Ir al contenido

Ir al índice

Ná ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱

Ná ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱

“Nina ña̱ nda̱a̱ ka̱ʼa̱nndó xíʼin táʼanndó” (ZAC. 8:16).

YAA: 56, 124

1, 2. ¿Ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ táxiní tu̱ndóʼo ndaʼa̱ na̱ yiví, ta ndáa na̱ kúúmií ku̱a̱chi xa̱ʼa ña̱yóʼo?

TELÉFONO, foco, carro, refri, ña̱yóʼo kúú sava ña̱ʼa ña̱ íxava̱ʼana xíniñúʼuyó tiempo vitin, ta chíndeéníña miíyó. Soo íyotu sava ña̱ʼa nda̱a̱ kivi sandiʼi-xa̱ʼaña miíyó, tá kúú ña̱ pólvora, ña̱ mina, cigarro, xíʼin bomba ña̱ káʼndi̱. Soo íyo inka ña̱ʼa ña̱ sáxo̱ʼvi̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví, ta xa̱a̱ tá ya̱chi̱ví íyoña. ¿Ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ káʼa̱nyó xa̱ʼa? Tu̱ʼun vatá, ña̱yóʼo kúú iin ña̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-inina xa̱ʼa ña̱ va̱ása kúúña ña̱ nda̱a̱, soo xíniñúʼunaña ña̱ va̱ʼa sándáʼvina inkana. Ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ siʼna ni̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun vatá, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼara ña̱ “kúúra yivá na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá” (kaʼvi Juan 8:44). * ¿Ama kúú ña̱ nu̱ú ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun vatá?

2 Ña̱yóʼo ku̱uña xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá, tá ni̱xi̱yo ta̱ Adán xíʼin ñá Eva nu̱ú ñuʼú livi ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱na koona ña̱ xi̱naní Edén. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ná kǒo kaxína ‘ña̱ʼa ndaʼa̱ yitu̱n tú kúúmií ku̱i̱ʼi ña̱ kunda̱a̱-inina ña̱ va̱ʼa xíʼin ña̱ va̱ása va̱ʼaʼ. Tá ná kǒo kandíxana, kuvivana. Ni xi̱kunda̱a̱va ini ta̱ Ndi̱va̱ʼa xa̱ʼa ña̱yóʼo, soo ni saá xi̱niñúʼura iin tí ko̱o̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ nu̱ú tu̱ʼun vatá xíʼin ñá Eva ta ka̱chira: “kǒo kuvindó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nkara: “Chi Ndióxi̱ xíni̱ra míí ki̱vi̱ ná kaxíndó ku̱i̱ʼi ndaʼa̱nú ndanu̱ná nu̱úndó ta xa̱a̱ndó koondó táki̱ʼva káa míí Ndióxi̱, kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa xíʼin xa̱ʼa ña̱ va̱ása va̱ʼa” (Gén. 2:15-17; 3:1-5).

3. a) ¿Nda̱chun káʼa̱nyó ña̱ su̱ví ña̱ va̱ʼa níkeʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun vatá? b) ¿Ndáaña ku̱u xa̱ʼa ña̱yóʼo?

3 Va̱ása va̱ʼa níkeʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa ña̱ sa̱ndáʼvira ñá Eva chi xi̱kunda̱a̱ káxi inira ña̱ kivi kuviñá tá ná kandíxañára tá ná kaxiñá ku̱i̱ʼi kán. Ta mií saá kúú ña̱ ndo̱ʼovañá xíʼin yiíñá, saáchi va̱ása níkandíxakana Jehová ta ni̱xi̱ʼi̱vana (Gén. 3:6; 5:5). Soo iin ña̱ yo̱ʼvi̱ va̱ʼaka kúúña “xa̱ʼa ku̱a̱chi yóʼo ndiʼiyó xíʼi̱ chi ndiʼiyó kúúmií ku̱a̱chi” ta xa̱ʼa ña̱yóʼo “ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱xi̱ʼi̱, ni kǒo níkeʼévana ku̱a̱chi táʼan ña̱ ke̱ʼé ta̱ Adán” (Rom. 5:12, 14). Tiempo vitin miíyó na̱ yiví va̱ása kívi kutakuyó ndiʼi saá tiempo, ta keʼéyó nina ña̱ va̱ʼa nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱kuni̱ Ndióxi̱ kooyó tá xa̱ʼa, chi vitin ki̱ʼva 70 á 80 kuitíva ku̱i̱ya̱ tákuyó. Soo ni saá “va̱ása va̱ʼaka ndóoyó; ta iin kama yáʼa ku̱i̱ya̱ yóʼo ta xíʼi̱vayó” (Sal. 90:10). Iin ña̱ suchíní-ini kúú ña̱yóʼo. Soo xa̱ʼa tu̱ʼun vatá ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ña̱ ndóʼoyó ndiʼi ña̱yóʼo.

4. a) ¿Ndáa pregunta kúú ña̱ ndáyáʼviní kunda̱a̱-iniyó xa̱ʼa? b) Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Salmo 15:1, 2, ¿ndáana kivi koo migo Jehová?

4 Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ta̱ Ndi̱va̱ʼa ka̱chira: “Kǒo níxi̱yo nda̱kú-inira xíʼin ña̱ nda̱a̱ chi kǒoña ndíka̱a̱-inira”. Ta nda̱a̱ vitin saá kéʼéra, ndákundeéra sándáʼvira “ndiʼi na̱ ndóo nu̱ú ñuʼú” xíʼin ña̱ vatá (Rev. 12:9). Soo miíyó va̱ása kúni̱yó ndakavayó ndaʼa̱ra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndakuiinyó u̱ni̱ pregunta ña̱ va̱xi yóʼo: ¿Ndáa ki̱ʼva sándáʼvi ta̱ Ndi̱va̱ʼa na̱ yiví? ¿Nda̱chun káʼa̱n na̱ yiví tu̱ʼun vatá? Xa̱ʼa ña̱ kǒo kúni̱yó ndiʼi-xa̱ʼa ña̱ kítáʼanyó xíʼin Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ta̱ Adán xíʼin ñá Eva ¿Nda̱saa kivi na̱ʼa̱yó ña̱ ndiʼi tiempo káʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱? (Kaʼvi Salmo 15:1, 2). *

¿NDÁA KI̱ʼVA SÁNDÁʼVI TA̱ NDI̱VA̱ʼA NA̱ YIVÍ?

5. ¿Ndáa ki̱ʼva sándáʼvi ta̱ Ndi̱va̱ʼa na̱ yiví tiempo vitin?

5 Ta̱ apóstol Pablo xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ va̱ása kuchiñuví ta̱ Ndi̱va̱ʼa sandáʼvira miíyó “saáchi xa̱a̱ xíni̱ va̱ʼayó ña̱ kéʼéra ña̱ va̱ʼa sándáʼvira miíyó” (2 Cor. 2:11). Kúnda̱a̱-iniyó ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ xáʼndachíñu ñuyǐví yóʼo, ta kúú nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu, na̱ chíñu, xíʼin ndiʼika na̱ yiví na̱ kéʼé ña̱ kúni̱ miína (1 Juan 5:19). Xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása ndákanda̱-iniyó ña̱ miíra xíʼin na̱ ta̱chí Ndi̱va̱ʼa, chíka̱a̱na xi̱ní na̱ kúúmií iin chiñu káʼnu ña̱ ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun vatá (1 Tim. 4:1, 2). Ta kúú sava na̱ yiví na̱ íxi̱kó ña̱ʼa, sava yichi̱ sándáʼvina na̱ yiví xa̱ʼa ña̱ kúni̱ kuitína xi̱kóna, á ña̱ tavána xu̱ʼún ndaʼa̱na.

6, 7. a) ¿Nda̱chun íyoní ku̱a̱chi na̱ níʼi yichi̱ ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu? b) ¿Ndáa tu̱ʼun vatá kúú ña̱ xíniso̱ʼún káʼa̱n na̱ níʼi yichi̱ ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu?

6 Saátu kéʼé na̱ níʼi yichi̱ ti̱xin veʼe-ñu̱ʼu, sáxo̱ʼvi̱na na̱ yiví. ¿Nda̱chun? Saáchi ndiʼi na̱ kándíxa ña̱ vatá ña̱ káʼa̱nna xíʼinna, ta kéʼéna ña̱ va̱ása kútóo Jehová, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása kivi xa̱a̱na kutakuna ndiʼi tiempo chí nu̱únínu (Os. 4:9). Ta̱ Jesús xi̱kunda̱a̱-inira xa̱ʼa na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu tá tiempora ña̱ xi̱sandáʼvina na̱ yiví. Ni̱ka̱ʼa̱n káxira xíʼinna: “Ndáʼviva ndóʼó, na̱ escriba xíʼin na̱ fariseo, na̱ u̱vi̱ yuʼú, saáchi iníí xíkandó nándukúndó na̱ kitáʼan xíʼinndó, soo tá ndákitáʼan iin na̱ yiví yóʼo xíʼinndó, nda̱a̱ u̱vi̱ka yichi̱ chíka̱a̱ndó na̱yóʼo ndaʼa̱ ku̱a̱chi ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kuvina” (Mat. 23:15, nota). Ta̱ Jesús mií ña̱ ndixa ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna tá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yivá ndóʼó kúú ta̱ Ndi̱va̱ʼa” chi kúúra iin “ta̱ xáʼní” (Juan 8:44).

7 Na̱ pastor, na̱ su̱tu̱, á nda̱saaka nanína, iníísaá ñuyǐví íyona vitin ta sándáʼvina na̱ yiví. Nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼé na̱ fariseo xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱ tá xi̱naʼá, saá kéʼé na̱yóʼo vitin ‘násamana ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa Ndióxi̱ xíʼin ña̱ vatáʼ (Rom. 1:18, 25). Savana káchina “tá xa̱a̱ na̱ ni̱ka̱ku kúúyó xa̱a̱ na̱ ni̱ka̱ku kúúvayó”, á káʼa̱ntuna ña̱ kíndo̱o níma̱yó tá xíʼi̱yó, á ña̱ ndúuyó na̱ yiví á kití á yitu̱n tá xíʼi̱yó, ta savatu sánáʼa̱na ña̱ kǒo ku̱a̱chi xa̱ʼavíña nu̱ú Ndióxi̱ ná ti̱ndaʼa̱ iin ta̱a xíʼin inka ta̱a á ñaʼá xíʼin inka ñaʼá.

8. a) ¿Ndáa tu̱ʼun vatá kúú ña̱ xa̱a̱ ku̱nu̱míní ka̱ʼa̱n na̱ chíñu? b) ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé miíyó?

8 Saátu na̱ chíñu sándáʼvina na̱ yiví. Xa̱a̱ ku̱nu̱míní ka̱ʼa̱nna inka tu̱ʼun vatá, ta kachina, “va̱ʼaní kundooyó vitin ta va̱ása yi̱ʼvíkayó”. Tasaá “iin kama kixa̱a̱ ña̱ ndiʼi-xa̱ʼana”. Ná kǒo taxiyó ña̱ sandáʼvina miíyó xíʼin ña̱yóʼo. Chi miíyó xa̱a̱ kúnda̱a̱ va̱ʼa iniyó “ki̱vi̱ Jehová va̱xiña táki̱ʼva va̱xi ta̱ kui̱ʼná tá ñu̱ú” (1 Tes. 5:1-4).

¿NDA̱CHUN KÁʼA̱N NA̱ YIVÍ TU̱ʼUN VATÁ?

9, 10. a) ¿Nda̱chun káʼa̱n na̱ yiví tu̱ʼun vatá, ta ndáaña ndákiʼinna xa̱ʼa ña̱yóʼo? b) ¿Ndáaña xíniñúʼu ndakaʼányó xa̱ʼa Jehová?

9 Tiempo vitin ku̱a̱ʼání na̱ yiví káʼa̱nna tu̱ʼun vatá. Ta su̱ví nina na̱ kúúmií iin chiñu káʼnu kéʼé ña̱yóʼo. Ti̱xin iin artículo ña̱ naní “Por qué mentimos” ña̱ ka̱na nu̱ú iin revista, káchiña: “Tu̱ʼun vatá kúú iin ña̱ kútóoní na̱ yiví ka̱ʼa̱nna”. Ndiʼi na̱ yiví xíniñúʼuna tu̱ʼun vatá, ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱na miína ta chiseʼéna ña̱ kéʼéna, á saátu ña̱ va̱ʼa kuumiína inkaka chiñu va̱ʼa ta ku̱a̱ʼáka xu̱ʼún kuumiína. Ña̱ artículo kán kachituña ña̱ “kamaní káʼa̱n na̱ yiví iin tu̱ʼun vatá xíʼin na̱ va̱ása xíni̱na, á saátu na̱ káchíñu xíʼinna, á na̱ migona á xíʼin inkakana”.

10 ¿Ndáaña kúú tá iin na̱ yiví káʼa̱nna tu̱ʼun vatá? Va̱ása kívika kandíxayóna ta sándákooyó ña̱ kítáʼanyó xíʼinna. Tá kúú, ná ndakanixi̱níyó nda̱saa kivi ndoʼo iin ta̱ ta̱a tá ñá síʼíra sa̱ndáʼviñára xíʼin inka ta̱a soo ña̱ va̱ʼa chise̱ʼéñá ña̱yóʼo káʼa̱nña tu̱ʼun vatá xíʼinra. Tá saátu va̱ása va̱ʼa tá iin ta̱ ta̱a náʼa̱ra ña̱ viíní keʼéra xíʼin na̱ veʼera nu̱ú inkana, soo ti̱xin veʼera íxandi̱va̱ʼara xíʼin ñá síʼíra á na̱ va̱lí se̱ʼera, kánitáʼanra xíʼinna ta sáxo̱ʼvi̱rana. Ña̱ kéʼé na̱ yiví yóʼo “kǒo kivi koo se̱ʼéña nu̱úra chi va̱ʼa xíto ndiʼivaraña” (Heb. 4:13).

11. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼé ta̱ Ananías xíʼin ñá Safira? (Koto na̱ʼná ña̱ va̱xi chí xa̱ʼa).

11 Nu̱ú Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa iin na̱ matrimonio na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú, ta̱ Ananías xíʼin ñá Safira, na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna tu̱ʼun vatá xíʼin Ndióxi̱ chi ta̱ Ndi̱va̱ʼa chika̱a̱ra xi̱nína ña̱ saá keʼéna. Ni̱xi̱kóna iin ñuʼúna, ta ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ apóstol ña̱ ndiʼi xu̱ʼún ña̱ ki̱ʼinna xa̱ʼa ñuʼú kán kúú ña̱ ta̱xina ndaʼa̱na, soo su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúúña chi loʼo kuitívaña ta̱xina ndaʼa̱na. Xi̱kuni̱na kindo̱o va̱ʼana nu̱ú na̱ hermano ta na̱ʼa̱na nu̱úna ña̱ va̱ʼaní-inina xíʼin inkana. Soo Jehová xi̱nivara ña̱ sa̱ndáʼvina ta xa̱ʼa ña̱yóʼo ta̱xira castigo ndaʼa̱na (Hech. 5:1-10).

12. ¿Ndáaña kundoʼo na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá tá kǒo ndándikó-inina, ta nda̱chun?

12 ¿Ndáaña ndákanixi̱ní Jehová xa̱ʼa tu̱ʼun vatá? Ta̱ Ndi̱va̱ʼa xíʼin ndiʼi na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá tá va̱ása ndándikó-inina, na̱ ndiʼi-xa̱ʼa kúúna (Rev. 20:10; 21:8; Sal. 5:6). ¿Nda̱chun? Saáchi Jehová xítora ndiʼi na̱ sándaʼvi nda̱a̱ táki̱ʼva xítora na̱ kéʼé táki̱ʼva kéʼé ‘ti̱naʼ á na̱ kéʼé ña̱ʼa ña̱ va̱ása kútóora (Rev. 22:15).

13. ¿Ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ kúnda̱a̱-iniyó xa̱ʼa Jehová, ta ndáaña chíndaʼáña miíyó keʼéyó?

13 Kúnda̱a̱-iniyó Jehová “su̱ví táki̱ʼva íyo iin na̱ yiví na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá saá íyora” chi ta̱yóʼo ni loʼo kǒo kivi sandáʼvira (Núm. 23:19; Heb. 6:18). Nu̱ú Biblia káʼa̱nña ña̱ kúndasíra xínira “na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá” (Prov. 6:16, 17). Ña̱ va̱ʼa kusi̱í-inira xíʼinyó, xíniñúʼu kundiku̱nyó ña̱ káʼa̱nra xíʼinyó ta ka̱ʼa̱nyó nina ña̱ nda̱a̱. Xíniñúʼu kundiku̱nyó tu̱ʼun yóʼo: “Kǒo ka̱ʼa̱nndó tu̱ʼun vatá xíʼin táʼanndó” (Col. 3:9).

MIÍYÓ NA̱ NDÁSAKÁʼNU JEHOVÁ KÁʼA̱NYÓ ÑA̱ NDA̱A̱

14. a) ¿Ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ síín íyo miíyó nu̱ú na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá? b) Ka̱ʼa̱n xa̱ʼa ña̱ va̱xi nu̱ú Lucas 6:45.

14 ¿Nda̱chun va̱ása inkáchi íyo na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíʼin na̱ veʼe-ñu̱ʼu vatá? Miíyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ káʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ (kaʼvi Zacarías 8:16, 17). * Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ saá “náʼa̱yó ña̱ kúúyó na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱” (2 Cor. 6:4, 7). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndíka̱a̱ níma̱yó kúú ña̱ káʼa̱nyó (Luc. 6:45). Xa̱ʼa ña̱yóʼo tá ña̱ nda̱a̱ ndíka̱a̱ níma̱yó, ña̱ nda̱a̱ ka̱ʼa̱nyó. Va̱ása káʼa̱nyó tu̱ʼun vatá, chi nina ña̱ nda̱a̱ káʼa̱nyó xíʼin inkana, tá kúú na̱ káchíñu xíʼinyó, na̱ migoyó, xíʼin na̱ veʼeyó. Ná kotoyó ama kúú ña̱ xíniñúʼuní ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱.

¿Ndáaña va̱ása va̱ʼa kéʼé ñá loʼo yóʼo? (Koto párrafo 15 xíʼin 16).

15. a) ¿Nda̱chun kǒo xíniñúʼu sandáʼviún xíʼin ña̱ kéʼún? b) ¿Ndáaña chindeétáʼan xíʼún ña̱ va̱ʼa ya̱ʼún nu̱ú tu̱ndóʼo? (Koto nota).

15 Tá kúún iin ta̱ loʼo á ñá loʼo, sana kúni̱ún kutáʼún xíʼin inkaka na̱ va̱lí na̱ káʼvi xíʼún, soo nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása keʼún táki̱ʼva kéʼé na̱kán. Chi savana náʼa̱na ña̱ va̱ʼaní keʼéna tá íyona xíʼin yivána á tá íyona ti̱xin congregación, soo tá nátúʼunna xíʼin inka na̱ va̱lí na̱ kǒo ndásakáʼnu Ndióxi̱ síínva kéʼéna. Káʼa̱nna tu̱ʼun kini, ndíxina ti̱ko̱to̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa, xíniso̱ʼona yaa kini, xíʼina ndixi, xíniñúʼuna droga, xíka se̱ʼena xíʼi iin ta̱a á xíʼin iin ñaʼá, á nda̱a̱ ku̱a̱ʼáka ña̱ kini kéʼéna, na̱ sándáʼvi xíʼin mií kúúna: káʼa̱nna tu̱ʼun vatá xíʼin yivána, xíʼin na̱ hermano, ta saátu xíʼin Jehová (Sal. 26:4, 5). Soo ná ndakaʼányó chi Jehová kúnda̱a̱ va̱ʼava inira tá kǒo ndásakáʼnuyóra xíʼin ndiʼi níma̱yó (Mar. 7:6). Ña̱kán va̱ʼaníka tá ná keʼún ña̱ káʼa̱n proverbio yóʼo: “Kǒo kutóún keʼún ña̱ kéʼé na̱ va̱ása va̱ʼa, va̱ʼaka xíʼin Jehová to̱ʼó koún ndiʼi ki̱vi̱” (Prov. 23:17). *

16. ¿Nda̱saa xíniñúʼu sandákutúyó solicitud ña̱ va̱ʼa kachíñukayó nu̱ú Jehová?

16 Sana kúni̱ún koún precursor á kachíñún Betel. Tá ná keʼún solicitud xíniñúʼu ka̱ʼún ña̱ nda̱a̱ tá ndákuiiún pregunta ña̱ ndáka̱tu̱ʼun á kúúmiíún kue̱ʼe̱, á ña̱ ndáka̱tu̱ʼun xa̱ʼa ña̱ kéʼún (Heb. 13:18). Soo, ¿tá kéʼún iin ña̱ va̱ása va̱ʼa ta ta̱ʼán ka̱ʼún xíʼin na̱ anciano xa̱ʼa ña̱yóʼo? Ndukú ná chindeétáʼanna xíʼún tasaá va̱ʼaníka kachíñún nu̱ú Jehová (Rom. 9:1; Gál. 6:1).

17. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá ndáka̱tu̱ʼunna miíyó xa̱ʼa na̱ hermanoyó?

17 Ná ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása táxika na̱ chíñu ña̱ ndasakáʼnuyó Ndióxi̱ ta ndáka̱tu̱ʼunna miíyó xa̱ʼa na̱ hermanoyó. ¿Á xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼinna xa̱ʼa ndiʼi ña̱ xíni̱yó? Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús tá ni̱nda̱ka̱tu̱ʼun ta̱ xáʼndachíñu ñuu Roma miíra. Ku̱nda̱a̱-inira ña̱ íyo tiempo ña̱ xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó ta íyotu tiempo ña̱ va̱ása xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Xíniñúʼu kiʼinníyó kuenta xíʼin ña̱ káʼa̱nyó ña̱ va̱ʼa kǒo xo̱ʼvi̱ na̱ hermanoyó (Prov. 10:19; 11:12).

¿Ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó, ama xíniñúʼu va̱ása ka̱ʼa̱nyó ta ama xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱? (Koto párrafo 17 xíʼin 18).

18. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá ndáka̱tu̱ʼun na̱ anciano miíyó xa̱ʼa iin na̱ hermano?

18 Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa inkaña. Tá iinna ke̱ʼé iin ku̱a̱chi kini ta xíni̱ miíyó xa̱ʼa ña̱yóʼo. Ná anciano kúúmiína chiñu ña̱ yéʼe ná koo congregación, ña̱kán sana nda̱ka̱tu̱ʼunna miíyó ndáaña xíni̱yó xa̱ʼa ña̱yóʼo. ¿Ndáaña ndakuiinyó tá iin na̱ ke̱ʼé ku̱a̱chi kini yóʼo kúú iin migoyó á iin na̱ veʼeyó? Biblia káʼa̱nña xíʼinyó, tá ndinuʼu íyo iniyó xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ (Prov. 12:17; 21:28). Ña̱kán xíniñúʼu ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ anciano xa̱ʼa ndiʼi ña̱ xíni̱yó. Na̱kán kúúmiína derecho ña̱ ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱ xíʼinna chi saá kivi chindeétáʼanna xíʼin na̱ ni̱ki̱ʼvi iin ku̱a̱chi tasaá kivi xa̱a̱ tuku na̱ ni̱ki̱ʼvi ku̱a̱chi koona migo Jehová (Sant. 5:14, 15).

19. ¿Ndáaña sakuaʼayó nu̱ú inka artículo?

19 Ta̱ David ke̱ʼéra oración nu̱ú Jehová ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kútóún ña̱ va̱ʼa ña̱ ndíka̱a̱ níma̱ na̱ yiví” (Sal. 51:6). Ta̱kán xi̱xini̱ra ña̱ ndáyáʼviní ña̱ ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱. Xíʼin ndiʼi ña̱ kéʼéyó, miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová káʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱, táki̱ʼva káchi texto nu̱ú kíxaʼá ña̱ artículo yóʼo. Inka ña̱ kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ síín íyoyó nu̱ú inkana kúú ña̱ sanáʼa̱yó na̱ yiví ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa Ndióxi̱. Nu̱ú inka artículo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa, nda̱saa kivi keʼéyó ña̱yóʼo.

^ párr. 1 Juan 8:44: “Yivá ndóʼó kúú ta̱ ndi̱va̱ʼa, ta kúni̱ndó keʼéndó ña̱ kúni̱ra. Tá xa̱ʼaví kúúra ta̱ xáʼní, ta kǒo níxi̱yo nda̱kú-inira xíʼin ña̱ nda̱a̱ chi kǒoña ndíka̱a̱-inira. Tá káʼa̱nra tu̱ʼun vatá, káʼa̱nra ña̱ kúni̱i̱ miíra, ta̱yóʼo kúú yivá ndiʼi na̱ káʼa̱n tu̱ʼun vatá”.

^ párr. 4 Salmo 15:1, 2: “Táta Jehová, ¿ndáana kúú na̱ koo temploún? ¿Ndáana kúú na̱ koo nu̱ú yuku̱ santo ña̱ kúúmiíún? Na̱ kǒo kíʼvi ku̱a̱chi ta nina ña̱ nda̱kú kéʼéna ta nina ña̱ nda̱a̱ káʼa̱nna”.

^ párr. 14 Zacarías 8:16, 17: “Ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu keʼéndó: Nina ña̱ nda̱a̱ ka̱ʼa̱nndó xíʼin táʼanndó. Vií tiinndó ku̱a̱chi ta vií kindo̱ondó xíʼin táʼanndó. Ta kǒo kuni̱ndó keʼéndó ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼin ñani táʼanndó, ta kǒo kusi̱í-inindó kunindó tu̱ʼun vatá; chi ndiʼi ña̱yóʼo kúú ña̱ sáa̱ní-inii̱ xínii̱ʼ, káchi Jehová”.

^ párr. 15 Koto capítulo 15, “¿Cómo puedo resistir la presión de grupo?”, xíʼin capítulo 16, “Una doble vida. ¿Por qué confesarlo?”, ña̱ volumen 2 ña̱ libro Los jóvenes preguntan.