အစိုးရအရာရှိတွေရဲ့ နှောင့်ယှက်မှုမရှိဘဲ ငြိမ်းသက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးပိုင်ခွင့်ရှိကြောင်း ယူကရိန်းနိုင်ငံ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးက ၂၀၁၆၊ စက်တင်ဘာ ၈ ရက်နေ့မှာ အတည်ပြုလိုက်တယ်။ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အဦတွေမှာ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးလုပ်ဖို့ အစိုးရရဲ့ “ခွင့်ပြုချက်” တောင်းခံဖို့ လိုတယ်လို့ ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှာ ထုတ်ပြန်ထားတဲ့ လွတ်လပ်စွာ ယုံကြည်သက်ဝင်ခွင့်နဲ့ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းများ (ဘာသာရေး ဥပဒေ) မှာ ဖော်ပြထားတယ်။ အဲဒီဥပဒေကိုလည်း တရားရုံးက ပယ်ဖျက်လိုက်တယ်။ အဲဒီလို ကန့်သတ်ထားမယ်ဆိုရင် နိုင်ငံရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေမှာ အာမခံထားတဲ့ ငြိမ်သက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးပိုင်ခွင့် ဥပဒေကို ချိုးဖောက်ရာရောက်ကြောင်း ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးက စီရင်ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။ ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးတွေလုပ်ဖို့ အဆောက်အအုံတွေ ငှားရမ်းတဲ့အခါ အခက်အခဲ ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြရတဲ့ ယူကရိန်းနိုင်ငံက ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ အဲဒီဆုံးဖြတ်ချက်ကြောင့် ဝမ်းမြောက်ခဲ့ကြတယ်။

ဘာသာရေး ဥပဒေကို အတည်ပြုပြီးနောက်ပိုင်း ဘက်လိုက်တဲ့ အစိုးရအရာရှိတွေဟာ အဲဒီဥပဒေကို သုံးပြီး ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးတွေလုပ်ဖို့ ယေဟောဝါသက်သေတွေ ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံ စာချုပ်တွေကို ပယ်ဖျက်ဖို့ တောင်းဆိုခဲ့ကြတယ်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် နွေရာသီမှာ အဖြစ်အပျက်တစ်ခု ဖြစ်သွားတယ်။ ယူကရိန်းနိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ပိုင်းက ထောင်နဲ့ချီတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ဆူမီမြို့မှာ သုံးရက်ကြာ ဘာသာရေးအစည်းအဝေး ကျင်းပဖို့ မျှော်လင့်စောင့်စားနေကြတယ်။ မြူနီစီပယ် အားကစားရုံကို စာချုပ်လက်မှတ်ထိုး ငှားရမ်းထားပြီး အစီအစဉ်တွေ အသေအချာ ဆွဲထားကြတယ်။ ဥပဒေတောင်းဆိုချက်အရ ယေဟောဝါသက်သေတွေက စီစဉ်ထားတဲ့ အစည်းအဝေးအတွက် အာဏာပိုင်တွေဆီ အကြောင်းကြားစာ တင်ကြတယ်။ အစီအစဉ်ကိုမစခင် တစ်လအလိုမှာ ဆူမီမြို့တော်ကောင်စီက ဘာသာရေး ဥပဒေပေါ် အခြေပြုပြီး အကြောင်းကြားစာ ပို့ရုံနဲ့ မလုံလောက်ဘူးလို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့တယ်။ မြို့တော်ကောင်စီဟာ အားကစားကွင်းကို ယေဟောဝါသက်သေတွေ အသုံးပြုဖို့ ခွင့်ပြုချက် လိုတယ်လို့ ပြောပြီး ခွင့်မပြုခဲ့ဘူး။

အချိန်တိုအတွင်းမှာပဲ ယေဟောဝါ သက်သေတွေဟာ ဆူမီမြို့ကနေ ၁၂၅ မိုင်ခန့် (၂၀၀ ကီလိုမီတာခန့်) ဝေးတဲ့ ကာကိဗ်မြို့မှာ အစည်းအဝေး ကျင်းပဖို့ စီစဉ်ကြရတယ်။ ဒီအပြောင်းအလဲကြောင့် ယေဟောဝါသက်သေ ၃,၅၀၀ ခန့်ဟာ အစီအစဉ်တွေကို အမြန်ဆုံး ပြုပြင်ခဲ့ကြရတယ်။ အသက်အရွယ်နဲ့ ကျန်းမာရေးကြောင့် တချို့က ဒီအရေးကြီးတဲ့ အစီအစဉ်တက်ဖို့ ကာကိဗ်မြို့ကို မသွားနိုင်ခဲ့ကြဘူး။ တခြားသူတွေကျတော့ အလုပ်ကနေ ခွင့်မရလို့၊ ကာကိဗ်မြို့ကိုသွားဖို့ ငွေမလုံလောက်လို့ မသွားနိုင်ခဲ့ကြဘူး။ နောက်တစ်နှစ်မှာလည်း ဆူမီမြို့တော်ကောင်စီက ဘာသာရေး ဥပဒေကိုပဲသုံးပြီး ယေဟောဝါသက်သေတွေကို အားကစားကွင်းမှာ အစည်းအဝေး ကျင်းပခွင့် မပေးပြန်ဘူး။

လဗီဖ်မြို့ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ ရုံးက အီလီယာ ကိုဘယ် ဒီလို ရှင်းပြတယ်– “ဆူမီမြို့က အစည်းအဝေးတွေပဲ ဖျက်သိမ်းခံရတာ မဟုတ်ဘူး။ တခြားနေရာ အတော်များများမှာလည်း ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးလုပ်ဖို့ အဆောက်အအုံတွေ ငှားရမ်းရာမှာ အခက်တွေ့ရတယ်။” ဥပမာ၊ ၂၀၁၂၊ မတ်လမှာ ဗင်နစ်ဆီယာမြို့ အစိုးရအရာရှိတွေဟာ ယေဟောဝါသက်သေတွေကို ငှားထားတဲ့ခန်းမမှာ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးကျင်းပဖို့ ခွင့်မပြုဘဲ အချိန်ကပ်မှ တခြားအစီအစဉ် ပြောင်းခိုင်းကြတယ်။ အဲဒီနောက် လအနည်းငယ်အကြာမှာ မိုဟေလစ် ပိုဒယ်စကီမြို့အသင်းတော် ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ပတ်စဉ် ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးတွေ လုပ်တာကို ခွင့်ပြုချက် ပေးဖို့ ငြင်းဆိုခဲ့ကြတယ်။ တကယ်တော့ အဲဒီအဆောက်အအုံမှာ ပတ်စဉ် အစည်းအဝေးတွေ လုပ်လာတာ သုံးနှစ်ရှိနေပြီ။ သင့်တော်တဲ့ တခြားအဆောက်အအုံ မရနိုင်တဲ့အတွက် အသင်းသားတွေဟာ ကိုယ်ပိုင်အိမ်တွေမှာ လူကျပ်ကျပ်သိပ်သိပ်နဲ့ စည်းဝေးခဲ့ကြရတယ်။

ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ အခြေအနေ တော်တော်များများမှာ ဥပဒေကို ချိုးဖောက်နေကြတယ်လို့ ၂၀၁၅၊ ဖေဖော်ဝါရီလမှာ ဗင်နစ်ဆီယာမြို့ ဒေသန္တရ ပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးရုံးက ပြောလာတယ်။ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ဝတ်ပြုတဲ့ အိမ်တွေမှာမဟုတ်ဘဲ အဆောက်အအုံတွေမှာ ခွင့်ပြုချက် မတောင်းဘဲ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးတွေ လုပ်နေပြီး ဥပဒေ ချိုးဖောက်နေကြတယ်၊ အကြောင်းကြားရုံနဲ့ မလုံလောက်ဘူးလို့ အုပ်ချုပ်ရေးရုံးက ဆုံးဖြတ်တယ်။

မကြာသေးမီနှစ်တွေမှာ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ အစိုးရရဲ့ နှောင့်ယှက်မှု မရှိဘဲ အိမ်တွေမှာ လွတ်လပ်စွာ စုဝေးခွင့် ရလာကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ အထူးအစည်းအဝေးတွေ၊ ခရိုင်အစည်းအဝေးတွေအတွက် နေရာပိုကျယ်တဲ့ အဆောက်အအုံတွေကို ငှားရမ်းဖို့ လိုအပ်နေတုန်းပဲ။ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဟာ အစိုးရအရာရှိတွေကို ကြိုတင်အကြောင်းကြားထားမယ်ဆိုရင် ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ငြိမ်သက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးခွင့်ရှိတယ်လို့ ယူကရိန်းနိုင်ငံ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေမှာ ပြဋ္ဌာန်းထားတယ်။ မစ္စတာ ကိုဘယ် ဒီလိုပြောတယ်– “ကျွန်တော်တို့ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ပြဿနာရင်းမြစ်က ဘာသာရေး ဥပဒေမှာပါတဲ့ ကန့်သတ်ထားချက်ဖြစ်တယ်။ အဲဒါက ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့ ကွဲလွဲနေတယ်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ အာဏာပိုင်တွေဆီကနေ ခွင့်ပြုချက်တောင်းဖို့ မလိုအပ်ဘူး။ ဒီပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ ကြိုးစားတဲ့အနေနဲ့ ပြဿနာကို အွမ်ဘတ်စမန်ရုံးလို့လည်းခေါ်တဲ့ ယူကရိန်း လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ပါလီမန်အဖွဲ့ရုံးကို တင်လိုက်တယ်။”

အွမ်ဘတ်စမန်ရုံးရဲ့ တာဝန်က ယူကရိန်းနိုင်ငံသားတွေ နိုင်ငံတော် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့ တရားဥပဒေ စိုးမိုးမှုကို ခံစားနေရကြောင်း သေချာစေဖို့ ဖြစ်တယ်။ ယေဟောဝါသက်သေတွေ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ပြဿနာကို ဆန်းစစ်ပြီးနောက်မှာ အွမ်ဘတ်စမန်ရုံးက ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့ ဘာသာရေး ဥပဒေကြားမှာ ကွဲလွဲမှုရှိကြောင်း သဘောတူခဲ့တယ်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးလုပ်ဖို့ အစိုးရအရာရှိတွေကို ကြိုတင် အကြောင်းကြားရုံနဲ့ လွတ်လပ်စွာ စုဝေးခွင့်ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘာသာရေး ဥပဒေအရ ဘာသာရေးအဖွဲ့တစ်ခုဟာ အနည်းဆုံး ဆယ်ရက် ကြိုတင်ပြီး အစိုးရအရာရှိတွေဆီကနေ ခွင့်ပြုချက် မရဘူးဆိုရင် ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေး လုပ်ခွင့်မရှိဘူး။

၂၀၁၅၊ အောက်တိုဘာ ၂၆ ရက်နေ့မှာ အွမ်ဘတ်စမန်ရုံးက ဘာသာရေး ဥပဒေမှာပါတဲ့ အငြင်းပွားဖွယ်အပိုင်းဟာ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့ မညီဘူးလို့ ဖော်ပြပြီး ယူကရိန်း ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးထံ လျှောက်လွှာ တင်သွင်းလိုက်တယ်။ ငြိမ်သက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးပိုင်ခွင့်ဟာ နိုင်ငံသားအားလုံးကို ပေးထားတဲ့ အခြေခံလွတ်လပ်ခွင့်ဖြစ်ကြောင်း လျှောက်လွှာမှာ ဖော်ပြထားတယ်။ အဲဒီလွတ်လပ်ခွင့်နဲ့ပတ်သက်ပြီး ဒီလို ဖြည့်စွက်ဖော်ပြထားတယ်– “လွတ်လပ်စွာ စုရုံးပိုင်ခွင့်ကို အစိုးရက နိုင်လိုမင်းထက်ပြု ၀င်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းကို ရှောင်ကြဉ်ရမည်။” အွမ်ဘတ်စမန်ရုံးရဲ့ ရပ်တည်ချက်ကို ထောက်ခံတဲ့အနေနဲ့ ယူကရိန်းနိုင်ငံက ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးတွေလုပ်ဖို့ အဆောက်အအုံ ငှားရမ်းရာမှာ မိမိတို့ကြုံတွေ့နေရတဲ့ အခက်အခဲတွေအကြောင်း ရှင်းပြချက် အကျဉ်းချုပ်ကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးထံ တင်ပြခဲ့တယ်။

အစိုးရအရာရှိတွေကို အကြောင်းကြားပြီး ငြိမ်သက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးခွင့်ပေးထားတဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဟာ ဘယ်ဥပဒေနဲ့မှ ကွဲလွဲမှုမရှိစေဖို့ ၂၀၁၆၊ စက်တင်ဘာ ၈ ရက်နေ့မှာ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးက အတည်ပြုပေးလိုက်တယ်။ နိုင်ငံဥပဒေကို လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဥရောပ ပဋိညာဉ်စာတမ်း၊ အပိုဒ် ၉ မှာပါတဲ့ လွတ်လပ်စွာ သက်ဝင်ယုံကြည်ခွင့်၊ အပိုဒ် ၁၁ မှာပါတဲ့ အစိုးရရဲ့ မတရား စွက်ဖက်နှောင့်ယှက်ခြင်းမရှိဘဲ လွတ်လပ်စွာ စုဝေးခွင့်နဲ့ပါ အသိအမှတ်ပြုပေးခဲ့တယ်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှာ ထုတ်ပြန်တဲ့ ဘာသာရေး ဥပဒေ အပိုဒ် ၂၁ အပိုင်း ၅ မှာ ဘာသာရေးအဖွဲ့တစ်ခုဟာ ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ဘာသာရေးဝတ်ပြုအစည်းအဝေး မလုပ်ခင် အစိုးရအရာရှိတွေဆီက ခွင့်ပြုချက်လိုတယ်လို့ ဖော်ပြထားတဲ့အချက်ဟာ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့ မညီဘူးလို့ တရားရုံးက ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့တယ်။

ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ဘာသာရေး ဝတ်ပြုအစည်းအဝေးကျင်းပဖို့ အစိုးရအရာရှိတွေဆီက ခွင့်ပြုချက် တောင်းခံဖို့ မလိုတော့ပါဘူး။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအရ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ငှားရမ်းထားတဲ့ အဆောက်အအုံမှာ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးလုပ်ဖို့ အစိုးရအရာရှိတွေကို ကြိုတင် အကြောင်းကြားထားတယ်ဆိုရင် တောင်းဆိုချက်ကို အစိုးရအရာရှိတွေက ငြင်းဆိုပိုင်ခွင့် မရှိတော့ဘူး။

ယူကရိန်းနိုင်ငံက ယေဟောဝါသက်သေ ၁၄၀,၀၀၀ ကျော်ရဲ့ ကိုယ်စား မစ္စတာ ကိုဘယ် ဒီလိုပြောတယ်– “ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တရားရုံးရဲ့ ဒီဆုံးဖြတ်ချက်က ငြိမ်သက်အေးချမ်းစွာ စုဝေးခွင့်ရှိကြောင်း အတည်ပြုပေးလိုက်ပါပြီ။ ဘာသာရေး အစည်းအဝေးတွေလုပ်ဖို့ အဆောက်အအုံတွေ ငှားရမ်းတဲ့အခါ အစိုးရအရာရှိတွေ နှောင့်ယှက်တာကို ရင်ဆိုင်ရတော့မှာ မဟုတ်ဘူး။”