1, 2. Ku hangula cika tua pande ku linga ku tuala ha ku hangula vueho?

ACI singaniekenu nga mu tonda ku lia vusuka, kaha mu mona ngecize vusuka vuaco vua ku vola ku mutamba umo. Vati mu linga? Mu lia vusuka vua mutuntu na kuze kua ku vola; ni mu mbila kuti; ni mu vatulako mutamba ua ku vola linga mu lie ua cili. Vati mu linga?

² Vueho navuo tu hasa ku vu setekesa ku vusuka. Vintsimbu vimo, halumo muntu a tonda ku linga vumo vueho vunoni a nongonona ngecize vueho vua mazilo lika vu liko. Vati mu linga? Vamo ve ku tava nkala vueho vua mavu ano. Vamo co ve ku viana nkala vueho linga kati vali tulukue na viuma via ku pihia. Ava co ve ku hangula vuino vueho na ku lingako vuze ka vuesi na mazilo. Vueho vuka mua pande ku hangula linga mu kale mu cilemo ca Njambi?

3. Vika tu ka lilongesa?

³ Cingi cetu tue ku hangula cinanga ca mu citatu. Tua lema vueho vunoni ka tue ku tava vueho vua mazilo. Ngeci mukemuo tua pande ku tantekeya vati tu hasa ku hangula vueho vua cili ku vua vupi. Ha katete tu ci tantekeyenu vati cifua ca vueho vu tue ku hangula vu hasa ku kuata ku vusamba vuetu na Yehova.

4. Haka via likuatela ku lihana cetu na cifua ca vueho vu tue ku hangula?

⁴ Umo muanetu ua pua Mukaleho ua laza, va mu mbatizile mu 1946 ntsimbu imo ua handekele ngueni: “Nje ku lihakela kapandi ka ku halakana vuino ku nkala cimpande ca Mbatizimu ngue yange mpundu va ka mbatiza.” Vika ue ku lingilamo? Ua lomboluele ngueni, “Ku vuluka ntsimbu i va nji mbatiza ce ku nji kuasa ku tualelaho ku ononoka.” Mua vusunga neni mua tava ano mezi ou muanetu. Ku vuluka ngecize mua likuminia ku mu pangela na muono uenu uose ci ka mi kuasa ku kolesa. (Tandenu Ekelesiaste 5:4.) Nga mu hilula ha vati ku lihana cenu ca likuata ku cipanga cenu, kati ca ku ambulula lika, vunoni na ku vifua via muono uenu viose—hamo na vueho. Kapostolo Paulu ua handekele ovu vusunga mua lekele Vakua Kilistu va ku matangua aze ngueni: “Cipue mu lia, cipue mu nua, cipue mu linga cimo, lingenu viose mu ku lingila Njambi vumpahu.”—1 Kolintu 10:31.

5. Vati Levitiku 22:18-20 u tu kuasa ku mona cimamuna cili ku Loma 12:1?

⁵ Viose vi mu linga mu muono via likuata na ku lemesa cenu  kuli Yehova. Mu mukanda ua sonekelele vakua Loma, Paulu ua handekele ovu vusunga mu ku kuasa vamuanaye mu lutsilielo. Ua va mamuine ngueni: “Mu kundike mivila yenu ngue nkombelo ya muono, ya ku lela, ya ku lema Njambi, eyi ikeyo ya ku-lemesa cenu ca cili.” (Loma 12:1) Muvila uenu ua ambatela kumo na visinganieka, mutima, na ndzili yenu. Evi viose mue ku vi pangesa mu ku pangela Njambi. (Mako 12:30) Paulu ua setekesele eci cipanga ca muono uose ku nkombelo. Eli lizi nkombelo li tu mamuna vimo. Ku liya na lisiko lia Mosesa, Njambi ka kele na ku tava cikombelo cili na citoma. (Levitiku 22:18-20) Na lelo lino, nga cikombelo ca Mukua Kilistu ni nguetu cipanga ceni kuli Njambi, kati ca cili, Njambi a ci viana. Vati vi hasa ku soloka evi?

6, 7. Vati Mukua Kilistu a hasa ku tasa muvila ueni na vika vi hasa ku izamo?

⁶   Paulu ua mamuine Vakua Kilistu ku Loma ngueni: “Kati mu tave. . .cipue vilio vienu, mu vi ecele ku vupi.” Paulu ngueni mua pande ku “tsiha vilinga via muvila.” (Loma 6:12-14; 8:13) Mu mukanda ua sonekele ha katete ua hele lumo lungano lua “vilinga via muvila.” Ku tuala ku vantu vakua vupi, ua soneka ngecize: “Tunua tuavo tu na sulu na ku singa.” “Viliato viavo vi tuntila vuasi mu ku tsiha vantu.” “Ku meso avo vuoma vua Njambi vuahiko.” (Loma 3:13-18) Vuno Mukua Kilistu ka uana mulonga nga a pangesa “vilio” vieni ku viuma via ku pihia ni? Ca ku muenako nga Mukua Kilistu a tala ku cizango viuma via mazilo ngeci via vuntsentsele ni a tala via ku litsihanga, ali na ku ‘ecela [meso] eni ku vupi,’ kaha ali na ku tasa muvila ueni uose. Viose via linga mu ku lemesa Njambi ka vi pu via ku lela na Njambi ka vi tava. (Ndeutelonomi 15:21; 1 Petulu 1:14-16;  2 Petulu 3:11) Mua vusunga mue ku iza luvinda nga muntu a hangula vueho vua ku pihia!

⁷ Ngeci mukemuo, ku hangula vueho kuli Mukua Kilistu ca kala na seho ya kama. Kaha tu tonda ku hangula vueho vuze ka vu ka tasa mazilo ku nkombelo yetu ku meso a Njambi. Tu ci lilongesenu honi vati tu hasa ku mona vueho vua cili na vueho vua ku pihia.

8, 9. (a) Vueho tu hasa ku vutepesa mu mitamba ingahi?(b) Vueho vua cifua cika tue ku viana, kaha omo lia vika?

⁸ Vueho tu hasa ku vu tepesa mu vifua vi vali. Kuli vueho vumo Vakua Kilistu va vu viana mpundu. Tu ci lilongesenu via mutamba ua katete—vueho vu va viana Vakua Kilistu.

⁹ Ngue mu tua muena mu Kapitulu 1, vueho vumo vue ku solola viuma vi va vindika mu Mbimbiliya. Aci singaniekenu ha vi site, vifilme na vi programa via ha TV vie ku muesa vilinga via vandemone na via vuntselentsele, na vilinga via mazilo. Mu ku linga vueho vuaco vue ku muesa vilinga vi tsiha masiko a Yehova ngue via cili, Vakua Kilistu va na pande ku vi viana. (Vilinga 15:28, 29; 1 Kolintu 6:9, 10; Ku-Solola 21:8) Nga mu pua na ku viana vueho vua mazilo, mu ka muesa ngecize mua “zinda via vipi” kaha mue ku “fuma ku vupi.” Nga mu vi puisamo mu ka muesa “ku-tsiliela ka cesi na civembulu.”—Loma 12:9; Visamo 34:14; 1 Timoteo 1:5.

10. Visinganieka vika va kala navio vamo ku tuala ha vueho, kaha omo lia vika?

¹⁰ Vamo ve ku singanieka nguavo ku tala vueho vu vuisa ntsoni ka hesi citanga. Ve ku handeka nguavo, ‘Ange nji hasa lika ku tala vi filme cipue ha TV vunoni,  ka nji hasa ku panga viuma viaco na limo litangua liahi.’ Visinganieka viaco via ku lionga, kaha naua via vusonde. (Tandenu Yelemiya 17:9.) Nga tua lema ku tala viuma via vindika Yehova tuli na ku “zinda via vipi”ni? Nga tu lihaka mu via vipi ntsimbu yose tu mbumbutisa mavuilo etu. (Visamo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2) Ku panga viuma via cifua eci vi hasa ku ehuisa cifua ci tue ku muenamo viuma.

11. Vati Ngalata 6:7 ya solola vusunga ku tuala ku via vueho?

¹¹ Evi via soloka ku va vengi. Vakua Kilistu vamo va na hete ha ku linga vupi omo lia vueho vu va lemene ku tala. Va lilongesele mu njila ya ikalu ngecize “viose vize vie ku kuna muntu, vikevio via li ka tia naua.” (Ngalata 6:7) Vunoni citava ku lihenga ku luvinda lua cifua eci. Nga mu kuna mu visinganieka vienu viuma via cili mu ka tia muono ua ndzolela.—Talenu mu cikasa “ Vueho Vuka Nja Pande ku Hangula?” ha lifo 67”

12. Mu njila ika Ngalata 6:5 ya likuata na vueho, na vukuasi vuka tua kala navuo nga tu lihanguila vimo?

¹² Tu ci handekenu ha mutamba ua mu civali—vueho vuze ka vuesi na viuma vi na vindika mpundu ni vi va tavesa mu Lizi lia Njambi. Ku tuala ha ku hangula vueho, nkala Mukua Kilistu a li na mpoko ya ku hangula vueho vua lema. (Tandenu Ngalata 6:5.) Ambe ngoco nga tu heta ha ku hangula vueho ku li vihasa ku tu kuasa. Mbimbiliya ya kala na vitume vize vi hasa ku tu kuasa ku nongonona visinganieka via Yehova. Nga tu konka vuino ha vitume viaco tu ka hasa ku tantekeya ‘cizango ca Yehova’ mu viose, ambe nga tu hangula vueho.—Efeso 5:17.

13. Vika vi ka tu kuasa ku viana vueho vua zinda Yehova?

 ¹³ Mua vusunga, Vakua Kilistu ka va kele ha citso cimo ca ku kola mu lutsilielo mu ku hangula ni ku nongonona viuma. (Filipu 1:9) Cikuavo naua, cingi ca Vakua Kilistu ve ku nongonona ngecize va lema vueho vua ku liseza-seza. Ngeci mukemuo ka tu hasa ku lavelela nguetu vose Vakua Kilistu va ka hangula vueho vumo. Vunoni nga tu tava vitume via Njambi vituamene  visinganieka vietu na mitima yetu, kaha tu ka kala na ntuima ya ku viana vueho vu vuisa Yehova matoto. Visamo 119:11, 129; 1 Petulu 2:16.

14. (a) Viuma vika tua pande ku vuluka nga tu hangula vueho? (b) Vati tu hasa ku tuameka vuangana mu muono uetu?

¹⁴ Nga tu hangula vueho, kuli vimo vi tua pande ku vuluka: ntsimbu yetu. Cifua ca vueho vu tue ku hangula na ntsimbu i tue ku pangesa vie ku solola viuma vika tua tuameka ku lutue mu muono uetu. Muku pua Vakua Kilistu, tua tuameka via Njambi mu muono uetu. (Tandenu Mateo 6:33.) Vati mua pande ku linga mangana mu tuameke via vuangana mu muono uenu? Kapostolo Paulu ua sonekele ngueni: “Mu ende na ku zangama, kati ngue visiname, vunoni ngue vakua mangana; Lilandelienu ntsimbu.” (Efeso 5:15, 16) Eyo, ku hangula vuino ntsimbu ya vueho ci ka mi kuasa ku uana ntsimbu ya ku linga “viuma vize via hiana ku viuka;”—viuma vi hasa ku mi kuasa mu kale vuino mu lutsilielo.—Filipu 1:10.

15. Omo lia vika ca pua ku zangama nga tu liniunga mu ku hangula vumo vueho?

¹⁵ Ca pua naua ku zangama nga tu liniunga ha ntsimbu ya ku hangula vueho. Vika ca lomboloka? Aci vulukenu cize cimueso ca vusuka. Linga muntu kati a lile kumo na kuze kua ku vola ka vatula lika haze ha ku vola houe! vunoni a vatulako mutamba uose ua ku vola. Na vuno vene, ca pua ku zangama nga tu liniunga mu hangula vueho. Mukua Kilistu ua zangama ke ku liniunga lika ku vize vi tsiha vitume via Mbimbiliya, na ku vueho vuze ka vuesi vuino, vunoni vueho vue ku solola viuma vi hasa ku pihisa vusamba vuetu na Yehova. (Visimo 4:25-27) Nga mu kava lizi lia Njambi li ka mi kuasa ku viana vueho vua ku pihia.

16. (a) Vati tu hasa ku muesa ngecize tue ku mona viuma ngue mue ku vi muena Yehova? (b) Vati ku pangesa vitume via Mbimbiliya ci na hase ku cifua ca muono uetu?

¹⁶ Vakua Kilistu va vusunga, nga va hangula vueho ha katete ve ku tonda ku tantekeya cizango ca Yehova. Mbimbiliya ye ku solola vitume via Yehova na vati ue ku ivua. Ca ku muenako, Muangana Solomone ua soneka mukana ua viuma via zinda Yehova ngeci mua “lilimi lia makuli, na mavoko e ku muania maninga a ku zela mulonga; Mutima ua ku tumba vutumbe vua vupi, viliato via ku zangula mu ku tuntila via kayando.” (Visimo 6:16-19) Vati mua pande ku muenamo viuma via zinda Yehova? Mukua ku soneka visamo ngueni “A! enu vakua ku lema Yehova, zindenu vupi.” (Visamo 97:10) Viuma vi mue ku linga mu ku hangula vueho via pande ku muesa mpundu ngecize mua zinda via zinda Yehova. (Ngalata 5:19-21) Vulukenu ngecize vi mue ku linga kua lika lienu vie ku solola vati mua fua mpundu. (Visamo 11:4; 16:8) Vunoni nga mua tonda ku muesa vifua via Yehova mu muono uenu, mu ka linga viuma muaya vitume via Mbimbiliya. Kaha eci cika pua cifua ca muono uenu.

17. Vika tua pande ku lihula ntsimbu kanda tu hangule vueho?

 ¹⁷ Vati mu hasa ku hangula vueho vu ka muesa ngecize vizango vienu via litombola na via Yehova? Aci lihulenu ngueni, ‘Vati vu ka fua vusamba vuange na Yehova nga nji tala ni ku lihaka mu vueho ovu?’ Ca ku muenaho, ntsimbu kanda mu hangule ku tala imo filme mu hasa ku lihula nguenu, ‘Vati nji kevua ku mutima mu nima ya ku tala eyi video’? Tu talenu vimo vitume vi hasa ku tu kuasa mu ku hangula vueho.

18, 19. (a) Vati vitume via ku na Filipu 4:8 vi hasa ku tu kuasa ku hangula vueho vua cili? (b) Vitume vika vikuavo vi hasa ku tu kuasa ku hangula vueho vua cili? (Talenu ha litota.)

¹⁸ Vitume via kama tu vi uana ku Filipu 4:8 “Nkala viuma via vusunga, nkala viuma vi li na kasingimiko, nkala viuma via vuviuke, nkala viuma via lele, nkala viuma via viuka, nkala viuma vili na lutsimo lua cili; nga ku li vumosi vuhuanga, kaha nga ku li eci ca ku sangala; singaniekenu evi.” Tua tantekeya ngecize Paulu ka kele na ku handeka via vueho, vunoni via visinganieka via ku mitima yetu vikevio via pande ku imana ha ku linga cizango ca Njambi. Mua vusunga tu hasa ku uana vimo vitume ku tuala ku vueho ha mezi a Paulu. Mu njila ika?

¹⁹ Lihulenu nguenu, ‘Vuno vi filme vi nje ku tala na vi video game, cipue miaso ni nkala vueho vu nja lema vie ku sulisa visinganieka viange na “nkala viuma via lele”ni?’ Ca ku muenako mu nima ya ku tala imo filme visinganieka vika mue ku sala navio? Nga mue ku sala na visinganieka via cili kaha tantekeyenu ngecize vueho vuaco vua cili. Vunoni nga u monako filme i mu tala i mi lingisa ku singanieka ha viuma via mazilo, kaha tantekeyenu ngecize vueho vuaco kati vua cili. (Mateo  12:33; Mako 7:20-23) Omo lia vika? Muomu ku singanieka ha viuma via ku hona ku lela ci hasa ku tanganesa ciyulo cenu ca muntima, na ku seza vitoma ha mutima na ku pihisa vusamba vuenu na Njambi. (Efeso 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19) Mu ku linga vueho vuaco vu hasa ku mi nehela vusonde ci li ku lutue mu vu viane. * (Loma 12:2) Lingenu ngue mukua visamo ua vundilile ngueni: “Talesa meso ange kueka, kati nji tale via ngoco.”—Visamo 119:37.

20, 21. Vika ya handeka 1 Kolintu 10:23, 24 ku tuala ha ku hangula vueho?

²⁰ Paulu ua tumbuile cimo citume ca seho ci tua pande ku vuluka nkala ntsimbu i tu hangula viuma. Ua handekele ngueni: “Viuma viose vi tava nji vi linge, vunoni kati viose vi kolesa mutima. Na umo uahi a lengeye ceni ivene vunoni ku-vezika ca mukuavo.” (1 Kolintu 10:23, 24) Vati ou mukanda ua likuata na ku hangula vueho vua cili? Mua pande ku lihula nguenu: ‘Vati vakuetu va kevua mu ku mona vueho vu nji na hangula?’

²¹ Mutima uenu u hasa ku mi tavesa kueha vumo vueho vu mu singanieka nguenu vu “tava” ni vua cili. Vunoni nga vakuenu Vakua Kilistu nguavo kati vueho vua cili, mu hasa ku likelavuo. Omo lia vika? Muomu ka mu tondo ku ‘vulumuisa vamuanoko’ ni ku ‘vulumuina naua Kilistu,’ ngue mua handekele Paulu. Muomu ci hasa ku kaluuisa vakuenu Vakua Kilistu ku tualelelaho  ku tsiliela Njambi. Ngeci mue ku niunga aa mezi: ‘Kati mu suntsuise vakuenu.’ (1 Kolintu 8:12; 10:32) Vakua Kilistu va vusunga ve ku niunga nguli ya cili ya Paulu mu ku viana vueho vuze vutuhu vua pua ‘vua cili’ vunoni ka vue ku kaniamesa.—Loma 14:1; 15:1.

22. Vika Vakua Kilistu ka ve ku kakateyela vakuavo va linge mu nayi mutima uavo?

²² Vunoni kuli naua cuma cikuavo ci tua pande ku vuluka omo tu linga vize vi kuasa vakuetu. Mukua Kilistu ua mutima ua uehu ka pandele ku kakateya vose mu cikungulukilo va kave muaya mutima ueni ku tuala ku vueho vua cili. Muomu ku lingamo, ci ka pua ngue mukua ku endesa likalu a kakateya vakuavo vendese makalu avo mu nayi mutima ueni. Ka ci tava ku lingamo. Omo lia cilemo, Mukua Kilistu ua mutima ua uehu na pande ku singimika vakuavo nga va hangula vueho vuli mu kati ka vitume via Mbimbiliya, vunoni vua liseza na vueni. Ku lingamo ci ka solola ‘ku likehesa ceni ku vantu vose.’—Filipu 4:5; Ekelesiaste 7:16.

23. Vati mua pande ku linga mangana mu hangule vueho vua cili?

²³ Vati mua pande ku linga mangana mu hangule vueho vua cili? Mua pande ku viana vueho vuze vua muesa vilinga vi va vindika mpundu mu Lizi lia Njambi. Ku tuala ha vueho vuze ka va tumbuile mpundu mu Mbimbiliya, kavenu vitume via mu Mbimbiliya. Vianenu vueho vuze vu zualesa mutima uenu, kaha na ku likela vueho vuze vu suntsuisa vakuenu, cikumakuma vakuenu Vakua Kilistu. Tua vundila nguetu kapandi kenu ka ku lingamo ka sangaziale Yehova na ku kuasa enu na vusoko vuenu ku kala mu cilemo ceni.