Ir al contenido

Ir al índice

¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

Xa̱a̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Biblia, soo ¿ndáa inka ña̱ náʼa̱ ña̱ ndixa xi̱kuu na̱ ñuu Israel esclavo chí ñuu Egipto?

Ña̱ Biblia káʼa̱nña, ña̱ tá nda̱kiʼin na̱ ñuu Madián ta̱ José ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna chí Egipto, ta̱ Jacob xíʼin na̱ veʼera na̱ xi̱ndoo chí Canaán, nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna chí Egipto. Ni̱xa̱a̱na xi̱kundoona chí Gosén, iin ñuu ña̱ ndíka̱a̱ chí nu̱ú ndáta̱ʼví tá yu̱ta Nilo (Gén. 47:1, 6). Ta na̱ ñuu Israel ku̱a̱ʼání ni̱xa̱a̱na ku̱una, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱xi̱yoní ndee̱na. Ña̱kán, na̱ ñuu Egipto ni̱yi̱ʼvína xi̱nina na̱ ñuu Israel, ta i̱xandúxana xíʼinna ña̱ koona esclavo nu̱úna (Éx. 1:7-14).

Sava na̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ Biblia, xáku̱ndaana ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa̱ na̱ ñuu Israel ta káchina ña̱ kúúña iin cuento. Soo, íyo ña̱ náʼa̱ ña̱ ndixa ni̱xi̱yo na̱ semita * esclavo chí ñuu Egipto.

Tá kúú, na̱ arqueólogo nda̱ni̱ʼína sava lugar nu̱ú xi̱ndoona chí norte ña̱ Egipto. Iin ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ Biblia ta̱ naní John Bimson, káʼa̱nra ña̱ chí ñuu kán nda̱ni̱ʼína yáʼaka 20 lugar nu̱ú ni̱xi̱yo na̱ semita. Iin ta̱ xi̱kaʼvi xa̱ʼa̱ na̱ ñuu Egipto ta̱ naní James Hoffmeier káchira: “Tá ku̱i̱ya̱ 1800 nda̱a̱ 1540 tá tiempo xi̱naʼá, na̱ semita na̱ ni̱xi̱yo chí Asia occidental xi̱kutóona ku̱ʼu̱nna koona chí ñuu Egipto”. Ta káʼa̱nkara: “Ña̱ tiempo yóʼo inkáchi kítáʼanña xíʼin ña̱ káʼa̱n Génesis xa̱ʼa̱, tá káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta̱ Abrahán, ta Isaac ta saátu xa̱ʼa̱ ta̱ Jacob tá ni̱xa̱ʼa̱nna chí ñuu Egipto ña̱ ndukúna ña̱ kuxuna, ti̱kui̱í xíʼin ña̱ kaxí kití sa̱na̱na”.

Chí sur ña̱ Egipto nda̱ni̱ʼíkana ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Iin papiro ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ Imperio Medio (yatin ña̱ ku̱i̱ya̱ 2000 nda̱a̱ 1600 tá tiempo xi̱naʼá) nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ na̱ esclavo na̱ xi̱kachíñu iin veʼe ña̱ ni̱xi̱yo chí ñuu kán. Ta yáʼaka 40 ki̱vi̱ na̱ semita va̱xi nu̱úña. Na̱yóʼo xi̱kuu na̱ xi̱keʼé comida, na̱ xi̱kiku xíʼin na̱ xi̱keʼé inkaka chiñu nu̱úna. Ta̱ Hoffmeier káchira: “Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kachíñu ki̱ʼva 40 na̱ semita ini iin veʼe ña̱ ni̱xi̱yo chí Tebaida [chí sur ña̱ Egipto], sana ku̱a̱ʼáníkava na̱ semita ni̱xi̱yo iníísaá ña̱ ñuu Egipto, tá kúú chí nu̱ú ndáta̱ʼví tá yu̱ta Nilo”.

Ta̱ arqueólogo David Rohl ka̱ʼyíra, ña̱ sava ki̱vi̱ na̱ esclavo ña̱ va̱xi nu̱ú lista kán “táki̱ʼva íyo ña̱ ta̱vána nu̱ú Biblia saá íyoña”. Tá kúú, nu̱ú ña̱ papiro kán va̱xi ki̱vi̱ ña̱ íyo táki̱ʼva íyo ki̱vi̱ ta̱ Isacar, ta̱ Aser xíʼin ñá Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Ta̱ Rohl ni̱ka̱ʼa̱nkara: “Ña̱yóʼo káxiní náʼa̱ña, ña̱ ndixa ni̱xi̱yo na̱ ñuu Israel esclavo chí Egipto”.

Ta̱ doctor Bimson káʼa̱nra ña̱yóʼo: “Ña̱ káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ na̱ esclavo na̱ ni̱xi̱yo chí Egipto xíʼin tiempo ña̱ ni̱sa̱ñána, ndixa ni̱xi̱yoña chi nda̱a̱ ña̱ historia káʼa̱n xa̱ʼa̱ña”.

^ párr. 4 Na̱ semita xi̱kuuna na̱ veʼe ta̱ Sem, iin se̱ʼe ta̱ Noé. Ta sanatu na̱ veʼe ta̱ Sem xi̱kuu na̱ elamita, na̱ asirio, na̱ caldeo, na̱ hebreo, na̱ sirio xíʼin ku̱a̱ʼá tribu na̱ árabe.