ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ်အကဲခတ်
ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ်အကဲခတ်
ရှားပါးသောသစ်ခွမျိုး မျိုးမသုဉ်းစေရန်ကာကွယ်
ဗြိတိန်နိုင်ငံတွင် အလေ့ကျပေါက်သည့် တစ်ခုတည်းသော လေးဒီးစလစ်ပယ်သစ်ခွမျိုး (ဆစ်ပရီဒီယမ် ကယ်စီရောလပ်စ်) ကို မျိုးမသုဉ်းစေရန်ကာကွယ်ဖို့ အနှစ် ၅၀ တိုင်တိုင် ၂၄ နာရီအချိန်ပြည့် စောင့်ရှောက်ခဲ့ကြသည်။ ဝိတိုရိယခေတ်သူခေတ်သားများနှင့် နောက်ပိုင်းလူမျိုးဆက်များသည် လှပသည့်မိုးလုံးမှိုင်းသစ်ခွပန်းကို အလွန်တန်ဖိုးထားကြရာ ၁၉၅၀ ပြည့်လွန်နှစ်များရောက်သော် ယင်းကို “မျိုးသုဉ်းလုမတတ်ခူးခဲ့” ကြ၍ တစ်ပင်သာ ကျန်တော့သည်။ ရုက္ခဗေဒပညာရှင်များသည် ဤနော့သ်ယောက်ရှိုင်းယားအပင်မှ ပျိုးပင်များမျိုးပွားယူရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ၎င်းသည် တစ်ခါတစ်ရံသာ အပွင့်ပွင့်သောကြောင့် သဘာဝအလျောက်ဝတ်မှုန်ကူးရန် မဖြစ်နိုင်ခဲ့ချေ။ သို့သော် ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များအစောပိုင်းတွင် လန်ဒန်မြို့၊ ကယူးဥယျာဉ်များမှ သိပ္ပံပညာရှင်များသည် အဏုဇီဝမျိုးပွားခြင်းဟုခေါ်သည့် နည်းတစ်နည်းကိုတွေ့ ရှိခဲ့၏၊ ၎င်းနည်းသည် အပွင့်များအား လက်ဖြင့်ဝတ်မှုန်ကူးပေးခြင်းဖြင့် ရရှိလာသည့်အစေ့များမှ အပင်ငယ်လေးများကို စိုက်ပျိုးနိုင်စေခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၎င်းအပင်ငယ်လေးများကို ၎င်းတို့သဘာဝပေါက်ရောက်သည့် ထုံးကျောက်များရှိရာသို့ ပြောင်းရွှေ့ကြသည်။ ယင်းကြောင့် ယခုအခါ အင်္ဂလန်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် လေးဒီးစလစ်ပယ်သစ်ခွများအပင် ၂၀၀ မှ ၃၀၀ အထိ ပေါက်နေပြီဖြစ်သည်။ “သိပ္ပံပညာရှင်များသည် ၎င်းတို့အား အဖျက်ပိုးမွှားများနှင့် မှိုများကို ခုခံနိုင်စွမ်းအလုံအလောက်ရှိစေရန် ဆက်လက်လုပ်ဆောင်နေ” ကြသောကြောင့် တစ်နေရာကို ပြည်သူများအား ပြသထားသော်လည်း ကျန်တစ်နေရာကိုမူ ၎င်းတို့အကာအကွယ်ရရှိစေရန် လျှို့ဝှက်နေရာများတွင် ထားရှိသည်ဟု လန်ဒန်မြို့ထုတ် သည်အင်ဒီပဲန်းဒင့် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။
လူတို့နှင့်ဓာတ်မတည့်ခြင်း
“တိရစ္ဆာန်များစွာသည် လူတို့နှင့်ဓာတ်မတည့်ကြပါ” ဟု ဂျာမန်သတင်းစာ လစ်ပ်စီဂါ ဖော့ခ်စ်စိုင်တွန်းန် ကဖော်ပြသည်။ ထိုတွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း ဂျာမန် ဓာတ်မတည့်ခြင်းနှင့် ပန်းနာရင်ကျပ်ဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်း (ဒီအေအေဘီ) က “လူတို့နှင့်အတူရှိနေခြင်းသည် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် အကောင် ၂၀ တွင် ၁ ကောင်၌ အရေပြားအဖုအပိမ့်များ သို့မဟုတ် အမြဲနှာချေခြင်းကဲ့သို့သော ဓာတ်မတည့်သည့်လက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်စေသည်” ဟု မကြာသေးမီက ကြေညာခဲ့သည်။ အများအားဖြင့် လူတို့၏အရေခွံအလွှာများ ကွာကျခြင်းကြောင့်နှင့် ၎င်းတို့ကိုစားပစ်သည့် ကမျဉ်းကောင်များ၏ အညစ်အကြေးတို့ကြောင့် ထိုသို့ဖြစ်ရသည်ဟုဆို၏။ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်တစ်ကောင်သည် သူ့ကိုယ်သူကုတ်ခြစ်ခြင်း၊ လျှာဖြင့်လျက်ခြင်း သို့မဟုတ် သန်းများမရှိပဲ သူ၏အမွေးကိုနုတ်ခြင်းပြုနေလျှင် ၎င်း၏ပိုင်ရှင်သည် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်မှာ လူတို့နှင့်ဓာတ်မတည့်ကြောင်း လက္ခဏာတစ်ရပ်ရရှိကာ ဝန်းကျင်အခြေအနေပြောင်းလဲပြီးနောက် သို့မဟုတ် ပိုင်ရှင်မရှိသည့်အခါတွင် လက္ခဏာများတိုးတက်ကောင်းမွန်လာလျှင် ယင်းသည် နောက်ထပ်အထောက်အထားတစ်ရပ်ဖြစ်ပါမည်။ အစားအစာနှင့် ဝတ်မှုန်တို့သည်လည်း တိရစ္ဆာန်များ၌ ယားယံဖျားနာမှုများဖြစ်စေသည်ဟု ဆိုကြသည်။ ဥပမာအနေနှင့် မကြာသေးမီနှစ်များက နှာစေးဖျားနာသောမြင်းအရေအတွက် တိုးများလာသည်ဟု ဒီအေအေဘီက ဖော်ပြခဲ့သည်။
မည်သည့်အရာက “တကယ့်ယောက်ျား” ဖြစ်စေသနည်း
“အလုပ်ကြိုးစားခြင်းသည် ‘ယောက်ျားမပီသခြင်း’ ဖြစ်ကာ အားကစားထူးချွန်ခြင်း၊ တံဆိပ်ပါသောအဝတ်ကို ဝတ်ဆင်ခြင်းနှင့် ရင်းနှီးသောပေါင်းသင်းမှုများကို ရှောင်ခြင်းကမှ ‘တကယ့်ယောက်ျား’ ၏လက္ခဏာများဖြစ်သည်ဟု ယောက်ျားကလေးများ . . . ယူမှတ်နေကြဆဲဖြစ်သည်” ဟုလန်ဒန်မြို့ထုတ် သည်အင်ဒီပဲန်ဒင့် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ “ယောက်ျားကလေးများသည် လွှမ်းမိုးထိန်းချုပ်နိုင်ပြီး မိုးမွှန်အောင်ဆဲဆိုသောအတန်းဖော်များကို လေးစားကြသည်။ အများလမ်းစဉ်မလိုက်သော ဆယ်ကျော်သက်များမှာ အနိုင်ကျင့်ခံရကြသည် သို့မဟုတ် လိင်တူဆက်ဆံသူဟူ၍ အခေါ်ခံရကြသည်။” လန်ဒန်မြို့ရှိ ကျောင်း ၁၂ ကျောင်းတွင် အသက် ၁၁ နှစ်မှ ၁၄ နှစ်အရွယ်ရှိ ယောက်ျားကလေးများအား လန်ဒန် ဘာဘက်ခ်ကောလိပ် ကပြုလုပ်ခဲ့သည့် လေ့လာချက်အရ ယောက်ျားကလေးများသည် “သူတို့၏ ‘ယောက်ျားဟိတ်ဟန်ထုတ်မှု’ က သူတို့အား အထီးကျန်သည်ဟု ခံစားရစေကာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုဖို့ စိုးရွံ့စေလေ့ရှိ၏ဟု ဝန်ခံခဲ့ကြ” သည်ကို တွေ့ရှိခဲ့ရကြောင်း သတင်းစာကဖော်ပြသည်။ သုတေသနပြုမှုကိုဦးဆောင်ခဲ့သူ ပါမောက္ခ စတီဗင် ဖရော့ရှ် က ဤသို့ဆို၏– “ယောက်ျားဖြစ်ခြင်းဟူသည် ကြမ်းတမ်းပြီး ခံစားချက်မျိုသိပ်ထားရခြင်းကို မဆိုလိုပါဟူသော ယုံကြည်လောက်သည့်စကားများကို ယောက်ျားကလေးများ လိုအပ်ကြသည်။”
ပြစ်တင်ဝေဖန်ခံနေရသည့် ကြက်ခြေနီအသင်း
စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်နေ့ တိုက်ခိုက်မှုများဖြစ်ပြီး များမကြာမီတွင် အမေရိကန်ကြက်ခြေနီအသင်းသည် ငွေနှင့် သွေးကို အလှူကောက်ခံခဲ့သည်။ အမေရိကန်ဒေါ်လာသန်း ၈၅၀ ခန့်နှင့် သွေးယူနစ် ၄၀၀,၀၀၀ ရရှိခဲ့သည်။ ကောက်ခံမှုများမြန်ဆန်သော်လည်း ဖြန့်ဝေမှုများမှာမူ နှောင့်နှေးခဲ့သည်။ “အမေရိကန်ကြက်ခြေနီအသင်းသည် တိုက်ခိုက်မှုများကြောင့် ထိခိုက်ခဲ့သော မိသားစုများအား ကယ်ဆယ်ရေးရန်ပုံငွေများဖြန့်ဝေပေးရန် နှောင့်နှေးခဲ့သည်” ဟုဝါရှင်တန်တိုင်းမ်စ်က ဖော်ပြသည်။ “စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်ဖြစ်ရပ်နှင့်မပတ်သက်သော အစီအစဉ်များအတွက် ကယ်ဆယ်ရေးရန်ပုံငွေများကို အသုံးပြုခဲ့” ကာ ရန်ပုံငွေများစွာကိုမူ “သွေးခဲစေခြင်းအစီအစဉ် [တစ်ခု]၊ ပညာပေးလမ်းညွှန်မှုနှင့် အနာဂတ်တိုက်ခိုက်လာမှုများ အစရှိသည့် ရေရှည်လိုအပ်ရာများအတွက် လျာထားခဲ့သည်။” စုဆောင်းခဲ့သောသွေးကို အနည်းငယ်သာလိုအပ်ပြီး ယင်း၏သိုလှောင်ခံသက်တမ်း ၄၂ ရက်သည် ကုန်ဆုံးတော့မည်ဖြစ်ရာ သွေးသည် “အသုံးမဝင်တော့ဘဲ မီးရှို့ ပစ်ရမည့်ကိန်းဆိုက်နေသည်” ဟု ဆောင်းပါးကဖော်ပြသည်။ ကြက်ခြေနီအသင်းဘုတ်အဖွဲ့သည် အကြီးအကျယ်ပြစ်တင်ဝေဖန်ခံရကာ ယင်း၏ဥက္ကဋ္ဌမှာ ဖယ်ရှားခံခဲ့ရကြောင်း၊ စုဆောင်းထားသည့် ရန်ပုံငွေ၏ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ဘေးသင့်သူများအား ၂၀၀၂ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်တွင် ဖြန့်ဝေပေးမည်ဟု ၂၀၀၂ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလအကုန်တွင် ကြေညာခဲ့ကြောင်း သတင်းမီဒီယာက ဖော်ပြခဲ့သည်။
သေစေနိုင်သော သဘာဝဘေးဒဏ်များ
“သဘာဝဘေးဒဏ်များသည် ၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာတစ်ဝန်း၌ အနည်းဆုံး အသက်ပေါင်း ၂၅,၀၀၀ ကိုဆုံးရှုံးစေခဲ့ကာ ယင်းသည် ယခင်နှစ်ထက် နှစ်ဆပိုများသည်” ဟု ရွိုင်တာသတင်းက ဖော်ပြသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးမားဆုံး ထပ်ဆင့်အာမခံကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် မြူးနစ်ခ် ရေ၏အဆိုအရ စီးပွားရေးဆိုင်ရာနစ်နာဆုံးရှုံးမှုများမှာ စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၆ ဘီလီယံရှိကာ ယင်းသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်က တိုက်ခိုက်မှုများမှပေါ်ပေါက်လာသည့် ဆုံးရှုံးမှုများထက် အဆမတန်ပိုများသည်။ ဘေးဒဏ်ကြီး ၇၀၀ ၏သုံးပုံနှစ်ပုံတွင် မုန်တိုင်းနှင့် ရေလွှမ်းမိုးခြင်းတို့ပါဝင်သည်။ ရာသီဥတုအခြေအနေများ အလွန်ဆိုးရွားလာခြင်းမှာ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတု အမြဲပြောင်းလဲနေခြင်းကြောင့်ဟု ယူမှတ်ကြသည်။ “ဩစတြေးလျတွင် သစ်တောမီးလောင်ခြင်း၊ ဘရာဇီးနှင့် တူရကီတို့တွင် ရေလွှမ်းမိုးခြင်း၊ ဥရောပအလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းတို့တွင် ဆီးနှင်းများထူထပ်စွာကျခြင်းနှင့် စင်ကာပူတွင် မိုးလေဝသပညာအရ မဖြစ်နိုင်ဟုထင်ရသော တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်းတို့မှာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုများနှင့် ရာသီဥတုဘေးဒဏ်များတိုးများလာမှုတို့ ဆက်စပ်နေသည်ဟူသော လက္ခဏာများဖြစ်သည်” ဟု ကုမ္ပဏီကဆို၏။ မှတ်တမ်းများ စတင်ထားရှိသည့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၁၆၀ မှစ၍ ၂၀၀၁ ခုနှစ်သည် ဒုတိယအနွေးဆုံးနှစ်ဖြစ်ကြောင်း သတိပြုမိခဲ့သည်။ မြေငလျင်များကြောင့် အသက်ဆုံးရှုံးမှု အများဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်—ဇန်နဝါရီတစ်လတည်းတွင် ၁၄,၀၀၀ ကျော်အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ကာ ယင်းသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် လှုပ်ခဲ့သည့်မြေငလျင်တစ်ခု၏အကျိုးဆက်ဖြစ်သည်။ ထိုနှစ်အတွင်း မြေငလျင်ကြီး စုစုပေါင်းအရေအတွက် ၈၀ လှုပ်ခဲ့သည်။
ကားအနောက်ထိုင်ခုံခါးပတ်များသည် အသက်အန္တရာယ်ကင်းစေ
“ယာဉ်တိုက်မှုတစ်ခုဖြစ်သည့်အခါ ကားအနောက်ခုံရှိ ထိုင်ခုံခါးပတ် မပတ်ထားသောခရီးသည်များသည် ကားအရှေ့ခုံရှိ ထိုင်ခုံခါးပတ် ပတ်ထားသောခရီးသည်များကို အသက်အန္တရာယ်ငါးဆပိုရှိစေသည်” ဟု လန်ဒန်မြို့ထုတ် သည်ဂါးဒီးယန်းသတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ တိုကျိုတက္ကသိုလ်မှ သုတေသီများက ဂျပန်နိုင်ငံတွင် ငါးနှစ်အတွင်းဖြစ်ခဲ့သည့် ကားတိုက်မှု ၁၀၀,၀၀၀ ကျော်၏မှတ်တမ်းများကို လေ့လာရာ ကားအနောက်ခုံရှိ ခရီးသည်များသည် ထိုင်ခုံခါးပတ်များ ပတ်ထားကြမည်ဆိုလျှင် ကားအရှေ့ခုံရှိ ခါးပတ်ပတ်စီးသူများ၏အသက်ဆုံးရှုံးမှု ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးကို ရှောင်ရှားနိုင်ခဲ့မည်ဟု တွေ့ရှိခဲ့ရသည်။ ယာဉ်တိုက်မှုဖြစ်သည့်အခါ အထိန်းအချုပ်မရှိသောခရီးသည်များသည် အရှိန်ဖြင့် ရှေ့သို့ထိုးစိုက်သွားရာ ရှေ့ခုံတွင်ထိုင်စီးသူများအား အပြင်းအထန်ဒဏ်ရာရစေသည် သို့မဟုတ် ဖိမိပြီးသေဆုံးသည့်အထိပင် များစွာအန္တရာယ်ရှိစေသည်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံ၌ ၁၉၉၁ ခုနှစ်ကတည်းက ကားအနောက်ထိုင်ခုံခါးပတ်များကို မပတ်မနေ ပတ်ခိုင်းသော်လည်း ထိုနိုင်ငံရှိလူကြီး ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးမှာ ယနေ့အချိန်ထိ ယင်းတို့ကို အသုံးမပြုကြသေးကြောင်း လေ့လာမှုများကဖော်ပြသည်။
အာရှရှိလေထုညစ်ညမ်းမှုအန္တရာယ်
“အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် လေထုညစ်ညမ်းမှုကြောင့် နှစ်စဉ်လူ ၄၀,၀၀၀ ကျော်သေဆုံးရသည်” ဟု ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ မဂ္ဂဇင်း ဒေါင်းထူအသ် က ဖော်ပြသည်။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်နှင့် စတော့ခ်ဟုမ်း ပတ်ဝန်းကျင်အဖွဲ့အစည်း ကပြုလုပ်သည့် သုတေသနပြုမှုက အာရှရှိလေထုညစ်ညမ်းမှုမှာ ဥရောပနှင့် အမေရိကနှစ်ခုပေါင်းထက် များစွာသာလွန်ကြောင်း၊ ယင်းကြောင့် ဆိုးလ်၊ ဘေဂျင်း၊ ဘန်ကောက်၊ ဂျာကာတာနှင့် မနီလာမြို့များတွင် ထောင်ပေါင်းများစွာအသက်ဆုံးရှုံးမှုဖြစ်ရသည်ဟု ဖော်ပြသည်။ ဥပမာ၊ မနီလာတွင် အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာရောဂါကြောင့် နှစ်စဉ်လူ ၄,၀၀၀ ကျော်သေဆုံးကာ လူ ၉၀,၀၀၀ သည် ပြင်းထန်သောနာတာရှည် ချောင်းဆိုးရင်ကျပ်နာကို ခံစားကြရသည်။ အသေအပျောက်နှုန်းသည် ဘေဂျင်းနှင့် ဂျာကာတာတို့တွင် ပို၍ပင်များ၏။ ပြဿနာမှာ “အရည်အသွေးမမီသည့်လောင်စာဆီကို အသုံးပြုခြင်း၊ စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်မှုနည်းစနစ်များ ညံ့ဖျင်းခြင်း၊ အခြေအနေမကောင်းသည့်ယာဉ်များကို အသုံးပြုခြင်းနှင့် ယာဉ်ကြောပိတ်ဆို့မှု” တို့ကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆရကြောင်း မဂ္ဂဇင်းကဆိုသည်။
ယူရိုငွေကြေးသို့ ပြောင်းလဲခြင်းမှ အမြတ်ထုတ်ခြင်း
ယူရိုငွေကြေးသို့ ပြောင်းလဲမှုနှင့်အတူ အီတာလျံချာ့ခ်ျသည် “အလှူငွေထည့်ဝင်မှုများ နည်းပါးလာမှုကိုကုစားရန် လီရာငွေကွယ်ပျောက်မှုကို အခွင့်အရေးယူလျက်” “ဈေးနှုန်းများကိုတိုးမြှင့်” ခဲ့သည်ဟု ကိုရီယေးရယ်ဒေးလားစေးရား သတင်းစာကဆိုသည်။ ရောမမြို့ရှိ ခရစ်ယာန်ဘုန်းတော်ကြီးရုံးသည် “‘ဈေးနှုန်းစာရင်း’ ကိုပြုပြင်” ရန် ယင်း၏အသင်းတော်နယ်ပယ်များအားလုံးထံသို့ နှိုးဆော်စာတစ်စောင်ပို့ခဲ့သည်။ “မားစ်ပွဲတော်တစ်ခုကျင်းပရန် ယခင်က ၁၅,၀၀၀ လီရာမျှသာ ပေးရသောအလှူငွေသည် ယူရိုငွေ ၁၀ (၁၉,၃၆၃ လီရာ) သို့တက်သွားသည်။ ထိမ်းမြားမင်္ဂလာပွဲတစ်ခုအတွက် ယခင်ကအများဆုံး ၄၅၀,၀၀၀ လီရာပေးရသောအလှူငွေသည် ယူရိုငွေ ၂၇၀ (၅၂၃,၀၀၀ လီရာ) သို့တက်သွားသည်။” သို့သော် “ဤဈေးနှုန်းသည် ‘အသင်းသားမဟုတ်သူများ’ ကျင်းပသည့် မင်္ဂလာပွဲများအတွက်ဖြစ်ကာ အသင်းသားများအတွက်မူ နှစ်ခြင်းခံခြင်းနှင့် ဈာပနအခမ်းအနားများအတွက်ကဲ့သို့ ဆန္ဒရှိသရွေ့ အလှူငွေထည့်နိုင်သည်” ဟုနှိုးဆော်စာကဖော်ပြသည်။ သို့သော် ရောမမြို့ရှိ ခရစ်ယာန်ဘုန်းတော်ကြီးများသည် အလှူငွေသေတ္တာများတွင် စိတ်ပျက်ဖွယ်ကောင်းလောက်အောင် ဗလာနတ္ထိဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရလေ့ရှိသောပြဿနာကိုမူ ရင်ဆိုင်နေရတုန်းပင်။ ထိုသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ “တက်ရောက်သူဦးရေ လျော့နည်းလာခြင်းနှင့်အတူ အသင်းသားများထဲတွင် တပ်မက်မောခြင်းကြောင့်ဖြစ်နိုင်သည်” ဟု သတင်းစာကဆိုသည်။