Ir al contenido

Ir al índice

¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

¿Á xa̱a̱ xíni̱ún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo?

¿Á ndixa ni̱xi̱yo ta̱ Mardoqueo?

TA̱ MARDOQUEO kúú ta̱ káʼa̱nníka libro ña̱ Ester xa̱ʼa̱. Ta̱yóʼo judío xi̱kuura ta xi̱kachíñura ti̱xin palacio chí ñuu Persia tá sa̱kán ki̱xáʼa ña̱ siglo quinto tiempo xi̱naʼá, tá xi̱kuu ta̱ Asuero rey (ku̱a̱ʼánína ndákanixi̱nína ña̱ ta̱yóʼo xi̱kuu ta̱ rey Jerjes I). Ta̱ ndu̱kúra ki̱ʼva ña̱ va̱ása kaʼnína ta̱ rey Asuero. Ta xa̱ʼa̱ ña̱kán ta̱ rey ta̱xiníra tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ra. Ta ta̱ rey yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná ixato̱ʼóna ta̱ Mardoqueo nu̱ú ku̱a̱ʼá na̱ yiví. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo tá ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Hamán, iin ta̱ xi̱sáa̱ní-ini xi̱xini ta̱ Mardoqueo xíʼin na̱ judío, ta̱ rey ta̱xira iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní ndaʼa̱ ta̱ Mardoqueo ta xa̱ʼa̱ ña̱kán ta̱ Mardoqueo ku̱chiñura sa̱kǎkura ku̱a̱ʼání na̱ judío na̱ xi̱ndoo chí Imperio persa (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Tá sa̱kán ki̱xáʼa ña̱ siglo veinte, sava na̱ nátúʼun xa̱ʼa̱ ña̱ historia ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ libro ña̱ Ester ña̱ sa̱ndáku xi̱ní miívana kúúña, ta kǒo ta̱ Mardoqueo níxi̱yo. Soo tá ku̱i̱ya̱ 1941 na̱ arqueólogo nda̱ni̱ʼína iin ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinna kunda̱a̱-inina ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ ta̱ Mardoqueo. ¿Ndáaña kúú ña̱yóʼo?

Nda̱ni̱ʼína iin yu̱u̱ ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun persa ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ iin ta̱a ta̱ naní Marduka (tu̱ʼun sáʼán kúúña Mardoqueo) ta ta̱ ta̱a yóʼo chí ñuu Susa xi̱kachíñura ta sana contador xi̱kuura. Ta tá nda̱ni̱ʼína ña̱ yu̱u̱ kán, ta̱ Arthur Ungnad ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ historia ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ iinlá yu̱u̱ kán xíʼin ña̱ Biblia kúú ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Mardoqueo.

Nani tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Arthur Ungnad tu̱ʼun kán, saá ki̱xáʼana sándaya̱ʼana ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ sa̱tá yu̱u̱ kán inkaka tu̱ʼun saáchi tu̱ʼun persa va̱xiña. Ta iin ña̱ yu̱u̱ kán xi̱kuu ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin Persépolis, ta ña̱yóʼo nda̱ni̱ʼínaña xa̱ʼa̱ nama̱ mií ñuu kán. Ta yu̱u̱ yóʼo ni̱ka̱ʼyi̱ña tá xi̱ndisochíñu ta̱ Jerjes I. Ña̱ yu̱u̱ yóʼo ni̱ka̱ʼyi̱ña tu̱ʼun elamita ta nu̱ú ña̱ yu̱u̱ yóʼo va̱xi sava ki̱vi̱ na̱ yiví na̱ káʼa̱n libro ña̱ Ester xa̱ʼa̱. a

Ki̱vi̱ ta̱ Mardoqueo (Marduka) va̱xiña sa̱tá iin yu̱u̱ ta tu̱ʼun persa ni̱ka̱ʼyi̱ña.

Ku̱a̱ʼá yu̱u̱ ña̱ nda̱ni̱ʼína chí Persépolis káʼa̱nña xa̱ʼa̱ iin ta̱a ta̱ naní Marduka, ta ta̱yóʼo xi̱kachíñura palacio ña̱ Susa tá xi̱ndisochíñu ta̱ Jerjes I. Ta iin ña̱ yu̱u̱ kán káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta̱ Marduka ña̱ xi̱kuura traductor. Ta va̱ʼaní kítáʼan ña̱yóʼo xíʼin ña̱ káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ ta̱ Mardoqueo. Chi ta̱yóʼo xi̱kuumiíra iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní chí nu̱ú ni̱xi̱yo ta̱ rey Asuero (Jerjes I), ta xi̱ka̱ʼa̱nra u̱vi̱ nu̱ú tu̱ʼun, ta xi̱kuumiíra costumbre ña̱ xi̱xiyora chí yéʼé palacio ta̱ rey chí ñuu Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Chi kán kúú nu̱ú xi̱ndoo na̱ xi̱kachíñu ña̱ veʼe kán.

Nda̱a̱ táki̱ʼva xítoyó, kítáʼanní ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Marduka ña̱ va̱xi nu̱ú yu̱u̱ kán xíʼin ña̱ káʼa̱n libro ña̱ Ester xa̱ʼa̱ ta̱ Mardoqueo. Ta inkáchi tiempo xíʼin lugar xi̱ndoona ta xi̱kachíñuna ti̱xin palacio. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ta̱ Marduka ta̱ Mardoqueo xi̱kuura.

a Tá ku̱i̱ya̱ 1992, ta̱ maestro Edwin Yamauchi ka̱ʼyíra iin tutu, ta tutu yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa̱ 10 ki̱vi̱ na̱ yiví na̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Persépolis ta va̱xitu ki̱vi̱ na̱yóʼova nu̱ú libro ña̱ Ester.