ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ် အကဲခတ်

“ခေါင်းဖြူ” ရာဇဝတ်ကောင်များ

“ရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်သော ပင်စင်စားများအရေအတွက် တစ်ဟုန်ထိုး တိုးများလာမှုကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် သက်ကြီးရွယ်အို အကျဉ်းသားများအတွက် အထူးပြင်ဆင်ထားသည့် ပထမဦးဆုံး အကျဉ်းထောင်အဆောင်ကို ဗြိတိန်နိုင်ငံတွင် တည်ထောင်ခဲ့ပြီ” ဟုလန်ဒန် သည်ဆန်းဒေးတိုင်းမ်စ် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ ပေါ့စ်မောက်သ်မြို့အကျဉ်းထောင်ရှိ အဆောင်တစ်ခုတွင် စက်လှေကားများ၊ ပြုပြင်ထားသည့် အားကစားပစ္စည်းများနှင့် သူနာပြုသင်တန်းဆင်း ဝန်ထမ်းများရှိသည်။ ပင်စင်စား ၁၀၀,၀၀၀ ကျော်သည် အစိုးရထောက်ပံ့ကြေးနှင့် ပင်စင်လစာ မလောက်ငသဖြင့် “ရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်ခဲ့ကြကြောင်း သို့မဟုတ် ရာဇဝတ်မှုကျူးလွန်ရန် စဉ်းစားခဲ့ကြကြောင်း” ရှာဖွေတွေ့ရှိချက်က ဖော်ပြသည်။ အချို့သူတို့သည် မူးယစ်ဆေးဝါးရောင်းဝယ်ခြင်း၊ ဈေးဆိုင်တွင် အလစ်သုတ်ခြင်း၊ ဗြိတိန်နိုင်ငံသို့ စီးကရက်နှင့် အရက်မှောင်ခိုတင်သွင်းခြင်း၊ ဘဏ်ဝင်စီးခြင်းတို့ကိုပင် ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွင် ပင်စင်စား ၃၅၅ ယောက် ထောင်ကျသည်၊ ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်တွင်မူ ၁,၁၃၈ ယောက်ထောင်ကျသည်။ အများစုမှာ ယခင်က ပြစ်မှုကျူးလွန်ခဲ့သည့် မှတ်တမ်းမရှိပါ၊ သို့သော် “လူနေမှုအဆင့်အတန်းကို ထိန်းသိမ်းထားရန် ဖိအားပေးမှုခံရသည်။ ဤပင်စင်စားများသည် အလွန်ဆင်းရဲသူများမဟုတ်ကြပါ၊ ဘဝတစ်လျှောက် အလုပ်ကြိုးစားခဲ့ကြပြီး ဥပဒေလိုက်နာခဲ့ကြသော လူလတ်တန်းစားမှ သူများဖြစ်ကြသည်” ဟုပြစ်မှုဗေဒပညာရှင် ဘီလ် တပ်(ပ်)မန်က ဆို၏။

မိခင်ဖျံမကြီးများနှင့် ဖျံပေါက်လေးများ အပြန်အလှန်ရှာနည်း

မိခင်ဖျံမကြီးများသည် ပင်လယ်တွင် ရက်သတ္တပတ်အတန်ကြာ အစာရှာစားပြီးနောက် နေရင်းအရပ်သို့ပြန်ရောက်လာသည့်အခါ မိခင်များနှင့် ၎င်းတို့၏မွေးကင်းစကလေးများသည် ဆူညံနေသည့် ရာနှင့်ချီသော အရွယ်ရောက်ဖျံများနှင့် ဖျံပေါက်လေးများထဲတွင် အချင်းချင်းအပြန်အလှန်ရှာဖွေကြရ၏။ မည်သို့ရှာတွေ့နိုင်ကြသနည်း။ ကနေဒါနိုင်ငံထုတ် သည် ဗန်ကူဗား ဆန်း သတင်းစာအရ “ဖျံပေါက်လေးများသည် မွေးဖွားပြီး နှစ်ရက်တည်းနှင့်ပင် မိခင်၏အသံကို မှတ်မိနိုင်ကြကာ မိခင်များသည်လည်း သူတို့၏ ကလေးခေါ်သံကို ချက်ချင်းပင်မှတ်မိနိုင်ကြသည်။” အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာရှိ အမ်စတာဒမ်ကျွန်းတွင်ပြုလုပ်သော လေ့လာမှုတစ်ခုအရ “မိခင်နှင့် သားပေါက်လေးများသည် ပထမဦးဆုံး ပင်လယ်ခရီးစဉ်မှ မိခင်ပြန်လာပြီးနောက် ခုနစ်မိနစ်အကြာတွင် အချင်းချင်း အပြန်အလှန်တွေ့အောင်ရှာနိုင်” ကြကြောင်း တွေ့ရှိရသည်ဟု ဆန်း သတင်းစာကဆို၏။ “မိခင်ဖျံတစ်ကောင်သည် ၎င်း၏သားပေါက်ကိုသာ နို့တိုက်ကျွေးမွေး၏၊ အခြားသားပေါက်များကိုမူ အလွန်ရန်မူတတ်၏။ ထို့ကြောင့် ဖျံသားပေါက်လေးသည် မိခင်ကိုမှတ်မိဖို့ အလွန်အရေးကြီးသည်” ဟု လေ့လာမှုပြုလုပ်ခဲ့သူ ဒေါက်တာ အီဆာဘယ်လ် ရှယ်ရေယာက ဆိုသည်။

မဲန်ဒရင်တရုတ်ဘာသာစကားနှင့် ဦးနှောက်

လန်ဒန်နှင့် အောက်စဖို့ဒ်မြို့တို့မှ စိတ်ပညာရှင် ဒေါက်တာ ဆိုဖီ စကော့တ် နှင့် အပေါင်းပါများသည် ဦးနှောက်၏မည်သည့်အပိုင်းများက စကားအပြောအဆိုကို နားလည်အောင်ကူညီပေးကြောင်း စူးစမ်းရန် ဦးနှောက်ရိုက်ဓာတ်မှန်များကို မကြာသေးမီက အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်စကားပြောသူများသည် အင်္ဂလိပ်စကားကို ကြားသည့်အခါ ၎င်းတို့၏ ဘယ်ဘက်နားထင်ဦးနှောက်မြွှာများ နိုးကြားထကြွလာကြောင်း သုတေသီများ တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ သို့သော် “မဲန်ဒရင်တရုတ်ဘာသာစကားပြောသူများသည် ၎င်းတို့၏မိခင်ဘာသာစကားကို ကြားသည့်အခါ ဘယ်ဘက်နှင့် ညာဘက်နားထင် ဦးနှောက်မြွှာနှစ်ခုစလုံး လှုပ်လှုပ်ရှားရှားဖြစ်လာသည်” ဟု သည်ဂါးဒီးယန်း သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ အဘယ်ကြောင့်နည်း။ “ဘယ်ဘက်နားထင်ဦးနှောက်မြွှာသည် သာမန်အားဖြင့် အသံများကို စကားလုံးများအဖြစ် ဆက်စပ်ပေး၏; ညာဘက်နားထင်ဦးနှောက်မြွှာမူ သာယာနာပျော်ဖွယ်အသံနှင့် လေယူလေသိမ်းတို့ကို စီမံဆောင်ရွက်ပေး၏” ဟုသတင်းစာကရှင်းပြသည်။ “မဲန်ဒရင်စကားတွင် လေယူလေသိမ်းမတူလျှင် အဓိပ္ပာယ်ပြောင်းသွားသည်– သာဓကအနေနှင့် ‘မား’ ဟူသောအသံသည် အသံနေအသံထားပေါ်မူတည်၍ အမေ၊ ကြိမ်းမောင်းခြင်း၊ မြင်း သို့မဟုတ် ဆေးခြောက်တို့ကို ဆိုလိုနိုင်သည်။” ဒေါက်တာ စကော့တ်က ဤသို့ဆို၏– “မဲန်ဒရင်စကားပြောသူများသည် ပြောဆိုသောစကားလုံးများ၏ အဓိပ္ပာယ်အမှန်ရရှိရန် လေယူလေသိမ်းနှင့် သာယာနာပျော်ဖွယ်အသံတို့ကို ညာဘက်နားထင်ဦးနှောက်မြွှာဖြင့် အဓိပ္ပာယ်ဖော်ကြသည်ဟု ကျွန်ုပ်တို့ယူဆသည်။”

ကမ္ဘာ့အမြင့်ဆုံးအဆောက်အအုံရှိရေး ယှဉ်ပြိုင်မှု တစ်ကျော့ပြန်လာ

“ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ မြို့ပြပုံစံရေးဆွဲသူများသည် ကမ္ဘာ့အမြင့်ဆုံးအဆောက်အအုံကို ဆောက်လုပ်ရန် တစ်ဖန်ပြန်၍ယှဉ်ပြိုင်နေကြ၏” ဟု သည်ဝေါလ်စထရိဂျာနယ်က ဖော်ပြသည်။ ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံ၊ ထိုင်ပေမြို့တွင် ဆောက်လုပ်လျက်ရှိသော မိုးမျှော်တိုက်သည် ၁,၆၆၇ ပေ အမြင့်ရှိရန် မျှော်လင့်ထားကြရာ ယင်းသည် နယူးယောက်မြို့ရှိ အမြွှာမျှော်စင်များထက် ပေ ၃၀၀ ခန့်ပိုမြင့်မည်။ တစ်ကြိမ်တည်းတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၊ ရှန်ဟိုင်းမြို့၌ ၁,၆၁၄ ပေမြင့်မည့် ကမ္ဘာ့ငွေကြေးဗဟိုဌာနကို ဆောက်လုပ်ရန် ဆက်စီစဉ်နေကြသည်။ ရှန်ဟိုင်းအရာရှိများ၏အဆိုအရ အမှန်ဆိုလျှင် ဤအဆောက်အအုံသည် ထိုင်ပေ၏မိုးမျှော်တိုက်ထက် ပိုမြင့်မည်ဖြစ်သည်၊ ထိုင်ပေမိုးမျှော်တိုက်၏အမြင့်သည် ၁၆၄ ပေမြင့်သည့် ရုပ်မြင်သံကြားဧရိယာတိုင် ပါဝင်နေသည်ဟုဆို၏။ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ဆိုးလ်မြို့တွင် ယင်းတို့ထက်ပင်ပိုမြင့်သည့် ၁,၇၇၂ ပေအမြင့်ရှိ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဗဟိုဌာနကို ဆောက်လုပ်လိုကြသည်။ အချို့က နယူးယောက်မြို့၌ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်နေ့တွင် အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခံရ၍ ဆုံးရှုံးသွားသောအဆောက်အအုံအစား ကမ္ဘာ့အမြင့်ဆုံးအဆောက်အအုံကို အများထက်သာအောင် ဆောက်လုပ်ရန် အဆိုပြုနေကြသည်။ “၂၀၀၁ ခုနှစ် အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှု၏ ဆိုးကျိုးကိုခံရပြီးပြီးချင်း အမြင့်ဆုံးအဆောက်အအုံဆောက်လုပ်ရန် ဤမျှအလျင်အမြန် ယှဉ်ပြိုင်လိမ့်မည်ဟု ကြိုတင်ခန့်မှန်းသူနည်းမည်” ဟု ဂျာနယ်က ဆို၏။

ဒေါသကြီးသောလူငယ်များ နှလုံးရောဂါရဖို့အလားအလာရှိ

“အလွန်ရန်လိုတတ်သောကလေးများနှင့် ဆယ်ကျော်သက်များသည် သူတို့ထက် ပိုမိုအေးဆေးတည်ငြိမ်သည့် ရွယ်တူချင်းများထက် နှလုံးရောဂါရရန် အန္တရာယ်ရှေ့ပြေးနိမိတ်ဖြစ်သော ဇီဝတွင်းဖြစ်ပျက်မှုလက္ခဏာ သုံးဆအထိဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေရှိကြောင်း သုတေသီများက ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြသည်” ဟု မွန်ထရီရောလ်မြို့ သည်ဂေဇက် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ ဆယ်ကျော်သက်နှင့် ကလေးဦးရေ ၁၃၄ ယောက်၏ ရန်လိုစိတ်အဆင့်ကို စမ်းသပ်မှုပြုလုပ်ခဲ့သည့် အမေရိကန်နှင့် ဖင်းနစ်ရှ်သုတေသီများက ဒေါသကြီးသောလူငယ်များသည် သူတို့လောက်ဒေါသမကြီးကြသောလူငယ်များထက် နှလုံးရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေ ၂၂ ရာခိုင်နှုန်းပိုရှိကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ “လူတို့သည် အသက် ၅၀ အရွယ်တွင် နှလုံးရောဂါ ရုတ်တရက်မဖြစ်ပေါ်တတ်ချေ၊ နှလုံးသွေးကြောရောဂါသည် ငယ်ရွယ်ချိန်တွင် စတင်ဖြစ်ပေါ်တတ်၏” ဟု ထိုလေ့လာမှုကိုပြုစုသည့် တွဲဖက်စာရေးဆရာမ ဒေါက်တာ ခရစ္စတင် ဆာလ်မုန် က ရေးသားဖော်ပြသည်။

ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံးငှက်လော

“ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ သက်တမ်းအရင့်ဆုံးငှက်ဟု လူသိများသောငှက်တစ်ကောင်သည် မိုင်ပေါင်း ငါးသန်းပျံသန်းခဲ့ပြီး ၅၂ နှစ်ရှိပြီးနောက် အခြေအနေကောင်းနေဆဲဖြစ်၏” ဟုလန်ဒန်မြို့ သည်တိုင်းမ်စ် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ ဤသေးငယ်ပြီး အဖြူအမည်းနှစ်မျိုးစပ် အတ္တလန္တိတ်ပင်လယ်ပျော်ငှက်ကို “၎င်း၏အသက်ခြောက်နှစ်ခန့်အရွယ်၊ ၁၉၅၇၊ မေလတွင် ခြေထောက်၌ ပထမအကြိမ် အမှတ်အသားကွင်း စွပ်ပေးခဲ့၏။” ၎င်းငှက်ကို ၁၉၆၁၊ ၁၉၇၈ နှင့် ၂၀၀၂ ခုနှစ်တို့တွင် ထပ်မံဖမ်းမိခဲ့သည်၊ ထိုနောက်ပိုင်းတွင် ၎င်းငှက်ကို ထပ်မံတွေ့ရှိရတော့မည်မဟုတ်ဟု သကုဏဗေဒပညာရှင်များ ယူဆခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၂၀၀၃ ခုနှစ်အစောပိုင်းတွင် ဝေလပြည်နယ်၏ မြောက်ဘက်ပင်လယ်ကမ်းခြေတွင် ၎င်းကို တစ်ဖန်ပြန်ဖမ်းမိသည်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံ ကျေးငှက်ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့က ထိုငှက်သည် တောင်အမေရိကသို့ အသွားအပြန် အနည်းဆုံး မိုင်ပေါင်း ၅၀၀,၀၀၀ ပျံသန်းခဲ့ပြီဟု ခန့်မှန်းကြသည်။ အစာရှာစားရန် ပုံမှန် မိုင်ပေါင်း ၆၀၀ ပျံသန်းခဲ့ခြင်းကိုပါ ထည့်ပေါင်းလျှင် မိုင်ပေါင်း ငါးသန်းကျော် ပျံသန်းခဲ့ပြီဟု သိပ္ပံပညာရှင်များ ကောက်ချက်ချကြသည်။ ဝေလပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းရှိ ဘာ့ဒ်ဇေကျွန်း ကျေးငှက်များဆိုင်ရာ စောင့်ကြည့်လေ့လာရေးဌာနမှ ဂရေဟမ် အက်ပယ်လ်တန် က ဤသို့ဆို၏– “ဤငှက်အိုကြီးကို လေးကြိမ်မြောက် အမှတ်အသားကွင်း စွပ်ပေးလိုက်ပြီ; ယင်းသည် မှတ်တမ်းတင်လောက်သည်။ အခြားအမှတ်အသားကွင်းအားလုံး ရိဆွေးပျက်စီးကုန်ပြီ။”

စပိန်တွင် ကလေးများအတွက် တီဗွီအစီအစဉ်များ မရှိတော့

“ကလေးများအတွက် မွန်းလွဲပိုင်း ရုပ်မြင်သံကြားအစီအစဉ်များ မရှိတော့ချေ” ဟု စပိန်နေ့စဉ်သတင်းစာ အယ်လ် ပေအီစ် က ဖော်ပြသည်။ စပိန်နိုင်ငံရုပ်မြင်သံကြား ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ မဲန်နွယ်လ် ဆာရေကိုက “မွန်းလွဲပိုင်းအချိန်များတွင် ကလေးများအတွက် အထူးအစီအစဉ်များထုတ်လွှင့်ပေးရန် လျော်ကန်သည်ဟု အကြောင်းပြဖို့ ကလေးများသည် အပြည့်အဝအားထားရသော ပရိသတ်မဟုတ်” ဟု ရှင်းပြသည်။ သို့သော် ဤအခြေအနေက စပိန်နိုင်ငံ ကျောင်းသားမိဘများအသင်း၏ ဒါရိုက်တာဖြစ်သူ လိုလာ အက်ဘယို ကဲ့သို့သော ကျွမ်းကျင်သူများအတွက် ပူပန်စရာဖြစ်သည်၊ အကြောင်းမှာ “ကလေးများသည် တင်ဆက်သည့်အရာဟူသမျှကို ကြည့်တတ်ကြသည်” ဟု သူသတိပြုမိ၏။ စပိန်နိုင်ငံရှိ ကလေး ၃ ယောက်လျှင် တစ်ယောက်၏အိပ်ခန်းတွင် ရုပ်မြင်သံကြားတစ်ခုရှိသည်ဖြစ်ရာ ယင်းကြောင့် အသက် ၄ နှစ်နှင့် ၁၂ နှစ်ကြားရှိ လူငယ်များသည် ကာတွန်းဇာတ်ကောင်များအကြောင်း မပြောဆိုကြတော့ဘဲ ပေါ့ပ်အကျော်အမော်များနှင့် လူကြီးအစီအစဉ်များအကြောင်း ပြောဆိုနေကြကြောင်း သတင်းကဆိုသည်။ “၎င်းတို့၏ကလေးဘဝ ခိုးယူခံရခြင်းသည် ဝမ်းနည်းစရာပင်။ သူတို့သည် နုနယ်သေးချိန်မှစ၍ လူကြီးများအတွက် ရည်ရွယ်သည့်အချက်အလက်များကို ကြည့်နေကြ၏” ဟု အက်ဘယို ကဆို၏။