ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် သန္တာကျောက်တန်းတွေ၊ ခရုကမာတွေနဲ့ တခြားပင်လယ်သတ္တဝါတွေ အန္တရာယ် ကြုံနေပြီ။ ပင်လယ်နေသက်ရှိ လေးပုံတစ်ပုံကို ပံ့ပိုးပေးနေတဲ့ သန္တာကျောက်တန်းအားလုံးနီးပါးဟာ အနှစ် ၃၀ အတွင်း သေဆုံးသွားနိုင်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ခန့်မှန်းကြတယ်။

ပင်လယ်ပျော်ငှက် ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးက ပလတ်စတစ်တွေ စားမိကြတယ်၊ ပင်လယ်နေသတ္တဝါ သန်းနဲ့ချီ နှစ်စဉ် သေဆုံးနေတာ ပလတ်စတစ်စားမိလို့ ဖြစ်ရမယ်ဆိုပြီး ပညာရှင်တွေ ခန့်မှန်းတယ်။

“ကျွန်တော်တို့ ဂရုမစိုက်ဘဲ ပစ်ထားတဲ့ ပင်လယ်ကြီးဟာ အခု အရေးပေါ်အခြေအနေ ကြုံနေရပြီ” လို့ ၂၀၂၂ ခုနှစ် တုန်းက ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် အန်တိုနီယို ဂူတာရတ်စ် ပြောကြားခဲ့တယ်။

ပင်လယ်နဲ့ ပင်လယ်နေ သက်ရှိတွေက ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာကြီးကို သန့်စင်ပေးနိုင်ကြတယ်။ လူတွေရဲ့လုပ်ရပ်ကြောင့်သာ အဆမတန် ညစ်ညမ်းနေတာပါ။ လူတွေသာ ညစ်ညမ်းအောင်မလုပ်ရင် “ပင်လယ်တွေဟာ သူ့အလိုလို ပြန်လည်ကုစားနိုင်ကြမှာ” ဆိုပြီး စာအုပ်တစ်အုပ် (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation) မှာ ရေးသားဖော်ပြထားတယ်။ အောက်ပါနမူနာတချို့ကို သုံးသပ်ကြည့်ပါ–

• ဖိုက်တိုပလန်တန် (phytoplankton) လို့ခေါ်တဲ့ အဏုဇီဝ ရေမှော်တစ်မျိုးဟာ ကမ္ဘာချီပူနွေးမှုကို ဖြစ်စေတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ငွေ့ကို သိုလှောင်စားသုံးပေးတယ်။ ကုန်းမြေပေါ်က မြက်ပင်ကအစ ရှိရှိသမျှ သစ်ပင်ကြီးငယ်အားလုံးထဲမှာ သိုလှောင်ထားတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက် ပမာဏနီးနီးကို ဖိုက်တိုပလန်တန်ရေမှော်က သိုလှောင်ပေးထားတာပါ။

• ငါးအသေတွေကို စားသုံးပေးတဲ့ အဏုဇီဝပိုးမွှားတွေသာ မရှိရင်လည်း ပင်လယ်ကြီး ညစ်ညမ်းလာမှာ။ အဲဒီအဏုဇီဝပိုးမွှားတွေကို တခြားပင်လယ်နေအကောင်တွေက ပြန်စားကြတယ်။ ဒီလိုနည်းနဲ့ “ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာထဲက ရေတွေ ကြည်လင်သန့်ရှင်းနေတာပါ” လို့ ဝက်ဘ်ဆိုက်တစ်ခု (Smithsonian Institution Ocean Portal) မှာ ဖော်ပြထားတယ်။

• ပင်လယ်နေ သတ္တဝါ အများစုရဲ့ အစာခြေစနစ်က သန္တာကောင်တွေ၊ ခရုကမာတွေနဲ့ တခြားသတ္တဝါတွေကို အန္တရာယ်ပြုတဲ့ ပင်လယ်ရေထဲက အက်ဆစ်ဓာတ်ကို ချေဖျက်ပေးကြတယ်။

ပင်လယ်ထဲသာ အမှိုက်မရောက်ရင် ရှင်းစရာလိုမှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် ပလတ်စတစ်အိတ်တွေ၊ ဘူးတွေ၊ ပစ္စည်းတွေကို တစ်ကြိမ်တစ်ခါပဲ သုံးပြီး လွှင့်ပစ်လိုက်မယ့်အစား ပြန်သုံးကြဖို့ ပညာရှင်တွေ တိုက်တွန်းကြတယ်။

မကြာသေးခင်က ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေး အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဟာ နိုင်ငံပေါင်း ၁၁၂ နိုင်ငံရဲ့ ကမ်းခြေတွေမှာ ပင်လယ်ဒီရေကြောင့် တင်ကျန်ခဲ့တဲ့ အမှိုက်သရိုက် တန်ချိန် ၉,၂၀၀ ကို ဖယ်ရှားပေးခဲ့ကြတယ်။ ဒါဟာ ပင်လယ်ထဲကို တစ်နှစ်တစ်နှစ် ရောက်သွားတဲ့ အမှိုက်စုစုပေါင်းရဲ့ တစ်ထောင်ပုံ တစ်ပုံလောက်ပဲ ရှိပါသေးတယ်။ ဒါကြောင့် ပင်လယ်ကြီးကို ကာကွယ်နိုင်ဖို့ အများကြီး ကြိုးစားရဦးမယ်။

မဂ္ဂဇင်းတစ်စောင် (National Geographic) မှာလည်း အခုလို ရေးသားထားတယ်– ‘လူတွေက ဇီဝရုပ်ကြွင်းလောင်စာအများကြီး ရှို့နေတော့ ပင်လယ်သတ္တဝါတွေခမျာ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ကို တရစပ် စုပ်ယူနေရတယ်။ ဒါကြောင့် ပင်လယ်ထဲမှာ အက်ဆစ်ဓာတ်တွေ တအားများနေပြီ။ ပင်လယ်ကြီးကို ပြန်သန့်စင်အောင်လုပ်ဖို့ အလျင်မမီနိုင်အောင် ဖြစ်နေတယ်။’

“ကမ္ဘာမြေဟာ ကိုယ်တော့်လက်ရာတွေနဲ့ ပြည့်နေတယ်။ အတိုင်းမသိများတဲ့ သတ္တဝါကြီးငယ်တို့ နေထိုင်ရာ အပြောကျယ်တဲ့ ပင်လယ်ကြီး ရှိပါတယ်။”—ဆာလံ ၁၀၄:၂၄၊ ၂၅။

ကျွန်တော်တို့ကို ဖန်ဆင်းထားတဲ့အရှင်က ပင်လယ်ကို ဖန်ဆင်းထားရုံသာမက ပင်လယ်ကို မိမိဘာသာ သန့်စင်နိုင်အောင်လည်း ပုံစံပြုထားတယ်။ စဉ်းစားကြည့်ပါ– ဖန်ဆင်းရှင်က ပင်လယ်အကြောင်း၊ ပင်လယ်သတ္တဝါအားလုံးအကြောင်း ဒီလောက်တောင် သိထားမှတော့ ပင်လယ်ကြီးရဲ့ ထိခိုက်ပျက်စီးမှုတွေကို မကုစားနိုင်ဘဲ နေပါ့မလား။ စာမျက်နှာ ၁၅ ရှိ “ကမ္ဘာမြေ ဆက်ရှင်သန်မယ်လို့ ဘုရားသခင် ကတိပြု” ဆောင်းပါးကို ကြည့်ပါ။