ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ် အကဲခတ်

ညစ်ပတ်ပေရေသော ငွေစက္ကူ

“ငွေစက္ကူများ၌ ဘက်တီးရီးယားပိုးများ တင်းကျမ်းပြည့်နေသည်” ဟု ကနေဒါနိုင်ငံထုတ် ကမ္ဘာလုံးနှင့်ချောစာ သတင်းစာက ဆိုသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် များမကြာမီကပြုလုပ်ခဲ့သည့် သုတေသနပြုချက်အရ လက်ရှိလည်ပတ်သုံးစွဲနေသည့် ငွေစက္ကူအားလုံး၌ စထရက်ပတိုကော့ကတ်ပိုး (streptococcus)၊ အင်တာရိုဘက်တာပိုး (enterobacter)၊ ဆူဒိုးမိုးနာ့စ်ပိုး (pseudomonas) နှင့် အခြားရောဂါပိုးများဖြင့် ညစ်ညမ်းလျက်ရှိသည်။ ၎င်းရောဂါပိုးများသည် “ချည့်နဲ့အားနည်းသော သက်ကြီးရွယ်အိုများ သို့မဟုတ် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ-အေအိုင်ဒီအက်စ်ပိုး ရှိသူများကဲ့သို့သော ကိုယ်ခံအားမကောင်းသည့် လူနာများအတွက် အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်သည်” ဟု ကမ္ဘာလုံး သတင်းစာကဆိုသည်။ အချို့ငွေစက္ကူများ၌ ပို၍အန္တရာယ်ကြီးသော ဘက်တီးရီးယားပိုးများ ပါရှိတတ်သည်။ ယခုအချိန်သည် စာသားအတိုင်း “ငွေကြေးလျှော်ဖွပ်ခြင်း” လုပ်သင့်သည့်အချိန် ဖြစ်နိုင်သည်ဟု သုတေသီများက အကြံပြုကြသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံတွင် သုံးစွဲသူများသည် “သန့်ရှင်းသော အလိုအလျောက် ငွေသွင်းငွေထုတ်စက်များ” မှ ငွေများကို ထုတ်ယူနိုင်ကြပြီဖြစ်သည်။ ထိုငွေစက္ကူများသည် “၂၀၀ စင်တီဂရိတ် (၃၉၂ ဖာရင်ဟိုက်) အပူချိန်ပေးပြီးသဖြင့် ဘက်တီးရီးယားပိုးများစွာ သေဆုံးသွားသော်လည်း လောင်ကျွမ်းခြင်း မရှိပေ။” ငွေစက္ကူကိုင်ပြီးလျှင် “လက်ကိုဆေးပါ” ဟု ကမ္ဘာလုံး သတင်းစာက အကြံပေးထားသည်။

ကမ္ဘာ့နို့ထုတ်လုပ်ရေး ခေါင်းဆောင်

အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ယခုအခါ နို့ထုတ်လုပ်ရေးတွင် ကမ္ဘာ့ထိပ်တန်းနိုင်ငံ ဖြစ်သည်ဟု ဟိန္ဒူစတန် တိုင်းမ်စ် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ “သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် အလေးပေးသည့် ကမ္ဘာ့ စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ [ဝါရှင်တန်၊ ဒီ.စီ. ၌တည်ရှိသည်] က အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ နို့ထုတ်လုပ်မှုကို ချီးကျူးလိုက်သည်။ ၁၉၉၄ ခုနှစ်မှစ၍ နို့သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ အဓိက လယ်ယာထွက်ကုန် ဖြစ်လာသဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို ကျော်လွန်၍ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး နို့ထုတ်လုပ်သည့်နိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်” ဟု ထိုသတင်းကဆိုသည်။ ကမ္ဘာ့ စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့၏ ဥက္ကဋ္ဌ လက်စတာ ဘရောင်း၏ အောက်ပါပြောကြားချက်ကို ကိုးကားဖော်ပြထားသည်– “အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် နွားစာအဖြစ် ဂျုံစပါးများကို မကျွေးဘဲ လယ်ယာဘေးထွက်ပစ္စည်းများနှင့် ကောက်ပဲသီးနှံ ရိတ်သိမ်းပြီးနောက် ကြွင်းကျန်သည့်ပစ္စည်းများကျွေးကာ ထိုသို့အောင်မြင်လာသည်မှာ ထူးခြားလှပေသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် လူစားသုံးသည့် ဂျုံစပါးကို ကျွဲနွားအစာအဖြစ်သို့ မပြောင်းလဲစေဘဲ ပရိုတင်းဖြည့်တင်းမှုကို တိုးချဲ့နိုင်ခဲ့သည်။”

ဇီးကွက်အော်သံက ၎င်းတို့၏ကျန်းမာရေး အခြေအနေဖော်ပြ

ညိုဝါရောင်ဇီးကွက်များ အော်မြည်သံသည် ၎င်းတို့၏ ကျန်းမာရေးအခြေအနေကို ဖော်ပြသည်ဟု ဘောဂဗေဒ ပညာရှင် မဂ္ဂဇင်းကဆိုသည်။ “ဗြိတိန် ဂေဟဗေဒနှင့် ဇလဗေဒ ဗဟိုဌာနမှ စတီဗင် ရက်ပါ့သ်နှင့် လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တို့က အင်္ဂလန်မြောက်ပိုင်းရှိ ကီးလ်ဒါး သစ်တောတွင် ညိုဝါရောင်ဇီးကွက် ၂၂ ကောင်ကို လေ့လာခဲ့ကြသည်။” ၎င်းသုတေသီတို့က အသံသွင်းထားသည့် ထိုဇီးကွက်များ မရင်းနှီးသော အထီးတစ်ကောင်၏ အော်မြည်သံကိုဖွင့်၍ သူတို့လေ့လာနေသည့် ဇီးကွက်များက ယင်းစိန်ခေါ်ချက်ကို ပြန်လည်တုံ့ပြန်ဖို့ အချိန်မည်မျှခြားသည်ကို တိုင်းတာကြသည်။” သွေးစီးကြောင်း၌ ကပ်ပါးကောင် များများရှိသည့် ဇီးကွက်များသည် အချိန်တော်တော်ကြာမှ ပြန်လည်တုံ့ပြန်အော်မြည်သည်—⁠ကပ်ပါးကောင် အများဆုံးရှိသည့် ဇီးကွက်တို့သည် ကပ်ပါးကောင် ကင်းရှင်းသည့်ဇီးကွက်တို့ထက် အချိန်နှစ်ဆကြာမှ တုံ့ပြန်ကြသည်။ ၎င်းပြင် ကပ်ပါးကောင် များများရှိသည့် ဇီးကွက်တို့ အော်မြည်သည့်အခါ၌ ၎င်းတို့၏ အသံသည် ကျန်းမာသည့်ဇီးကွက်တို့ထက် အသံနိမ့်နေသည်။ “ဤသည်မှာ ဇီးကွက်များအဖို့ ဖုံးထားသမျှ ဖော်လိုက်သလိုဖြစ်သည်” ဟု ဘောဂဗေဒ ပညာရှင် မဂ္ဂဇင်းကဆိုသည်။

ကလေးငယ်အား စာဖတ်ပြခြင်း၏ ဆုလာဘ်များ

“မိဘတို့က စိတ်ပါလက်ပါ စာဖတ်သည်ကို သားသမီးတို့ တွေ့မြင်ရပါက သူတို့လည်း အတုခိုးလာတတ်ကြသည်” ဟု ပိုလန်အပတ်စဉ်ထုတ် မိတ်ဆွေ မဂ္ဂဇင်းကဆိုသည်။ ကလေးများ တီဗွီ ပို၍ကြည့်လာသည့် ဤခေတ်ကြီးတွင် နှစ်နှစ်သားအရွယ် သားသမီးများအား စာဖတ်ပြခြင်း၊ ရုပ်ပုံများကို အာရုံပြုစေ၍ ရှင်းပြခြင်းပင်လျှင် အကျိုးရှိလှပေသည်။ မိဘတို့အနေဖြင့် သားသမီးများအား သူတို့ဖတ်ခဲ့သည့် အကြောင်းအရာကို နားလည်ခြင်းရှိမရှိ မေးမြန်းကြည့်နိုင်သည်။ “ကလေးက ရုတ်တရက် ငြီးငွေ့လာခဲ့သော် . . . မြူးကြွသော အမူအရာနှင့် လေယူလေသိမ်း အပြောင်းအလဲတို့ဖြင့် စာဖတ်ခြင်းကို စိတ်ဝင်တစားရှိအောင် ကြိုးစားပါ။” သားသမီးများကြိုက်တတ်သည့် အကြောင်းအရာများကိုသိအောင် ကြိုးစား၍ ထိုအကြောင်းအရာများကို ပြောပြရန်လည်း မိဘဖြစ်သူတို့ကို အားပေးထားသည်။ “ကလေးဘဝက သင်နှစ်ခြိုက်ခဲ့သည့် စာအုပ်များအကြောင်း ပြောပြပါ၊ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းသော စာအုပ်အမည်များကို ညွှန်ပြပါ။ . . . သူတို့ကိုယ်တိုင် စာမဖတ်တတ်သေးသည့်တိုင်အောင် သင့်သားသမီးအား စာဖတ်ပြခြင်းကို လက်မလျှော့လိုက်ပါနှင့်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အားပေးသည့်အနေနှင့် အစပိုင်း သုံးလေးမျက်နှာလောက် ဖတ်ပြလိုက်ရုံနှင့် ကလေးက ဆက်၍ဖတ်သွားလိမ့်မည်” ဟု မိတ်ဆွေ မဂ္ဂဇင်းကဆိုသည်။

ရသာဖူးများ ချွတ်ယွင်းခြင်း

နား၊ နှာခေါင်းနှင့် လည်ချောင်း ပါရဂူ ဟီရိုရှီ တိုမီတာ၏ ခန့်မှန်းချက်အရ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း ဂျပန်နိုင်ငံတွင် ယခင်ကထက်များပြားသည့် လူငယ်လူရွယ်များ အပါအဝင် လူပေါင်း ၁၄၀,၀၀၀ ကျော်တို့သည် ရသာရုံ ပျက်စီးနေကြသည်။ ဆေးဝါးအချို့နှင့် ကျန်းမာရေးပြဿနာများကြောင့် ဤရောဂါဝေဒနာ စတင်ဖြစ်ပွားနိုင်သည်ဟု ယိုမီယူရီ နေ့စဉ် သတင်းစာက ဆိုသော်ငြားလည်း တိုမီတာက ဤရောဂါ ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့်သည် သက်ရှိတို့ ရှင်သန်မှုအတွက်  စဉ်းငယ်မျှ မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော သတ္တုဓာတ်တစ်မျိုးဖြစ်သည့် သွပ်ဓာတ် စားသုံးမှုနည်းခြင်းနှင့် ဆက်နွှယ်သည်ဟု ယုံကြည်သည်။ “သွပ်ဓာတ်သည် ရသာဖူးဆဲလ်သစ်များ ထုတ်လုပ်ရာတွင် အဓိကကျသော အခန်းကဏ္ဍ၌ ပါဝင်သဖြင့် သွပ်ဓာတ်ချို့တဲ့ခြင်းသည် ရသခံစားတတ်မှုကို တဖြည်းဖြည်းနှင့် ပျက်စီးဆုံးရှုံးစေနိုင်သည်” ဟု ထိုဆောင်းပါးကဆိုသည်။ အာဟာရ မမြောက်သောအစာ၊ ပြုပြင်စီမံထားသောအစာနှင့် စားသောက်သည့်အစားအစာတွင် အမျိုးစုံ မပါဝင်ခြင်းတို့သည် ဤပြဿနာကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အရန်သင့် စားသောက်နိုင်သည့် အစားအစာအများတွင် ပါဝင်လေ့ရှိသည့် ဖော့စဖိတ်ကဲ့သို့သော အဖြည့်ပစ္စည်းများသည် ခန္ဓာကိုယ်၏ သွပ်ဓာတ်ဖြည့်ပေးခြင်းကို လျော့နည်းစေပြီး ခန္ဓာကိုယ်၏ သွပ်ဓာတ်စုပ်ယူခြင်းကိုပါ ဟန့်တားသည်။ အစာ ခံတွင်းမတွေ့သူများအတွက် တိုမီတာက သွပ်ဓာတ်ကြွယ်ဝသည့် အစာများကိုစားသုံးရန် အကြံပြုသည်။ ၎င်းတို့တွင် ကနုကမာများ၊ ငါးကလေးများနှင့် အသည်းတို့ ပါဝင်သည်။ အမျိုးစုံပါဝင်၍ ကျန်းမာရေးနှင့်ညီညွတ်သော အစားအစာသည် ရသာဖူးများကို နဂိုအတိုင်း ပြန်ဖြစ်စေနိုင်သော်လည်း ဆိုးရွားသော အခြေအနေကို ခြောက်လထက်ကျော်၍ မကုသဘဲထားခဲ့လျှင် ပြန်ကောင်းလာမည့် အခွင့်အလမ်း နည်းပါးသွားသည်ဟု တိုမီတာကဆိုသည်။

ဖျားနာစေသည့် နေအိမ်များ

“မဲလ်ဘွန်းမြို့ [ဩစတြေးလျ] ရှိ သက်တမ်းတစ်နှစ် မပြည့်သောနေအိမ်များ၌ အငွေ့ပြန်လွယ်သည့် ဇီဝဒြပ်ပေါင်းများ (volatile organic compounds) သည် အမျိုးသားကျန်းမာရေးနှင့် ဆေးပညာ သုတေသနကောင်စီမှ အကြံပြုထောက်ခံထားသည့် ဘေးကင်းစည်းထက် အဆ ၂၀ ပို၍ပါဝင်နေသည်” ဟု နယူးဆိုင်းယင့်တစ္စ မဂ္ဂဇင်းက ဆိုသည်။ ၎င်းဓာတုပစ္စည်းများအနက်မှ တစ်မျိုးဖြစ်သည့် ဖော်မယ်ဒီဟိုက်ဓာတ်ငွေ့သည် “အရေပြားယားနာခြင်းနှင့် ကင်ဆာကိုပင် ဖြစ်စေနိုင်သည်။” ဖော်မယ်ဒီဟိုက်ဓာတ်ငွေ့သည် ကြမ်းခင်းပျဉ်ချပ်များနှင့် ပရိဘောဂများကဲ့သို့သော ဆောက်လုပ်ရေးပစ္စည်းများမှ လေထုထဲသို့ စိမ့်ထွက်သည်။ ကော်ဇောအသစ်တို့သည် ကင်ဆာဖြစ်စေသည်ဟု သံသယရှိသည့် ကာဆီနိုဂျင် ထုတ်လွှတ်၍ “သုတ်ဆေးနှင့် ဖျော်ရည်တို့သည် အဆိပ်ဖြစ်စေသော ဒြပ်ပေါင်းအမျိုးမျိုးကို ထုတ်လွှတ်သည်။ . . . ဤဓာတုပစ္စည်းများသည် လူအများစုအတွက် ကြီးကြီးမားမား ကျန်းမာရေးအန္တရာယ် ဖြစ်စေနိုင်စရာ မရှိပေ။ သို့ရာတွင် အထူးဓာတ်မတည့်သူ၊ ထိခိုက်လွယ်သူ လူနည်းစုအတွက်မူ ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ အပြင်းအထန် ထိခိုက်ခြင်းများ ဖြစ်စေတတ်သည်” ဟု ထိုသတင်းက ရှင်းပြသည်။

လမ်းများအတွက် ဆားလျှော့သုံးခြင်း

ဆောင်းရာသီတိုင်းတွင် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ လမ်းမများမှ နှင်းခဲများနှင့် ရေခဲများကို ဖယ်ရှားရန်အတွက် တန်ချိန် ၄၀၀,၀၀၀ နှင့် ၁,၄၀၀,၀၀၀ ကြားရှိသောဆားများကို ဖြူးပေးရသည်ဟု အရိုင်းကမ္ဘာ သဘာဝ မဂ္ဂဇင်းက ရေးသားဖော်ပြသည်။ “ဤဆားတို့သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အပေါ် ထိခိုက်နစ်နာမှု ဖြစ်စေသည်ကို တစ်စတစ်စ တွေ့ရှိလာသည်။” လမ်းမများ၌ အသုံးပြုသော ၎င်းဆားတို့သည် မြေကြီးထဲတွင် စုပုံလာပြီး ရေတွင်းရေကန်များ၊ အင်းအိုင်များနှင့် မြေအောက်ရေပြင်များကို ညစ်ညမ်းစေနိုင်သည်။ ထိုဆားတို့သည် ဖြူးသည့်လမ်းမများနှင့် ပေ ၂၀၀ အတွင်းရှိ နုနယ်သောအပင်များကို သေစေ၍ သစ်ပင်များ၏ အမြစ်ထိပ်ဖျားများကို ပျက်စီးစေသည်။ ထိုဆားများကို သစ်ပင်အမြစ်များက စုပ်ယူခဲ့သော် အလင်းမှီစုဖွဲ့ခြင်းဖြစ်စဉ်ကို ဟန့်တားနှောင့်ယှက်သည်။ ဤသို့ ဖြစ်ဖန်များလာသည့်အခါ သစ်ပင်များသည် ခြောက်သွေ့၍ သေဆုံးကြသည်။ ဆားကိုလျက်စားရန် လမ်းမများဆီ ရောက်လာကြသည့် တိရစ္ဆာန်များသည်လည်း မကြာခဏ ကားတိုက်ခံရကြသည်၊ သို့မဟုတ် အချိန်တိုအတွင်း ဆားများများစားမိသဖြင့် သေဆုံးရကြသည်။ အခြေအနေအချို့တွင် ဆားများသည် ကတ္တရာလမ်းပေါ်တွင် အန္တရာယ်ကြီးမားသော ကြည်လင်သည့် ရေခဲလွှာပါးကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ နှင်းခဲဖုံးနေသည့် လမ်းမများပေါ်တွင် ယာဉ်မောင်းများသည် ပုံမှန်အားဖြင့် သတိထား မောင်းနှင်တတ်ကြသော်လည်း နှင်းခဲများ မရှိသည့်အခါ၌ ကြည်လင်သည့် ရေခဲလွှာပါးများ ရှိနေနိုင်သည်ကို သတိမမူမိဘဲ သတိပေါ့လျော့တတ်ကြသည်။ ကျွမ်းကျင်သူပညာရှင်တို့က “ဆားလျှော့သုံးနိုင်လေ ကောင်းလေ” ဟုအကြံပြုကြသည်။

ငွေသုံးစွဲမှု လွယ်ကူလာခြင်း

အဆင့်မြင့် နည်းပညာက ကနေဒါပြည်သူ အများအတွက် ဈေးဝယ်ခြမ်းခြင်းကို တစ်ပတ်လျှင် ၇-ရက်၊ တစ်ရက်လျှင် ၂၄-နာရီ အမျိုးသား လှုပ်ရှားမှုအသွင်သို့ ပြောင်းလဲစေခဲ့ပြီဟု ကယ်လ်ဂါရီ ဟယ်ရယ်လ် သတင်းစာက ရေးသားဖော်ပြသည်။ “စားသုံးသူတို့သည် အင်တာနက်၊ ရုပ်မြင်သံကြား ဈေးဝယ်ခြမ်းရေးလိုင်း၊ စာတိုက်မှတစ်ဆင့် မှာယူမှုကက်တလောက်နှင့် အကြွေးဝယ်ကတ်တို့ဖြင့် အချိန်မဆိုင်း ပစ္စည်းများကို မရပ်မနား တောက်လျှောက် ဝယ်ခြမ်းနိုင်ကြသည်။” အကြွေးဖြင့် များများဝယ်ခွင့် ပြုထားသည့်ကတ်များက လူတို့အား လျာထားငွေထက်ကျော်၍ ပိုမိုသုံးစွဲရန် အားပေးအားမြှောက်ပြုသည်။ အချို့အကြွေးဝယ်ကတ်များက အပိုမက်လုံးများ ပေးကြသည်။ ကယ်လ်ဂါရီ တက္ကသိုလ်မှ ဘဏ္ဍာရေး ပါမောက္ခ လယ်ရီ ဝွဒ်က ဤသို့ဆိုသည်– “လူတို့သည် ပစ္စည်းဝယ်ရန် လက်ငင်းငွေသားရှိသော်လည်း ဆုငွေနှင့် အမှတ်များ ရယူလိုသဖြင့် လကုန်မှ ငွေပေးချေမည် ဟူသောစိတ်ကူးဖြင့် အကြွေးဝယ်ကတ်ဖြင့် ပေးချေကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ထိုငွေသားကို သုံးစွဲလိုက်သဖြင့် အကြွေးဝယ်ကတ်တွင် အကြွေးသာ အဖတ်တင်သွားသည်။” သို့သော်၊ ပြဿနာမှာ ထိုထက်မက နက်ရှိုင်းသည်ဟု ဝွဒ်က ယုံကြည်သည်။ စားသုံးသူတို့သည် လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို ထိန်းသိမ်းရန် ကြိုးပမ်းသည့်အနေဖြင့် အသုံးစရိတ်ကို လျှော့ချမည့်အစား အကြွေးအတင်ခံကြသည်ဟု သူယူဆသည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ် ကနေဒါ ကိန်းဂဏန်း စာရင်းဇယား ဆန်းစစ်ချက်အရ ကနေဒါပြည်သူတို့၏ အကြွေးဝယ်ကတ်မှ စုစုပေါင်းအကြွေးမှာ ကနေဒါဒေါ်လာ သန်းပေါင်း ၁,၄၀၀ ရှိသည်။