Ir al contenido

Ir al índice

ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 13

Kuniñúʼundó ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó se̱ʼendó xa̱ʼa̱ra

Kuniñúʼundó ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó se̱ʼendó xa̱ʼa̱ra

“¿Ndáana i̱xava̱ʼa ña̱ʼa yóʼo?” (IS. 40:26).

YAA 11 Ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ndásakáʼnuñara

ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱ a

1. ¿Ndáaña kúni̱ ndiʼi na̱ hermano na̱ íyo se̱ʼe?

 NDÓʼÓ na̱ íyo se̱ʼe, kúnda̱a̱va-inindi̱ ña̱ kúni̱ndó chindeétáʼanndó xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ xa̱a̱na kuxini̱ va̱ʼana Jehová ta kuʼvi̱-inina kuninara. Soo xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo kívi kuniyó Jehová, ¿ndáaña kivi keʼéndó ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanndó xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ kandíxana ña̱ ndixava íyo Jehová ta kuyatinna nu̱úra? (Sant. 4:8).

2. ¿Nda̱saa kivi sanáʼa̱ na̱ íyo se̱ʼe na̱ va̱lí se̱ʼena xa̱ʼa̱ Jehová xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra?

2 Iin ña̱ kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ va̱ʼa kuyatin na̱ va̱lí se̱ʼena nu̱ú Jehová kúú ña̱ inkáchi kaʼvina Biblia xíʼinna (2 Tim. 3:14-17). Biblia káʼa̱nña xíʼinyó ndáa inka ña̱ʼa kúú ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼin na̱ va̱lí ña̱ va̱ʼa sakúaʼana xa̱ʼa̱ Jehová. Nu̱ú libro ña̱ Proverbios káʼa̱nña xa̱ʼa̱ iin ta̱a ña̱ káʼa̱nra xíʼin se̱ʼera ña̱ ná kotora ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií Jehová ta xíʼin ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová kivi kotora ña̱yóʼo (Prov. 3:19-21). Vitin sakúaʼayó ndáa ki̱ʼva kuniñúʼu na̱ íyo se̱ʼe ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱na na̱ va̱lí se̱ʼena xa̱ʼa̱ra xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra.

¿NDÁA KI̱ʼVA KUNIÑÚʼUNDÓ ÑA̱ I̱XAVA̱ʼA JEHOVÁ ÑA̱ VA̱ʼA SANÁʼA̱NDÓ NA̱ VA̱LÍ SE̱ʼENDÓ?

3. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe?

3 Biblia káʼa̱nña ña̱ kiviva kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií Jehová tá ná kotoyó ña̱ i̱xava̱ʼara (Rom. 1:20). Ndóʼó na̱ íyo se̱ʼe, ¿á su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ kúsi̱íní-inindó tá xáʼa̱n si̱índó xíʼin se̱ʼendó chí yuku̱? Chindeétáʼanndó xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼendó ná kotona ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová, chi saá kúú ña̱ kivi kunda̱a̱-inina ndáa ki̱ʼva íyo Jehová. Ná kotoyó ndáaña kivi sakúaʼa na̱ íyo se̱ʼe xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús.

4. ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Jesús ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ sa̱náʼa̱ra na̱ discípulora? (Lucas 12:24, 27-30).

4 Kotondó ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Jesús ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sa̱náʼa̱ra na̱ yiví. Iin yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora ña̱ ná kotona yita xíʼin tí saa (kaʼvi Lucas 12:24, 27-30). Ta̱ Jesús kiviva ka̱ʼa̱nra xíʼinna xa̱ʼa̱ inka kití á inka yita, soo kǒo níkeʼéra ña̱yóʼo. Chi ña̱ ke̱ʼéra kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ yita xíʼin xa̱ʼa̱ kití tí xíni̱ na̱ discípulora, ta sana nda̱a̱ sa̱náʼa̱ ndaʼa̱ra ña̱yóʼo tá na̱túʼunra xíʼinna. Ta na̱kán sana xi̱tona tí saa yóʼo ña̱ ndáchírí chí ndiví ta saátu xi̱tona yita. Ta, ¿ndáaña ke̱ʼé ta̱ Jesús tá ndi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo? Sa̱náʼa̱rana xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼviní. Ña̱ va̱ʼaní-ini yivára Jehová: ta mií Jehová taxi ña̱ kuxu na̱ ndásakáʼnu miíra xíʼin ña̱ kundixina nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéra xíʼin tí saa ta saátu xíʼin yita.

5. ¿Ndáa ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová kivi kuniñúʼu na̱ íyo se̱ʼe ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱nana xa̱ʼa̱ Jehová?

5 Ndóʼó na̱ íyo se̱ʼe, ¿ndáa ki̱ʼva sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó nda̱a̱ táki̱ʼva sa̱náʼa̱ ta̱ Jesús? Kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼin se̱ʼendó xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Tá kúú, ña̱ kútóondó, xa̱ʼa̱ planta tú kútóondó á xa̱ʼa̱ kití tí kútóondó. Ka̱ʼa̱nndó xíʼinná ndáaña sánáʼa̱ña miína xa̱ʼa̱ Jehová. Tándi̱ʼi, nda̱ka̱tu̱ʼunndó na̱ va̱lí se̱ʼendó ndáa kití á planta kútóoníkana. Tá xíniñúʼundó ña̱ kútóo na̱ va̱lí se̱ʼendó tá káʼa̱nndó xíʼinna xa̱ʼa̱ Jehová, saá kúú ña̱ va̱ʼaníka kuniso̱ʼona ndóʼó.

6. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé siʼí ta̱ Christopher?

6 Su̱ví ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ kuniñúʼundó ku̱a̱ʼání tiempo ña̱ sakúaʼandó xa̱ʼa̱ planta á xa̱ʼa̱ kití ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanndó xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼendó. Ta̱ Jesús kǒo níki̱ʼvivíra nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xíxi tí saa á ndáa ki̱ʼva xáʼnu yita. Sana na̱ va̱lí se̱ʼendó kútóonívana sakúaʼana xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová, soo sava yichi̱ su̱ví ña̱ yo̱ʼvi̱ví kivi kuniñúʼundó ña̱ sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó xa̱ʼa̱ Jehová. Tá kúú, iin ta̱ hermano ta̱ naní Christopher káchira: “Siʼíi̱ xi̱xiniñúʼuñá ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ íyo yéʼéndi̱ ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanñá xíʼinndi̱ ña̱ chindayáʼvindi̱ ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Tá xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ yuku̱, siʼíndi̱ xi̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinndi̱: ‘Liviní yuku̱ yóʼo, va̱ʼaní-ini Jehová, ¿á su̱ví saá?’. Á tá xi̱xa̱ʼa̱nndi̱ nu̱ú mar xi̱ka̱ʼa̱nñá xíʼindi̱: ‘Kotondó nu̱ú ti̱kui̱í ndeéní kánda̱ra, Jehová ta̱ i̱xava̱ʼa ti̱kui̱í yóʼo kúúmiíníra ndee̱’”. Ta̱ Christopher káʼa̱nra: “Va̱ʼaní xi̱kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n siʼíi̱ xíʼi̱n, ta ña̱yóʼo va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová”.

7. ¿Ndáaña kivi keʼéndó ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ ndakanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová?

7 Nani ku̱a̱ʼa̱n xáʼnu se̱ʼendó, chindeétáʼanndó xíʼinna ña̱ ná ndakanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra. Kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼinna xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ta nda̱ka̱tu̱ʼunndóna: “¿Ndáaña sánáʼa̱ ña̱yóʼo ndóʼó xa̱ʼa̱ Jehová?”. Ta sana ndakanda̱níva-inindó tá ná kuniso̱ʼondó ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼinndó (Mat. 21:16).

¿AMA KIVI KUNIÑÚʼUNDÓ ÑA̱ I̱XAVA̱ʼA NDIÓXI̱ ÑA̱ SANÁʼA̱NDÓ NA̱ VA̱LÍ SE̱ʼENDÓ?

8. ¿Ndáaña xi̱kuchiñu keʼé na̱ ñuu Israel tá xi̱xikana xíʼin se̱ʼena chí yichi̱?

8 Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuu Israel ña̱ ná natúʼunna xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼena xa̱ʼa̱ra tá ku̱a̱ʼa̱nna chí yichi̱ (Deut. 11:19). Yichi̱ ña̱ ni̱xi̱yo chí ñuu Israel ku̱a̱ʼání nu̱ú kití ni̱xi̱yo ta saátu ku̱a̱ʼání nu̱ú yita ni̱xi̱yo. Ña̱kán na̱ ni̱xi̱yo se̱ʼe, xi̱kuchiñu kuniñúʼuna ña̱yóʼo ña̱ sanáʼa̱na se̱ʼena xa̱ʼa̱ Jehová. Ta saátu kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe tiempo vitin. Ná kotoyó ndáaña kéʼé sava na̱ íyo se̱ʼe.

9. ¿Ndáaña sákuaʼún xíʼin ña̱ kéʼé ñá Punitha ta saátu ñá Katya?

9 Iin ñá hermana ñá nani Punitha ñá íyo iin ñuu ña̱ káʼnuní chí India káchiñá: “Tá xáʼa̱nndi̱ xítondi̱ na̱ veʼendi̱ na̱ íyo chí yuku̱, kán xíniñúʼundi̱ ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndi̱ na̱ va̱lí se̱ʼendi̱. Ta va̱ʼaníka kúnda̱a̱-ini na̱ va̱lí se̱ʼendi̱ xa̱ʼa̱ Jehová tá xítona ña̱ i̱xava̱ʼara chí yuku̱ kán”. Va̱ʼaní ndakaʼán na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ sanáʼa̱ndóna tá ná ku̱ʼu̱nndó xíʼinna iin lugar ña̱ liviní. Iin ñá hermana ñá naní Katya ñá íyo chí Moldavia káchiñá: “Nda̱a̱ vitin va̱ʼaní ndákaʼíi̱n ña̱ sa̱náʼa̱ na̱ veʼi̱ yi̱ʼi̱ tá xi̱xaʼi̱n xíʼinna yuku̱. Táxiníi̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱náʼa̱na yi̱ʼi̱ ña̱ kotoi̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová, tasaá ku̱a̱ʼá ña̱ʼa sakúaʼi̱ xa̱ʼa̱ra xíʼinña ta ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra”.

Nda̱a̱ ñuu náʼnu kivi kotondó ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová, ta kivi kuniñúʼundóña ña̱ sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó. (Koto párrafo 10).

10. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe tá íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinna ña̱ ku̱ʼu̱n si̱ína xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼena? (Koto recuadro ña̱ naní “ Ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼin na̱ íyo se̱ʼe”).

10 Soo tá íyondó iin ñuu ña̱ káʼnuní ta íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinndó ña̱ ku̱ʼu̱n si̱índó xíʼin se̱ʼendó yuku̱, ¿ndáaña kivi keʼéndó? Ta̱ Amol ta̱ íyo chí India káchira: “Chí nu̱ú íyoi̱ yóʼo ku̱a̱ʼáníva hora káchíñu na̱ íyo se̱ʼe, ta ña̱ ku̱ʼu̱n si̱ína xíʼin se̱ʼena chí yuku̱ ku̱a̱ʼáníva xu̱ʼún kuniñúʼuna. Soo kiviva kotona chí ventanana ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová tasaá sanáʼa̱na na̱ va̱lí se̱ʼena xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ta kivitu ku̱ʼu̱nna xíʼinna nu̱ú kivi kusíkína ta kotona ña̱ʼa ña̱ íyo kán ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱na na̱ va̱lí se̱ʼena xa̱ʼa̱ra”. Ndóʼó na̱ íyo se̱ʼe, kiʼin va̱ʼandó kuenta xíʼin ña̱ íyo yatin nu̱ú íyondó ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó xíʼin ña̱yóʼo (Sal. 104:24). Tá kúú tí saa, kití va̱lí, planta xíʼin inkaka ña̱ʼa. Ñá Karina ñá íyo chí Alemania káchiñá: “Siʼíi̱ kútóoníñá yita. Ña̱kán tá ni̱xi̱yo loʼi̱ ta xi̱xa̱ʼa̱n si̱índi̱, xi̱sanáʼa̱ñá yita ña̱ liviní nu̱úi̱”. Saátu kivi kuniñúʼundó tutu á video ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó. Ña̱kán ni nda̱a̱ ndáaka nu̱ú ndóondó kiviva sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó xa̱ʼa̱ Jehová. Vitin ná kotoyó ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií Jehová ta kivi ka̱ʼa̱nndó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼendó.

KIVIVA KUNDA̱A̱-INIYÓ NDÁA KI̱ʼVA ÍYO JEHOVÁ XÍʼIN ÑA̱ʼA ÑA̱ I̱XAVA̱ʼARA

11. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ sanáʼa̱na se̱ʼena ña̱ kúʼvi̱-ini Jehová xínira miíyó?

11 Ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínira miíyó, kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼinna ña̱ va̱ʼaní ndáa tí kití se̱ʼe válírí (Mat. 23:37). Ta saátu kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼinna ña̱ ku̱a̱ʼání nu̱ú ña̱ʼa i̱xava̱ʼa Jehová ta kútóoníyó ña̱yóʼo. Ñá Karina ñá xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ káchiñá: “Tá xi̱xa̱ʼa̱n si̱íi̱ xíʼin siʼíi̱, ñáyóʼo xi̱ka̱ʼa̱nñá xíʼi̱n ña̱ ná kotoi̱ ña̱ xa̱a̱ síín síín íyo yita ta liviní i̱xava̱ʼa Jehová ña̱yóʼo. Ta xíʼin ña̱yóʼo náʼa̱ra ña̱ kúʼvi̱ní-inira xínira miíyó. Ni xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa ku̱i̱ya̱ soo kíʼinkavai̱ kuenta xíʼin yita, ña̱ ku̱a̱ʼání nu̱úña íyo ta xa̱a̱ síín síín na̱kuva̱ʼaña ta ku̱a̱ʼání nu̱ú color kúúña. Ta xíʼin ndiʼi ña̱yóʼo ndákaʼíi̱n ña̱ kúʼvi̱ní-ini Jehová xínira miíyó”.

Ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ndó se̱ʼendó xa̱ʼa̱ ña̱ ndíchiní Jehová, kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼinna ña̱ va̱ʼaní i̱xava̱ʼara miíyó. (Koto párrafo 12).

12. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ chindeétáʼanna xíʼin se̱ʼena ña̱ kotona ña̱ ndíchiní Jehová? (Salmo 139:14; koto na̱ʼná).

12 Sanáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ ndíchiníka Jehová nu̱ú ndiʼiyó (Rom. 11:33). Tá kúú kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼi na̱ va̱lí se̱ʼendó ña̱ ndúu ti̱kui̱í vi̱kó ta ta̱chí chíndaʼáña vi̱kó yóʼo ku̱a̱ʼa̱nña inka lugar ta kán kúun sa̱vi̱ (Job 38:36, 37). Saátu kivi ka̱ʼa̱nndó xíʼinna ña̱ va̱ʼaní i̱xava̱ʼa Jehová miíyó na̱ yiví (kaʼvi Salmo 139:14). b Kotondó ndáa ki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Vladimír xíʼin se̱ʼera. Ta̱yóʼo káchira: “Iin ki̱vi̱ ta̱ loʼo se̱ʼendi̱ ku̱a̱ʼa̱nra xíʼin bicicleta ta nda̱kavara ta tu̱kue̱ʼe̱ra, soo tá ni̱ya̱ʼa loʼo ki̱vi̱ nda̱ʼavara. Miíi̱ xíʼin ñá síʼíi̱ ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin se̱ʼendi̱ ña̱ va̱ʼaní i̱xava̱ʼa Jehová miíyó. Saáchi tá túkue̱ʼe̱ ku̱ñuyó va̱ʼaní ndáʼaña ta ña̱ʼa ña̱ íxava̱ʼa na̱ yiví kǒo kívi ndaʼa miíña. Tá kúú, iin carro kǒo kívi ndaʼa miínú tá ni̱ti̱vínú. Xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin se̱ʼendi̱ ku̱ndaa̱-inira ña̱ ndíchiní Jehová”.

13. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼin se̱ʼena ña̱ va̱ʼa ndakanixi̱nína xa̱ʼa̱ ndee̱ ña̱ kúúmií Jehová? (Isaías 40:26).

13 Jehová káʼa̱nra xíʼinyó ña̱ ná kotoyó chí ndiví ta ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ndee̱ ña̱ kúúmiíra chi miíra i̱xava̱ʼa tí ki̱mi ta ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa mií koo iin tá iinrí (kaʼvi Isaías 40:26). c Saátu kivi chika̱a̱ndó ndee̱ xíʼin se̱ʼendó ña̱ ná kotona chí ndiví ta ná ndakanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱ xítona. Iin ñá hermana ñá naní Tingting, ñá íyo chí Taiwán ndákaʼánñá iin ña̱ ndo̱ʼoñá tá ni̱xi̱yo loʼoñá, ñáyóʼo káchiñá: “Ndákaʼíi̱n ña̱ iin ki̱vi̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ iin lugar xíʼin siʼíi̱ ta kán ki̱ndoondi̱, ta tá xa̱a̱ ku̱ñuú xi̱nindi̱ ña̱ liviní íyo ki̱mi chí ndiví. Tá tiempo saá na̱ xi̱kaʼvi xíʼi̱n escuela xi̱kusikindaana yi̱ʼi̱ ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xi̱yiʼvíi̱ ña̱ keʼíi̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa nu̱ú Jehová. Siʼíi̱ chi̱ndeétáʼanñá xíʼi̱n ña̱ ná ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ndee̱ ña̱ xi̱niñúʼu Jehová ña̱ i̱xava̱ʼara ndiʼi tí ki̱mi ta saátu kivi kuniñúʼuraña ña̱ chindeétáʼanra xíʼi̱n ña̱ nda̱kú koo inii̱ xíʼinra. Ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nndi̱ lugar kán va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ xi̱toi̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Ta ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼi̱n ña̱ kunii̱ sakúaʼakai̱ xa̱ʼa̱ra ta kachíñui̱ nu̱úra ni nda̱a̱ ndáaka tu̱ndóʼo ná kixi nu̱úi̱”.

14. ¿Ndáa ki̱ʼva kivi kuniñúʼu na̱ íyo se̱ʼe ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ sanáʼa̱na se̱ʼena ña̱ si̱íní-inira?

14 Ndiʼi ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová náʼa̱ña ña̱ kúúra Ndióxi̱ ta̱ si̱íní-ini. Na̱ científico ni̱xa̱a̱na ku̱ndaa̱-inina ña̱ ndiʼi kití sísikírí, nda̱a̱ tí saa ta saátu tí ti̱a̱ká (Job 40:20). Sana kúsi̱íní-ini na̱ va̱lí se̱ʼendó ta xáku̱na tá xítona ña̱ sísikí tí mícho válí xíʼin yi̱ʼva̱ ta saátu tá sísikí ti̱na válí xíʼin táʼanrí. Tá xítondó ña̱ kúsi̱íní-inina ña̱ xítona sísikí kití xíʼin táʼanrí, ka̱ʼa̱nndó xíʼinna ña̱ saátu si̱íní-ini Jehová (1 Tim. 1:11).

KIVI KUSI̱Í-ININDÓ TÁ NÁ KOTONDÓ ÑA̱ʼA ÑA̱ I̱XAVA̱ʼA JEHOVÁ

Tá ná tavándó tiempo ña̱ ku̱ʼu̱n si̱índó xíʼin se̱ʼendó saá kúú ña̱ va̱ʼaní kunina tasaá kúú ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼinndó ndáaña ndákanixi̱nína. (Koto párrafo 15).

15. ¿Ndáaña kivi keʼé na̱ íyo se̱ʼe ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inina ndáaña ndákanixi̱ní se̱ʼena? (Proverbios 20:5; koto na̱ʼná).

15 Sava yichi̱ na̱ íyo se̱ʼe íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinna ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin se̱ʼena ña̱ ná natúʼunna xíʼinna ndáaña ndóʼona. Tá saá ndóʼún, ¿ndáaña kivi chindeétáʼan xíʼún ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniún ndáaña ndákanixi̱ní na̱ va̱lí se̱ʼún? (Kaʼvi Proverbios 20:5). d Iin ña̱ va̱ʼaní chíndeétáʼan xíʼin sava na̱ íyo se̱ʼe kúú ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová xíʼin na̱ va̱lí se̱ʼena tá xítona ña̱yóʼo. ¿Nda̱chun? Chi saá kúú ña̱ va̱ása ndíʼi̱-inina xa̱ʼa̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ta va̱ʼaní kúnina. Iin ta̱ íyo se̱ʼe ta̱ íyo chí Taiwán káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní chíndeétáʼan xíʼinra ña̱ ka̱ʼa̱nra xíʼin se̱ʼera, káchira: “Iin ña̱ va̱ʼaní chíndeétáʼan xíʼinndi̱ ña̱ ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin se̱ʼendi̱ kúú ña̱ ku̱ʼu̱n si̱índi̱ xíʼinna nu̱ú íyo mar á chí nu̱ú íyo yuku̱, chi saá va̱ʼaní kúnina ta kǒo ña̱ʼa ndíʼi-inina xa̱ʼa̱. Tasaá va̱ʼaní káʼa̱nna xíʼinndi̱ ndáaña ndóʼona ta ndáaña ndákanixi̱nína”. Ñá Katya ñá xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú ña̱ párrafo 9, káchiñá: “Tá xi̱kitai̱ escuela, siʼíi̱ xi̱xa̱ʼa̱nñá xíʼi̱n iin nu̱ú liviní ta kán va̱ʼaní xi̱ka̱ʼi̱n xíʼinñá xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndoʼi̱ escuela á ña̱ xi̱ndiʼi-inii̱ xa̱ʼa̱”.

16. ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová?

16 Ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová va̱ʼaní chíndeétáʼanña xíʼin na̱ familia ña̱ si̱í kundoona ta saátu ña̱ viíní kutáʼanna. Ña̱ Biblia káʼa̱nña ña̱ íyo iin tiempo ña̱ ku̱a̱ku̱yó ta saátu íyo tiempo ña̱ kanditayó á ndavayó (Ecl. 3:1, 4, nota). Ku̱a̱ʼání lugar ña̱ liviní i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ kivi ku̱ʼu̱nyó ta kusi̱í-iniyó. Ku̱a̱ʼání na̱ yiví kúsi̱íní-inina tá xáʼa̱nna nu̱ú íyo yuku̱ á nu̱ú íyo mar. Sava na̱ va̱lí kúsi̱íní-inina tá xáʼa̱nna iin nu̱ú liviní ña̱ kusíkína á tá xítona kití. Ta ku̱a̱ʼání na̱yóʼo kútóonína kuchuna nu̱ú íyo ku̱a̱ʼání ti̱kui̱í, tá kúú nu̱ú íyo mar, yu̱ta á nu̱ú kána ku̱a̱ʼá ti̱kui̱í. Ku̱a̱ʼání ña̱ kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová.

17. ¿Nda̱chun xíniñúʼu chindeétáʼan na̱ íyo se̱ʼe xíʼin se̱ʼena ña̱ kusi̱í-inina xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová?

17 Nu̱ú ñuyǐví xa̱á, na̱ va̱lí xíʼin na̱ yivána kusi̱íní-inina xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Saáchi kǒo yi̱ʼvíkayó nu̱ú kití ta ni tíkán va̱ása yi̱ʼvíkarí miíyó (Is. 11:6-9). Koo ku̱a̱ʼání tiempo nu̱úyó ña̱ kusi̱í-iniyó xíʼin ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová (Sal. 22:26). Soo ndóʼó na̱ íyo se̱ʼe kǒo kundatundó nda̱a̱ ná kixaa̱ ñuyǐví xa̱á ta saáví sanáʼa̱ndó se̱ʼendó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Tá vitin ná kixáʼandó sánáʼa̱ndó na̱ va̱lí se̱ʼendó xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼara, kivi ka̱ʼa̱nna nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ rey David: “Kǒo nda̱a̱ ni iin na̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyoún Jehová, ta kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱ i̱xava̱ʼún” (Sal. 86:8).

YAA 134 Iin regalo Jehová kúú na̱ va̱lí

a Ku̱a̱ʼání na̱ hermano ndákaʼánna xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼé na̱ yiváná tá xi̱natúʼunna xíʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová. Ndákaʼánkana tá xi̱niñúʼu na̱ yiváná ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ sanáʼa̱nana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra. Tá íyo se̱ʼún, ¿ndáa ki̱ʼva kuniñúʼún ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová ña̱ va̱ʼa chindeétáʼún xíʼinna ña̱ xa̱a̱na kuxini̱ va̱ʼana Jehová ta saátu ña̱ sakúaʼana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíra? Nu̱ú artículo yóʼo kotoyó ndáa ki̱ʼva keʼúnña.

b Salmo 139:14: “Ndásakáʼnui̱ yóʼó Jehová chi va̱ʼaní ke̱ʼún yi̱ʼi̱. Ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ke̱ʼún va̱ʼaní na̱kuva̱ʼaña, ta kúnda̱a̱va-inii̱ ña̱ saá íyoña”.

c Isaías 40:26: “Ndaniʼindó nu̱úndó chí ndiví ta kotondó. ¿Ndáana i̱xava̱ʼa ña̱ʼa yóʼo? Ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼiña ta̱yóʼo kúú ta̱ káʼa̱n ki̱vi̱ iin iinña. Xa̱ʼa̱ ña̱ íyoní ndee̱ra ta ndiʼi tiempo íyoña, ni iin ña̱ i̱xava̱ʼara kǒo kúma̱níña”.

d Proverbios 20:5: “Ña̱ ndíkaa̱ níma̱ iin ta̱a táki̱ʼva íyo ti̱kui̱í tá kúnuní ñúʼu saá íyoña, soo ta̱ ta̱a ta̱ kúúmií ña̱ ndíchi kúú ta̱ xíni̱ tavá ña̱yóʼo”.