1, 2. Omo lia vika mu ka tondeka ku mi tuamenena nga mu li ku cihela ka mu tantekeya? Vuana vuka ua tu hana Yehova mu ku tu tuamenena?

ACI SINGANIEKENU nga muli na kuenda mu likango ni likongola, muose to, ka muesi cipue miti ni muila. Kaha luhundzi lua kama lu putuka ku pekumuna mpumputa, lu talekesa omu, lu talekesa muze. Mua vusunga mu hasa ku zimbala. Vati mu hasa ku tantekeya kua ku talekesa? Mu ka tondeka umo muntu ni cimo cuma ci mi tuamenenene ngeci mua mbusula, mutana na vintangantanga, mapa, na vikuavo ni vene umo muntu a tantekeya vuino mu likango liaco. Ca pua ca seho ku kala na vimo vi mi  tuamenena, muomu ku tantekeya kulihi muli na ku ya ci hasa ku ohiela muono uenu.

² Tu vose tue ku lihita na visoti mu muono, kaha vintsimbu vimo tu hasa ku livua ngue tu na zimbala. Vunoni Yehova ku cilemo ceni ua hana nkala muntu mutima linga u tu tuamenene. (Tiango 1:17) Tu ci talenu mutima uka tuli na ku tumbula na vati ue ku panga. Kaha naua tu ka mona vati tu hasa ku longesa mutima uetu, omo lia vika tua pande ku lisosomua na mitima ya vakuetu, kaha na vati mutima ua cili u hasa ku tu lingisa ku yoya mua cili.

3. Mutima ua pua uka?

³ Mutima uetu ua pua vuana vua tu hana Yehova. Ua pua vuhasi vu tua kala navuo vua ku tepesa via cili ku via vipi. Lizi lia ciNgelengu li va langulula nguavo “mutima” lia lomboloka “ku litantekeya ove ivene.” Nga mutima uetu uli na ku panga vuino ue ku tu kuasa ku litantekeya etu vavene mpundu. U hasa ku tu kuasa ku hilula mu vusunga visinganieka vietu. U hasa ku tu talekesa ku via cili na ku tu tinisa ku via ku vihia. Kaha u hasa naua ku tu vuisa ndzolela nga tua hangula via cili ni ku tu sila citaku-taku nga tua lingi viuma via ku vihia.​—Talenu Litota 5 ku ntsongo ya livulu.

4, 5. (a) Omo vaAndama na Eva va sembuluile mitima yavo vika viezilemo? (b) Malungano aka a mu Mbimbiliya a muesa vati ue ku panga mutima?

⁴ Muntu ku muntu na pande ku hangula nga a kevuilila mutima ueni ni kuahi. VaAndama na Eva ka va hanguile ku ivuilila mutima uavo, ngeci va lingile via ku pihia. Kaha eci ca va sililile citaku-taku, vunoni na vimo viahi vi  ve ku hasele naua ku linga. Muomu tele va na muesa laza lisino kuli Njambi. (Njenisisi 3:7, 8) Vutuhu va kele na mutima ua ku tantuluka kaha va tantekeyele ngecize ca puile vuhenge ku muesa lisino kuli Njambi, kasi va sembuluile mitima yavo.

⁵ Vunoni cipue ngoco, vantu vavengi ka va tantulukile ve ku ivuilila mitima yavo. Yombi ua puile lungano lua cili. Muomu ua lingile vihangula via cili, na ku handeka ngueni: “Mutima uange ka u ka nji payesa ntsimbu yose nji ku yoya.” (Yombi 27:6) Omo Yombi ua tumbuile via “mutima” ueni, ua kele na ku handeka via vuhasi vua kele navuo vua ku tepesa via cili ku via vipi. Vunoni Ndaviti, vintsimbu vimo ua sembuluile mutima ueni na ku muesa lisino kuli Yehova. Eci ca mu sililile citaku-taku kaha mutima ueni “ua mu vavalesele.” (1 Samuele 24:5) Ni nguetu mutima ueni ua mu lekele ngecize na lingi vupi. Kaha mu ku linga ua halakanene mutima ueni, ua lilongesele ku viana ku hilukila lueka vupi vua lingile.

6. Omo lia vika mitima yetu ya pua vuana vua tu hana Yehova?

⁶ Cipue vantu ka ve ku pangela Yehova navo va tantekeya ngecize kua kala viuma via cili na via vipi. Mbimbiliya nguayo: “Visinganieka viavo vi ku va amba cipue ku va hola malambi [ni ku va sambuesa].” (Loma 2:14, 15) Ca ku muenako, cingi ca vantu va tantekeya nguavo ca pua vupi ku tsiha ni ku iva. Vutuhu ka ve ku vi nongonona, vunoni ca pua vene ku halakana mitima yavo, ni nguetu vuhasi vua va hana Yehova vua ku tepesa via cili ku via vipi. Cikuavo naua ve ku niunga vitume via Njambi, ni vusunga vua tu hana Yehova mu ku tu kuasa ku linga vihangula via cili mu muono.

7. Omo lia vika vintsimbu vimo mitima yetu ye ku sevuka?

⁷ Vutuhu ngoco mitima yetu i hasa ku sevuka. Ca ku  muenako, omo lia ku hona ku tantuluka mitima yetu i hasa ku tu lingisa ku kala na visinganieka vi hasa ku tu tuamenena mu njila ya ku pihia. Mutima ua cili ka ue ku li izilila uvene houe. (Njenisisi 39:1, 2, 7-12) Ua tondeka ku u longesa. Mu ku tu kuasa, Yehova ua tu hana sipilitu santu na vitume via mu Mbimbiliya. (Loma 9:1) Tu ci talenu vati tu hasa ku longesa mitima yetu.

8. (a) Vati vizango vietu via kuata ku mutima uetu? (b) Vika tua pande ku lihula ntsimbu kanda tu linge cihangula?

⁸ Vamo ve ku singanieka nguavo ku ivuilila mitima yavo ca pua ku kava ngoco viyongola viavo. Ve ku singanieka nguavo va hasa ku linga viose-ovio vi va tonda, ca kama lika nga va na vi zange. Vunoni ka tua tantulukile ngeci mukemuo visinganieka vietu vi hasa ku tu sevuisa. Vizango vietu via kala na ngolo ya kama kaha vi hasa ku hungumuna mitima yetu. Mbimbiliya nguayo: “Mutima uonga mu ku hiana viuma viose, Na ukeuo ua hiana ku pihia: Iya a hasa ku u tantekeya?” (Yelemiya 17:9) Aa mezi a muesa ngecize tu hasa ku putuka ku singanieka nguetu cimo cuma ca pua ca cili nkuma ca ku pihia. Ca ku muenako, ntsimbu kanda Paulu a pue Mukua Kilistu, ua luisile vangamba va Njambi, ua tsilielele ngueni ali na ku linga via cili nkuma houe. Kaha ua vi pangele na mutima umo lika. Vunoni mu nima ya ntsimbu ua nongonuene ngecize: ‘Njambi ue ku mu hilula’, ni nguetu, ue ku tala ku vilinga vieni.’ (1 Kolintu 4:4; Vilinga 23:1; 2 Timoteo 1:3) Omo Paulu ua tantekeyele ngecize via lingile ka via kele na ku ya Yehova ku mutima ua alulukile na ku likela. Mua vusunga, netu ntsimbu kanda tu ci linge vimo, tua pande ku lihula etu vavene nguetu, ‘Yehova a tonda nji linge  vika ku tuala ha cimpande caco?’

9. Vika ca lomboloka ku vuila Njambi vuoma?

⁹ Nga mua lema umo muntu, ka mu ka tondo ku mu vuisa vusiua. Na vuno vene tua lema Yehova, ngeci ka tu tondo ku linga na vimo viahi vi mu vuisa ku pihia mutima. Tua pande ku kala na vuoma vua kama vua ku vuisa Yehova vusiua. Tu hasa ku vi mona ku lungano lua Nehemiya. Ikeye ua puile nguvulu vunoni ua vianene ku pangesa mpoko yaco mu ku pua mpite. Vika ua lingililemo? Ngueni “muomu vuoma [ni liova lia] vua Njambi.” (Nehemiya 5:15) Mua vusunga Nehemiya ka tondele ku linga na vimo viahi ka vie ku ya Yehova ku mutima. Ngeci mua Nehemiya, netu tue ku ivua liova lia ku linga vimo via ku vihia vize ka vi ka ya Yehova ku mutima. Kaha tu hasa ku lilongesa viuma vie ku ya Yehova ku mutima mu ku tanda Mbimbiliya.​—Talenu Litota 6 ku ntsongo ya livulu.

10, 11. Vitume vika via mu Mbimbiliya vi hasa ku tu kuasa ku linga vihangula via cili ku tuala ha ku nua vuala?

¹⁰ Ca ku muenako, Mukua Kilistu na pande ku hangula nga a pua na ku nua vuala ni kuahi. Vitume vika vi hasa ku mu kuasa ku linga cihangula ca cili? Vitume viaco evi: Mbimbiliya ka ya vindikile ku nua vuala. Vunoni, ya tu leka nguayo viniu via pua vuana vua tu hana Njambi. (Visamo 104:14, 15) Vunoni, Yesu ua lekele vandongesi veni ngueni kati va likovelese mu “ku penda.” (Luka 21:34) Kaha Paulu ua lekele Vakua Kilistu va viane “muyoyo [ni muyuela] ua ku viuano, na ku penda.” (Loma 13:13) Ua handekele naua ngueni vakua ku penda “ka va ka suana vuangana vua Njambi.”​—1 Kolintu 6:9, 10.

¹¹ Mukua Kilistu na pande ku lihula ngueni: ‘Seho ika nja haka ku vuala? Vuno nja tondeka vuala linga nji livue  vuino ni? Vuno nje ku nua vuala linga nji simpe mu ku linga vimo viuma ni? Vuno nje ku nua mu ku puisamo ni nje ku hianesamo? * Vuno nji hasa ku ivua ndzolela ya ku kala hamo lika na vavusamba vange cipue nga ka kuesi vuala ni?’ Tu hasa ku vundila kuli Yehova a tu kuase ku linga vihangula na mana. (Tandenu Visamo 139:23, 24.) Nga tu lingamo, tu ka longesa mutima uetu ku pua ua ku votsika ku vitume via mu Mbimbiliya. Vunoni eci ca ambatesela kumo na vikuavo naua, tu ci vi talenu.

12, 13. Omo lia vika mutima uetu ua liseza na mitima ya vakuetu? Vati tu hasa ku linga mangana eci kati cipue citanga?

¹² Mitima ya vantu ya liseza-seza. Ngeci mutima uenu u hasa ku mi tavesa ku linga vimo vunoni ua muntu ueka u mu vindika. Ca ku muenako, enu mu hasa ku hangula ku nua vuala [ni vinua] vunoni muntu ueka a livua ngueni ka pandele ku lingamo. Omo lia vika vantu va hasa ku kala na visinganieka via ku liseza ku tuala ha cimpande eci?

¹³ Cifua ce ku muenamo muntu cuma, ci nayi ku cihela ca kolela, ku cifua ci va ci muenenemo vavusoko vueni, ku viuma via lihitile navio mu muono, na vikuavo. Kaha ku tuala ha ku nua vuala, muntu nga laza ua kele na ku lua na citanga ca ku nua cikuma halumo a ka hangula ku likelavuo mu vutuntu. (1 Vamiangana 8:38, 39) Ngeci nga mu hana vuala ku umo muntu kaha a viana, vika mu ka linga? Vuno mu ka livua mua ku pihia ni? Mu ka sindiya muntu uaco ni? Ni mu ka mu hula ku  tuala ha vusunga vua mu lingisa ku viana ni? Houe, ka mu ka lingamo mu ku singimika mutima ueni.

14, 15. Vika via solokele ku matangua a Paulu? Cimamuna cika ua hele Paulu?

¹⁴ Ku matangua a kapostolo Paulu, kua solokele viuma via muesele ngecize mitima ya vantu ya liseza. Ntsitu i va kele na ku landesa ku vitanda va kele na i pangesa ku ku lemesa ca makuli na ku i kombeleya ku tumponia. (1 Kolintu 10:25) Vunoni Paulu ka singaniekele ngueni ca puile vuhenge ku landa ntsitu yaco na ku i lia. Kuli ikeye, via-ku-lia viose Yehova ikeye ua tu hanavio. Vunoni vamuanaye vaze va lemesele tumponia ku laza va livuile mueka. Va livuile ngecize ca puile vupi ku lia ntsitu yaco. Vuno Paulu ua singaniekele ngueni: ‘Ange cimpande caco ka ce ku nji sila citaku-taku. Kaha naua nja kala na mpoko ya ku-lia vi nja tondo ni’?

¹⁵ Houe ka lingilemo, cifua ci va kele na ku livuilamo vamuanaye ca kele na seho ya kama kuli ikeye, ngeci ua tavele ku haka ku mukulo vimo viuma via kele na mpoko ya ku linga. Kaha ua handekele ngueni ka tua pandele “ku linga cizango cetu vavene.” Ua vuezeleko ngueni: “Muomu na Kilistu naua ka lingile cizango ceni ivene.” (Loma 15:1, 3) Ngeci mua Yesu, Paulu neni ua lisosomuene cikuma na vakuavo ku hiana na ikeye ivene.​—Tandenu 1 Kolintu 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Omo lia vika ka tua pandele ku sompesa umo muanetu omo lia vize vi u na mu tavesa ku linga mutima ueni?

¹⁶ Vunoni vati co nga mutima ua umo muntu u mu tavesa ku linga vimo vie ku soloka via vipi kuli yetu? Tua pande ku livandeka linga kati tu paye vakuetu na ku handeka nguetu tuli na vusunga vakevo va na sevuka. (Tandenu Loma 14:10.) Yehova ua tu hele mutima ua ku lisompesa nauo etu vavene kati vakuetu. (Mateo 7:1) Ka  tua pandele ku tavesa vihangula vietu vi nehe matepeso mu cikungulukilo. Vunoni tue ku tonda vinjila via ku kaniameselamo cilemo na ku likata cetu na vamuanetu.​—Loma 14:19.

17. Vati ye ku fua mitima ya vamo vantu?

¹⁷ Kapostolo Petulu ua sonekele ngueni: “Kalenu na mutima ua ku tantuluka.” (1 Petulu 3:16) Ca vusiua ku tantekeya ngecize, nga vantu va tualelelaho ku sembulula vitume via Njambi mitima yavo ye ku likela ku  va mamuna. Paulu ua handekele ngueni ci na pu ngue vantu vaco va “litsimika ku mitima yavo.” (1 Timoteo 4:2) Mua kalaho laza na mbandu ya kama ya ku uema? Nga mukemuo mu tantekeya ngecize cikanda [ni likova] ce ku kala na citamba ca ku linga ku kuataho na ku vavala kuahi. Na vuno vene nga muntu a tualelaho ku linga vupi, ci na pu ngue ali na ku “litsimika” ku mutima, kaha mu nima ya ntsimbu mutima ueni ue ku likela ku mu mamuna.

18, 19. (a) Ku livua ntsuamua na mulonga ci hasa ku tu longesa vika? (b) Vika tua pande ku linga nga tu livua mulonga ua vupi vu tua liveya laza?

¹⁸ Mu tue ku ivua citaku-taku, mutima uetu ukeuo ue ku tu leka ngecize tu na lingi vimo via ku vihia. Eci ci hasa ku tu kuasa ku lihilula tu mone vi tu na lingi na ku likela ku vi linga. Tu lihakelenu kapandi ka ku lilongesa  vimo ku vipenga vietu linga kati tu pue na ku vi hilukila. Ca ku muenako, vutuhu Muangana Ndaviti ua vulumuine mutima ueni ua mu sindiyile ku aluluka. Ua zindile vupi vua lingile, kaha ua lihakelele kapandi ka ku ononoka Yehova tunde tangua olio. Kaha mua handekele ngueni Yehova ali na “vuasi mu ku ecela milonga,” ua handekele mpundu via lihitile navio.​—Visamo 51:1-19; 86:5; talenu Litota 7 ku ntsongo ya livulu.

¹⁹ Vunoni vamo kasi ve ku ivua citaku-taku ku tuala ha vupi vu va lingile laza vutuhu va liveyavuo laza. Ku livua mulonga ce ku yandesa muntu na ku mu lingisa ku livua ngue ka kele na seho. Nga nenu mue ku livua ngoco vintsimbu vimo, tantekeyenu ngecize ka mu hasa ku alulula vupi vu mua lingile laza. Ambe nga ha ntsimbu yaco ka mua tantekeyele via vipi na via cili, Yehova ua mi konekela laza kaha vupi vuenu ua vu zimangana. Mu na pu va ku  lela ku meso a Yehova kaha tantekeyenu ngecize mu ntsimbu ino mu li honi na ku linga via cili ku meso eni. Mutima uenu u hasa ku tualelelaho ku mi hisa, vunoni Mbimbiliya nguayo: “Njambi ua hiana mitima yetu.” (Tandenu 1 Yoano 3:19, 20.) Eci ca lomboloka ngecize cilemo na ku ecela ca Yehova via hiana nkala ntsoni ni mulonga vi tue ku livua. Ngeci mukemuo, kalenu na vusunga ngecize Yehova na mi ecela. Nga muntu a tava ngecize Yehova na mu ecela mutima ueni ue ku kala mu ciyulo kaha eci ce ku mu lingisa ku pangela Njambi na ndzolela.​—1 Kolintu 6:11; VaHevelu 10:22.

20, 21. (a) Lino livulu va li pangela ku mi kuasa ku linga vika? (b) Mpoko i ka ua tu hana Yehova? (c) Vati tua pande ku i pangesa?

²⁰ Lino livulu va li pangela ku mi kuasa ku longesa mutima uenu linga u hase ku mi lungula na ku mi niunga kuno ku matangua a ku kotokela. Li ka mi kuasa ku pangesa vitume via mu Mbimbiliya mu vinjila via ku liseza-seza mu muono uenu. Mu livulu lino ka muesi mukana ua masiko a viose vi mua pande ku linga. Vunoni tue ku “puisamo mezi a lisiko a Kilistu,” aze a tunda mu Lizi lia Njambi. (Ngalata 6:2) Ka tue ku linga cuma ca ku pihia nguetu muomu mu Mbimbiliya ka muesi lisiko mpundu lia vindika cuma caco, houe. (2 Kolintu 4:1, 2; VaHevelu 4:13; 1 Petulu 2:16) Vunoni tue ku pangesa mpoko yetu ya ku lihanguila viuma mu ku linga vize vi muesa cilemo cetu kuli Yehova.

²¹ Nga tu singanieka cikuma ha vitume via mu Mbimbiliya na ku vi pangesa, tuli na ku lilongesa ku pangesa “mavuilo” etu mu ku singanieka ngue mue ku singanieka Yehova. (VaHevelu 5:14) Eci ci ka tu kuasa ku kala na mutima ua ku longesa uze u ka tu tuamenena mu muono na ku tu kuasa ku kala mu cilemo ca Njambi.