မကြာသေးခင်က ကုလသမဂ္ဂ လူ့​အခွင့်အရေး ကော်မတီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ​ထဲ​က ဆယ်ခု​ဟာ တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် နိုင်ငံသားတွေ ရ​သင့်​ရထိုက်တဲ့ လူ့​အခွင့်အရေးတွေ ပေးဖို့ တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရကို တောင်းဆို​ထားတာ ဖြစ်တယ်။ a အဲဒီ​ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ၂၀၁၅ နဲ့ ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ ထုတ်ပြန်ခဲ့​တာ​ဖြစ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂ နိုင်ငံသား​နှင့် နိုင်ငံရေး​အခွင့်အရေး​ဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာ သဘောတူ​စာချုပ်​ကို လက်မှတ်ထိုး​ခဲ့​တဲ့ တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရဟာ ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို ပြစ်ဒဏ်ပေး​တာ ရပ်တန့်​ပေးဖို့ ဖော်ပြ​ထားတယ်။

အဲဒီ​ကော်မတီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ​ဟာ ၂၀၁၂၊ စက်တင်ဘာ​လ​တုန်း​က ယေဟောဝါ​သက်သေ အမျိုးသား​ဆယ်ဦး​ရဲ့ တိုင်ကြား​ချက်​တွေ​ပေါ် အခြေခံတယ်။ သူတို့ဟာ ယုံကြည်ချက်​အရ စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​ခဲ့​တဲ့​အတွက် ပြစ်ဒဏ်ပေး​ခံခဲ့ရတယ်။ သူတို့​ထဲ​က ကိုးယောက်​ဟာ ထောင်ဒဏ်​ခံရ​ရုံ​မ​က ရိုက်နှက်​နှိပ်စက်​ခံခဲ့ရတယ်။ ပူလောင်၊ ညစ်ပတ်​ပြီး လူပြည့်​ကျပ်​နေတဲ့ ထောင်​ခန်း​တွေ​ထဲမှာ ကူးစက်​ရောဂါသည်တွေနဲ့​အတူ သူတို့ နေခဲ့​ရတယ်။

ကော်မတီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက် တစ်ခုစီ​မှာ တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရဟာ ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့​ငြင်းဆို​သူတွေရဲ့ “လွတ်လပ်​စွာ​တွေးခေါ်​ခွင့်၊ ယုံကြည်​ခွင့်​နှင့် ဘာသာရေး​လွတ်လပ်ခွင့်” ကို ချိုးဖောက်​တယ်လို့ ကောက်ချက်ချ​ထားတယ်။ ထောင်ဒဏ်​ပေးခံ​ရတဲ့ အမျိုးသား​ကိုးယောက်​ကို တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန်​က “လူ​လူ​ချင်း လေးစား​ဆက်ဆံမှု” မရှိဘဲ “လူ​မ​ဆန်​တဲ့​နည်းတွေနဲ့ ကြမ်းကြမ်းတမ်းတမ်း နှိပ်စက်၊ ပြစ်ဒဏ်ပေး” ကြောင်း ကော်မတီက ပြောခဲ့တယ်။

အဲဒီလို လူ့​ကျင့်ဝတ် ဖောက်ဖျက်​တာ​ကို တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရ ဖြေရှင်း​ပေးတဲ့​အနေနဲ့ ယေဟောဝါ​သက်သေတွေကို ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်​သူ​အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်​ထားတာတွေကို ဖျက်​ပစ်ရ​မယ်၊ သူတို့ကို နစ်နာကြေး​ပေးရမယ်၊ “ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် ငြင်းဆို​ပိုင်ခွင့် အာမခံချက်” ပေးဖို့ အစိုးရ​ဥပဒေ​ကို ပြုပြင်​ရမယ်လို့ ကော်မတီက တောင်းဆိုတယ်။ အဲဒီအပြင် ကော်မတီက ယေဟောဝါသက်သေတွေ မတရား ဆက်ဆံခံရ​တာ​ကို ဘက်မလိုက်​ဘဲ သေသေချာချာ စုံစမ်း​စစ်ဆေး​ဖို့နဲ့ မတရားပြုမူ​သူတွေကို အရေး​ယူဖို့ အစိုးရကို ညွှန်ကြား​လိုက်တယ်။

၂၀၁၃ ခုနှစ်မှာ စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူ ယေဟောဝါ​သက်သေ အမျိုးသား နောက်ထပ် ငါး​ဦး နှိပ်စက်​ညှဉ်းဆဲ ခံခဲ့ရတယ်​လို့ ကော်မတီ​ကို တိုင်​ချက်တင်​ကြတယ်။ သူတို့​အမှုကို လိုက်​ပေးတဲ့ ရှေ့နေ​တွေ​က ပထမ သက်သေခံ​ဆယ်ဦး​ရခဲ့တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်​မျိုး ရလိမ့်မယ်​လို မျှော်လင့်တယ်။

၂၀၁၆၊ ဇူလိုင် ၁၅ ရက်​က ထုတ်ပြန်ခဲ့​တဲ့ ကော်မတီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်​တစ်ခုက နာ​ဗ​ရု​ဇ် နာ​စီ​ရ်​လာ​ရေ​နဲ့ ပတ်သက်​တယ်။ ၂၀၀၉ ဧပြီလ၊ သူ​အသက် ၁၈ နှစ်အရွယ်မှာ စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ဦးဆုံး ဆင့်ခေါ်​ခံရ​တုန်း​က သူ့ရဲ့ အသိစိတ်​ဟာ စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ခွင့်မပြု​တဲ့​အကြောင်း အရာရှိတွေကို ရှင်းပြခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ အရပ်ဘက်​နဲ့​ဆိုင်တဲ့ အလုပ်တွေ လုပ်ပါ့မယ်​လို့ ပြောပြတယ်။ အဲဒီနောက် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆိုမှု​နဲ့ ဆာ​ဒီ​မြို့က LB-E/12 ထောင်​မှာ နှစ်နှစ် ထောင်ချ​ခံရတယ်။ ထောင်ကျ​နေတုန်း မကြာခဏ တိုက်ပိတ်ခံရ​ပြီး မျက်နှာဖုံး​စွပ်​ထားတဲ့ ထောင်​စောင့်​တွေ​က သူ့ကို ရက်ရက်စက်စက် ရိုက်နှက်​ကြတယ်။

ထောင်​ကနေ ထွက်လာပြီး တစ်လ​အကြာ ၂၀၁၂ ဇန်နဝါရီ​လမှာ မစ္စတာ နာ​စီ​ရ်​လာ​ရေ ဟာ စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ပြန်​ဆင့်ခေါ်​ခံရတယ်။ ဒီ​တစ်ခါလည်း အရပ်ဘက်​ဆိုင်တဲ့ အလုပ်လုပ်ဖို့ အသင့်​ရှိပါတယ်လို့ ရှင်းပြ​ပေမဲ့ “တကယ့် တင်းကျပ်​တဲ့​ထောင်” မှာ နှစ်နှစ် ပြစ်ဒဏ်​စီရင်ခံ​ခဲ့​ရတယ်။ အရင်​တစ်ခေါက်​လို​ပဲ ထောင်​စောင့်​တွေ​က သူ့ကို ရက်ရက်စက်စက် ရိုက်နှက်​ကြပြီး ညစ်ပတ်​တဲ့​အလုပ်တွေ လုပ်​ခိုင်းတယ်။

မစ္စတာ နာ​စီ​ရ်​လာ​ရေရဲ့ မိသားစု​လည်း ဒုက္ခ​ပေးခံ​ခဲ့​ရတယ်။ ကော်မတီ​ကို သူ တိုင်ကြား​စာ​တင်ပြီး မကြာခင်မှာ ရဲအရာရှိ​တွေ​က ဒါ​ရှိုဂုဇ်​မြို့မှာ​ရှိတဲ့ သူ့အိမ်ကို ဝင်ရောက် ရှာဖွေကြ​တယ်။ တိုင်ကြား​စာ​တင်တဲ့​အတွက် မိသားစုနဲ့ သူတို့ရဲ့ ဧည့်သည်တွေကို​ပါ မတော်မတရား ဆက်ဆံ​ခဲ့တယ်။

၂၀၁၄၊ မေလ​မှာ ထောင်​ကနေ လွတ်​လာပေမဲ့ ညှဉ်းဆဲ​နှိပ်စက်​ခံခဲ့ရတဲ့ ဒဏ်​တွေကို အခုထိ ခံစား​နေရ​တုန်း​ပဲ။ ပြစ်ဒဏ်​ခံရတဲ့ နှစ်ကြိမ်​စလုံးက “ကိုယ်​ကိုယ်​ကိုယ်​သိစိတ်​ပေါ် အခြေခံ​တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက် တစ်ခုတည်း” ကြောင့် ဖြစ်ကြောင်း ကော်မတီက ထောက်ပြတယ်။ မစ္စတာ နာ​စီ​ရ်​လာ​ရေဟာ “စစ်မှုထမ်း​ခြင်း​ကို ငြင်းဆို​တာ​က ကိုယ်​ကိုယ်​ကိုယ်​သိစိတ်​ပေါ် မူတည်​တဲ့ သူ့ဘာသာ​ရေး ခံယူချက်​တွေ​ကြောင့် ဖြစ်တယ်။ . . . ပြီးတော့ သူ့ကို ပြစ်ဒဏ်​စီရင်​တာ​က သူ့ရဲ့ လွတ်လပ်​စွာ​တွေးခေါ်​ခွင့်၊ လွတ်လပ်​စွာ ယုံကြည်​ခွင့်၊ ဘာသာရေး​လွတ်လပ်ခွင့်ကို ချိုးဖောက်တာပဲ” လို့ ကော်မတီက သတ်မှတ်တယ်။

တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန်​နိုင်ငံရဲ့ လူ့​အခွင့်အရေး​နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ၂၀၁၂ ခုနှစ်မှာ ကော်မတီက “ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို တရား​မ​စွဲ​ဖို့၊ အဲဒီ​အတွက် ထောင်ကျ​နေသူတွေကို လွှတ်​ပေးဖို့” တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရကို တိုက်တွန်းခဲ့တယ်။ ဒါနဲ့ တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရက စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​လို့ ထောင်ကျ​နေတဲ့ ယေဟောဝါ​သက်သေ နောက်ဆုံး​တစ်ယောက်ကို ၂၀၁၅၊ ဖေဖော်ဝါရီ​လမှာ လွှတ်​ပေး​လိုက်တယ်။ အဲဒီ​အချိန်​ကတည်းက စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆိုမှု​နဲ့ ယေဟောဝါ​သက်သေတွေကို ထောင်​မချ​တော့​ဘူး။

ဒါပေမဲ့ ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို တရားစွဲ​ပြီး ပြစ်ဒဏ်ပေး​နေတဲ့​အတွက် တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရက လူ့​အခွင့်အရေး​ကို ကာကွယ်ပေး​ပါ​မယ်​ဆိုတဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သဘော​တူညီချက်​ကို ချိုးဖောက်​နေပါတယ်။

• ၂၀၁၄ ခုနှစ် နှောင်းပိုင်း​ကတည်းက တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရဟာ ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို စာရိတ္တ​ပြုပြင်ရေး​ထောင်​ကို ပို့တယ်။ ဒီ​ပုံစံ​နဲ့ အပြစ်ပေး​ခံရသူတွေ​ဟာ သူတို့ လစာ​ထဲ​က ၂၀ ရာခိုင်နှုန်း​ကို တစ်နှစ်​ကနေ နှစ်နှစ်​အထိ အစိုးရ​ဘတ်ဂျက်​ထဲ ငွေ​သွင်း​ရတယ်။ လောလောဆယ် ယေဟောဝါ​သက်သေ နှစ်ယောက် စာရိတ္တ​ပြုပြင်ရေး​ထောင်​မှာ ထောင်ကျ​နေတယ်။

• အမှု​တချို့မှာ​ကျတော့ အစိုးရ အရာရှိတွေ​က ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို သူတို့ရဲ့ ခံယူချက်​တွေကို စွန့်လွှတ်ဖို့ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဖိအား​ပေး​ကြတယ်။

ဥပမာ၊ အရပ်ဘက်​ဆိုင်ရာ ဘယ်​အလုပ်​မျိုး​မဆို လုပ်ပါ​မယ်​လို့ အသနားခံ​စာ တင်ထားတဲ့ ယေဟောဝါ​သက်သေ အာ​သဲ​ရ် ရန်​ဂီ​ဘာ​ယဗ်​ရဲ့​အိမ်ကို ၂၀၁၆၊ ဇွန် ၁၆ ရက်​က ဒေသခံ ရဲအရာရှိ​နဲ့ စစ်ဘက်​ဆိုင်ရာ ရိက္ခာ​ထောက်ပံ့ရေး ကိုယ်စားလှယ် နှစ်ယောက် ရောက်လာပြီး အစိုးရ​ရှေ့နေ​ရုံး​ကို ခေါ်သွားတယ်။ အဲဒီမှာ စိတ်ပိုင်း​ဖိအားပေး​မှု ပြင်းထန်လွန်းလို့ သူ့ရဲ့​အသနားခံ​စာ​ကို ပြန်​ရုပ်သိမ်း​ပါတယ်​ဆိုတဲ့ စာတစ်စောင် ရေး​လိုက်ရတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ မစ္စတာ ရန်​ဂီ​ဘာ​ယဗ်​က သူ့ကို အတင်းအကျပ် လုပ်​ခိုင်းတဲ့​အကြောင်း တိုင်​ချက်တင်​ခဲ့တယ်။ အချုပ်​ထဲ သုံး​ပတ် နေရ​ပြီးနောက် နှစ်နှစ် အကျယ်ချုပ် အပြစ်ဒဏ်​နဲ့ လွှတ်​ပေးခဲ့တယ်။ b

တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန်​အစိုးရက ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို ညှဉ်းဆဲ​တဲ့​အပြင် ဘာသာရေး​လုပ်ငန်းကို ချုပ်ချယ်​ထားပြီး ပြစ်ဒဏ်​ပေးတယ်။ ၂၀၁၇၊ ဇန်နဝါရီ ရက်စွဲ​နဲ့ ကုလသမဂ္ဂ ညှဉ်းပန်း​နှိပ်စက်တာ​ကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ကော်မတီက သတင်း​တစ်ပုဒ် ထုတ်ပြန်ခဲ့​ပြီး တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန် အစိုးရကို ဒီလို​အသနားခံ​တယ်– “၂၀၁၅၊ မေလ​က​စပြီး ချုပ်နှောင်​ခံ​နေရတဲ့ ယေဟောဝါ​သက်သေ ဘာ​ရမ် ဟ​မ်​ဒါ​မို​ကို ညှဉ်းဆဲ​နှိပ်စက်​နေတဲ့​ကိစ္စ​ကို ဘက်မလိုက်​ဘဲ စုံစမ်း​စစ်ဆေး​ပေးဖို့၊ [ပြီးတော့] ယေဟောဝါ​သက်သေ တစ်ယောက်​ဖြစ်တဲ့ မ​န်​ဆူ မာ​ရှ​ရီ​ပို​ကို ၂၀၁၄၊ ဇူလိုင်​လမှာ ဖမ်းဆီး​ချုပ်နှောင်​ပြီး ပြင်းပြင်းထန်ထန် ရိုက်နှက်၊ ဆေးဖြတ်​ဌာန​ကို အတင်း​ပို့ဆောင်၊ ချုပ်နှောင်​ထားတဲ့ ကိစ္စ​ကို ဘက်မလိုက်​ဘဲ စုံစမ်း​စစ်ဆေး ပေးပါ။” မစ္စတာ မာ​ရှ​ရီ​ပို​ဟာ ထောင်​ထဲမှာ တစ်နှစ်​နေပြီး အခု လွတ်မြောက်​လာ​ပါပြီ။ တကယ်တော့၊ တရားမဝင်​တဲ့ ဘာသာရေး​အလုပ် လုပ်တယ်​ဆိုပြီး ပြစ်ဒဏ်ပေး​ခံရတဲ့ မစ္စတာ ဟ​မ်​ဒါ​မို​နဲ့ ဘာသာရေး​အလုပ် ထမ်းဆောင်​လို့​ဆိုပြီး မတရား​စွပ်စွဲချက်​နဲ့ ထောင်ချ​ခံရတဲ့ မစ္စတာ မာ​ရှ​ရီ​ပို​တို့ နှစ်ယောက်စလုံးဟာ အပြစ်​မရှိသူတွေ​ပါ။

တာ့ခ်​မင်​န​စ္စ​တန်​အစိုးရက ဒီ​ကိစ္စတွေကို ဖြေရှင်း​ပေးပြီး လွတ်လပ်​စွာ ယုံကြည်​ခွင့်၊ ဘာသာရေး​လွတ်လပ်ခွင့် ရှိစေမယ်​လို့ ယေဟောဝါသက်သေတွေ မျှော်လင့်​ပါတယ်။ အဲဒီ​ကိစ္စတွေကို ဖြေရှင်း​ပေးမယ်​ဆိုရင် ယုံကြည်ချက်​ကြောင့် စစ်မှုထမ်း​ဖို့ ငြင်းဆို​သူတွေကို လေးစားကြောင်း၊ လူ့​အခွင့်အရေး​နဲ့​ပတ်သက်ပြီး တရား​သဖြင့် ဆောင်ရွက်ပေး​ကြောင်း ဖော်ပြရာ ရောက်​ပါလိမ့်မယ်။