ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ်အကဲခတ်

ဥရောပတွင် စီးပွားရေးဆိုင်ရာပြစ်မှု တိုးများလာ

ဥရောပ ပါလီမန်အဖွဲ့ဝင်များကောင်စီက သဘောတူလက်ခံခဲ့သည့် အစီရင်ခံစာတစ်စောင်က “စီးပွားရေးပြစ်မှုသည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်ကတည်းက သိသိသာသာဆိုးရွားလာသည်” ဟုဆို၏။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာပြစ်မှုဟူသည် အဘယ်နည်း။ စီးပွားရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကော်မတီမှ အစီရင်ခံစာက “လူ၊ တရားမဝင် မူးယစ်ဆေးဝါးရောင်းဝယ်မှုနှင့် အခြားကုန်ပစ္စည်းများ မှောင်ခိုတင်သွင်းမှု၊ အတုပြုလုပ်မှု၊ ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာပြစ်မှု၊ စိုင်းဘားပြစ်မှု၊ အခွန်ငွေလိမ်လည်မှု၊ ငွေမည်းကို ငွေဖြူပြုမှု၊ အကျင့်ပျက်မှုနှင့် ဩဇာအရှိန်အဝါရောင်းဝယ်မှု” တို့ကိုစာရင်းဖော်ပြသည်။ ဤပြစ်မှုမျိုးသည် နိုင်ငံရေးနှင့် ပို၍ပတ်သက်ဆက်နွှယ်လာနေသည်ကို သတိပြုမိကာ အစီရင်ခံစာက ဤသို့သတိပေး၏– “ယင်းကို ဥရောပတွင် တိုက်ဖျက်လိုစိတ် ယုတ်လျော့လာနိုင်ရာ တိုက်ပွဲရှုံးနိမ့်နိုင်သည်။” အစီရင်ခံစာ၏ကလောင်ရှင်၊ အီတလီနိုင်ငံသူ ဗေရာ ကွာချာလူပီ က “ဦးဆုံးထိခိုက်မည့်အရာမှာ ယဉ်ကျေးသည့်လူ့ဘောင်၏ အသက်သွေးကြောဖြစ်သော တရားဥပဒေစိုးမိုးမှုဖြစ်မည်” ဟုဆိုသည်။

အရက်နှင့်စက်ဘီး မပေါင်းစပ်

အရက်သောက်ပြီးစက်ဘီးစီးခြင်းသည် သောက်စားပြီး ကားမောင်းခြင်းကဲ့သို့ အန္တရာယ်ရှိနိုင်သည်ဟု နယူးဆိုင်းယင်းတစ် မဂ္ဂဇင်းကဖော်ပြသည်။ “စက်ဘီးစီးခြင်းသည် ကားမောင်းခြင်းထက် ကိုယ်စိတ်လှုပ်ရှားမှုစွမ်းရည်နှင့် ကိုယ်အင်္ဂါများဟန်ချက်ညီညီလုပ်ဆောင်မှု ပို၍လိုအပ်ရာ အရက်သည် စက်ဘီးစီးသူအပေါ် ပို၍ပင် အကျိုးသက်ရောက်မှုရှိသည်” ဟု ယူ.အက်စ်.အေ. မေရီလန်းရှိ ဂျွန်ဟော့ပ်ကင်းစ် တက္ကသိုလ်မှ ဂိုဝါလီ က ဆိုသည်။ လီ နှင့် သူ၏လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များသည် စက်ဘီးသမား ၄၆၆ ယောက်ကိုလေ့လာခဲ့ရာ အရက်လေးခွက်ငါးခွက်သောက်သူများသည် အပြင်းအထန်ဒဏ်ရာရနိုင်ခြေ သို့မဟုတ် အသက်ဆုံးရှုံးနိုင်ခြေ အဆ ၂၀ ရှိကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ တစ်ခွက်တည်းသောက်လျှင်ပင် စက်ဘီးစီးခြင်းကို ခြောက်ဆပို၍အန္တရာယ်ရှိစေသည်။ “ပို၍ဆိုးသည်မှာ စက်ဘီးသမားများသည် ပို၍သောက်လေ အမာစားဦးထုပ်ဆောင်းဖို့အကြောင်း ပို၍နည်းလေဖြစ်သည်” ဟု နယူးဆိုင်းယင်းတစ် ကဆိုသည်။

“နည်းပညာ–ဖိစီးမှု”

“နည်းပညာ-ဖိစီးမှု”—⁠နည်းပညာသစ်များကိုအသုံးပြုရန် ဖိအားပေးရာမှဖြစ်ပေါ်လာသော စိတ်ဓာတ်ကျဆင်းမှု—⁠သည် မြင့်တက်လာနေသည်ဟုဆိုကြောင်း ကနေဒါနိုင်ငံထုတ် မက္ခလီးန်စ် မဂ္ဂဇင်းကဖော်ပြသည်။ “နည်းပညာသစ်များ အသုံးပြုနည်းကို အဆက်မပြတ်လေ့လာနေရခြင်းမှသည် အီး-မေးလ်၊ အလိုအလျောက်ဖုန်းခေါ်ပေးသည့် ကွန်ပျူတာစနစ်နှင့် ကြိုးမဲ့ဖုန်းများကဲ့သို့သော ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများကြောင့် အလုပ်နှင့် အိမ်ဘဝဟူ၍ ခွဲခြားမရဖြစ်လာခြင်းအထိပါဝင်သော” အကြောင်းရင်းများကြောင့် ဖိစီးမှုဖြစ်ရကြောင်း လေ့လာမှုများက ညွှန်ပြသည်။ သင် မည်သို့ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်သနည်း။ ကျွမ်းကျင်သူများက စည်းခြားထားရန် အကြံပြုသည်။ ကိရိယာတစ်ခုခုကို အသုံးပြုခြင်းက ဘဝကို အမှန်တကယ် ရိုးရှင်းစေမည်လော သို့မဟုတ် ပို၍ရှုပ်ထွေးစေမည်လောဟူသည်ကို အကဲဖြတ်ပါ။ နည်းပညာသစ်တစ်ခုမှ အကျိုးကျေးဇူးအပြည့်အဝရရှိရန် ယင်းကို လေ့လာသင်ယူဖို့ စိုက်ထုတ်ရသည့်အချိန်ကို ကြိုတင်တွက်ချက်ပါ။ “နည်းပညာလေ့လာမှုကို ရပ်ပစ်ရမည့်အချိန်ကို နေ့စဉ်သတ်မှတ်ထား” ကာ အခြားဦးစားပေးကိစ္စများအတွက် အချိန်ပေးပါ။ “လူတို့သည် အစီအစဉ်တစ်ခုအတိုင်း လုပ်ကိုင်သွားမည့်အစား အီး-မေးလ်ကိုဖွင့်ခြင်းဖြင့် အခြေခံကျသောအမှားကိုပြုလျက် နေ့တစ်နေ့ကို စတင်တတ်ကြသည်။ နေ့တစ်နေ့၏ အကျိုးအရှိဆုံး အစောပိုင်းအချိန်များကို အချည်းနှီးသုံးပစ်ကြသည်” ဟု ဗဲန်ကူးဗား ကုန်ထုတ်လုပ်မှုကျွမ်းကျင်သူ ဒန် စတန်းပ် က ဖော်ပြသည်။

ကလေးများအတွက်စာအုပ်များကို ကလေးများကိုယ်တိုင်ရေးသားကြ

စာဖတ်စွမ်းရည်တိုးတက်စေရန် ဇမ်ဘီယာနိုင်ငံရှိ ကျောင်းနေသောကလေးများသည် ၎င်းတို့အတွက်စာအုပ်လေးများကို ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ရေးသားရှင်းလင်းဖော်ပြရန် တိုက်တွန်းခံရကြသည်ဟု ဇမ်ဘီယာဒေးလီးမေးလ် က ဖော်ပြသည်။ “ကျောင်းစာကြည့်တိုက်အများစုတွင်ရှိသော ဖတ်စရာအကြောင်းအရာများသည် ဇမ်ဘီယာနိုင်ငံရှိကလေးများနှင့် လုံးဝစိမ်းနေသည့်အရာများဖြစ်သည်” ဟု အစိုးရအစီရင်ခံစာတစ်စောင်က ဖော်ပြသည်။ “ကလေးများအတွက်စာအုပ်များကို ကလေးများကိုယ်တိုင်ရေးသားကြခြင်းဖြင့် သူတို့၏ဉာဏ်ရည်နှင့်ညီမျှသော၊ သူတို့စိတ်ဝင်စားသည့် အကြောင်းများပါသော စာအုပ်များဖြစ်စေသည်။” ပုံပြင်အချို့သည် ကျောင်း သို့မဟုတ် အတန်းစာကြည့်တိုက်များ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာနိုင်သည်။ ၎င်းတို့ကို ရေဒီယိုမှထုတ်လွှင့်နိုင်သည် သို့မဟုတ် ပုံနှိပ်၍ပင်ထုတ်ဝေနိုင်သည်။ ဒေးလီးမေးလ် က ဤသို့ဖော်ပြသည်– “၎င်းသည် ဖတ်စရာအကြောင်းအရာ တိုးများလာစေသော အလွန်သက်သာသည့်နည်းတစ်ခုဖြစ်၏၊ အကြောင်းမှာ စာရွက်နှင့် ဘောပင်သာ လိုသောကြောင့်တည်း။ ၎င်းသည် ရှားပါးပြီး ဈေးကြီးသော (စာအုပ်များ) ရင်းမြစ်တစ်ခုကိုဖန်တီးရန် များစွာသော စွမ်းပကား (ကျောင်းသားများ) ကိုအသုံးပြုဖို့ နည်းတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။”

ငှက်ဖျားဆေး အရာမရောက်တော့

‘ဇမ်ဘီယာနိုင်ငံတွင် အစိုးရဆေးပေးခန်းများက အကျယ်ပြန့်ဆုံးဆေးညွှန်းပေးသည့် ငှက်ဖျားဖြတ်ဆေး ကလိုရိုကွင်း ကို ရောဂါကုသရန်အတွက် ပထမတန်းစားဆေးဝါးအဖြစ်မှ တဖြည်းဖြည်းရပ်ဆိုင်း’ ကာ ပို၍အာနိသင်ရှိသောဆေးဝါးဖြင့် အစားထိုးရန်ဖြစ်သည်ဟု ဇမ်ဘီယာတိုင်းမ် ကဖော်ပြသည်။ လေ့လာမှုပြုပြီးမှ တဖြည်းဖြည်းရပ်ဆိုင်းသည့်လုပ်ရပ်က “ဇမ်ဘီယာနိုင်ငံတွင် ငှက်ဖျားရောဂါကြောင့် နှစ်စဉ် ငါးနှစ်အောက်ကလေး ၂၅,၀၀၀ သေဆုံးရသည့်အနက် ၁၂,၀၀၀ သည် ကလိုရိုကွင်းကို ခံနိုင်ရည်ရှိနေခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြသည်။” အခြားအရှေ့နှင့် တောင်ပိုင်း အာဖရိကနိုင်ငံအများစုတွင်လည်း  ပြောင်းလဲမှုပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ “ကလိုရိုကွင်းသည် နိုင်ငံကို နှစ် ၃၀ ထက်မက ကောင်းစွာအလုပ်အကျွေးပြုခဲ့သော်လည်း ယင်းသည် နိုင်ငံတွင် နံပါတ်တစ်လူသတ်ကောင်အဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေသော ငှက်ဖျားရောဂါကိုကုသရာတွင် အရာမရောက်တော့” ဟု တိုင်းမ် ကဆိုသည်။

လေယာဉ်မတော်တဆဖြစ်မှုမှ အသက်ဘေးလွတ်ခြင်း

“ခရီးသည် ၉၅% ကျော်သည် ပုဂ္ဂလိက လေယာဉ်များ မတော်တဆဖြစ်မှုမှ အသက်ဘေးလွတ်ကြသည်” ဟုကနေဒါနိုင်ငံထုတ် နေရှင်နယ် ပို့စ် သတင်းစာကဆို၏။ ပို့စ် ၏အဆိုအရ ယူ.အက်စ်. အမျိုးသားသယ်ယူပို့ဆောင်မှု ဘေးကင်းလုံခြုံရေးဘုတ်အဖွဲ့က လေယာဉ်အပျက်အစီးများစေသည့် “ပြင်းထန်သောမတော်တဆဖြစ်မှုများ” ၌ပင် ခရီးသည်အများစုသည် အသက်ဘေးမှလွတ်ကြကြောင်း လေ့လာတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ကနေဒါပို့ဆောင်ရေးဌာနတွင် မြို့ပြလေကြောင်းအထွေထွေညွှန်ကြားရေးမှူးဖြစ်သူ အာ့တ် လာဖလမ်းမ် က ဤသို့ရှင်းပြသည်– “မတော်တဆဖြစ်မှုအများစုသည် လေယာဉ်အဆင်းအတက်တို့တွင် ဖြစ်တတ်သည်။ ယင်းတို့သည် သတင်းစာခေါင်းကြီးပိုင်းသတင်းမျိုး မဟုတ်တတ်ချေ၊ ထိုသို့သောမတော်တဆဖြစ်မှုအများစုသည် အသက်ဘေးမှလွတ်ဖို့ အကြောင်းများသည်။ ထို့ကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့သည် ဘေးအန္တရာယ်ကင်းရှင်းရေး ညွှန်ကြားချက်အကျဉ်းချုပ်ကို အလွန်အလေးပေးကြသည်။” မကြာခဏခရီးသွားတတ်သူများသည် အန္တရာယ်လုံခြုံရေးသတိပေးညွှန်ကြားချက်များကို ဂရုပြုလေ့မရှိကြချေ။ သို့သော် လေကြောင်းပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူတစ်ဦးက ဆိုသည့်အတိုင်း “ယင်းကို လူတို့ဂရုပြုရန် အလွန်အရေးကြီးသည်။ အရေးအကြောင်းပေါ်သည့်အခါ သူတို့၏အသက်သည် ၎င်းအပေါ်တွင်မူတည်လိမ့်မည်။”

ငှက်ပျောပင်မှထုတ်သည့် စက္ကူ

ငှက်ပျောခိုင်ကိုခုတ်ပြီးနောက် အများအားဖြင့် ပင်စည်များမှာ မြေသြဇာဖြစ်ကျန်ခဲ့ရသည်။ သို့သော် နဂိုယာမြို့တော်တက္ကသိုလ်ပါမောက္ခ ဟီရိုရှီ မိုရီရှီမာ သည် ငှက်ပျောပင်စည်များမှာ စက္ကူထုတ်လုပ်ရာတွင် အောင်မြင်ခဲ့ပြီဟု အာဆာဟီ ရှင်ဘွန်း သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ ငှက်ပျောပင်၏အမျှင်များသည် “ရှည်လျားပြီး ခိုင်ခံ့ကာ မနီလာလျှော်ပင်မှ စက္ကူထုတ်လုပ်သည့် ကုန်ကြမ်းကဲ့သို့ပင် အရည်အသွေးကောင်းသည်။” ငှက်ပျောပင်စည်မှ စက်ဖြင့်ထုတ်လုပ်သောစက္ကူသည် အရည်အသွေးတွင် ပုံမှန်သုံးနေသည့်စက္ကူနှင့် ယှဉ်နိုင်ကာ ပြန်လည်ပြုပြင်ထုတ်လုပ်သည့်စက္ကူထက် ပို၍ခိုင်ခံ့ကြောင်း တွေ့ရသည်။ “ငှက်ပျောပင်များကို ကမ္ဘာတစ်ဝန်း ၁၂၃ နိုင်ငံတွင်စိုက်ပျိုးကာ နှစ်စဉ် ၅၈,၀၀၀,၀၀၀ တန်ထွက်ရှိရာ အလားအလာကောင်းသော အရင်းအမြစ်တစ်ခုဖြစ်နေသည်” ဟု အဆိုပါသတင်းစာကဆိုသည်။

ပျားရည်၏ ကုသနိုင်စွမ်းများ

ပျားရည်သည် အရသာရှိသည့်အပြင် ၎င်း၏ကုသနိုင်စွမ်းများကြောင့် ရှေးကတည်းက နာမည်ကြီးသည်။ သည်သြစတြေးလျန်း သတင်းစာ၏အဆိုအရ ကွင်းစလန်နှင့် ဆစ်ဒနီတက္ကသိုလ်များမှ သုတေသနအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့က ပျားရည်သည် အဘယ်ကြောင့် အစွမ်းထက်သော ဘက်တီးရီးယားပိုးသတ်ဆေးတစ်ခုဖြစ်ရကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ ပျားရည်ကို ရေဖြင့်ရောသမကာ ထိခိုက်ဒဏ်ရာနှင့် မီးလောင်ဒဏ်ရာများကိုလိမ်းလျှင် ပျားရည်ထဲရှိ အင်ဇိုင်းတစ်မျိုးသည် သကြားဓာတ်ဖြင့်ဓာတ်ပြုကာ ဟိုက်ဒရိုဂျင် ပါအောက်ဆိုဒ်ကိုထုတ်လုပ်ပေးသည်၊ ယင်းပါအောက်ဆိုဒ်ကို အိမ်များတွင် ချွတ်ဆေးအဖြစ်သုံးစွဲကြောင်း လူများသိရှိထားသည်။ ယင်းဓာတုပစ္စည်းသည် စတက်ဖီလိုကော့ကတ်စ် အောရီးယပ်စ် ကဲ့သို့သော ဘက်တီးရီးယားပိုးများကို သေစေရုံသာမက အသားမျှင်လေးများ အလိုအလျောက်အစားထိုးမှုကိုလည်း အထောက်အကူပြုသည်။

သံမှိုများအသုံးပြုသည့် ခေတ်ကုန်ပြီ

“ရိုးရိုးသံမှိုများကိုအသုံးပြုသောခေတ်သည် အမှန်ပင်ကုန်ဆုံးလေပြီ” ဟု တိုရွန်တိုစတား ကဖော်ပြသည်။ ရိုးရိုးသံမှိုဈေးကွက်သည် “လွန်ခဲ့သောနှစ်အနည်းငယ်တွင် ထက်ဝက်နီးပါးကျဆင်းသွားသည်” ဟုသတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ လေဖိအားသုံး သံရိုက်ကိရိယာများဖြစ်သော သံရိုက်သေနတ်များ တိုးတက်ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကြောင့် မြောက်အမေရိကတွင် ရိုးရိုးသံမှိုဝယ်လိုအားသည် ကျဆင်းခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ ဆောက်လုပ်ရေးပညာရှင်များသည် ရိုးရိုးသံမှိုများကိုဝယ်ခဲကြောင်း၊ ယင်းအစား ပို၍ပေါ့ပါးလာသည့် သံရိုက်သေနတ်များကို အသုံးပြုရန်ရွေးချယ်ကြကြောင်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရှိ ကုန်မာဆိုင်များကဆိုကြသည်။ ရိုးရိုးသံမှိုများကို ထုတ်လုပ်သူများသည် လေဖိအားသုံးသံမှိုများကို အဘယ်ကြောင့် ပြောင်း၍မထုတ်လုပ်ကြသနည်း။ “ရထားလမ်းကုမ္ပဏီများသည် လေကြောင်းလုပ်ငန်းဘက်သို့ မပြောင်းသကဲ့သို့ပင်ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် အခြေခံအားဖြင့် ခြားနားသောထုတ်ကုန်တစ်မျိုးဖြစ်သည်” ဟု စတား ကဖြေဆိုသည်။

ကျင့်ဝတ်ပညာရေး

လွန်ခဲ့သည့်ရှစ်နှစ်က မက်ဆာချူးဆက် နည်းပညာတက္ကသိုလ်သည် ၎င်း၏ကျောင်းသားအားလုံးအတွက် အခမဲ့ ကျင့်ဝတ်သင်တန်း ပို့ချပေးခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်နည်း။ ယခင် ဘွဲ့ကြိုကျောင်းသားများရေးရာ တက္ကသိုလ်မဟာဌာနမှူးဖြစ်သူ ထရာဗာစ် မဲရက်တ် က သင်တန်းသားများသည် “လူကြီးလူကောင်းမဆန်၊ သပ်သပ်ရပ်ရပ်မဝတ်စား၊ အမူအကျင့်ကောင်းမရှိသူများ” ဖြစ်ကြသည်ဟုဆိုကြောင်း နယူးဆိုင်းယင်းတစ် မဂ္ဂဇင်းက ဖော်ပြသည်။ တစ်ရက်ကြာသင်တန်းတွင် စားပွဲအမူအကျင့်များ၊ ဝတ်စားဆင်ယင်မှု၊ အလုပ်နှင့် ဆဲလူလာဖုန်းကျင့်ဝတ်၊ အခြားသူများနှင့် ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ရန် နည်းလမ်းများကို သွန်သင်ပို့ချပေးခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ သင်တန်းသားများသည် မည်သို့ ဆင်ဆင်ခြင်ခြင် လမ်းလျှောက်ရမည်နှင့် နှာချေရမည် အစရှိသည်တို့ကို သွန်သင်ခံရကြသည်။ “ထွေရာလေးပါးပြောခြင်းသည် အပြန်အလှန်ပြောဆိုခြင်းမျိုးဖြစ်ပြီး စစ်ဆေးမေးမြန်းရသည့်ပြောနည်းမျိုးမဟုတ်ကြောင်း” ကိုလည်း သတိပေးခံခဲ့ရသည်။ နည်းပြတစ်ဦးဖြစ်သူ ရိုဇန် သောမတ်စ် က မေတ္တာလက်ဆောင်တစ်ခုရသည့်အခါ “ကျေးဇူးတင်ပါတယ်” ဟူ၍ပြောဖို့အရေးကြီးကြောင်း အလေးပေးပြောဆိုသည်။ “ဒါတွေဟာ ဘဝကဏ္ဍတိုင်းမှာရှိဖို့လိုတဲ့ အခြေခံအရည်အသွေးတွေဖြစ်တယ်။ လူလူချင်းဆက်ဆံရေးအရည်အသွေးတွေဟာ အောင်မြင်မှုရဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါတယ်ဆိုတာ လူတွေသဘောပေါက်တဲ့အခါ အတော်ကလေးအံ့အားသင့်ကြမယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်” ဟု သောမတ်စ် ကဆိုသည်။