TÁ TIEMPO xi̱naʼá na̱ ñuu Israel xi̱taxina xu̱ʼún ña̱ va̱ʼa kuniñúʼuna ña̱yóʼo ti̱xin tabernáculo á ti̱xin templo. Soo tá tiempo ña̱ ni̱xi̱yo ta̱ Jesús, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xi̱chaʼvi na̱ judío xa̱ʼa̱, ta xi̱ ixayo̱ʼvi̱ní ña̱yóʼo xíʼinna.

Ndiʼi na̱ judío xi̱niñúʼu chaʼvina u̱vi̱ xu̱ʼún ña̱ dracma (medio siglo) ña̱ va̱ʼa kuniñúʼuna xu̱ʼún yóʼo xíʼin tabernáculo, ta tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo saá xi̱niñúʼuna xu̱ʼún yóʼo xíʼin templo. Tá siglo nu̱ú xi̱niñúʼuna xu̱ʼún yóʼo ña̱ va̱ʼa kundaana templo ña̱ i̱xava̱ʼa ta̱ Herodes, ta saátu ña̱ va̱ʼa satána ña̱ʼa ña̱ xi̱taxina ti̱xin templo yóʼo. Sava na̱ judío ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ Pedro ndáaña ndákanixi̱ní ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ xu̱ʼún ña̱ xi̱taxina, ta ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼava taxinaña. Ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin tá Pedro ndáaña xi̱niñúʼu keʼéra ña̱ va̱ʼa taxira xu̱ʼún yóʼo (Mat. 17:24-27).

Tá tiempo saá na̱ ñuu Ndióxi̱ xi̱taxituna ña̱ diezmo, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ xi̱taxina 10% ña̱ʼa ña̱ xi̱chiʼina á xu̱ʼún ña̱ xi̱kiʼinna tá xi̱kachíñuna (Lev. 27:30-32; Núm. 18:26-28). Na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ judío xi̱ ixandúxana xíʼin na̱ yiví ña̱ ná taxina ña̱ diezmo á 10% ña̱ʼa ña̱ xi̱chiʼina, tá kúú menta, eneldo xíʼin comino. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼava taxina ña̱ diezmo, soo ña̱ va̱ása níxi̱kutóora kúú ki̱ʼva ña̱ xi̱keʼé na̱ escriba xíʼin na̱ fariseo tá xi̱ndukúna xu̱ʼún yóʼo (Mat. 23:23).

Na̱ ñuu Roma kúú na̱ xi̱xaʼndachíñu nu̱ú na̱ judío, ña̱kán xi̱xiniñúʼu taxituna xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱yóʼo. Tá kúú na̱ xi̱kuumií ñuʼú xi̱xiniñúʼu chaʼvina xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, xíʼin xu̱ʼún á xíʼin ña̱ʼa ña̱ xi̱kana nu̱úña. Na̱yóʼo xi̱taxina 20 á 25% ña̱ʼa ña̱ xi̱kana nu̱ú ñuʼúna. Ta saátu iin tá iin na̱ judío xi̱xiniñúʼu chaʼvina xa̱ʼa̱ miína. Ta na̱ fariseo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna ta̱ Jesús á va̱ʼa taxina xu̱ʼún yóʼo, ta xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ni̱na̱ʼa̱ra ndáaña xi̱niñúʼu keʼéna, ka̱chira: “Taxindó ndaʼa̱ ta̱ César ña̱ʼa ña̱ kúú kuentara, ta taxindó ndaʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ʼa ña̱ kúú kuenta Ndióxi̱” (Mat. 22:15-22).

Ta saátu xi̱kiʼinna xu̱ʼún xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ xi̱kee inka ñuu á xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱chindaʼána inka ñuu. Ta xu̱ʼún yóʼo xi̱ndakayánaña chí nu̱ú xi̱kixaa̱ tú barco, nu̱ú ni̱xi̱yo puente, chí yéʼé ñuu á nu̱ú ya̱ʼvi.

Xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼin na̱ yiví ña̱ taxina xu̱ʼún yóʼo ndaʼa̱ na̱ ñuu Roma, saáchi ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xi̱dukúna. Iin ta̱ xi̱natúʼun xa̱ʼa̱ na̱ ñuu Roma ta̱ naní Tácito, ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ tá ni̱xi̱yo ta̱ Jesús nu̱ú ñuʼú yóʼo saá kúú ña̱ xi̱xaʼndachíñu ta̱ Tiberio, ta na̱ yiví na̱ ni̱xi̱yo ñuu Siria xíʼin ñuu Judea, xi̱xoʼvi̱nína xa̱ʼa̱ xu̱ʼún ña̱ xi̱xiniñúʼu taxina, ña̱kán xi̱xakundáʼvina nu̱ú na̱ chíñu yóʼo ña̱ loʼo xu̱ʼún ná kiʼinna ndaʼa̱na.

Ni̱xo̱ʼvi̱níka na̱ judío xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ xi̱kiʼinna xu̱ʼún ndaʼa̱na. Saáchi na̱ xi̱kuni̱ kuumií chiñu yóʼo xi̱xiniñúʼu chaʼvina ku̱a̱ʼá xu̱ʼún xa̱ʼa̱ña ta tá xa̱a̱ xi̱kuumiína chiñu yóʼo, ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xi̱tavána xíʼin chiñu yóʼo. Ta saátu xi̱ndukúna na̱ yiví na̱ xi̱kachíñu nu̱úna ña̱ va̱ʼa ndakayana xu̱ʼún yóʼo, ta na̱ xi̱kachíñu yóʼo xi̱kiʼinna ku̱a̱ʼá xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱ yiví. Iin ta̱ xi̱keʼé ña̱ chiñu yóʼo xi̱kuu ta̱ Zaqueo ta ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼá na̱ xi̱kachíñu nu̱úra, na̱ xi̱ndakaya xu̱ʼún ndaʼa̱ na̱ yiví (Luc. 19:1, 2). Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo na̱ yiví xi̱kundasína xi̱xinina na̱ xi̱ndakaya xu̱ʼún yóʼo, ta xi̱saa̱-inina xi̱xininana.