1-3. (a) Vika tu lilongesa ku Visimo 13:20? (b) Omo lia vika tua pande ku hangula vavusamba na mana?

MUE KU MONA vati kakeke ue ku tala visemi veni ni? Ambe nga kanda a putuke ku handeka, viose vie ku mona na ku ivua vie ku mu kovela. Kaha mue ku kola ue ku putuka ku tambuluisa visemi veni ambe nga kati ku cizango ceni. Ka ce ku tu komouesa ku tantekeya ngecize cipue vakuluntu navo ve ku uila mu vilinga na visinganieka via vaze va ve ku likata navo.

² Visimo 13:20 ya tu longesa nguayo: “Liendele na vakua mangana, kaha u ka pua mukua mangana.” Lizi “liendele” lia lomboloka ku kala-kala ntsimbu ya kama na muntu, kati lika noho-noho. Umo mukua ku lilongesa cikuma Mbimbiliya ngueni ku liendela na muntu ca lomboloka naua ku mu lema na ku likata neni. Vilinga na visinganieka via vantu va tue ku likata navo, cikumakuma nga tua va lema, vie ku tu sambukila.

³ Mua vusunga vavusamba va hasa ku tu tuala mu njila ya cili ni ya ku vihia. Visimo 13:20 ya vuezako nguayo: “Mukua ku liendela na viheve a ka ci yandela.” Mu ciHevelu, ku “liendela” na muntu ca lomboloka naua ku ‘likuata vusamba’ neni. (Visimo 22:24; Vangazi  14:20) Vavusamba va lema Njambi, va ka tu kaniamesa ku tualelelaho ku kakatela kuli ikeye. Linga tu hase ku hangula vavusamba na mana, tu lilongesenu cifua ca vantu ve ku hangula Yehova ku pua vavusamba veni.

4. (a) Vika ca puila ku vezika ca kama-kama ku pua kavusamba ka Njambi? (b) Vika Yehova ua tumbuilile Avilahama ngueni ‘kavusamba keni’?

⁴ Sakatanga ua Melu na Mavu, Yehova, ua tu hana vukovelelo vua ku likuata vusamba neni. Eci ca pua ku vezika ca kama-kama. Yehova ue ku hangula vuino vavusamba veni. Ue ku hangula vaze va mu lema na ku mu tsiliela. Aci singaniekenu hali Avilahama. Ikeye ua tavele ku lingila Njambi viose-ovio. Ntsimbu yose, Avilahama ua muesele ngecize ua puile mukua lutsilielo na ku ononoka. Ua hetele na ha ku tava ku tsiha muaneni Isake ku pua cikombelo. Avilahama ua tsilielele ngecize “Njambi a hasa ku [mu] sangula, cipue ku ku-tsa vene.” (VaHevelu 11:17-19; Njenisisi 22:1, 2, 9-13) Avilahama, omo lia lutsilielo na ku ononoka ceni, Yehova ua mu tumbuile ngueni “kavusamba kange.”​—Isaya 41:8; Tiango 2:21-23.

5. Vati Yehova ue ku ivua ku tuala ha vavusamba veni va ku ononoka?

⁵ Yehova ua haka seho ya kama ku vavusamba veni. Kaha vavusamba veni ve ku tuameka vusamba vuavo neni ku hiana viuma viose. (Tandenu 2 Samuele 22:26.) Ve ku kakatela kuli ikeye na ku mu ononoka muomu va mu lema. Mbimbiliya ya tumbula Njambi nguayo “vusamba vueni vu li kuli vakua vuoloke,” vaze ve ku mu ononoka. (Visimo 3:32) Yehova ue ku lania vavusamba veni va pue vangendzi va ku lifuila mu  “mbalaka” yeni, ni nguetu ua va lania va mu lemese na ku vundila kuli ikeye nkala ntsimbu i va tonda.​—Visamo 15:1-5.

6. Vati tu hasa ku muesa nguetu tua lema Yesu?

⁶ Yesu ngueni: “Nga umosi a nji lema, kaha, a ka niunga lizi liange: kaha Tata a ka mu lema.” (Yoano 14:23) Ngeci mukemuo linga tu pue vavusamba va Yehova, tua pande naua ku lema Yesu na ku linga via longesele. Ca ku muenako, tua pande ku ononoka lisiko lia Yesu lia ku ambulula muzimbu ua cili na ku puisa vantu vandongesi veni. (Mateo 28:19, 20; Yoano 14:15, 21) Mu ku linga tua lema Yesu, tue ku kava ‘lungano lueni.’ (1 Petulu 2:21) Yehova ue ku viukilila mue ku tu mona tu lihakela kapandi ka ku tambuluisa Muaneni mu viose vi tue ku handeka na ku linga.

7. Omo lia vika tua pande lika ku hangula vavusamba vaze va pua naua vavusamba va Yehova?

⁷ Vavusamba va Yehova va pua vakua lutsilielo, vakua lukakatela, vakua ku ononoka kaha va lema Muaneni. Vuno netu tue ku hangula cifua ca vavusamba ve ku hangula Yehova ni? Nga vavusamba venu ve ku tambuluisa Yesu na ku kuasa vakuavo ku lilongesa via Vuangana vua Njambi, mua vusunga va ka mi kuasa ku pua muntu ua cili kaha mukua ku ononoka Yehova.

8. Vika mua lema ku vusamba vua Lute na Naomi?

⁸ Mu Mbimbiliya mua kala mizimbu ya yingi ya vantu va puile vavusamba, ngeci mua Lute na nayemueno Naomi. Ava vampuevo va puile va mu vifuti via ku liseza na visemua via ku liseza, kaha Naomi ua puile mukuluntu cikuma ku hiana Lute. Vunoni va likuatele  vusamba vua kama muomu vose vavali va lemene Yehova. Omo Naomi ua tondele ku tunda ku Moave a hiluke ku Isaleli “Lute ua mu kakatelele.” Kaha ua lekele Naomi ngueni: “Vantu vove va ka pua vantu vange, na Njambi yove ikeye Njambi yange.” (Lute 1:14, 16) Lute ua muesele ngozi ya kama kuli Naomi. Mu va ka hetele mu Isaleli, Lute ua putukile ku fuitangana mu ku kuasa kavusamba keni Naomi. Naomi neni ua lemene cikuma Lute kaha ua kele na ku mu hana vimamuna via cili. Lute ua kele na ku ivuilila kuli Naomi, ngeci vose va tambuile vivezikiso via vingi.[1]​—Lute 3:6.

9. Vika mue ku komoka ha vusamba vua Ndaviti na Yonatase?

⁹ Vusamba vua Ndaviti na Yonatase navuo vua pua lungano lua cili. Omo lia vika? Muomu vose va lemene Yehova. Va litepele na miaka 30, Yonatase ikeye ua puile mukuluntu, kaha mu nima ya ku sika ca Ise Saulu, Yonatase ikeye ue ku puile muangana mu Isaleli. (1 Samuele 17:33; 31:2; 2 Samuele 5:4) Vunoni mua tantekeyele ngecize Yehova na hangula Ndaviti ku pua muangana, ka mu vuilile cipululu ni ku mu luisa. Vunoni, Yonatase ua lingile viose via hasele mu ku kuasa Ndaviti. Ca ku muenako, omo Ndaviti ua kele mu vusonde, Yonatase ua “kolesele livoko lieni muli Njambi” ni nguetu ua mu kaniamesele a uane ngolo muli Yehova. Vintsimbu vimo ua hakele vene na muono ueni mu vusonde omo lia Ndaviti. (1 Samuele 23:16, 17) Ndaviti neni ua puile kavusamba ua lukakatela. Ua kulahesele ku niunga vuino vusoko vua Yonatase, kaha ua puisilemo nkuminio yeni ambe mu nima ya ku-tsa ca Yonatase.[2]​—1 Samuele 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuele 9:1-7.

10. Vika mu na lilongesa ha vusamba vua vakuendze vatatu va VaHevelu?

 ¹⁰ Sandelake, Mesake na Avende-nengo va puile vavusamba mu vutatu vuavo, kaha va ka va kuatele ku membo avo tele va ci li vanike. Vutuhu va ka kele ku laako na masoko avo, va likuasele umo na mukuavo linga va kakatele kuli Yehova. Mu va kolele, va hitile mu ceseko ca kama omo Muangana Nevukaneza ua va tumine ku lemesa kamponia ua olu. Sandelake, Mesake na Avende-nengo va vianene ku lemesa kamponia na ku leka muangana, nguavo: “Ka tu tava ku pangela vanjambi vove, cipue ku lemesa kamponia ka olu i u na tumbika.” Mu va hitile mu ceseko caco ava vavusamba vatatu va kakatelele kuli Njambi.[3]​—Ndaniele 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Vati tua tantekeya ngecize Paulu na Timoteo va puile vavusamba va cili?

¹¹ Omo kapostolo Paulu ua tantekeyele Timoteo, ua muene ngecize Timoteo ua lemene Yehova kaha ua hakele seho ya kama ku cikungulukilo. Ngeci Paulu ua longesele Timoteo ku kuasa vamuanaye ku vihela via ku liseza-seza. (Vilinga 16:1-8; 17:10-14) Timoteo ua fuitanganene cikuma, ngeci Paulu ua mu tumbuile ngueni: “Na pange nange mu ku suenesa ku lutue zimpande zize zia cili.” Kaha Paulu ua tantekeyele ngecize Timoteo a ‘koma mutima’ kuli vamuanaye. Mu va kele na ku fuitangana mu ku pangela Yehova, Paulu na Timoteo va puile vavusamba va cili.[4]​—Filipu 2:20-22; 1 Kolintu 4:17.

12, 13. (a) Omo lia vika tua pande ku hangula vuino vavusamba mu cikungulukilo? (b) Omo lia vika kapostolo Paulu ua hanene cimamuna ca ku 1 Kolintu 15:33?

¹² Mu cikungulukilo, tue ku lilongesa via vingi ku  vamuanetu na ku likuasa umo na mukuavo tu kakatele kuli Yehova. (Tandenu Loma 1:11, 12.) Vunoni cipue mu cikungulukilo, tua pande ku hangula vuino vavusamba. Mu cikungulukilo mua kala vamuanetu va vifua na visemua via ku liseza-seza. Kaha vamo va vaha mu vusunga, vakuavo va li na ku pangela Yehova mu miaka ya ingi. Ngeci mua vusuka vue ku hia mu ku hita ca ntsimbu, vusamba vua muntu na Yehova navuo vue ku hia mu ku hita ca ntsimbu. Ngeci mukemuo tua pande ku muesa lukakatela na cilemo kuli umo na  mukuavo na ku hangula vavusamba na mana.​—Loma 14:1; 15:1; VaHevelu 5:12–6:3.

¹³ Vintsimbu vimo, mu cikungulukilo mu hasa ku katuka cimo citanga, ngeci mukemuo ca tondeka ku zangama cikuma. Ca ku muenako, umo muanetu a hasa ku putuka ku linga vimo vi ya vindika Mbimbiliya. Ni ku putuka cimbembesi ca ku linienieta. Eci ka ce ku tu komouesa, muomu ambe ku ntsimbu ya vapostolo, mu cikungulukilo mua kele na ku hita-hita vitanga viaco. Ngeci kapostolo Paulu ua mamuine Vakua Kilistu ngueni: “Kati mu lionge ngoco: vusamba vua vupi vu pihisa vilika via cili.” (1 Kolintu 15:12, 33) Paulu ua mamuine Timoteo a zangame ku tuala ha ku hangula vavusamba. Netu tua pande ku lingamo.​—Tandenu 2 Timoteo 2:20-22.

14. Vati vavusamba va tue ku hangula va likuata na vusamba vuetu na Yehova?

¹⁴ Tua pande ku niunga vusamba vuetu na Yehova. Muomu cikeco cuma ca seho ya kama cikuma ci tua kala naco. Ngeci mukemuo, ka tua pandele ku likuata vusamba na muntu a hasa ku tu zeyesa mu lutsilielo na ku pihisa vusamba vuetu na Yehova. Aci singaniekenu ha cimueso eci: Ka citava ku mbuitika kantanga mu mema a mazilo na ku lavelela ngecize ka kovela mema a cili. Na vuno vene, ka citava ku kala na vavusamba vakua vilinga via vipi na ku singanieka nguetu ci ka tu puila ca casi ku kala na vilinga via cili. Mua vusunga tua pande ku hangula vavusamba vetu na mana.​—1 Kolintu 5:6; 2 Tesalonika 3:6, 7, 14.

15. Vika mu hasa ku linga mu uane vavusamba va cili mu cikungulukilo?

¹⁵ Vutuhu ngoco, mu hasa ku uana vamuanetu va lema mpundu Yehova mu cikungulukilo vaze va hasa ku  pua vavusamba vuenu. (Visamo 133:1) Kati mu likuate lika vusamba na vamuanetu va citso cenu ni cisemua cenu houe. Vulukenu ngecize Yonatase ua puile mukuluntu cikuma kuli Ndaviti, kaha Lute ua puile kanike cikuma kuli Naomi. Ngeci mukemuo, tua pande ku kava eci cimamuna ca Mbimbiliya: ‘Mitima yenu i sokoloke cikuma.’ (2 Kolintu 6:13; tandenu 1 Petulu 2:17.) Kaha omo mu lihakela kapandi ka ku tualelelaho ku tambuluisa Yehova, vamuanetu va kevua cizango ca ku likuata vusamba nenu.

16, 17. Nga umo muanetu na tu vulumuina, vika ka tua pandele ku linga?

¹⁶ Mu nkala vusoko, mua kala vantu va mitima ya ku liseza-seza, kaha visinganieka na cifua ci ve ku lingilamo viuma naco ca liseza-seza. Cikungulukilo naco mukemuo mu ca fua. Eci ku liseza-seza ce ku tovalesa muono, muomu tu hasa ku lilongesa via vingi ku umo na mukuavo. Vunoni vintsimbu vimo, ku liseza caco ci hasa ku tu lingisa ku ivuisisa mua ku pihia vamuanetu na ku va vuila matoto. Halumo va hasa ku tu hita ha lenga vizolo. (Visimo 12:18) Vuno tua pande ku ecelela vitanga viaco vi tu zeyese ni ku tu sondolola ku cikungulukilo ni?

¹⁷ Na limo litangua liahi. Nga muntu na tu lingi vimo ka tua pandele ku sondoloka ku cikungulukilo. Muomu kati Yehova na tu lingivio. Cikuavo naua Yehova ua tu hana muono na viuma vikuavo viose. Mua vusunga, tua pande ku mu lema na ku kakatela kuli Ikeye. (Ku-Solola 4:11) Cikungulukilo ca pua vuana vua tu hana Yehova linga vu tu kuase ku tualelelaho ku kaniama mu lutsilielo.  (VaHevelu 13:17) Ngeci mukemuo, na limo litangua liahi tu ka viana ovu vuana vua Yehova, omo lia umo muanetu na tu vulumuina.​—Tandenu Visamo 119:165.

18. (a) Vika vi hasa ku tu kuasa ku litavasiana na vamuanetu? (b) Omo lia vika tua pande ku ecela vakuetu?

¹⁸ Tua lema vamuanetu ngeci tua tonda ku litavasiana navo. Yehova ke ku tonda vutantuluke ku vangamba veni, netu ka tua pandele ku lingamo. (Visimo 17:9; 1 Petulu 4:8) Tu vose tue ku sevuka, vunoni cilemo ce ku tu kuasa ku ‘liecela umo na mukuavo’ na mutima uose. (Kolose 3:13) Cilemo ci ka tu vindika ku himpula kacimpande ka kandende ku pua mulonga ua kama. Mua vusunga nga muntu na tu vulumuina, ce ku pua ca cikalu ku likela ku singanieka ha cimpande caco. Ca casi ku niengua na ku vuila muntu uaco nkulundundu. Kaha eci ce ku tu vuisa lika vusiua na ku tu yandesa. Vunoni nga tu ecela muntu na tu vulumuina, tu ka kala na ciyulo mu visinganieka, tu ka lingisa cikungulukilo ku likuata kumo, kaha ca seho ya kama tu ka kala na vusamba vua cili na Yehova.​—Mateo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Loma 14:19.

19. Ntsimbu ika tua pande ku likela ku likata na muntu mu cikungulukilo?

¹⁹ Mu vusoko vua cilemo, muntu ku muntu ue ku lingako mutamba ueni linga vakuavo va kale mu ndzolela. Vunoni a ci singaniekenu nga umo ha kati kavo a pua mukua lisino. Kaha vose mu vusoko va seteka ku mu kuasa ku sua kumo, vunoni a viana. Citava a hasa ku litundila ha ndzivo ikeye ivene, ni mutue ua ndzivo a hasa ku mu leka linga a tundeho. Viuma via cifua eci vi  hasa ku soloka mu cikungulukilo. Umo muanetu a hasa ku putuka ku linga viuma via zinda Yehova kaha vie ku pihisa cikungulukilo. A viana vukuasi na ku muesa mu vilinga vieni ngecize ka tondo naua ku pua mutamba ua cikungulukilo. A hasa ku lihanguila ku seza cikungulukilo ikeye ivene, ni va hasa ku mu uisa. Kaha nga via cifua eci vi soloka, Mbimbiliya ya tu leka ha toma nguayo “kati mu liendele” na muntu uaco. (Tandenu 1 Kolintu 5:11-13; 2 Yoano 9-11) Vunoni ku lingamo ci hasa ku pua ca cikalu nga muntu uaco kavusamba ni kavusoko ketu. Vutuhu ngoco, mu cisoti ngeci mueci, lukakatela luetu kuli Yehova lua pande ku hiana lukakatela luetu kuli nkala muntu.​—Talenu Litota 8 ku ntsongo ya livulu.

20, 21. (a) Vati ku uisa muntu mu cikungulukilo ce ku muesa cilemo? (b) Vika ca puila ca seho ku hangula vavusamba vuetu na mana?

²⁰ Ku uisa ca pua vuana vua cilemo vua tu hana Yehova. Muomu ce ku niunga cikungulukilo kuli vaze ka va hakele seho ku vitume via Yehova. (1 Kolintu 5:7; VaHevelu 12:15, 16) Kaha ce ku tu kuasa ku muesa cilemo ku lizina lia Yehova, ku vitume vieni, na kuli ivene Yehova mpundu. (1 Petulu 1:15, 16) Cikuavo naua ku uisa ce ku muesa cilemo kuli uze muntu u va na uisa. Muomu eci ku sungamesa ci hasa ku mu kuasa ku nongonona ngecize a li na ku linga vuhenge na ku mu vuisa cizango ca ku aluluka. Cingi ca vantu va uile lelo lino va hiluka naua kuli Yehova kaha cikungulukilo ca va tambula na mavoko avali.​—VaHevelu 12:11.

²¹ Mua vusunga, vavusamba vuetu ve ku tu tengula, cipue ku via cili ni ku via vipi. Ngeci mukemuo tua pande ku va hangula na mana. Nga tu lema vaze va a lema Yehova, tu ka kala ha kati ka vantu vaze va ka tu kuasa ku ononoka Yehova ku miaka yose.