၂၀၂၁၊ ဧပြီ ၁ ရက်တုန်းက မော်စကိုမှာ သတင်းညီလာခံတစ်ရပ် ကျင်းပခဲ့တယ်။ ယေဟောဝါသက်သေများ ဆိုက်ဘေးရီးယားသို့ နယ်နှင်ခံရခြင်း အနှစ် ၇၀ ပြည့် အထိမ်းအမှတ် ညီလာခံပါ။ ရက်အနည်းငယ်အကြာ၊ ဧပြီ ၆ ရက်မှာတော့ နိုင်ငံတကာ အောက်မေ့ရာအဖွဲ့က ရုရှား ကျမ်းပညာရှင်နဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ပညာရှင်တချို့ကို နောက်ညီလာခံတစ်ရပ် တက်ရောက်ဖို့ ဖိတ်ခေါ်ခဲ့တယ်။ မိန့်ခွန်းပြောသူတွေက မြောက်ပိုင်း စစ်ဆင်ရေးလို့ ဆိုဗီယက်တွေ ခေါ်ကြတဲ့ ၁၉၅၁ နယ်နှင်ခံရခြင်းအကြောင်းကို သာမက နှစ်တွေတစ်လျှောက် ရုရှားမှာ ယေဟောဝါသက်သေတွေ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခံနေရတဲ့အကြောင်းကိုပါ ဆွေးနွေးတယ်။

မြောက်ပိုင်း စစ်ဆင်ရေးကို နိုင်ငံတော် လုံခြုံရေး ဆိုဗီယက် ဝန်ကြီးဌာန (MGB) က စီစဉ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်တယ်။ ၁၉၅၁ နှစ်ဆန်းပိုင်းမှာ MGB ဟာ ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စု ခေါင်းဆောင် ဂျိုးဇက် စတာလင်ဆီ အခုလို သတင်းပို့တယ်။ “ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ ဆိုဗီယက် ဆန့်ကျင်ရေး လုပ်ဆောင်မှုတွေကို နှိမ်နင်းဖို့ ယေဟောဝါသက်သေ အဖွဲ့ဝင် ထိပ်ပိုင်း ခေါင်းဆောင်တွေကို ဖမ်းဆီးခြင်း အပါအဝင် အားလုံးကို ယူကရိန်း၊ ဘယ်လာရုစ်၊ မော်လ်ဒိုဗာ၊ လတ်ဗီးယား၊ လစ်သူယေးနီးယား၊ အက်စတိုးနီးယား နယ်မြေကနေ အီရ်ကွတ်နဲ့ တွမ်စ်ခ်နယ်မြေဆီ နှင်ထုတ်ရမယ်လို့ USSR အဖွဲ့ရဲ့ MGB က ယူဆပါတယ်။” သက်သေခံ ၁၀,၀၀၀ နီးပါး၊ မိသားစုပေါင်း ၃,၀၀၀ ကျော် နယ်နှင်ခံခဲ့ရတယ်။ ဒါဟာ ဆိုဗီယက် ဆိုရှယ်လစ် ပြည်ထောင်စု သမ္မတနိုင်ငံ (USSR) သမိုင်းမှာ အကြီးမားဆုံး ဘာသာရေး နယ်နှင်မှု ဖြစ်တယ်။

ညီလာခံ သဘာပတိ အလက်စန်ဒါ ဂူယာနို့ဗ်က အဖွင့်မိန့်ခွန်းမှာ “ယနေ့အချိန်မှာလည်း ဒီဘာသာရေးအဖွဲ့ကို . . . ဆက်ပြီး နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းနေကြတယ်။ ဒါကြောင့် မြောက်ပိုင်းစစ်ဆင်ရေး သမိုင်းကြောင်းကို အခုလို ပြန်ဆန်းစစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်” လို့ ပြောတယ်။

အစုလိုက် အပြုံလိုက် နေရပ်ရွှေ့ပြောင်းဖို့ USSR စေခိုင်းခြင်း သမိုင်းကြောင်း ကျွမ်းကျင်သူ၊ သမိုင်းပညာရှင်၊ ဓာတ်ပုံဆရာ ပါဗယ် ပိုလီယန်က ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စုမှာ ရှိတဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ သမိုင်းကြောင်းနဲ့ နယ်နှင်ခံရခြင်းရဲ့ နောက်ကွယ်က အကြောင်းရင်းတစ်ခုကို ရှင်းပြတယ်။ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ စနစ်တကျ ဖွဲ့စည်းထားမှန်း ၁၉၄၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ နှောင်းပိုင်းနဲ့ ၁၉၅၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ အစောပိုင်းမှာ MGB က သတိထားမိလာတယ်။ ဒါ့အပြင် မစ္စတာ ပိုလီယန်က “[ယေဟောဝါသက်သေတွေ] ဟာ အင်မတန် ထူးချွန်တဲ့ သာသနာပြုတွေပါ။ ဒါကို ဘုရား မယုံတဲ့ အာဏာပိုင်တွေ မကြိုက်ကြဘူး” လို့ ပြောတယ်။

မော်စကို ဟယ်စင်ကီအုပ်စုရဲ့ တွဲဖက် သဘာပတိ၊ လူ့အခွင့်အရေး ပညာရှင် ဗယ်လီရီ ဗော့ရှ်ဗ်ကလည်း ဆိုဗီယက် အာဏာပိုင်တွေဟာ မဟုတ်မမှန် ဝါဒဖြန့်နည်း၊ အကွက်ဆင်နည်းတွေ သုံးပြီး ယေဟောဝါသက်သေတွေကို “ပညာပေး” နေကြောင်း ပြောဆိုတယ်။ နောက်ပိုင်း “ဒီနည်းတွေ အသုံးမဝင်မှန်း၊ အလုပ်မဖြစ်မှန်း [ဘာသာရေးဆိုင်ရာ] စုံစမ်းမေးမြန်းရေး အဖွဲ့ဝင်တွေ သိသွားတယ်။ ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ ချီးကျူးထိုက်တယ်။ သူတို့ရဲ့ စိတ်ပိုင်းဖြတ်ချက် ခိုင်မာပြတ်သားတယ်” လို့ မစ္စတာ ဗော့ရှ်ဗ် ပြောတယ်။

အောက်မေ့ဖွယ် လူ့အခွင့်အရေးစင်တာ ကောင်စီ အဖွဲ့ဝင်၊ နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသား အစီအစဉ် ထောက်ပံ့ရေး အကြီးအမှူး ဆာဂေ ဒေဗီဒစ်က ၁၉၉၈ ခုနှစ်ကတည်းက ရုရှားမှာ ယေဟောဝါသက်သေတွေ ပိုပြီး နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခံနေရကြောင်း သုံးသပ်ထားတယ်။၂၀၁၇၊ ဧပြီလမှာ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ တရားဝင် အဖွဲ့အစည်းကို ပိတ်သိမ်းဖို့ တရားရုံးချုပ် ဆုံးဖြတ်ရခြင်းက ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ မိမိတို့ဘာသာကသာ စစ်မှန်တဲ့ ဘာသာပါလို့ သတ်မှတ်ခြင်းကြောင့်လို့ ဆိုတယ်။ “ဒါဟာ ယုတ္တိမရှိတဲ့ စွဲချက် ဖြစ်မှန်း အလွန် သိသာတယ်။ ဘယ်ဘာသာဝင်မဆို မိမိတို့ရဲ့ ဘာသာကို စစ်မှန်တယ်လို့ ယူဆကြတာချည်းပဲ” လို့ မစ္စတာ ဒေဗီဒစ် ပြောတယ်။

ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ ဥရောပ ကိုယ်စားလှယ် ညီအစ်ကို ရာရိုစလာ့ဗ် စီဗူလ်စကီက ဆိုက်ဘေးရီးယားမှာ နယ်နှင်ခံရချိန် သက်သေခံတွေ ကြုံရတဲ့ အခက်အခဲအကြောင်း မိဘတွေ ပြောပြတာကို ပြန်ပြောပြတယ်။ မိသားစုတချို့က ဆိုက်ဘေးရီးယားရဲ့ အေးစိမ့်နေတဲ့ တောထဲမှာ အမိုးအကာမဲ့ ခက်ခဲကြမ်းတမ်းစွာ နေခဲ့ရတယ်။ ညီအစ်ကိုတချို့က နေစရာ မြေတွင်းတွေ၊ ကျင်းတွေ တူးရတယ်။ အတည်တကျနေစရာ ဆောက်လုပ်ပြီးချိန်အထိ မိသားစုဝင်တွေနဲ့အတူ အဲဒီမြေတွင်းတွေ၊ ကျင်းတွေမှာ လပေါင်းများစွာ နေခဲ့ရတယ်။ သက်သေခံတွေဟာ တောထဲမှာ ဖက်ယားပင်တွေ၊ သစ်ခေါက်တွေကိုတောင် စားခဲ့ရတယ်။ အငတ်ဘေး၊ ရောဂါကြောင့် လူများစွာ သေဆုံးခဲ့ရတယ်။

၁၉၅၁ နယ်နှင်ခံရတဲ့ အကြောင်းရင်းက အခုခေတ် သက်သေခံတွေကို နှိပ်စက်ညှဉ်းဆဲတဲ့ အကြောင်းရင်းနဲ့ အတူတူပဲလို့ ညီအစ်ကို စီဗူလ်စကီ ပြောတယ်။ သက်သေခံတွေ နိုင်ငံရေးမှာ ကြားနေတာဟာ နိုင်ငံတော် အာဏာကို အသိအမှတ်မပြုခြင်း ဖြစ်တယ်လို့ အာဏာပိုင်တွေ နားလည်မှု လွဲကြတယ်။ သက်သေခံတွေဟာ အာဏာပိုင်တွေကို လေးစားသူတွေ၊ ဥပဒေ လိုက်နာသူတွေ၊ အလုပ်ကြိုးစားသူတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကို အာဏာပိုင်တွေ ထည့်မစဉ်းစားကြဘူး။

ညီလာခံ သဘာပတိ အလက်စန်ဒြာ ဗာကို့ဗ်စကီက နိဂုံးမှတ်ချက်မှာ လက်ရှိ ရုရှား အခြေအနေအကြောင်း ထည့်ပြောတယ်။ “အစိုးရက ဒီဘာသာရေးအဖွဲ့ကို မျက်မုန်းကျိုးနေတယ်” လို့ သူ ပြောတယ်။ နယ်နှင်ခံရပြီး အနှစ် ၇၀ အကြာ၊ အခုလက်ရှိမှာလည်း သမိုင်းတကြော့ပြန်နေကြောင်း ပရိသတ်ကို ပြောတယ်။ ဥပဒေလိုက်နာတဲ့ နိုင်ငံသားတွေကို ဘာသာရေး ယုံကြည်ချက်အတိုင်း လိုက်နာရုံနဲ့ ရာဇဝတ်သားတွေအဖြစ် သတ်မှတ်ကြပြန်တယ်။

ညီလာခံ ဗီဒီယိုကို ရုရှားဘာသာစကားနဲ့ပဲ အွန်လိုင်းကနေ ကြည့်နိုင်ပါတယ်။