1, 2. Omo lia vika citetekeso ca kela na seho, kaha vati tu hasa ku ci setekesa na mutima?

ACI singaniekenu nga muntu ali na ku puputiya mu milima ya kama, vika na pande ku ambata linga kati a uile mu vusonde? Mua vusunga na pande ku ambata citetekeso linga a hase ku teteka muze mua ya.

² Vutsiki nga ka muesi na citetekeso ka mu hasa ku mona mu njila, mu hasa ku suntsuka na ku ua ni ku vulumuka, eyo citetekeso ci hasa ku ohiela muono. Mua vusunga citetekeso tu hasa ku cisetekesa ku vumo vuana vua tu hana Yehova vua pua mutima. (Tiango 1:17) Nga ka tua kele na mutima nga na vimo vie ku tu tuamenena viahi. Mutima uetu nga tu u pangesa vuino u hasa ku tu kuasa ku uana njila ya cili mu muono na ku i kavangeya. Tu ci lilongesenu vika mutima na vati ue ku panga. Kaha tu ka hilula ha vinanga evi: (1) Vati tu hasa ku longesa mutima uetu, (2) Omo lia vika tua pande ku singimika mitima ya vakuetu, na (3) ku vezika cika tu hasa ku uana mu ku kala na mutima ua cili.

3. Vika lia lomboloka mpundu lizi “mutima” mu ciNgelengu? Kaha vati lia muesa vuana vu tua kala navuo?

³ Lizi “mutima” mu ciNgelengu lia lomboloka “ku litantekeya ove ivene.” Njambi mua tu tangele ua tu hana  vuana vua ku litantekeya etu vavene, ka tua lifuile na viuma viose via tangele Njambi ha mavu. Tua kala na mana a ku limona nga cifua ca muono uetu cili vuino ni kuahi. Mutima ua pua ngazi ua muntima a hasa ku tu amena, ku tu sompesa na ku konka vuino ha vilinga vietu, vifua vietu na viuma vi tue ku hangula. Mutima uetu u hasa ku tu tuamenena mu ku hangula via cili na ku tu lungula ku via vipi. Kaha mu nima u hasa ku tu simpisa nga tua hangula via cili ni ku tu yandesa nga tu hangula via vipi.

4, 5. (a) Vati tua tantekeya ngecize va Andama na Eva va kele na mitima, na vika viezilemo omo lia ku sahula lisiko lia Njambi? (b) Lungano luka lu muesa ngecize laza tele kanda vakua Kilistu va katete va kaleko kua kele vantu va kele na mitima ya cili mu lutsilielo?

⁴ Ovu vuana vuaco vua kele laza mu kati ka yala na mpuevo fume ha katete. Va Andama na Eva va muesele ngecize va kele na mitima ya ku tantuluka. Tu hasa ku mona vusunga vuaco omo lia ntsoni iva vuile mu nima ya ku vulumuna. (Njenisisi 3:7, 8) Vunoni mitima yavo tele ili laza mu citakutaku ngeci ka ya va kuasele. Muomu va vianene ku niunga lisiko lia Njambi. Ni nguetu va hanguile ku pua vitozi via Yehova Njambi na ku mu luisa. Mu ku pua va ku tantuluka va tantekeyele vika va kele na ku linga, ngeci ka va hasele ku hiluka kuli Njambi.

⁵ Mu ku litepa na Andama na Eva vantu va vengi vutuhu ka va tantulukile vunoni va hasele ku ivua mitima yavo. Ngeci mua umo yala ua vuoloke ua handekele ngueni: “Nji kakatela vuviuke vuange, ka nji tava ku vu eca. Mutima uange ka u ka nji payesa ntsimbu yose nji ku yoya” (Yombi 27:6) Yombi ua puile yala ua mutima ua cili. Ikeye ua kele na ku halakana mutima ueni u tuamenene vilinga vieni na vihangula. Ngeci ua hasele  ku handeka ca ku hona ntsoni ngueni mutima ueni ka ua mu payesele ni ku mu sompesa. Aci talenu ku litepa ca kele hali Yombi na Ndaviti. Omo Ndaviti ua muesele kasahuntu kuli Saulu, muangana ua Yehova ua ku vuavesa “mutima ua Ndaviti ua mu vavalesele.” (1 Samuele 24:5) Mua vusunga ku vavala ca vuile Ndaviti ha mutima ca mu longesele, linga kati a ka hilukileho ku sahula muangana.

6. Vika via muesa ngecize vantu vose va kala na mitima?

⁶ Vuno vangamba va Yehova vakevo lika va kala na mitima ni? Houe aci singaniekenu ha mezi aa: “Muomu va kua lifuti vaze ka vesi na mezi a lisiko, omo ku cisemua cavo va linga mezi a lisiko, ava omo ka vesi na mezi a lisiko, vavene va na lisika mezi a lisiko; Mu va muesa vilinga via mezi a lisiko a ku soneka ku mitima yavo, omo mitima yavo i ambulula vukaleho naua, na mu ku singanieka, visinganieka viavo vi ku va amba cipue ku va hola malambi.” (Loma 2:14, 15) Ambe vaze ka va tantekeya masiko a Yehova mitima yavo ye ku va sindiya ku linga viuma vi litombola na vitume via Njambi.

7. Omo lia vika ntsimbu imo mutima ka ue ku panga vuino?

⁷ Vunoni mutima ntsimbu imo ka ue ku panga vuino. Omo lia vika? Mu vuluka cize cimueso ca citetekeso, nga mu hakamo mavue ni vipilia via ku hua ka ci hasa ku mi tetekela vuino mu njila. Mumo na mutima uetu nga ka tu lilongesa Lizi lia Njambi ka tu ka hasa ku tepesa via cili ku via vipi. Nga tu ecelela vifua via ku lihalesa vi sule mu visinganieka vietu, tu ka lingisa mitima yetu ku tu talekesa mu njila ya vuhenge. Mua vusunga linga mutima uetu u pange vuino tua pande ku tava Yehova a tu tuamenene na sipilitu santu yeni. Paulu ua sonekele ngueni: “Mutima uange u ambulula vukaleho hamo nange muli sipilitu santu.” (Loma 9:1) Vati tu hasa ku kala  na vusunga nguetu mutima uetu ua litombola na cizango ca Yehova na sipilitu santu? Mu ku u longesa.

8. (a) Vati visinganieka vietu vi hasa ku hungumuna mutima na vika tua pande ku tuameka ku lutue nga tu tumba vutumbe? (b) Vika tu handekela nguetu mutima ua ku vuka kati ukeuo lika ua tondeka ku Vakua Kilistu? (Talenu litota.)

⁸ Vati mue ku pangesa mutima uenu mu ku tumba vutumbe? Kuli vamo, ca pua cuma ca casi, ve ku hilula lika ha visinganieka viavo kavundende kaha va hangula vika va linga. Kaha ku tundaho nguavo “Via litombola na mutima uange” Vizango via ku pihia via kala na ngolo ya kama cikuma vi hasa ku hungumuna mutima. Mbimbiliya nguayo: “Mutima uonga mu ku hiana viuma viose, na ukeuo ua hiana ku pihia: iya hasa ku u tantekeya”? Nkuma ku tua pandele ku tuameka viuma vi u hangula mutima uetu ku pua via seho cikuma. Vunoni ha katete tua pande ku tuameka cizango ca Yehova ku lutue. *

9. Vika vuoma vua Njambi na vati ku kala navuo ci hasa ku tuamenena vuino mutima uetu?

⁹ Nga tu linga vize vi u tu tuamenena mutima ua ku longesa, tu ka muesa ngecize tue ku vuila Njambi vuoma, ka tue ku linga lika mu nai cizango cetu. Aci singaniekenu ha cimueso eci. Nehemiya ua kele na mpoko ya ku tambula vimbongo ni ku fuetesa lisimu ku vantu  va mu Yelusalema. Vunoni ka lingilemo. Omo lia vika? Ka tondele ku vuisa Yehova ku mutima ku pihia mu ku yandesa vantu veni. Ua handekele ngueni, ka lingilemo ‘muomu ua vuilile Njambi vuoma.’ (Nehemiya 5:15) Tua pande ku ivua vuoma vua ku vuisa Tatetu ua muilu ku mutima ku pihia. Ku ivua vuoma vua cifua eci, ci ka tu kuasa ku tonda vukuasi mu Lizi lia Njambi ntsimbu kanda tu hangule viuma.

10, 11. Vitume vika via Mbimbiliya via handeka ha ku nua vuala, kaha vati tu hasa ku uana ku tuamenena ca Njambi ha cimpande caco?

¹⁰ Aci singaniekenu ha vuala. Cingi cetu tue ku liuana neci citanga nga tuli ku cilika: Nji nua vuala ni kuahi? Ha katete tua pande ku lilongesa etu vavene. Vitume vika via Mbimbiliya via handeka ha cimpande eci? Mbimbiliya ka ya vindikile ku nua vuala mu ku puisamo. Ya sangala Yehova mu ku tu hana viniu. (Visamo 104:14, 15) Vunoni, Mbimbiliya ya vindika ku penda na muyoyo ua vakua ku penda. (Luka 21:34; Loma 13:13) Cikuavo naua, ku penda ca pua vupi vua kama, muomu va ci haka ha mukana ua vupangala na vukoyi. *—1 Kolintu 6:9, 10.

¹¹ Evi vikevio vitume vie ku longesa na ku lungula mitima ya Vakua Kilistu. Ngeci mukemuo, nga tu hilula ha vuala ku vilika, tua pande ku lihula nguetu: ‘Cilika ca ku fua vati vali na ku viukisa? Vuno cilika caco ka ci ka uila mu liuayanga ni? Haka ha kala vuzeye vuange? Vuno nje ku ivua cipepa ca vuala, nja tenguka noho nji makeleko amba nji ivue senga ya ku linga viuma ni? Vuno nje ku hasa ku kuata mutima ku vuala ku tina kati nji pende ni? Ca pua ca cili ku vundila ku tuamenena ca Yehova, omo tu hilula ha vitume via Mbimbiliya na vihula vie ku katukaho.  (Tandenu Visamo 139:23, 24.) Nga tu lingamo, tuli na ku lania Yehova a tu tuamenene na sipilitu santu yeni. Tuli naua na ku longesa mutima uetu linga u litombole na vitume via Njambi. Vunoni tua pande naua ku hilula ha viuma vi tua hangula.

12, 13. Omo lia vika mitima ya Vakua Kilistu ya liseza-seza, kaha vati tua pande ku muenamo eci ku litepa caco?

¹² Vintsimbu vimo mu ka komoka ku litepa ca kala ha mitima ya Vakua Kilistu. Kuli umo, cuma ci hasa ku moneka ngue vuhenge ku ci linga, ku mukuavoco na citanga na cimo ca cahi. Ngeci mua vamo nga vali na ku sikama na vavusamba, ve ku nuako tumo tu vuala, vunoni kuli vamo ku citava. Vika kua kela ku litepa ca cifua eci? Na vati tu hasa ku singimika mitima ya vakuetu?

¹³ Via vingi via lingisa vantu ku pua va ku liseza-seza. Ngeci mua ku semukila ku vihela via ku liseza-seza. Vamo va tantekeya vuino vuzeye vu va luile navuo laza—vintsimbu vimo hamo ve ku hona ku vula vuzeye vuaco. (1 Vamiangana 8:38, 39) Ku tuala ku via vuala mitima ya vamo ye ku va lungula vuasi-vuasi. Ava va cifua eci nga va neza ku ndzivo yenu mitima yavo i hasa ku va vindika ku makela vuala. Vuno mua pande ku niengua ni ku va sindiya? Houe. Ambe nga mu tantekeya ni kuahi vi va vianena ku nua—halumo avo vavene va tantekeya mu mitima—Omo lia ku va lema ka mu ka va sindiya.

14, 15. Ha viuma vika mutima ua Paulu ua litepele na Vakua Kilistu va ku sekulu ya ku livanga, kaha vika ua handekele?

¹⁴ Kapostolo Paulu ua muene ku litepa ca mitima ya Vakua Kilistu ku sekulu ya ku livanga. Ku ntsimbu ize,  Vakua Kilistu vamo va kele na citanga ku tuala ha via-ku-lia vi va kombeleya ku tumponia. (1 Kolintu 10:25) Mutima ua Paulu ka ua mu hisile ku tuala ha via-ku-lia vi va landesele ha vitanda. Kuli ikeye tumponia ka va kele na ngolo ya ku panga via-ku-lia via fuma kuli Yehova. Vunoni Paulu ua tantekeyele ngecize kua kele vamo ka va muene viuma ngeci mueni. Vamo va kele na ku lemesa mahamba tele kanda va kovele mu vusunga. Kuli vakevo nkala viuma via likuatele na mahamba via puile via mazilo. Vati Paulu ua lingile?

¹⁵ Paulu ngueni: “Yetu vakua ngolo tua pande ku lituika vuvotsi vua vakua ku zeya, kati ngue ku linga cizango cetu vavene. Muomu na Kilistu naua ka lingile cizango ceni ivene.” (Loma 15:1, 3) Paulu ua handekele ngueni tua pande ku tuameka vi va tonda vamuanetu ku lutue lua viuma vi tu tonda ngue mua lingile Kilistu. Mu cimpande cikuavo Paulu ua handekele ngueni ci li ku lutue a likele ku lia ntsitu linga kati a suntsuise mpanga ya landele Kilistu na muono ueni.—Tandenu 1 Kolintu 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Omo lia vika vaze vakua mitima ya yehu ka va pandele ku hisa vaze ka va lifuile navo?

¹⁶ Vunoni na vaze va kala na mitima ya yehu ka va pandele ku paya vakuavo ni ku va sindiya va mone viuma mu cifua ci ve ku vi muenamo vakevo. (Tandenu Loma 14:10) Mua vusunga mutima ua pua ngazi ua mu kati ketu, vunoni ka tua pandele ku u pangesa mu ku hisa vakuetu. Mu vuluka via handekele Yesu ngueni: “Kati mu hise, ku tina va mi hise enu.” (Mateo 7:1) Tu vose mu cikungulukilo uahi ali na mpoko ya ku hanguila vantu vika va na pande ku linga. Vunoni tua pande ku kavangeya viuma vie ku neha ciyulo, nevi vi tu likolesa navio umo na mukuavo.—Loma 14:19

17. Vati ya pua mitima ya va vengi lelo lino?

¹⁷ Kapostolo Petulu ua sonekele ngueni: “Kalenu na mutima ua ku tantuluka.” (1 Petulu 3:16) Ku kala na mutima ua ku vuka ku meso a Yehova ca pua ku vezika ca kama mpundu. Ka ua puile ngue mitima ya vantu va vengi lelo lino. Vaze va tumbuile Paulu ngueni “vakua ku litsimika ku mitima yavo.” (1 Timoteo 4:2) Nga muntu ali na citamba ca ku uema, ca ci kalu ku ivua vukalakasi. Vantu va vengi va kala na mitima ya cifua eci, mitima yavo ya tsa—ka i hasa naua ku va paya ni ku va hisa cipue ku va lungula nga va vulumuna. Vantu va  vengi lelo ve ku viukilila nguavo mitima yavo ya likela ku va yandesa nga va na lingi viuma via vipi.

18, 19. (a) Seho ika ya kala ha ku ivua ntsoni na mulonga nga tua vulumuna? (b) Vika tua pande ku linga nga mutima uetu u tualelelaho ku tu sompesa omo lia vupi vu tua liveya laza?

¹⁸ Mua vusunga, ku livua mulonga ca pua cimamuna ci ue ku pangesa mutima mu ku tu leka ngecize tu na lingi vuhenge. Nga mukua vupi a liveya omo lia ku livua mulonga, ambe nga na lingi vupi vua kama va hasa ku mu ecelavuo. Aci singaniekenu hali Muangana Ndaviti, ua livuile mulonga mua lingile vupi vua kama, vunoni va mu ecelele ku vupi vueni muomu ua muesele ku liveya ca ku mutima omo lia vipi via lingile. Ku zinda vupi vua lingile na ku lihakela kapandi ka ku ononoka masiko  a Yehova, ca lingisile Ndaviti ku mona ngecize Yehova ua pua mpundu mukua cikeketima, kaha ua kala na “vuasi mu ku ecela milonga.” (Visamo 51:1-19; 86:5) Vatico nga, tua liveya kaha va tu ecela laza ku vipi vietu, vunoni kasi tu ci livua mulonga na ntsoni?

¹⁹ Vintsimbu via vingi mutima u hasa ku hianesamo ku tu sompesa na ku tu luisa omo lia vupi vu va tu ecela laza, vutuhu ku ivua ngoco ka ca kele naua na seho. Vunoni nga tu ivua ngoco, tua pande ku kulahesa mutima ue ku tu hisa, nguetu Yehova ua hiana visinganieka viose via vantu. Tua pande ku mu kulahela na ku tava cilemo na ku ecela ceni, ngue mu tue ku kolesa vakuetu ku lingamo. (Tandenu 1 Yoano 3:19, 20) Vunoni ku kala na mutima ua ku vuka ce ku tu nehela ciyulo ca mu ntima, ku simpa na ndzolela ya kama ize ya ikalu ku uana mu mavu ano. Cingi ca vantu va lingile vupi vua kama, ve ku ivua eci ciyulo kaha va kala na mutima ua ku vuka oku va pangela Yehova Njambi.—1 Kolintu 6:11.

20, 21. (a) Lino livulu va lipangela ku mi kuasa ku linga vika? (b) Ciyulo cika tua kala naco etu Vakua Kilistu, vunoni vati tua pande ku ci pangesa?

²⁰ Lino livulu va li pangela ku mi kuasa ku uana ndzolela yaco, na ku kala na mutima ua ku vuka mu matangua ose a ku kotokela ca ano mavu a Satana. Vunoni muno mu livulu ka muesi masiko na vitume viose via mu Mbimbiliya ku tuala ha viuma vie ku mi solokela tangua na tangua. Cikuavo naua, ka mu ka uanamo masiko a asi ku tuala ha vimpande via mutima. Vunoni vutumbe vua lino livulu ku mi kuasa ku longesa mutima uenu linga u pue na ku mi lungula ku vipi, mu ku lilongesa vati mu hasa ku pangesa Lizi lia Njambi mu ku yoya ca tangua na tangua. Mu ku liseza na lisiko lia Mosesa, ‘lisiko lia Kilistu’ lia lania vose ve ku li niunga, va  yoye muaya mitima yavo ya ku longesa ku Mbimbiliya na vitume, kati ku niunga lika masiko a va soneka houe. (Ngalata 6:2) Mu ku linga ngoco, Yehova ua hana Vakua Kilistu ciyulo ca kama ca ku lihanguila viuma. Vunoni Lizi lieni lia tu nangula ngualio kati tu pangese ciyulo caco ‘ngue lipayi lia ku fuika vipi.’ (1 Petulu 2:16) Vunoni, eci ciyulo ca ku lihanguila ca tu hana vukovelelo vua cili vua ku muesa cilemo cetu kuli Yehova.

²¹ Nga mu hilula vitume via Mbimbiliya na civundilo na ku pangesa viuma vi mua hangula, mu ka tualelelaho ku linga viuma vi mua sangumukile ku linga mu mua putukile ku tantekeya Yehova. Mu ka longesa “mavuilo” enu mu ku a ‘pangesa.’ (VaHevelu 5:14) Mutima uenu ua ku longesa ku Mbimbiliya u ka pua civezikiso matangua ose a muono uenu. Ngeci mua citetekeso ci mi kuasa ku mona mu milima, mutima uenu u ka mi kuasa ku linga vihangulo vi ka ya Tatetu ua muilu ku mutima. Eyi ikeyo njila ya cili cikuma ya ku kala mu cilemo ca Njambi.