1-3. (a) Vusunga vuka ka tu hasa ku lihenga vu ya handeka Mbimbiliya?(b) Vati tu hasa ku hangula vavusamba va tu kuasa ku linga via cili?

VANTU va pua ngue viongono, ve ku lihimpula kuli ya na viuma via va zengeleka. Ca casi ku tenguka ku vifua, vilinga, na vuntu vua vaze va tue ku likata navo ambe nga kati ku cizango cetu.

² Mbimbiliya ya lombolola ovu vusunga nguayo: “Liendele na vakua mangana, kaha u ka pua mukua mangana; vunoni mukua ku liendela na viheve a ka ci yandela.” (Visimo 13:20) Eci cisimo ka ca handekele lika via ku liuana lumo na muntu houe. Mezi “liendele na” a muesa ku likuata vusamba. * Limo Livulu lia handeka via Mbimbiliya, lia tumbula ha mezi a cinimbu eci ngualio: “Ku liendela na muntu ca lomboloka ku mu lema na ku likuata neni vusamba.” Muntu uose ue ku temunuina vaze va a lema, ni vati? Mu ku linga tue ku likata cikuma na vavusamba, ca casi ku lifua navo ku via cili ni ku via vipi.

³ Ca pua ca seho ku tonda vavusamba vaze va tu tuala ku via cili, linga tu kale mu cilemo ca Njambi. Vati tu hasa ku lingamo? Tu hasa lika ku lingamo nga tu lema vaze va a lema Njambi. Lihulenu nguenu. Vuno kua kala vavusamba va cili va hiana vaze va kala na vifua vie ku tonda Yehova mu vavusamba veni ni? Tu ci hilulenu ha cifua ca vantu ve ku hangula Njambi linga vapue vavusamba vueni. Muomu  nga tu mona viuma ngue mue ku vi muenamo Yehova, tu ka kala na vutongue vua ku hangula vuino vavusamba.

4. Omo lia vika Yehova ke ku tava nkala muntu ku pua kavusamba keni, kaha vika Yehova ua tumbuilile Avilahama ngueni “kavusamba kange”?

⁴ Ku tuala ku via vusamba, Yehova ue ku hangula. Ali na vusunga vua ku hangula vavusamba va cili. Mu ku pua Sakatanga ua Viose, ka kuesi cuma ca hiana ku likata vusamba neni. Vantu va cifua cika ue ku hangula ku pua vavusamba vueni? Yehova ue ku suena mu hiehi na vaze va mu kulahela na ku tsiliela mpundu muli ikeye. Tu ci talenu via Avilahama, yala ua tsimana omo lia ku tsiliela ceni. Ka kua kele ceseko ca hasa ku mona cisemi ua yala ca hiana ku tava ku kombeleya muaneni. * Handende nga “Avilahama, ua kombeleyele Isake” muomu ua tsiliele mpundu ngueni ‘Njambi a hasa ku mu sangula, cipue ku ku-tsa vene.’ (VaHevelu 11:17-19) Omo Avilahama uononokele na ku muesa lutsilielo lua ku kaniama, Yehova ua mu sanene ngueni “kavusamba kange.”—Isaya 41:8; Tiango 2:21-23.

5. Vati Yehova ue ku mona vakua ku mu ononoka na lukakatela?

⁵ Ku ononoka na lukakatela ca kala na seho ya kama kuli Yehova. Ikeye ua lema vose ve ku mu ononoka na lukakatela ku cizango ca mutima. (Tandenu 2 Samuele 22:26) Ngue mu tua muene mu Kapitulu 1, Yehova ue ku ivua ndzolela ya kama nga vantu va tava ku mu ononoka ku cizango. Visimo 3:32 nguayo “vusamba vueni,” “vu li kuli vakua vuoloke.” Vaze ve ku lihakela kapandi ka ku puisamo via tonda, ve ku tava cilanio ca Yehova: A ka va tambula mu “mbalaka” yeni—ni nguetu, a va tava ku mu lemesa kaha a  va tavesa naua ku mu vundila nkala ntsimbu i va tonda.—Visamo 15:1-5.

6. Vati tu hasa ku muesa nguetu tua lema Yesu, kaha Vati Yehova ue ku muenamo vaze va lema Muaneni?

⁶ Yehova ua lema vaze va lema Muaneni umo lika Yesu. Yesu ua handekele ngueni: “Nga umosi a nji lema, kaha, a ka niunga lizi liange: kaha Tata a ka mu lema, kaha tu keza kuli ikeye, tu ka linga cikalo cetu hamo neni.” (Yoano 14:23) Vati tu hasa ku muesa nguetu tua lema Yesu? Mueka muahi, mu ku niunga vene masiko eni hamo na ku ambulula muzimbu ua cili na ku puisa vantu vandongesi. (Mateo 28:19, 20; Yoano 14:15, 21) Tue ku muesa naua nguetu tua lema Yesu nga tu linga cose tu “kave mu zingano zieni,” mu ku mu temunuina mu mezi na vilinga vietu vutuhu ka tua tantulukile. (1 Petulu 2:21) Yehova ce ku mu ya ku mutima, mue ku mona vantu va temunuina Muaneni omo lia ku mu lema.

7. Seho ika ya kala ha ku kala na vavusamba va a lema Yehova?

⁷ Lutsilielo, lukakatela, ku ononoka, na ku lema Yesu na vilongesa vieni—Evi via pua vimo vifua via tonda Yehova ku vavusamba vueni. Citava tu lihule nguetu: ‘Vuno vavusamba vuange ve ku solola evi vifua viaco ni? Vuno nja puisa vavusamba va Yehova ku pua vavusamba vange ni?’ Ca pua ku zangama ku lingamo. Vantu ve ku tonda ku muesa vifua via Njambi, ve ku ambulula Muzimbu ua Vuangana na ntuima yose kaha va hasa ku tu kuasa, linga tu lihakele kapandi ka ku yoya mu njila ya ya Njambi ku mutima.—Talenu mu cikasa “ Vati ua Fua Kavusamba ua Cili?”” ha lifo 29.

8. Vika vie ku mi ya ku mutima nga mu singanieka ha vusamba vua va a) Naomi na Lute? (b) Vakuendze vatatu va vaHevelu? (c)  Paulu na Timoteo?

⁸ Mu Mbimbiliya va sonekamo via vantu vavengi va vezikile  cikuma omo lia ku hangula vavusamba va cili. Mu hasa ku tanda via vusamba vua va Naomi na nayemueno yeni Lute, na vamo vakuendze vatatu va puile va vusamba va kama ku Mbambilone kaha na vua Paulu na Timoteo. (Lute 1:16; Ndaniele 3:17, 18; 1 Kolintu 4:17; Filipu 2:20-22) Tu ci hilulenu lika ha vumo vusamba vua tsimanene: Vusamba vua Ndaviti na Yonatase.

9, 10. Haka mpundu vuemanene vusamba vua Ndaviti na Yonatase?

⁹ Mbimbiliya nguayo mu nima ya Ndaviti ku tsiha Ngoliata “muono ua Yonatase ua likatele na ua Ndaviti, na Yonatase ua mu lemene ngue muono ueni” (1 Samuele 18:1) Mu vua putukile vusamba vuavo vua miaka yose ngecize vutuhu va kele na vitso via ku liseza, va lilemene noho Yonatase ua ka tsile ku ndzita. * (2 Samuele 1:26) Haka vuemanene ovu vusamba vuavo?

¹⁰ Ndaviti na Yonatase va lilemene cikuma muomu vose va lemene Njambi kaha va kele na cizango ca kama ca ku tonda ku mu ononoka. Mua vusunga cilemo cavo cemanene hali Njambi. Vose va kele na ku solola vifua via va lingisile ku likata cikuma. Yonatase ua komokele cikuma ntuima ya mukuendze mu ku hakuila lizina lia Yehova ca ku hona vuoma. Ndaviti co ua singimikile ou yala ua kele na lukakatela lua ku ononoka ku viuma via tumbika Yehova na ku tuameka vizango via Ndaviti ku lutue. Aci singaniekenu, ha viuma via solokelele Ndaviti tele muono ueni uli mu vusonde ua ile na ku heliangela mua ya vindinda ku tina Muangana ua mupi Saulu ise ya Yonatase. Vunoni Yonatase ua muesele lu kakatela lua ngozi “ua ile kuli Ndaviti. . .ua kolesele livoko lieni muli Njambi.” (1 Samuele 23:16) Aci singaniekenu vati Ndaviti ua vuile mua muene kavusamba  keni ua ha mutima neza mu ku mu kaniamesa na ku mu simpisa! *

11. Vika mu lilongesa ku cifua ca vusamba vua Yonatase na Ndaviti?

 ¹¹ Vika tu lilongesa ha ku likata ca Yonatase na Ndaviti? Kuilu lia viose tua mono ngecize nkuma vusamba vua kama vua pande ku imana ha vifua via lema Njambi. Nga tu suena mu hiehi na vaze va tsiliela mu vize vi tua tsiliela, va lema vilinga vi tua lema kaha va kala na cizango ca ku ononoka Njambi, mua vusunga tu ka litambuisa vifua via cili na vilongesa vize vika tu kuasa ku kola mu lutsilielo. (Tandenu Loma 1:11, 12.) Tu hasa ku uana vantu va cifua eci va lema via Njambi ha kati ka vaze va tue ku lemesa navo. Vuno eci ca lomboloka ngecize vose va tue ku kunguluka navo va pua vavusamba va cili ni? Houe, kati mukemuo.

12, 13. (a) Omo lia vika tua pande ku hangula vuino vavusamba ambe ha kati ka vakuetu Vakua Kilistu? (b) Vitanga vika va luile navio Vakua Kilistu va ku sekulu ya ku livanga, na cimamuna cika Paulu ua va sonekelele?

¹² Ambe mu Cikungulukilo, tua pande ku hangula vuino va vusamba va ka tu kuasa ku suena mu hiehi na Njambi. Vuno ca pande ku pua citanga? Houe. Muomu mue ku hita ntsimbu linga Vakua Kilistu va hie mu lutsilielo, ngeci mua vusuka ku muti ka vue ku hila hamo. Ngeci mukemuo mu nkala Cikungulukilo tue ku uana vantu va liseza ha vitso via ku kola mu lutsilielo. (VaHevelu 5:12–6:3) Tua pande ku muesa ngozi na lukakatela ku va vaha na vakua ku zeya mu lutsilielo, muomu tu tonda nguetu navo va kole mu lutsilielo.—Loma 14:1; 15:1.

¹³ Vintsimbu vimo mu cikungulukilo mu hasa ku soloka vimo vi ka tu lingisa ku lunguka ku vavusamba vetu. Vamo va hasa ku likovelesa mu viuma vimo kati vikevio vuino. Vakuavo co va hasa ku muesa cimbembesi ca ku linienga na ku tatuoka. Mu vikungulukilo via ku sekulu ya ku livanga navo va hitile mu vitanga viaco. Vutuhu cingi ca vantu va puile va ku ononoka kua kele vamo ka va kele na vilinga via cili. Ku Cikungulukilo ca ku Kolintu kua kele vamo ka va tavele vimo vilongesa via Vakua Kilistu, ngeci kapostolo Paulu ua mamuine cikungulukilo caco ngueni: “Kati mu lionge ngoco: vusamba vua vupi vu pihisa vilika via cili.” (1 Kolintu 15:12, 33) Paulu ua mamuine naua Timoteo ngueni ambe ha kati ka Vakua Kilistu hasa ku kala vamo ve ku panga vieka. Timoteo va mu mamuine ku tina ku vantu va cifua eci, kati a likuate navo vusamba.—Tandenu 2 Timoteo 2:20-22.

14. Vati tu hasa ku niunga cimamuna ca Paulu ku tuala ha vusamba?

¹⁴ Vati tu hasa ku niunga cimamuna ca sonekele Paulu? Nga tu viana ku likata na nkala muntu a hasa ku tu kokueya  ku via vipi—Cipue mukati ni ku mbandza ya cikungulukilo. (2 Tesalonika 3:6, 7, 14) Tua pande ku niunga vusamba vuetu na Yehova. Vulukenu ngecize vantu navo va pua ngue viongono, ve ku temunuina vifua na vilinga via vavusamba vavo. Ngue muze ca cikalu congono ku lihimpula cifua ceka nga ali ha cifua cimo, na ku vantu mumo, ca cikalu ku viana ku tu kokueya ku vilinga na vifua via vipi nga tu likata na vavusamba kati vakevo vuino.—1 Kolintu 5:6.

15. Vika mu hasa ku linga mu uane vavusamba va cili mu cikungulukilo?

¹⁵ Ca pua ku vezika ku tantekeya ngecize cingi ca vaze va tue ku lemesa navo, va pua va vusamba va cili. (Visamo 133:1) Vati tu hasa ku uana vavusamba ve ku niunga vuino vusamba vuavo na Njambi mu cikungulukilo? Omo mu lihakela kapandi ka ku tonda vifua via Njambi na vilongesa vieni, mu ka mona vantu va vifua ngeci mueni, va ka mi suena. Mu ntsimbu yaco naua mua pande ku lingako mutamba uenu mu ku tonda vavusamba va vaha. (Talenu mu cikasa ““ Mu Tua Putukile Vusamba Vua Cili,” ha lifo  30.) Tondenu vavusamba vaze va kala na vifua vi mua lema. Kavenu vimamuna via Mbimbiliya linga mu ‘hamese’ vusamba vuenu ha kati ka vaze va mue ku lemesa navo, cipue va muyati ueka na vifuti vieka na vakua visemua vieka. (2 Kolintu 6:13; tandenu 1 Petulu 2:17.) Kati mu lengesele vusamba vuenu hali vakua citso cenu lika houe. Vulukenu vusamba vua Yonatase na Ndaviti. Ku likuata vusamba na vakuluntu ce ku kuasa muntu ku kala na mana na mangana.

16, 17. Omo lia vika ka tua pandele ku tunda mu cikungulukilo, nga umo muanetu a tu handeka mezi a vavalesa ha mutima?

¹⁶ Omo lia ku linga mu cikungulukilo mua kala vantu va vifua via ku liseza-seza, citava vintsimbu vimo ku soloke vitanga. Muanetu a hasa ku linga ni ku handeka vimo vi ka tu vuisa matoto. (Visimo 12:18) Vintsimbu vimo vantu ve ku litala ku tunua omo lia vifua viavo na ku hona ku litombola mu visinganieka. Vuno tua pande ku suntsuka na ku fuma mu cikungulukilo nga via tu solokela ni? Nga tua lema mpundu Yehova na vantu va a lema ka tu ka lingimo.

¹⁷ Mu ku pua sakatanga uetu, na Kaniungi ka miono yetu, Yehova ua fuila tu mu leme na ku mu lemesa mpundu. (Ku-Solola 4:11) Cikuavo naua tua pande ku pangela hamo na cikungulukilo ca tava Yehova. (VaHevelu 13:17) Ngeci Mukemuo nga umo muanetu a tu handeka mezi a tu vavala ha mutima, ka tua pandele ku muesa vutenu vuetu mu ku tunda mu cikungulukilo. Omo lia vika ka tua pandele ku linga ngoco? Muomu kati Yehova na tu vulumuina. Cilemo cetu kuli Yehova ka ci ka tu tavesa ku sondoloka kuli ikeye na vantu veni!—Tandenu Visamo 119:165.

18. (a) Linga mu cikungulukilo mu kale ciyulo tua pande ku linga vika? (b) Vivezikiso vika vie ku iza mu ku ecela vantu nga tuli na vusunga vuaco?

 ¹⁸ Ku lema vakuetu va tue ku lemesa navo ce ku tu sindiya ku sambeya cilemo mu cikungulukilo. Yehova ke ku tonda vutantuluke muli etu, netu ka tua pandele ku lavelela vutantuluke mu vakuetu. Cilemo ci ka tu kuasa ku ecela tu milonga tua vakuetu nga tu vuluka nguetu tu vose ka tua tantulukile tue ku vulumuna. (Visimo 17:9; 1 Petulu 4:8) Cilemo ci ka tu sindiya ku ‘liyandela umo na mukuavo.’ (Kolose 3:13) Kati ca casi ku niunga eci cimamuna. Ku ecelela visinganieka via ku pihia ku likulisa mu mutima ce ku neha nkulundundu, halumo mu ku singanieka nguetu ku lingamo ci ka hana kasitiku uze na tu vulumuina. Nkumani houe, ku kala na nkulundundu ci liana. Vunoni ku ecela vakuetu nga tuli na vusunga vuaco tu ka vezika cikuma. (Luka 17:3, 4) Ce ku tu nehela ciyulo mu visinganieka na mu mutima, mu cikungulukilo, kaha cikumakuma, ce ku niunga vusamba vuetu na Yehova.—Mateo 6:14, 15; Loma 14:19.

19. Viuma vika vi hasa ku soloka kaha vi hasa ku tu lingisa tu tsihe vusamba vuetu na muntu?

¹⁹ Vintsimbu vimo, tua pande ku tsiha vusamba na muntu u va na uisa mu cikungulukilo. Evi vie ku soloka nga muntu a tsiha limo lisiko lia Njambi ca ku hona ku liveya na ku aluluka, ni nga a viana lutsilielo mu ku longesa makuli ni a likela ku likata na cikungulukilo. Lizi lia Njambi lia tu leka ha toma ngualio “kati mu liendele” na vantu va cifua eci. * (Tandenu 1 Kolintu 5:11-13; 2 Yoano 9-11) Vunoni ce ku pua ca cikalu ku lingamo nga muntu uaco ua  pua kavusamba ni kavusoko ketu. Vuno tu ka kaniama, mu ku muesa nguetu tua tuameka lukakatela luetu kuli Yehova na ku masiko eni a vuviuke ku hiana vikuavo viose ni? Vulukenu ngecize ku ononoka na lukakatela via kala na seho ya kama ku meso a Yehova.

20, 21. (a) Omo lia vika ku uisa muntu na vulumuna ca pua vukuasi vua cilemo? (b) Vika ca puila ca seho ku hangula vavusamba vetu na mana?

²⁰ Ku uisa muntu mu cikungulukilo ca pua mpundu vukuasi vua cilemo vua ku tunda kuli Yehova. Mu njila ika? Ku tundisa mu cikungulukilo mukua ku vulumuna uze ke ku liveya, ce ku muesa cilemo ku lizina lia ku lela lia Yehova, ku masiko eni na kuli ikeye mpundu. (1 Petulu 1:15, 16) Ku uisa muntu na vulumuna ce ku niunga cikungulukilo. Ce ku niunga Vakua Kilistu ku ku suangeleya ca cipi ca vakua ku vulumuna ka ve ku liveya kaha naua ce ku va kaniamesa ku tualelelaho mu ku lemesa, muomu ve ku mona nguavo cikungulukilo ca pua vutinino vua cili mu mavu ano a api. (1 Kolintu 5:7; VaHevelu 12:15, 16) Eci cilongesa ca ku kaniama ce ku muesa cilemo kuli uze na lingi vupi. Muomu halumo ce ku pua nguya i tondeka mu ku mu kuasa a mone ngueni na pande ku alulula vilinga vieni na ku kava vinanga vi tondeka mu ku hiluka kuli Yehova.—VaHevelu 12:11.

²¹ Mua vusunga vantu va tue ku likata navo cikuma ve ku kala na ngolo ya kama mu muono na mu vilinga vietu. Ngeci mukemuo, ca pua ca seho kuli yetu ku hangula vavusamba vetu na mana. Nga tu hangula vavusamba vaze va hangula Yehova ku pua vavusamba vueni, na ku lema vaze va a lema Yehova, tu ka kala na vavusamba va vusunga va vengi. Vi tu ka lilongesa kuli vakevo vi ka tu kuasa ku puisamo kapandi ketu ka ku linga vize via ya Yehova ku mutima.