သမ္မာကျမ်းစာတွင် စကားဝှက်ရှိသလော
သမ္မာကျမ်းစာတွင် စကားဝှက်ရှိသလော
၁၉၉၅ ခုနှစ်၌ အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ရစ်ရှာခ် ရာဘင်န်လုပ်ကြံခံရပြီး နှစ်နှစ်ခန့်တွင် သတင်းစာဆရာတစ်ဦးက ကွန်ပျူတာနည်းပညာအကူအညီဖြင့် ထိုဖြစ်ရပ်၏လျှို့ဝှက်ဟောကိန်းကို မူရင်းဟေဗြဲကျမ်းစာတွင် ရှာဖွေတွေ့ ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ ထိုသတင်းစာဆရာမိုက်ကယ် ဒရိုဇ်နင်သည် ဝန်ကြီးချုပ်လုပ်ကြံမခံရမီ တစ်နှစ်ကျော်က သူ့ကိုကြိုးစားသတိပေးခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ဟုရေး၏။
သမ္မာကျမ်းစာသည် ဘုရားသခင်မှုတ်သွင်းခြင်းအမှန်ဖြစ်ကြောင်း ဤစကားဝှက်က စစ်မှန်သောသက်သေဖြစ်သည်ဟုအဆိုပြုသည့် အခြားစာအုပ်များနှင့်ဆောင်းပါးများစွာကို ယခုထုတ်ဝေခဲ့ပြီ။ ဤသို့သောစကားဝှက် အမှန်ပင်ရှိသလော။ သမ္မာကျမ်းစာသည် ဘုရားသခင်၏မှုတ်သွင်းခြင်းအားဖြင့်ဖြစ်သည်ကို ယုံကြည်စိတ်ချရန် ဤစကားဝှက်အပေါ်အခြေပြုသင့်သလော။
ယုံကြည်ချက်အသစ်လော
ကျမ်းစာတွင် စကားဝှက်ပါသည်ဟု ယုံကြည်ခြင်းသည် အသစ်အဆန်းမဟုတ်ချေ။ ၎င်းသည် ကယ်ဘလာ သို့မဟုတ် ဂျူးထုံးတမ်းစဉ်လာဆိုင်ရာ လျှို့ဝှက်နက်နဲသည့်အယူ၏ အချက်အချာဖြစ်သည်။ ကယ်ဘလာဆရာများ၏အဆိုအရ ကျမ်းစာ၏ရိုးရှင်းသောအဓိပ္ပာယ်သည် ၎င်း၏စစ်မှန်သောအဓိပ္ပာယ်မဟုတ်ဟူ၍ဖြစ်သည်။ သူတို့ယုံကြည်ကြသည်မှာ ဘုရားသခင်သည် ဟေဗြဲကျမ်းစာ၏စာလုံးတစ်လုံးချင်းစီကို အမှတ်အသားများအဖြစ် အသုံးပြုထားရာ ၎င်းတို့ကို အတိအကျနားလည်သောအခါ အမှန်တရားကို ပိုမိုသိရှိနိုင်သည်ဟူ၍ဖြစ်၏။ သူတို့၏အဆိုအရ ဟေဗြဲစာလုံးတစ်လုံးစီနှင့် ကျမ်းချက်တွင် ၎င်း၏အနေအထားကို ဘုရားသခင်သည် အထူးရည်ရွယ်ပြီး ချမှတ်ထားသည်ဟူ၍ဖြစ်သည်။
ကျမ်းစာစကားဝှက်ကိုသုတေသနပြုသူ ဂျက်ဖရီ စက်တီနိုဗာရ်ပြောပြသည့်အတိုင်း ကမ္ဘာဦးကျမ်းပါ ဖန်ဆင်းခြင်းမှတ်တမ်းရှိ ဟေဗြဲစာလုံးများ၌ ထူးခြားဆန်းကြယ်သောအစွမ်းတန်ခိုးပါရှိ၏ဟု ဤဂျူးမှော်ဆရာများယုံကြည်ကြသည်ဟူ၍ဖြစ်သည်။ “အချုပ်အားဖြင့်ဆိုသော် ကမ္ဘာဦးကျမ်းသည် ဖော်ပြချက် တစ်ခုသာမဟုတ်ပါ; ဖန်ဆင်းခြင်းကိုယ်နှိုက်၏ လုပ်ဆောင်မှုပင်ဖြစ်ပြီး ရုပ်လုံးပေါ်လာသော ဘုရားသခင့်စိတ်တော်ရှိ ပုံစံပြာတစ်ခုဖြစ်သည်” ဟုသူရေးသည်။
၁၃ ရာစု စပိန်နိုင်ငံ၊ ဆာရာဂိုစ္ဆာမြို့မှ ကယ်ဘလာရဗ္ဗိ ဘဲခ်ယာ ဘင်န် အာရှာရ်သည် ကမ္ဘာဦးကျမ်းမှအပိုဒ်တစ်ပိုဒ်ရှိ ၄၂ လုံးမြောက်စာလုံးတိုင်းကို ဖတ်ရာတွင် သတင်းဝှက်တစ်ခုကို သူရရှိသည်ဟု ရေးခဲ့၏။ သတင်းဝှက်များကိုရှာဖွေတွေ့ ရှိရန် ကြိုးစားရာ၌ အထူးအစီအစဉ်အရ စာလုံးများကိုကျော်ဖတ်သော ဤနည်းသည် မျက်မှောက်ခေတ် ကျမ်းစာစကားဝှက်ရှာခြင်းယူဆချက်၏ အခြေခံနည်းဖြစ်သည်။
ကွန်ပျူတာများသည် စကားဝှက်ကို “ဖော်ပြ”
ကွန်ပျူတာခေတ်မတိုင်မီက ဤနည်းဖြင့် ကျမ်းစာစာသားကိုစစ်ဆေးရန် လူ့ စွမ်းရည်သည် အနည်းအကျဉ်းသာရှိသေးသည်။ သို့သော် ၁၉၉၄၊ ဩဂုတ်လတွင် ဂျေရုဆလင်ဟီဘရူးတက္ကသိုလ်မှ အလီယာဟူး ရစ်ပ်နှင့် သူ၏သုတေသီချင်းများသည် အံ့အားသင့်ဖွယ်အဆိုတင်သွင်းချက်များကို စာရင်းအင်းသိပ္ပံ ဂျာနယ်၏ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့၏။ ဟေဗြဲဘာသာစကားဖြင့် ကမ္ဘာဦးကျမ်းပါ စာလုံးများအကြား နေရာလပ်ရှိသမျှကို ဖယ်ထုတ်ပြီး အကွာအဝေးညီတူစွာကျော်ဖတ်ခြင်းအစီအစဉ်ကို အသုံးပြုခြင်းအားဖြင့် ထိုစာသားတွင် စကားဝှက်နှင့်ရေးထားသည့် ထင်ရှားသောရဗ္ဗိ ၃၄ ယောက်၏အမည်များနှင့်အတူ သူတို့၏မွေးနေ့ သို့မဟုတ် သေနေ့ကဲ့သို့သော အခြားအချက်အလက်များကို ရှာဖွေတွေ့ ရှိခဲ့ကြရသည်ဟု သူတို့ရှင်းပြခဲ့ကြသည်။ * ထပ်ခါထပ်ခါ စမ်းသပ်ပြီးနောက် ထိုသုတေသီများက ကမ္ဘာဦးကျမ်းတွင် စကားဝှက်ဖြင့်ရေးသားထားသည့်အချက်အလက်သည် မည်သည့်နည်းနှင့်မျှ အလိုအလျောက်မဖြစ်၊ လွန်ခဲ့သောထောင်ချီနှစ်များက ကမ္ဘာဦးကျမ်းတွင် စကားဝှက်ဖြင့် တမင်တကာဖုံးကွယ်ထားသော မှုတ်သွင်းခြင်း၏သက်သေဖြစ်သည်ဟု သူတို့၏ယူဆချက်ကို ထုတ်ပြန်ခဲ့၏။
ဤနည်းကိုအခြေခံ၍ သတင်းစာဆရာဒရိုဇ်နင်ကိုယ်တိုင် စမ်းသပ်စစ်ဆေးကာ ဟေဗြဲကျမ်းစာ၏ပထမငါးကျမ်းတွင် ဖုံးကွယ်နေသောအချက်အလက်ကို ရှာဖွေခဲ့သည်။ ဒရိုဇ်နင်ဆိုသည်ကား ကျမ်းချက်၏စာလုံး ၄,၇၇၂ လုံးမြောက်တိုင်းကို မှတ်ယူ၍စီလိုက်သောအခါ ရစ်ရှာခ် ရာဘင်န်၏အမည်ကို သူတွေ့ ရှိခဲ့သည်ဟူ၍ဖြစ်သည်။ ကျမ်းပိုဒ်ကို စာလုံး ၄,၇၇၂ လုံးစီပါသောမျဉ်းကြောင်းများအဖြစ်သို့ အသီးသီးတန်းစီရေးချရာ (ထောင်လိုက်ဖတ်လိုက်ရသော) ရာဘင်န်၏အမည်ကို (တရားဟောရာ ၄:၄၁၊ ၄၂၊ အလျားလိုက်ချ) မျဉ်းကြောင်းဖြတ်ဖတ်ရသည့်စကားကို “လုပ်ကြံလိမ့်မည့် လူသတ်သမား” ဟုဒရိုဇ်နင်က ဘာသာပြန်ခဲ့သည်။
အငြိုးမထားဘဲ၊ အမှတ်တမဲ့သတ်မိသောလူသတ်သမားတစ်ယောက်အကြောင်း တရားဟောရာ ၄:၄၁၊ ၄၂ တွင်ဆိုထားသည်။ သို့ဖြင့် ဒရိုဇ်နင်၏ထင်ရာစိုင်းပြုသောနည်းကို အပြစ်တင်ဝေဖန်သူများက သူ၏သိပ္ပံနည်းမကျသောနည်းများဖြင့် မည်သည့်စာသားတွင်မဆို အလားတူသတင်းအချက်အလက်များရှာတွေ့နိုင်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော် ဒရိုဇ်နင်က “ကျွန်တော့်ကိုဝေဖန်သူတွေ မိုဘီ ဒီခ် [ဝတ္တုရှည်] ထဲမှာ ဝန်ကြီးချုပ်တစ်ဦး လုပ်ကြံခံရမယ်လို့ လျှို့ဝှက်ထားတဲ့သတင်းတွေ့ရင် သူတို့စကားကို ကျွန်တော်လက်ခံမယ်” ဟူ၍စိန်ခေါ်ကာ မားမားမတ်မတ်ရပ်တည်ခဲ့သည်။
မှုတ်သွင်းခြင်း၏သက်သေသာဓကလော
ဩစတြေးလျန်အမျိုးသားတက္ကသိုလ် ကွန်ပျူတာသိပ္ပံဌာနမှ ပါမောက္ခဘရဲန္ဒန် မက္ကေသည် ဒရိုဇ်နင်၏စိန်ခေါ်ချက်ကို လက်ခံပြီး မိုဘီ ဒီခ် ၏အင်္ဂလိပ်စာသားတွင် ကွန်ပျူတာဖြင့် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ရှာဖွေလေ့လာခဲ့၏။ * ဒရိုဇ်နင်ဖော်ပြထားသော အလားတူနည်းကိုအသုံးပြု၍ အင်ဒီရာဂန္ဒီ၊ မာတင်လူသာကင်း၊ ဂျူနီယာ၊ ဂျွန် အက်ဖ်. ကနေဒီ၊ အေဘရာဟင် လင်ကွန်းနှင့် အခြားသူများ၏ လုပ်ကြံခံရမှုများနှင့်ပတ်သက်၍ “တင်ကူးပြောဆိုချက်များ” ကိုတွေ့ရှိခဲ့ရသည်ဟု မက္ကေကဆိုသည်။ မိုဘီ ဒီခ် တွင်ရစ်ရှာခ် ရာဘင်န်၏ လုပ်ကြံခံရမှုကိုလည်း “ပရောဖက်ပြု” ထားကြောင်း သူတွေ့ ရှိခဲ့သည်ဟု မက္ကေကပြောသည်။
ကမ္ဘာဦးကျမ်း၏ ဟေဗြဲစာသို့ပြန်လှည့်ကာ ပါမောက္ခမက္ကေနှင့် သူ၏အပေါင်းပါများသည် ရစ်ပ်နှင့်သူ၏အပေါင်းပါများ၏ စမ်းသပ်တွေ့ ရှိချက်များကိုလည်း စိန်ခေါ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုစွဲချက်မှ တွေ့ ရှိချက်များသည် မှုတ်သွင်းခံစကားဝှက်သတင်းနှင့် ဆက်စပ်သည်ထက် သုတေသီများ၏နည်းလမ်းဖြစ်သည့် သုတေသီများအကြိုက် အချက်အလက်များကိုညှိနှိုင်းပေးခြင်းဟူ၍ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို ပညာရှင်များ အချေအတင် ဆက်၍ဆွေးနွေးနေကြဆဲရှိ၏။
“စံတင်” သို့မဟုတ် “မူရင်း” ဟေဗြဲကျမ်းစာသားတွင် ဤသို့သောစကားဝှက်သတင်းများကို တမင်တကာကွယ်ဝှက်ထားသည်ဟု အဆိုပြုကြသောအခါ နောက်ထပ်ငြင်းခုံမှုတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာသည်။ ရစ်ပ်နှင့် သူ၏သုတေသီချင်းများက “အများလက်ခံထားသော စံတင်ကမ္ဘာဦးကျမ်း” ကိုအသုံးပြုပြီး သုတေသနပြုသည်ဟု ပြောကြသည်။ ဒရိုဇ်နင်ကမူ “ယခုရှိနေသော မူရင်းဟေဗြဲဘာသာစကားဖြင့် သမ္မာကျမ်းစာရှိသမျှသည် စာလုံးတစ်လုံးမကျန်တူသည်” ဟုရေးသည်။ သို့သော် ယင်းသည် မှန်ပါသလော။ “စံတင်” ကျမ်းတစ်ခုအစား ကွဲပြားခြားနားသောရှေးစာမူများအပေါ်အခြေခံ၍ ထုတ်ဝေထားသည့် ဟေဗြဲသမ္မာကျမ်းစာအမျိုးမျိုးကို ယနေ့ အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။ ကျမ်းစာသတင်းသည် မကွဲပြားသော်လည်း စာမူတစ်ခုစီသည် စာလုံးတစ်လုံးမကျန် တစ်ထပ်တည်းမဖြစ်ချေ။
ယနေ့ ဘာသာပြန်ကျမ်းအများသည် စီ.အီး. ၁၀၀၀ ခန့်ကကူးယူခဲ့သည့် ရှေးအကျဆုံး ပြည့်စုံသောဟေဗြဲ မက်စိုရက်တစ်စာမူဖြစ်သော လက်နင်ဂရက် ကိုဒခ်စ်ကို အခြေခံ၍ပြန်ဆိုကြသည်။ သို့သော် ရစ်ပ်နှင့်ဒရိုဇ်နင်တို့သည် ကိုရဲန်ခေါ် အခြားကျမ်းတစ်ကျမ်းကို အသုံးပြုခဲ့ကြ၏။ လက်နင်ဂရက် ကိုဒခ်စ်သည် “ဒရိုဇ်နင်အသုံးပြုသည့် ကိုရဲန်ဘာသာပြန်ကျမ်းနှင့် တရားဟောရာကျမ်းတခုတည်း၌ပင် စာလုံး ၄၁ လုံးကွာခြားသည်” ဟုဟားဗက်တက္ကသိုလ်မှ ဩသဒေါက်ရဗ္ဗိနှင့်သင်္ချာပညာရှင် ရှလိုမို စတာန်ဘာဂ်က ရှင်းပြသည်။ ပင်လယ်သေကျမ်းလိပ်များတွင် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၂,၀၀၀ ကျော်က ကူးယူခဲ့သောကျမ်းချက်အပိုဒ်များစွာပါဝင်သည်။ ဤကျမ်းလိပ်များရှိ စာလုံးပေါင်းသည် နောက်ပိုင်းမက်စိုရက်တစ်ကျမ်းများနှင့် ကွဲပြားလေ့ရှိသည်။ သရအမှတ်များ မတီထွင်ရသေးသဖြင့် ကျမ်းလိပ်အချို့တွင် သရသံကိုဖော်ပြရန် အချို့စာလုံးများကို များပြားစွာထည့်သွင်းခဲ့၏။ အခြားကျမ်းလိပ်များတွင်မူ စာလုံးအနည်းငယ်သာ အသုံးပြုခဲ့သည်။ လက်ရှိကျမ်းစာမူရှိသမျှကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ရာ ကျမ်းစာသား၏အဓိပ္ပာယ်သည် နဂိုအတိုင်းမပျက်မယွင်းဆက်ရှိနေကြောင်း တွေ့ ရှိရသည်။ သို့ရာတွင် စာလုံးပေါင်းနှင့်စာလုံးအရေအတွက်သည် စာမူတစ်ခုနှင့်တစ်ခု အတော်များများကွာခြားသည်ကိုလည်း ရှင်းလင်းစွာဖော်ပြထားသည်။
သတင်းဝှက်ဟုအထင်ရှိသောစာကို ရှာဖွေခြင်းသည် လုံးဝပြောင်းလဲမှုမရှိသောကျမ်းစာမူကိုအခြေပြုရမည်။ စာလုံးတစ်လုံးကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲလိုက်လျှင် သတင်းရှိပါက ယင်း၏အစီအစဉ်နှင့်သတင်းကိုပါ လုံးလုံးလျားလျားပြောင်းလဲသွားလိမ့်မည်။ ဘုရားသခင်သည် သမ္မာကျမ်းစာအားဖြင့် ကိုယ်တော်၏သတင်းတရားကို မပျောက်အောင် ထိန်းသိမ်းထားခဲ့၏။ သို့သော် ရာစုနှစ်ပေါင်းတစ်လျှောက် စာလုံးပေါင်းပြောင်းလဲခြင်းဖြစ်သည့် အသေးအဖွဲကိစ္စများကိုအစွဲအလမ်းကြီးစွာ စာလုံးတိုင်းကို မပျောက်မပျက်စေရန် မထိန်းသိမ်းထားခဲ့ချေ။ ကိုယ်တော်သည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် ကွယ်ဝှက်ထားသောသတင်းတစ်ခုကို လျှို့ဝှက်ထားသည်မဟုတ်ကြောင်း မဖော်ပြပေလော။—ဟေရှာယ ၄၀:၈; ၁ ပေတရု ၁:၂၄၊ ၂၅။
ကျမ်းစာစကားဝှက်တစ်ခု လိုအပ်သလော
“ထိုကျမ်းစာရှိသမျှသည် ဘုရားသခင်မှုတ်သွင်းတော်မူသောအားဖြင့်ဖြစ်၍ ဘုရားသခင်၏လူသည် စုံလင်သောသူ၊ ကောင်းသောအမှုအမျိုးမျိုးတို့ကိုပြုစုခြင်းအလိုငှာ ပြင်ဆင်သောသူဖြစ်မည်အကြောင်း၊ [ဆုံးမ] ခြင်း၊ အပြစ်ကိုဖော်ပြခြင်း၊ ဖြောင့်မတ်စွာပြုပြင်ခြင်း၊ တရားကိုသွန်သင်ခြင်းကျေးဇူးများကို ပြုတတ်၏” ဟူ၍ တမန်တော်ပေါလုက ရှင်းလင်းပြတ်သားစွာရေးသားခဲ့၏။ (၂ တိမောသေ ၃:၁၆၊ ၁၇) သမ္မာကျမ်းစာမှ ရိုးရှင်းပြတ်သားသောသတင်းတရားကို နားလည်ရန် သို့မဟုတ် လိုက်လျှောက်နာခံရန် မခက်ခဲလွန်းသော်လည်း လူအများသည် ယင်းကို ဂရုမစိုက်ကြချေ။ (တရားဟောရာ ၃၀:၁၁-၁၄) သမ္မာကျမ်းစာတွင် မကွယ်မဝှက်ဖော်ပြထားသော ပရောဖက်ပြုချက်များသည် မှုတ်သွင်းခြင်းအားဖြင့်ဖြစ်ကြောင်း ယုံကြည်စိတ်ချနိုင်ရန် ခိုင်လုံသောအခြေအမြစ်ရှိသည်။ * စကားဝှက်နှင့်မတူဘဲ သမ္မာကျမ်းစာပရောဖက်ပြုချက်များသည် ထင်ရာစိုင်းဖြစ်ပေါ်လာခြင်းမဟုတ်သည့်အပြင် ‘မည်သူ့ထံမှအလိုအလျောက်အနက်မပေါ်’ ချေ။—၂ ပေတရု ၁:၁၉-၂၁။
“ငါတို့သခင်ယေရှုခရစ်၏တန်ခိုးတော်ကိုလည်းကောင်း၊ ကြွလာတော်မူခြင်းကိုလည်းကောင်း သင်တို့အားကြားပြောသောအခါ ငါတို့သည် ပရိယာယ်နှင့်ပြင်ဆင်သော ဒဏ္ဍာရီစကားကိုမလိုက်” ကြောင်း တမန်တော်ပေတရုရေးသားခဲ့သည်။ (၂ ပေတရု ၁:၁၆) ကျမ်းစာစကားဝှက်အယူအဆသည် သမ္မာကျမ်းစာ၏မှုတ်သွင်းခြင်းအားဖြင့်ဖြစ်သော ကျမ်းချက်၏ရိုးရှင်းသောအဓိပ္ပာယ်ကို တိမ်မြှုပ်ပြောင်းလဲစေသည့် “ပရိယာယ်နှင့်ပြင်ဆင်သော” နည်းများကို အသုံးပြုထားသည့် ဂျူးမှော်ပညာလိုက်စားသောအယူဝါဒမှ မြစ်ဖျားခံသည်။ ဟေဗြဲကျမ်းစာစောင်ကိုယ်နှိုက်က ဤသို့သောနက်နဲစွာတွေးခေါ်နည်းကို တိကျပြတ်သားစွာ ပြစ်တင်ရှုတ်ချသည်။—တရားဟောရာ ၁၃:၁-၅; ၁၈:၉-၁၃။
ဘုရားသခင်ကိုသိရှိစေနိုင်သည့် သမ္မာကျမ်းစာပါ ရှင်းလင်းသောသတင်းတရားနှင့်သွန်သင်ချက်တို့ကို ကျွန်ုပ်တို့ရရှိထားကြသည့်အတွက် တကယ်ပျော်ရွှင်ရပါသည်တကား! ၎င်းသည် ကိုယ်အလိုအလျောက်အနက်ဖွင့်ပြီး ကွန်ပျူတာအကူအညီဖြင့်မှန်းဆကာ သတင်းဝှက်များကိုရှာဖွေခြင်းဖြင့် ကျွန်ုပ်တို့၏ဖန်ဆင်းရှင်အကြောင်းသိရှိရန် ကြိုးစားခြင်းထက် ပိုကောင်းမွန်ပေသည်။—မဿဲ ၇:၂၄၊ ၂၅။
[အောက်ခြေမှတ်ချက်များ]
^ အပိုဒ်၊ 9 ဟေဗြဲဘာသာစကားတွင် စာလုံးများဖြင့် ဂဏန်းကိုလည်း ဖော်ပြနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းရက်စွဲများကို ဂဏန်းများအစား ဟေဗြဲစာလုံးများနှင့် သတ်မှတ်ပေးခဲ့သည်။
^ အပိုဒ်၊ 13 ဟေဗြဲသည် သရအက္ခရာများမပါသော ဘာသာစကားတစ်ခုဖြစ်သည်။ ရှေ့နောက်စကားစပ်အရ ဖတ်ရှုသူက သရအက္ခရာများကို ထည့်သွင်းပေးရသည်။ စကားစပ်ကို ဂရုမပြုဘဲ ကွဲပြားသောသရသံများကို ထည့်သွင်းလျှင် စကားလုံးတစ်လုံး၏အဓိပ္ပာယ်သည် လုံးဝပြောင်းလဲသွားနိုင်သည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားတွင် သတ်သတ်မှတ်မှတ်သရစာလုံးများရှိသောကြောင့် ထိုသို့သောစာလုံးတစ်လုံးကို ရှာဖွေရာတွင် ပို၍ခက်ခဲပြီးကန့်သတ်မှုရှိ၏။
^ အပိုဒ်၊ 19 သမ္မာကျမ်းစာသည် မှုတ်သွင်းခြင်းအားဖြင့်ဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ပရောဖက်ပြုချက်များနှင့်ပတ်သက်၍ ထပ်ဆင့်အချက်အလက်အတွက် ကင်းမျှော်စင် သမ္မာကျမ်းစာနှင့် ဝေစာအသင်း၊ မြန်မာမှ ထုတ်ဝေသည့် လူခပ်သိမ်းအတွက် စာအုပ်တစ်အုပ် ဘရိုရှာရှု။