ဆန်ကြိတ်စက်များ
ဆန်ကြိတ်စက်များ
ဆန်ကို “အသက်သွေးခဲ” ဟုရှေးလွန်လေပြီးသော ခေတ်ကတည်းက ဖော်ညွှန်းလာခဲ့သည်။ မှန်ပါသည်၊ ရှေးကတည်းက ဆန်သည် ပဓာနအစာဖြစ်၏။ အမှန်မှာ လူတို့၏ မရှိမဖြစ်အလိုအပ်ဆုံးအရာမှာ နေ့စဉ်စားစရာ ထမင်းဖြစ်သည်။
စပါးကိုကြိတ်ခွဲလိုက်လျှင် ကျွန်ုပ်တို့၏အခြေခံအစာ ဆန်ကိုရရှိ၏။ ထို့ကြောင့် ကြိတ်ခွဲခြင်းသည် ရှေးကျသော အတတ်ပညာတစ်ခုဖြစ်သည်။ စက်သာမရှိလျှင် စပါးမှ ဆန်ရရှိရန် ပင်ပင်ပန်းပန်း ကြိတ်ရထောင်းရမည်! ကျမ်းစာခေတ်တွင် ဆုံလည်ကြိတ်သံကို ကြားရခြင်းသည် ပုံမှန်ငြိမ်းချမ်းနေခြင်းကိုပြ၏၊ ကြိတ်သံ ပျောက်နေလျှင် လူသူကင်းမဲ့ခြင်းကိုပြ၏။—ယေရမိ ၂၅:၁၀၊ ၁၁။
ခေတ်အဆက်ဆက်တွင် မည်သို့ကြိတ်ခွဲခဲ့ကြသနည်း။ အသုံးပြုခဲ့ကြသည့် ကြိတ်ခွဲနည်းနှင့် ကြိတ်ခွဲကိရိယာအချို့ကား အဘယ်နည်း။ ယနေ့ အဘယ်ဆန်ကြိတ်စက်မျိုးကို အသုံးပြုကြသနည်း။
လိုအပ်လာရခြင်းအကြောင်း
ကနဦးလူသားဇနီးမောင်နှံ အာဒံနှင့်ဧဝတို့ကို ယေဟောဝါ ဤသို့မိန့်ဆိုခဲ့သည်– “ကြည့်ရှုလော့။ မြေတစ်ပြင်လုံး၌ စပါးသီးကိုဖြစ်စေသော စပါးပင်အမျိုးတို့ကိုလည်းကောင်း၊ မျိုးစေ့ကိုဖြစ်စေသော အသီးနှင့်ပြည့်စုံသော သစ်ပင်အမျိုးမျိုးတို့ကိုလည်းကောင်း သင်တို့စားစရာဖို့ ငါပေး၏။” (ကမ္ဘာဦး ၁:၂၉) လူကို ယေဟောဝါဘုရားသခင် ပေးသနားသော အစာတွင် ကောက်နှံစေ့များ ပါဝင်သည်။ ဂျုံ၊ ဘာလီ၊ ရိုင်း၊ အုတ်၊ စပါး၊ လူး၊ ဆပ်နှင့် ပြောင်းအစရှိသော ကောက်နှံအားလုံးတွင် ကိုယ်ခန္ဓာအတွက် အဓိကလောင်စာဖြစ်သည့် ဂလူးကို့စ်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲပေးနိုင်သည့် ကစီဓာတ်ပါရှိသောကြောင့် လူ့အသက်ဆက်ရေးအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော အစားအစာဖြစ်၏။
သို့သော် လူသည် စပါးအတိုင်းစားလျှင် အစာမခြေနိုင်ချေ။ စပါးကို ကြိတ်ခွဲချက်ပြုတ်ပြီးမှသာ စား၍ရ၏။ စပါးကို ဆန်ဖြစ်စေရန် အလွယ်ကူဆုံးနည်းများမှာ ဆုံနှင့်ထောင်းခြင်း၊ ကြိတ်စက်နှင့်ကြိတ်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် ကြိတ်ထောင်းခြင်းပင်ဖြစ်သည်။
လူ့စွမ်းအားသုံး ကြိတ်များ
ရှေးခေတ် အီဂျစ်သင်္ချိုင်းဂူများတွင်တွေ့ရသည့် ကျောက်ဆစ်ရုပ်ကလေးများက ရှေးကုန်းနှီးကြိတ်တစ်မျိုးကို အသုံးပြုခဲ့ကြကြောင်း ဖော်ပြ၏။ ကုန်းနှီးနှင့်တူသောကြောင့် ထိုသို့ခေါ်ရခြင်းဖြစ်သည်။ ဤကြိတ်မျိုးတွင် ကျောက်တုံးနှစ်ခုပါရှိသည်၊ အနည်းငယ်ခွက်ပြီး ခပ်လျှောလျှောကျောက်တုံးပေါ်တွင် အနည်းငယ်သေးသော ကျောက်တုံးကိုထား၍ ကြိတ်ရသည်။ များသောအားဖြင့် အမျိုးသမီးဖြစ်သည့် ဆုံလည်ကြိတ်,ကြိတ်သူသည် ကြိတ်၏နောက်တွင် ဒူးထောက်ထိုင်ကာ အပေါ်ကျောက်ကို လက်နှစ်ဖက်ဖြင့် ဆုပ်ကိုင်လိုက်သည်။ အောက်ကျောက်ပြားပေါ်တွင် အပေါ်ကျောက်ကို ခန္ဓာကိုယ်အပေါ်ပိုင်းအားဖြင့် ရှေ့ဆွဲနောက်ငင် ဖိကြိတ်ရသည်။ ရိုးစင်းသော်လည်း အလုပ်ဖြစ်သောကိရိယာဖြစ်ပေသည်!
သို့သော် နာရီနှင့်ချီ၍ ဒူးထောက်ကြိတ်ရသည့်အတွက် နာကျင်ကိုက်ခဲလာနိုင်၏။ ထိုကြိတ်ကို တွန်းလိုက်ဆွဲလိုက်လုပ်ရာတွင် သူ၏ကျောကုန်း၊ လက်မောင်း၊ ပေါင်၊ ဒူးနှင့် ခြေချောင်းတို့ အမှန်ပင် တောင့်တင်းနေပေမည်။ ရှေးဆီးရီးယားမှ အရိုးစုများ၏အရိုးမူမမှန်မှုများကို လေ့လာသုံးသပ်ခဲ့ကြရာတွင် အလားတူကြိတ်များ အသုံးပြုခဲ့သော အမျိုးသမီးများသည် ဆက်ခါဆက်ခါလှုပ်ရှားမှုဒဏ်ကြောင့် ခုံညင်းများ ပွန်းချိုင့်သွားခြင်း၊ အောက်ဆုံးကျောရိုးဆစ် ထိခိုက်ထားခြင်း၊ ခြေမအဆစ် အကြီးအကျယ်ယိုယွင်းခြင်းတို့ ဖြစ်ရသည်ဟု ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းပညာရှင်များ ကောက်ချက်ချခဲ့ကြသည်။ ရှေးအီဂျစ်ပြည်တွင် ကျွန်မများသည် ဆုံလည်ကြိတ်ပါ ကြိတ်ခဲ့ရပုံရှိသည်။ (ထွက်မြောက်ရာ ၁၁:၅) * အီဂျစ်ပြည်မှ ဣသရေလလူတို့ ထွက်ခွာခဲ့ချိန်က ထိုသို့သောကြိတ်မျိုးကို သူတို့ယူဆောင်သွားကြသည်ဟု ကျမ်းပညာရှင်အချို့က ယူဆကြသည်။
နောက်ပိုင်း တိုးတက်လာသောအခါ ကြိတ်ကျောက် နှစ်ခုစလုံးတွင် အသွားဖော်ထားရာ သာ၍ကြိတ်အားကောင်းလာသည်။ အပေါ်ကျောက်တွင် ကတော့ပုံထွင်းထားခြင်းဖြင့် စပါးစေ့များလောင်းထည့်နိုင်ရာ ထိုကျောက်နှစ်ခုကြားမှ အလိုအလျောက်ကျလာစေသည်။ ဘီ.စီ.အီး. လေးရာစု သို့မဟုတ် ငါးရာစုတွင် ဂရိလူမျိုးသည် အခြေခံကျသော ကြိတ်တစ်မျိုးကို တီထွင်ခဲ့၏။ တစ်ဖက်စွန်းတွင် ဆုံလည်လုပ်ထားသည့် အလျားလိုက် လက်ကိုင် သို့မဟုတ် မောင်းတံတစ်ခုကို အပေါ်ကျောက်တွင် တပ်ဆင်ထားသည်။ အဆိုပါမောင်းတံ၏ ကျန်တစ်ဖက်ကို စက်ဝိုင်းပြတ်ငယ်ပုံသဏ္ဌာန် ရှေ့ဆွဲနောက်ငင်လုပ်ပေးလိုက်လျှင် အပေါ်ကတော့ကျောက်ခွက်နှင့် အောက်ခြေကျောက်တို့ ပွတ်တိုက်လေသည်။
အထက်ဖော်ပြပါ ကြိတ်အားလုံးတွင် စွမ်းဆောင်နိုင်မှု အကန့်အသတ်သာရှိသည်။ အဘယ်တိရစ္ဆာန်ကိုမျှ ၎င်းကြိတ်တို့၏လက်ကိုင်ကို ရှေ့ဆွဲနောက်ငင်လုပ်ပေးရန် လေ့ကျင့်မပေးနိုင်ချေ။ ထို့ကြောင့် အဆိုပါကြိတ်များကို လူ့အားဖြင့်သာ အသုံးပြုနိုင်၏။ သို့သော် နောက်ပိုင်းတွင် နည်းပညာအသစ်ကြောင့် ဆုံလည်ကြိတ်ကို တီထွင်ခဲ့၏။ ယခု တိရစ္ဆာန်များကို သုံး၍ ကြိတ်နိုင်ပြီဖြစ်သည်။
ဆုံလည်ကြိတ်များကြောင့် အဆင်ပြေ
အဆိုများမတူကြသော်လည်း ဆုံလည်ကြိတ်ကို ဘီ.စီ.အီး. ဒုတိယရာစုခန့်က မြေထဲပင်လယ်ဒေသတွင် တီထွင်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ စီ.အီး. ပထမရာစုနှစ်တွင် ပါလက်စတိုင်းမှ ဂျူးများသည် ထိုသို့သောကြိတ်မျိုးကို အသုံးပြုခဲ့ပေမည်၊ အကြောင်းမှာ ယေရှုက ‘မြည်းဖြင့်လှည့်သည့် ကြိတ်ဆုံကျောက်’ အကြောင်း မိန့်ဆိုခဲ့၏။—မာကု ၉:၄၂၊ ကဘ။
တိရစ္ဆာန်အားသုံးကြိတ်ကို ရောမနှင့် ရောမအင်ပါယာအနှံ့အပြားတွင် အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ဤသို့သောကြိတ်များကို ပွန်ပေမြို့တွင် ယခုတိုင် တွေ့ရှိရသေးသည်။ ယင်းတို့တွင် ကတော့ခုံးပုံအောက်ခံကျောက်နှင့် သဲနာရီပုံ ဆန်ကျကတော့ခွက်အဖြစ် အသုံးပြုသည့် လေးလံသောအပေါ်ကျောက်တို့ပါရှိသည်။ အပေါ်ကျောက်သည် အောက်ခံကျောက်အပေါ်တွင် လည်နေစဉ် ကျောက်နှစ်ခုကြားတွင် စပါးစေ့များဝင်သွားပြီး အမှုန့်ဖြစ်လေသည်။ ယနေ့ထိတိုင်တွေ့ရသည့် ဤကဲ့သို့သော အထက်ကျောက်များ၏အချင်းသည် ၁၈ လက်မခန့်မှ ၃၆ လက်မအထိ အစားစားရှိ၏။ ဤကြိတ်များ၏အမြင့်မှာ ခြောက်ပေအထိရှိ၏။
ပိုပေါ့ပါးသော ဆုံလည်လက်ကြိတ်များသည် တိရစ္ဆာန်အားသုံးကြိတ်များမှ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းလော၊ တိရစ္ဆာန်အားသုံးကြိတ်များသည် ဆုံလည်လက်ကြိတ်များမှ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းလောဆိုသည်ကို သဲသဲကွဲကွဲမသိရချေ။ မည်သို့ဆိုစေ၊ ဆုံလည်လက်ကြိတ်သည် သယ်ရွှေ့ရလွယ်ပြီး အသုံးပြုရလည်း ပိုလွယ်ကူ၏။ ယင်းတွင် အချင်း ၁၂ မှ ၂၄ လက်မအထိရှိ ကျောက်ပြားဝိုင်းနှစ်ချပ်ပါရှိသည်။ အောက်ခံကျောက်၏ အပေါ်မျက်နှာပြင်သည် အနည်းငယ်ခုံးပြီး ယင်းနှင့်အံကျရန် အပေါ်ကျောက်၏အောက်မျက်နှာပြင်မှာ အနည်းငယ်ခွက်ထားသည်။ အပေါ်ကျောက်ကို ဗဟိုဆုံလည်တိုင်ပေါ်တွင်စွပ်ပြီး သစ်သားလက်ကိုင်နှင့် လှည့်ပေးရသည်။ အများအားဖြင့် အမျိုးသမီးနှစ်ဦးသည် မျက်နှာချင်းဆိုင်ထိုင်၍ အပေါ်ကျောက်ကိုလှည့်ပေးရန် လက်ကိုင်ကို လက်တစ်ဖက်စီကိုင်၍ လှည့်ကြသည်။ (လုကာ ၁၇:၃၅) အမျိုးသမီးတစ်ဦးက ကျန်လက်တစ်ဖက်ဖြင့် အပေါ်ကျောက်၏ကတော့ခွက်ထဲ ဂျုံစေ့ကိုနည်းနည်းချင်း ထည့်ပေးနေစဉ် အခြားအမျိုးသမီးတစ်ဦးကမူ ဆုံလည်ကြိတ်၏နှုတ်ခမ်းမှ ဗန်းသို့ သို့မဟုတ် အောက်ခံအခင်းပေါ်သို့ ကျလာသည့် ဂျုံမှုန့်များကို စုသိမ်းနေရသည်။ ဤကြိတ်မျိုးသည် ကြိတ်စက်ကြီးများတည်ရှိရာမှ အလှမ်းဝေးသောနေရာတွင်ရှိ စစ်သားများ၊ သင်္ဘောသားများ၊ အိမ်ထောင်စုငယ်များအတွက် အသုံးဝင်၏။
ရေအား သို့မဟုတ် လေအားသုံး ကြိတ်များ
ဘီ.စီ.အီး. ၂၇ ခုနှစ်ခန့်တွင် ရောမအင်ဂျင်နီယာ ဗီထရူဗီယပ်စ်သည် သူ့ခေတ်က ရေအားသုံး ကြိတ်စက်တစ်မျိုးကို ပုံစံထုတ်ခဲ့သည်။ ရေစီးက ရေပြင်ညီဝင်ရိုးတွင် တပ်ဆင်ထားသော ထောင်လိုက်ဘီး၏ဒလက်များကို တွန်း၍ လည်စေသည်။ ခွေးသွားစိပ်များ အကူအညီဖြင့် ထောင်လိုက်ဝင်ရိုးတစ်ခုကို လည်စေ၏။ ဤဝင်ရိုးကတစ်ဖန် အပေါ်ကြိတ်စက်ကျောက်ကြီးကို လည်စေသည်။
ရေအားသုံး ကြိတ်၏ထုတ်လုပ်မှုပမာဏကို တခြားကြိတ်စက်များနှင့် မည်သို့နှိုင်းယှဉ်ကြည့်မည်နည်း။ လက်ကြိတ်များသည် တစ်နာရီလျှင် ဂျုံမှုန့်ပေါင် ၂၀ ပင် မကြိတ်နိုင်ပေ၊ တိရစ္ဆာန်အားသုံးကြိတ်များ၏ အများဆုံးကြိတ်နိုင်အားမှာမူ ပေါင် ၁၀၀ အထိရှိ၏ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ဗီထရူဗီယပ်စ်၏ ရေအားသုံး ကြိတ်မှာမူ၊ တစ်နာရီလျှင် ပေါင် ၃၀၀ မှ ၄၀၀ ခန့်အထိ ကြိတ်နိုင်၏။ နောက်ပိုင်း ရာစုနှစ်များစွာအတွင်း ကြိတ်စက်တီထွင်နိုင်သူများသည် ဗီထရူဗီယပ်စ် ပုံစံထုတ်ထားသည့် အခြေခံနည်းကို ဆက်အသုံးပြုကာ ကြိတ်အမျိုးပေါင်း မြောက်မြားစွာကို ကောင်းသည်ထက်ကောင်းအောင် ထုတ်လုပ်ခဲ့ကြသည်။
ရေစီးအားတစ်မျိုးတည်းဖြင့်သာ သဘာဝစွမ်းအားသုံးကြိတ်များကို လည်စေသည်မဟုတ်။ ရေဒလက်ဘီးများကို လေရဟပ်များဖြင့် အစားထိုးလိုက်လျှင် ကြိတ်ကို ထိုနည်းတူ လည်စေနိုင်၏။ လေရဟပ်စက်များကို စီ.အီး. ၁၂ ရာစုနှစ်က ဥရောပတွင် စအသုံးပြုခဲ့ပုံရှိပြီး ဘယ်လ်ဂျီယံ၊ ဂျာမနီ၊ ဟော်လန်နှင့် အခြားနိုင်ငံများတွင် ထိုကဲ့သို့သောကြိတ်နည်းကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အသုံးပြုလာကြသည်။ ရေနွေးငွေ့နှင့် တခြားစွမ်းအားသုံး ကြိတ်များပေါ်လာသည့်အခါ အနှီစွမ်းအားသုံးကြိတ်များ တဖြည်းဖြည်း ခေတ်တိမ်သွားလေသည်။
‘ယနေ့အတွက် ကျွန်ုပ်တို့၏အစာ’
အဘက်ဘက်တွင် တိုးတက်နေသည့်ကြားမှ ရှေးသုံးကြိတ်နည်းကြိတ်ပုံများကို ကမ္ဘာ့ဒေသအသီးသီးတွင် ဆက်အသုံးပြုနေကြဆဲရှိသည်။ အာဖရိကနှင့် အိုရှင်းနီးယားခေါ် သမုဒ္ဒရာကျွန်းစုကျွန်းဆွယ်ဒေသများတွင် ဆုံနှင့်ကျည်ပွေ့ကို အသုံးပြုနေကြဆဲပင်။ မက္ကဆီကိုနှင့် ဗဟိုအမေရိကတို့တွင် တော်တီလာခေါ် မုန့်ပြားများအတွက် ပြောင်းကိုအမှုန့်ကြိတ်ရန် ကတော့ခွက်ပုံထွင်းထားသော ကြိတ်များကို အသုံးပြုကြဆဲရှိသည်။ ထို့ပြင် ရေအားသုံးစက်နှင့် လေရဟပ်စက်များကို နေရာအသီးသီးတွင် အသုံးပြုနေကြဆဲရှိ၏။
သို့သော် ယနေ့ စက်မှုထွန်းကားသည့်ဒေသများတွင် ဂျုံမှုန့်ကို စက်အားနှင့်သာအသုံးပြုသည့် အလိုအလျောက်လှိမ့်စက်များဖြင့် ကြိတ်ကြသည်။ ဂျုံစေ့များသည် လိမ့်နှုန်းအမျိုးမျိုးဖြင့်လည်သည့် မျှော့ကြောင်းဖော်ထားသော သံမဏိဒလိမ့်အစုံများကြား ဆက်တိုက်ဝင်သွားသည့်အခါ တဖြည်းဖြည်း ဂျုံမှုန့်ဖြစ်သွားလေသည်။ ဤကြိတ်နည်းသည် အကုန်အကျနည်းနည်းဖြင့် ဂျုံအစားစားကို ထုတ်လုပ်နိုင်သည်။
မုန့်ဖုတ်နိုင်ဖို့အရေး ယခင်ကလောက် မပင်ပန်းတော့ပါ။ သို့တိုင် ကောက်နှံနှင့် ဤကောက်နှံကို ‘ယနေ့အတွက် ကျွန်ုပ်တို့၏အစာ’ အဖြစ် အသွင်ပြောင်းပေးနိုင်စွမ်းကို ကျွန်ုပ်တို့အား ပေးသနားထားသည့်အတွက် ဖန်ဆင်းရှင်ကို ကျေးဇူးတင်နိုင်ကြပါသည်။—မဿဲ ၆:၁၁။
[အောက်ခြေမှတ်ချက်]
^ အပိုဒ်၊ 10 ကျမ်းစာခေတ်က ရန်သူများ၏ အဖမ်းအဆီးခံရသော ရှံဆုန်နှင့်အခြားဣသရေလလူတို့သည် ဆုံလည်ကြိတ် ကြိတ်ပေးခဲ့ရပုံရှိသည်။ (တရားသူကြီး ၁၆:၂၁; ယေရမိမြည်တမ်းစကား ၅:၁၃) ကျွန်မဟုတ်သော အမျိုးသမီးများမူ သူတို့မိသားစုအတွက်သာ ဆုံလည်ကြိတ် ကြိတ်ခဲ့ကြရသည်။—ယောဘ ၃၁:၁၀။
[စာမျက်နှာ ၂၃ ပါ ရုပ်ပုံ]
တိရစ္ဆာန်အားသုံးကြိတ်ဖြင့် သံလွင်သီးများကို အဆီကြိတ်
[Credit Line]
Soprintendenza Archeologica per la Toscana, Firenze
[စာမျက်နှာ ၂၃ ပါ ရုပ်ပုံ]
အီဂျစ် ကုန်းနှီးကြိတ်
[Picture Credit Line on page 22]
From the Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, containing the King James and the Revised versions