN 18:37).

YAA: 15, 74

1, 2. a) ¿Ndáaña ndákanixi̱ní ku̱a̱ʼání na̱ yiví tiempo vitin? b) ¿Ndáa pregunta ndakuiinyó nu̱ú ña̱ kaʼviyó yóʼo?

IIN ñá hermana ñá íyo chí sur ña̱ Europa káchiñá: “Nda̱a̱ tá loʼovíi̱ xi̱xinii̱ ña̱ íyoní ku̱a̱chi. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kǒo níkandíxai̱ na̱ xáʼndachíñu ñuu nu̱ú íyoi̱ ta síínva xi̱ndakanixi̱níi̱. Nda̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ xi̱kui̱ novia iin ta̱ xáʼní na̱ yiví á ta̱ terrorista”. Iin ta̱ hermano ta̱ íyo chí sur ña̱ África tá kúma̱níka kuura testigo Jehová xi̱ndakanixi̱níra ña̱ va̱ʼava kanitáʼan na̱ yiví. Káchira: “Xi̱ndakanixi̱níi̱ ña̱ ndáyáʼvika na̱ ñui̱ nu̱ú inka na̱ yiví ta nda̱a̱ ni̱ki̱ʼvii̱ xíʼin na̱ político. Kán sa̱náʼa̱na ndi̱ʼi̱ ña̱ kaʼníndi̱ na̱ sáa̱-inindi̱ xínindi̱ ni kúúna na̱ ñuu miíndi̱”. Ta iin ñá hermana ñá íyo chí Europa central káchiñá: “Kǒo níxikunii̱ kunii̱ na̱ yiví na̱ inka ñuu á na̱ inka religión”.

2 Ña̱ káʼa̱n na̱yóʼo náʼa̱ña ndáaña ndákanixi̱ní ku̱a̱ʼání na̱ yiví: ku̱a̱ʼánína kǒo kúni̱na kaʼndachíñu na̱ chíñu nu̱úna ta ña̱ partido político ndátaʼvíña ku̱a̱ʼání na̱ yiví, ta ku̱a̱ʼání ñuu na̱ yiví kǒo kúni̱na xínina na̱ ke̱e inka ñuu. Táki̱ʼva ni̱ka̱ʼyi̱ nu̱ú Biblia, tiempo vitin koo na̱ yiví na̱ kǒo kandíxa táʼan (2 Tim. 3:1, 3). ¿Ndáaña va̱ʼa keʼéyó ña̱ kǒo ndakanixi̱níyó táki̱ʼva ndákanixi̱ní na̱ yiví ñuyǐví yóʼo? Kivi sakuaʼayó xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús tá ni̱xi̱yora nu̱ú ñuʼú yóʼo, saáchi ñuu nu̱ú ni̱xi̱yora na̱ yiví xi̱kanitáʼanna xíʼin na̱ político. Nu̱ú ña̱ kaʼviyó yóʼo ndakuiinyó u̱ni̱ pregunta: ¿Nda̱chun kǒo níki̱ʼvi ta̱ Jesús xíʼin na̱ político? ¿Nda̱saa ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ása va̱ʼa ki̱ʼviyó xíʼin na̱ político? Ta ¿nda̱saa sa̱náʼa̱ra miíyó ña̱ va̱ása va̱ʼa kanitáʼanyó xíʼin na̱ yiví?

NI XI̱NDATAʼVÍ TÁʼAN NA̱ YIVÍ SOO ¿NDÁAÑA KE̱ʼÉ TA̱ JESÚS?

3, 4. a) ¿Ndáaña xi̱kuni̱ na̱ judío tá tiempo ta̱ Jesús? b) ¿Ndáaña xi̱kuni̱ na̱ discípulo keʼé ta̱ Jesús?

3 Ku̱a̱ʼání na̱ judío na̱ ni̱xi̱yo tá tiempo ta̱ Jesús kǒo níxikuni̱na kaʼndachíñu na̱ ñuu Roma nu̱úna. Ni̱xi̱yo iin grupo na̱ xi̱naní celote, na̱yóʼo xi̱kuni̱na kaʼndachíñuna nu̱ú miína. Ku̱a̱ʼání na̱yóʼo xi̱ndiku̱nna ta̱ Judas ta̱ ñuu Galilea tá siglo nu̱ú, ta̱yóʼo xi̱kuu iin ta̱ xi̱ka̱ʼa̱n ña̱ kúúra ta̱ mesías ta xi̱ka̱ʼa̱nra ña̱ vatá ta sa̱ndáʼvira ku̱a̱ʼání na̱ yiví. Iin ta̱ judío ta̱ xi̱kaʼvi xíʼin ña̱ historia ta̱ xi̱naní Josefo ni̱ka̱ʼa̱nra: “ta̱ ta̱a yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví ña̱ ná kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Roma chi va̱ása níxikuni̱ra ña̱ chaʼvina impuesto nu̱úna”. Na̱ ñuu Roma xa̱ʼnína ta̱ Judas (Hech. 5:37). Sava na̱ xi̱kuu celote ki̱xaʼána kánitáʼanna xíʼin inkana ña̱ va̱ʼa koo ña̱ kúni̱ miína.

4 Ndiʼi na̱ judío xi̱kuni̱nína ña̱ ná kixa̱a̱ ta̱ Mesías, chi xi̱ndakanixi̱nína ña̱ xa̱a̱ ta̱ Mesías koora iin ta̱ chíñu ta̱ chindeé táʼan xíʼinna ña̱ kitana ti̱xin na̱ ñuu Roma, ta ndikóna koona tá ni̱xi̱yona tá ya̱chi̱ (Luc. 2:38; 3:15). Ku̱a̱ʼánína xi̱ndakanixi̱nína mií ñuu Israel kúú nu̱ú kaʼndachíñu ta̱ Mesías. Tasaá ku̱a̱ʼání na̱ judío na̱ ku̱a̱ʼa̱n inka ñuu va̱ʼa ndikóna ñuuna. Nda̱a̱ ta̱ Juan ta̱ sándakuchi na̱ yiví iin yichi̱ ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra ta̱ Jesús: “¿Á yóʼó kúú ta̱ va̱xi, á xíniñúʼu kundatundi̱ inkavara?” (Mat. 11:2, 3). Sana ta̱yóʼo xi̱kuni̱ra kunda̱a̱-inira á ta̱yóʼo kúú ta̱ kaʼndachíñu nu̱ú na̱ judío ta ndatavárana nu̱ú ku̱a̱chi. Tá nda̱taku ta̱ Jesús, u̱vi̱ na̱ discípulo nda̱ni̱ʼínara chí yichi̱ ña̱ Emaús ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ kǒo níkeʼé ta̱ Mesías ndiʼi ña̱ xi̱kuni̱na keʼéra (kaʼvi Lucas 24:21). * Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo na̱ apóstol ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ Jesús: “Táta ¿á xa̱a̱ kixaʼún kaʼndachíñún nu̱ú na̱ ñuu Israel tiempo vitin?” (Hech. 1:6).

5. a) ¿Nda̱chun xi̱kuni̱ na̱ ñuu Galilea ña̱ koo ta̱ Jesús rey? b) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna?

5 Xa̱ʼa ña̱ xi̱ndakanixi̱ní na̱kán, na̱ ñuu Galilea xi̱kuni̱na ña̱ kuu ta̱ Jesús rey. Xi̱ndakanixi̱nína ña̱ va̱ʼaníva kaʼndachíñura chi: va̱ʼaní xi̱ka̱ʼa̱nra, sa̱ndaʼára na̱ xi̱kuumií kue̱ʼe̱ ta ta̱xira ña̱ kuxu na̱ xíʼi̱ so̱ko. Tá sa̱ndíʼira ta̱xira ña̱ xi̱xi u̱ʼu̱n mil na̱ yiví, na̱kunda̱a̱-inira ña̱ “xa̱a̱ ku̱nu̱mí kixina ndasanara rey, saá ke̱e tukura ku̱a̱ʼa̱nra chí yuku̱, mitúʼun miíra” (Juan 6:10-15). Inka ki̱vi̱, tá íyora chí mar ña̱ Galilea, sana xa̱a̱ na̱ndósó-inina xa̱ʼa ña̱kán. Tasaá ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví ña̱ ki̱xira ñuʼú yóʼo ña̱ sanáʼa̱rana xa̱ʼa Ndióxi̱ su̱ví ña̱ taxira ña̱ʼa ndaʼa̱na. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kachíñundó xa̱ʼa ña̱ taxi kutakundó ndiʼi tiempo su̱ví xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ ndíʼi-xa̱ʼa” (Juan 6:25-27).

6. ¿Nda̱saa ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ kǒo kúni̱ra ki̱ʼvira xíʼin na̱ político nu̱ú ñuʼú yóʼo? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa).

6 Tá kúma̱ní loʼo tiempo ña̱ kuvi ta̱ Jesús xi̱nira ña̱ sava na̱ ndíku̱nña̱ʼa ndátuna ña̱ kaʼndachíñura ñuu Jerusalén. Ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-ini na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa parábola ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ mina. Ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ íyora táki̱ʼva íyo iin ta̱a ta̱ ka̱ku u̱vi̱ ñuu ta xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra ku̱a̱ʼání tiempo (Luc. 19:11-13, 15). Inka yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ chíñu ñuu Roma ña̱ kǒo kíʼvira xíʼin na̱ político. Ta̱ Poncio Pilato iin ta̱ chíñu kúú ta̱yóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Jesús: “¿Á yóʼó kúú ta̱ kúú rey na̱ judío?” (Juan 18:33). Tá xi̱xaʼndachíñu ta̱ Pilato xi̱ndi̱ʼi̱ní-inira xa̱ʼa ña̱ kǒo ixato̱ʼó na̱ yiví miíra ta kuni̱na kanitáʼanna xíʼinra. Ña̱kán xi̱yi̱ʼvíra ña̱ keʼé ta̱ Jesús ña̱yóʼo. Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Reinoi̱ su̱ví ña̱ ñuyǐví yóʼo kúúña” (Juan 18:36). Ta̱ Jesús va̱ása níki̱ʼvira xíʼin na̱ político chi chí ndivíva kaʼndachíñura. Ni̱ka̱ʼa̱ntura xíʼin ta̱ Pilato ña̱ ki̱xira ‘ña̱ ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱ʼ (kaʼvi Juan 18:37). *

¿Á ndíʼi̱ka-iniyó xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo á xa̱ʼa Reino Ndióxi̱? (Koto párrafo 7).

7. ¿Nda̱chun íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó sava yichi̱ ña̱ kǒo ndakanixi̱níyó táki̱ʼva ndákanixi̱ní sava na̱ yiví?

7 Xi̱xini̱ va̱ʼava ta̱ Jesús ndáa chiñu keʼéra. Saátu miíyó tá xíni̱ va̱ʼayó ndáa chiñu kúni̱yó keʼéyó va̱ása kundiku̱nyó sa̱tá ni iin na̱ político ni va̱ása kandíxayó ña̱ káʼa̱n na̱yóʼo. Sava yo̱ʼvi̱va ña̱yóʼo. Iin ta̱ superintendente ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Na̱ yiví na̱ xáʼa̱nndi̱ nátúʼunndi̱ xíʼin ku̱a̱ʼání ña̱ ndákanixi̱nína. Ndákanixi̱nína ña̱ va̱ʼaníka ñuu na̱yóʼo nu̱úka inka ñuu ta ndákanixi̱nína ña̱ va̱ʼaníka kundoona tá ná koona contra na̱ gobierno. Soo na̱ hermano síínva ndákanixi̱nína iin kítáʼan ndiʼina ta chíka̱a̱na ndée ña̱ xáʼa̱nna sánáʼa̱na na̱ yiví xa̱ʼa Reino Ndióxi̱. Kándíxana ña̱ iinlá Ndióxi̱ kúú ta̱ sandiʼi-xa̱ʼa ndiʼi tu̱ndóʼo ña̱ íyo tiempo vitin”.

NI XI̱TAʼVÍ TÁʼAN NA̱ YIVÍ XA̱ʼA ÑA̱ POLÍTICA SOO ¿NDÁAÑA KE̱ʼÉ TA̱ JESÚS?

8. ¿Ndáa tu̱ndóʼo xi̱ndoʼo na̱ judío tá siglo nu̱ú?

8 Tá íyo ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo na̱ yiví kíʼvikana xíʼin na̱ político. Tiempo ta̱ Jesús, na̱ yiví xi̱kanitáʼanna xa̱ʼa ña̱ chaʼvina impuesto. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱sa̱a̱ní ta̱ Judas ta̱ ñuu Galilea chi na̱ ñuu Roma ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ná keʼéna iin censo ña̱ va̱ʼa chaʼvi ndiʼi na̱ yiví ña̱yóʼo. Na̱ ñuu na̱ xi̱xaʼndachíñu na̱ ñuu Roma nu̱ú ta nda̱a̱ sava na̱ xi̱ndiku̱n ta̱ Jesús xi̱chaʼvina ku̱a̱ʼání impuesto, xi̱chaʼvina xa̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína, xa̱ʼa ñuʼúna ta saátu xa̱ʼa veʼe ña̱ xi̱kuumiína. Ta na̱ xi̱ndakiʼin ña̱ impuesto ku̱a̱ʼáka xu̱ʼún xi̱kiʼinna ndaʼa̱ na̱ yiví, xa̱ʼa ña̱yóʼo yo̱ʼvi̱ní ni̱xi̱yoña nu̱ú ndiʼina. Sava yichi̱ na̱ xi̱ndakiʼin impuesto xi̱chaʼvina inka na̱ chíñu ña̱ va̱ʼa ndakiʼinna inka chiñu tasaá koo ku̱a̱ʼáka xu̱ʼúnna. Ta̱ Zaqueo xi̱kuu iin ta̱ xi̱ndakiʼin xu̱ʼún ña̱ impuesto chí ñuu Jericó ta ndu̱ku̱i̱kára xa̱ʼa ña̱ ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xi̱tavára ndaʼa̱ na̱ yiví (Luc. 19:2, 8). Soo su̱ví iinlá ta̱yóʼo níxikeʼé saá.

9, 10. a) ¿Ndáaña ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun na̱ sáa̱-ini xíni ta̱ Jesús miíra chi xi̱kuni̱na ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ político? b) ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ nda̱kuiin ta̱ Jesús? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa).

9 Na̱ sáa̱-ini xíni ta̱ Jesús xi̱kuni̱na ná ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ político xíʼin xa̱ʼa ña̱ impuesto. Ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnara á va̱ʼa chaʼvi ndiʼi na̱ yiví impuesto ña̱ ndúkú na̱ ñuu Roma (kaʼvi Mateo 22:16, 17). * Na̱ judío va̱ása níxikutóona chaʼvina impuesto chi saá náʼa̱na ña̱ táxina xáʼndachíñu na̱ ñuu Roma nu̱úna. Ña̱ xi̱kuni̱ “na̱ xi̱ndiku̱n ta̱ Herodes” kúú ña̱yóʼo: tá ná ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱ va̱ása va̱ʼa chaʼvina impuesto, kivi ka̱ʼa̱nna ña̱ kúni̱ra kanitáʼanra xíʼin na̱ ñuu Roma, soo tá ná ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼava chaʼvina impuesto sana na̱ ndíku̱n-ñaʼá kivi sandákoona ña̱ kundiku̱nnara.

10 Xa̱ʼa ña̱ kǒo níxikuni̱ra ki̱ʼvira xíʼin ni iin na̱yóʼo, va̱ʼaní xi̱niñúʼura ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Ni̱ka̱ʼa̱nra: “Chaʼvindó ña̱ʼa ta̱ César ndaʼa̱ra, soo ña̱ʼa Ndióxi̱ chaʼvindóña ndaʼa̱ra” (Mat. 22:21). Xi̱xini̱va ta̱ Jesús ña̱ kuíʼnaní ni̱xi̱yo na̱ xi̱ndakiʼin xu̱ʼún ña̱ impuesto. Soo ña̱ xi̱ndayáʼvika nu̱úra kúú ña̱: Reino Ndióxi̱ chi ña̱yóʼo kúú ña̱ sandiʼi-xa̱ʼa ndiʼi tu̱ndóʼo ña̱ ndóʼo na̱ yiví. Saá chi̱núura iin yichi̱ va̱ʼaní nu̱ú ndiʼiyó. Va̱ása xíniñúʼu kundiku̱nyó sa̱tá ni iin na̱ político ni ña̱ va̱ʼaní kúú ña̱ kéʼéna túviyó. Nu̱úka ña̱ ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa na̱ político na̱ kǒo kéʼé ña̱ va̱ʼa á ña̱ ka̱ʼa̱nyó contrana, ña̱ xíniñúʼu kundi̱ʼi̱ka–iniyó xa̱ʼa kúú Reino Ndióxi̱ (Mat. 6:33).

11. ¿Ndáaña va̱ʼa keʼéyó ña̱ va̱ʼa nasamayó ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa tu̱ndóʼo ña̱ íyo vitin?

11 Ku̱a̱ʼání na̱ testigo Jehová xa̱a̱ ku̱chiñuna sa̱ndákoona ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa ña̱ política. Iin ñá hermana ñá ñuu Gran Bretaña káchiñá: “Tá sa̱ndíʼi̱ ka̱ʼvii̱ Sociología ña̱ universidad, ku̱a̱ʼáníkaña ki̱xaʼíi̱ ndákanixi̱níi̱. Xi̱kuni̱i̱ chindeéi̱ na̱ yiví color ndáa saáchi ni̱xo̱ʼvi̱níva ndiʼindi̱ xa̱ʼa color ku̱ñundi̱. Ndiʼi tiempo xi̱kanitáʼi̱n xíʼin na̱ yiví ta xi̱kuchiñui̱ xíʼinna soo va̱ása va̱ʼa níxikunii̱. Kǒo níxikunda̱a̱-inii̱ ña̱ níma̱va na̱ yiví káku ña̱ kúndasí táʼanna ta xíniñúʼu chindeéyóna ña̱ kitaña níma̱na. Soo tá ki̱xaʼíi̱ káʼvii̱ Biblia ku̱nda̱a̱-inii̱ ña̱ siʼna níma̱ miíi̱ xíniñúʼu tavái̱ ña̱yóʼo. Ta iin ñá hermana color yaa kúú ñá chi̱ndeé yi̱ʼi̱ ña̱ ke̱ʼíi̱ ña̱yóʼo. Vitin kúi̱ precursora iin congregación ña̱ seña. Ta kúnda̱a̱-inii̱ ña̱ xíniñúʼu sanáʼi̱ ndiʼi na̱ yiví”.

“TAXIVA̱ʼA ESPADAÚN”

12. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulo va̱ása va̱ʼa keʼéna?

12 Tá tiempo ta̱ Jesús, na̱ veʼe-ñu̱ʼu iin xi̱táʼanna xíʼin na̱ político. Libro ña̱ naní La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús káʼa̱nña “na̱ judío xi̱taʼví-táʼanna religión nu̱ú xi̱ndatakana”, ta ni̱xi̱yona táki̱ʼva íyo “na̱ partido político na̱ íyo tiempo vitin”. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulo ña̱yóʼo: “Koto va̱ʼandó ta kǒo keʼéndó ña̱ kéʼé na̱ fariseo xíʼin ta̱ Herodes” (Mar. 8:15). Tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Herodes, sana ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ ndíku̱n sa̱tá ta̱yóʼo. Inka grupo, na̱ fariseo, xi̱kuni̱na ná koo na̱ judío contra na̱ gobierno. Evangelio ña̱ Mateo káchiña, ni̱ka̱ʼa̱ntu ta̱ Jesús xa̱ʼa na̱ saduceo. Na̱yóʼo xi̱kuni̱na kaʼndachíñu na̱ ñuu Roma nu̱úna chi ku̱a̱ʼání na̱yóʼo xi̱kuumiína chiñu ti̱xin ña̱ política. Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulo ña̱ ná kǒo keʼéna ña̱ kéʼé na̱yóʼo á ña̱ sánáʼa̱ ndiʼi na̱yóʼo (Mat. 16:6, 12). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulo ña̱yóʼo tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ xi̱kuni̱ na̱ ñuu Galilea ndasanara rey.

13, 14. a) ¿Ndáaña kúu tá kíʼvi na̱ religión xíʼin ña̱ política? b) ¿Nda̱chun va̱ása va̱ʼa ndakanixi̱níyó tá íyo ku̱a̱chi va̱ʼava kanitáʼanyó? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa).

13 Tá kíʼvi na̱ religión xíʼin na̱ político kánaní ku̱a̱chi. Ta̱ Jesús sa̱náʼa̱ra na̱ discípulo ña̱ va̱ása ki̱ʼvina xíʼin na̱yóʼo. Xa̱ʼa ña̱yóʼo na̱ su̱tu̱ xíʼin na̱ fariseo xi̱kuni̱na kaʼnína ta̱ Jesús. Xi̱ndakanixi̱nína ña̱ kivi kindaara chiñu ndaʼa̱na. Xi̱ka̱ʼa̱nna: “Tá ná taxiyó ña̱ keʼéra ña̱yóʼo ndiʼina kandíxañaʼá ta na̱ ñuu Roma kixina ta sandiʼi-xa̱ʼana chiñu ña̱ kúúmiíyó xíʼin ñuuyó” (Juan 11:48). Xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱ su̱tu̱ káʼnu Caifás chi̱ka̱a̱ra xi̱ní ndiʼina ña̱ ná kaʼnína ta̱ Jesús (Juan 11:49-53; 18:14).

14 Ta̱ Caifás chi̱ndaʼára na̱ soldado ña̱ tiinna ta̱ Jesús tá ñu̱ú. Ta̱ Jesús xi̱xini̱vara ña̱ keʼéna ña̱yóʼo. Ña̱kán tá ñu̱ú tá xi̱xira xíʼin na̱ discípulo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ ná ndukúna espada ku̱ʼu̱n xíʼinna. U̱vi̱ loʼovaña kuniñúʼura ña̱ sanáʼa̱ra na̱yóʼo (Luc. 22:36-38). Mií ñu̱ú saá, ta̱ Pedro ni̱sa̱a̱níra xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼéna xíʼin ta̱ Jesús ña̱kán ta̱vára espadara ta sa̱tíkue̱ʼe̱ra iin ta̱ ni̱xa̱ʼa̱n ti̱in ta̱ Jesús (Juan 18:10). Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro: “Taxiva̱ʼa espadaún chi ndiʼi na̱ xíniñúʼu espada xíʼin espada kuvina” (Mat. 26:52, 53). Iin kítáʼan ña̱yóʼo xíʼin oración ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tá kúma̱níka tiinnara: kǒo xíniñúʼu koona táki̱ʼva íyo na̱ ñuyǐví (kaʼvi Juan 17:16). * Xíniñúʼu taxina ña̱ mií Ndióxi̱ ná ndasavií tu̱ndóʼo.

15, 16. a) ¿Nda̱saa chíndeé Biblia miíyó ña̱ kǒo kanitáʼanyó? b) ¿Nda̱chun síín íyo ña̱ kéʼéyó nu̱ú Jehová?

15 Na̱ hermano na̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa nu̱ú párrafo nu̱ú sa̱kuaʼana keʼéna táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ta na̱sa̱mana chi kúni̱na koona táki̱ʼva íyo miíra. Ñá hermana ñá íyo chí sur ña̱ Europa káchiñá: “Kúnda̱a̱-inii̱ kǒo ña̱ va̱ʼa táxi ña̱ kanitáʼanyó. Na̱ kánitáʼan sava xíʼi̱na ta inkana ni kǒo kúsi̱í-inina. Ña̱ sa̱kuaʼi̱ nu̱ú Biblia ña̱ iinlá Jehová kúú ta̱ kivi sandiʼi-xa̱ʼa ndiʼi tu̱ndóʼo ta taxira ña̱ va̱ʼaní kundooyó sákusi̱íníña-inii̱. Xa̱a̱ íyo o̱ko̱ u̱ʼu̱n ku̱i̱ya̱ sánáʼi̱ ña̱yóʼo na̱ yiví”. Ta̱ hermano ta̱ íyo chí sur ña̱ África va̱ása kánitáʼankara va̱ʼaka xíniñúʼura espada ña̱ espíritu, ña̱yóʼo kúú tu̱ʼun Ndióxi̱ (Efes. 6:17). Vitin káʼa̱nra tu̱ʼun va̱ʼa xíʼin ndiʼi na̱ yiví ni inka ñuu ke̱ena. Ñá hermana ñá íyo chí Europa central, tá ndu̱uñá testigo Jehová ti̱ndaʼa̱ñá xíʼin iin ta̱ hermano ta̱ ke̱e inka ñuu ña̱ xi̱sa̱a̱-iniñá xi̱xiniñá.

16 Va̱ʼaníva tá násamayó ña̱ ndákanixi̱níyó. Biblia káʼa̱nña na̱ ñuyǐví yóʼo íyona táki̱ʼva íyo iin mar tá kǒo íyo táxin (Is. 17:12; 57:20, 21; Rev. 13:1). Na̱ yiví táʼví-táʼanna xa̱ʼa ña̱ política ta kánitáʼanna xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ kǒo ndáyáʼvi. Soo miíyó na̱ káʼvi tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ʼaníva ndóoyó ta inkáchi kítáʼan ndiʼiyó. Kúsi̱íníva-ini Jehová tá xítora ña̱ va̱ʼa kítáʼan ndiʼiyó ta va̱ása ndíku̱nyó ña̱ kéʼé na̱ ñuyǐví yóʼo (kaʼvi Sofonías 3:17). *

17. a) ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kutáʼan ndiʼiyó? b) ¿Ndáaña sakuaʼayó nu̱ú inka artículo?

17 Nu̱ú artículo yóʼo, sa̱kuaʼayó xa̱ʼa u̱ni̱ ña̱ va̱ʼa keʼéyó tasaá va̱ʼa kutáʼan ndiʼiyó. Ña̱ nu̱ú, xíniñúʼu kandíxayó Reino Ndióxi̱ kúú ña̱ sandiʼi-xa̱ʼa ndiʼi tu̱ndóʼo. Ña̱ u̱vi̱ va̱ása ki̱ʼviyó xíʼin ña̱ política. Ta ña̱ u̱ni̱ kǒo xíniñúʼu kanitáʼanyó. Soo sava yichi̱ tá kǒo kíʼinyó kuenta ta kúndasí táʼanyó ña̱yóʼo kivi taʼvíña miíyó. Nu̱ú inka artículo sakuaʼayó xa̱ʼa ndáaña keʼéyó ña̱ kǒo kundasí táʼanyó táki̱ʼva kǒo níkundasí táʼan na̱ hermano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú.

^ párr. 4 Lucas 24:21: “Soo ndi̱ʼi̱ ndátundi̱ ña̱ sáka̱ku ta̱yóʼo na̱ ñuu Israel, ta ni̱ya̱ʼa ndiʼi ña̱yóʼo ta xa̱a̱ íyo u̱ni̱ ki̱vi̱ ni̱xi̱ʼi̱ra”.

^ párr. 6 Juan 18:37: “Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pilato xíʼinra: ‘¿Á yóʼó kúú rey?ʼ. Ta nda̱kuiin ta̱ Jesús: ‘Miívaún káʼa̱n ña̱ kúi̱ rey. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ka̱kuvai̱ ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱xii̱ ñuyǐví yóʼo, ña̱ ka̱ʼi̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱. Ndiʼi na̱ ndíku̱n yi̱ʼi̱ xíniso̱ʼona ña̱ káʼi̱nʼ”.

^ párr. 9 Mateo 22:16, 17: “Ta chi̱ndaʼána na̱ ndíku̱n sa̱tána ku̱a̱ʼa̱n xíʼin na̱ ndíku̱n sa̱tá ta̱ Herodes, ta na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: ‘Maestro, xíni̱ndi̱ nina ña̱ nda̱a̱ káʼún ta sánáʼún yichi̱ Ndióxi̱ xíʼin ña̱ nda̱a̱. Ta va̱ʼa ndiʼi na̱ yiví nu̱ún. Chi va̱ása xítondaúnna nda̱saa náʼa̱na. Kúni̱ndi̱ ná ka̱ʼún xíʼinndi̱: ¿Ndáaña káchi yóʼó? ¿Á va̱ʼa chaʼvindi̱ ndaʼa̱ ta̱ César á va̱ása va̱ʼa?ʼ”.

^ párr. 14 Juan 17:16: “Su̱ví na̱ ñuyǐví kúúna, táki̱ʼva íyo yi̱ʼi̱ su̱ví ta̱ ñuyǐví kúi̱”.

^ párr. 16 Sofonías 3:17: “Jehová Ndióxi̱ miíún íyora xíʼún. Xíʼin ndéera sáka̱kura yóʼó. Kusi̱íní-inira xíʼún. Kuʼvi̱níka-inira kunira yóʼó, ta kusi̱íní-inira xa̱ʼa ña̱ ndásakáʼnúnra”.