1, 2. Vati Mbalame ua sevuisile vantu va Njambi?

MUKUA ku tsiha vantsi nga a tonda vantsi va cifua cimo ue kuya ha cihela ci ve ku kala. Kaha a hangula ndulo, a haka ku kalovo na ku mbila mu mema. A lavelela noho sasampi (mbimba) i pinda, kaha a sampulula.

² Vantu navo citava ku va kuata mu cifua oco. Ca ku muenako, vaIsaleli va kele ku viana via Moave, tele va lingila ku heta mu Cifuti ca Cikulaheso. Muangana ua Moave ua kulahesele umo yala Mbalame vimbongo via vingi nga a singa Isaleli. Mbalame ua honouele ku va singa, vunoni ua uanene njila ya ku lingisa vaIsaleli va likokele cisingo vakevo vavene. Ua hanguile vuino nguna. Ua tumine vana va vampuevo va ku Moave va ka kokueye vamala va Isaleli ku vupangala.​—Numelu 22:1-7; 31:15, 16; Ku-Solola 2:14.

3. Vati vaIsaleli va sumine ku ndulo ya Mbalame?

³ Vuno Mbalame ua lavuile ni? Eyo. Makulukazi a vamala mu Isaleli va lingile “vupangala na vana va vampuevo va ku Moave.” Kaha va putukile na ku  lemesa vanjambi va makuli, ngeci mua njambi ua vupangala, Mbale-Peole. Ngeci kua tsile vaIsaleli va ku pua 24.000 ku vukovelelo vua Cifuti ca Cikulaheso.​—Numelu 25:1-9.

4. Omo lia vika makulukazi a vaIsaleli va lingile vupangala?

⁴ Vika via lingisile vaIsaleli vavengi ku uila mu ceseko ca Mbalame? Muomu va kele na ku singanieka lika ha masungu avo, kaha va suvile viose via va lingilile Yehova. VaIsaleli va kele na vusunga vua vuingi vua ku muesa lukakatela kuli Njambi. Ua vovuele ku vundungo ku Ingito, ua va hanene via-ku-lia mu vindinda, ni nguetu mu likongola na ku va hetesa vuino ku vukovelelo vua Cifuti ca Cikulaheso. (VaHevelu 3:12) Vutuhu Yehova ua va lingilile viose evi, kasi va lingile vupangala. Ngeci kapostolo Paulu ua tu mamuna ngueni: “Netu kati tu linge vupangala ngue vamo ha kati kavo va lingilemo, kaha va lundumukile tangua lia ngongo.”​—1 Kolintu 10:8.

5, 6. Vika tu hasa ku lilongesa ku viuma via solokele ku viana via Moave?

⁵ Tuli ku hiehi cikuma na mavu a aha. Ngeci mukemuo, netu tu hasa ku lisetekesa na vaIsaleli mu va kele ku vukovelelo vua Cifuti ca Cikulaheso. (1 Kolintu 10:11) Lelo lino, vakua mavu va na tupuka cikuma ku vupangala ku hiana na vakua Moave. Kaha vangamba va Yehova navo va hasa ku uila mu citanga caco. Ngeci Satana na nangama ku pangesa nguna ya vupangala.​—Numelu 25:6, 14; 2 Kolintu 2:11; Yunda 4.

⁶ Lihulenu nguenu: ‘Vika via seho kuli yange, ku viukilila via masungu mu ntsimbu ya indende, ni ku lavelela ku ka viukilila ku miaka yose mu mavu a aha?’  Ngeci mukemuo, ca pua ca seho ku ononoka eci citume ca Yehova: “Tinenu vupangala.”​—1 Kolintu 6:18.

7, 8. Vupangala vua pua vuka? Kaha omo lia vika vua puila vupi vua kama?

⁷ Lelo lino, vantu va lema via mazilo, kaha ve ku tsiha masiko a Njambi ku tuala ha ku limona ku mivila, ca ku hona vuoma. Mu Mbimbiliya lizi vupangala lia lomboloka ku limona ku mivila ca vantu ka va liambatele mua ya Visoneka. Vua ambatesela kumo na ku limona ku mivila ca vakua vilio vimo na ca vantu na tusitu. Kaha naua vua ambatesela kumo na ku limona ku mivila ku hitila mu kanua, mu masima (mutomba), na ku hehesa ku vilio via lusemo via muntu ueka.​—Talenu Litota 23 ku ntsongo ya livulu.

⁸ Mbimbiliya ya muesa ngecize nga muntu a linga vupangala ka pandele ku kala mu cikungulukilo. (1 Kolintu 6:9; Ku-Solola 22:15) Cikuavo naua, vantu ve ku likela ku mu kulahela na ku mu singimika. Mua vusunga, vupangala vue koka visoti ntsimbu yose. Vue ku lingisa muntu ku livua mulonga, vue ku koka naua mazimo a mu vupangala, vitanga mu malo, mavezi ni vene ku-tsa. (Tandenu Ngalata 6:7, 8.) Mua vusunga, nga muntu a singanieka vuino-vuino ha visoti vi vue ku koka vupangala, ka ka vu lingi na limo litangua liahi. Vunoni vintsimbu via vingi muntu ue ku uila mu vupangala ue ku singanieka lika ha masungu eni. Kaha cinanga ca katete ce ku tuala vantu vavengi ku vupangala ca pua ku tanda ni ku tala viuma via vuntselentsele.

9. Omo lia vika ku tala via vuntselentsele ca pua vusonde vua kama?

⁹ Viuma via vuntselentsele va vi pangela ku katula masungu a vantu. Lelo lino via vuntselentsele vi li kuose​—mu mikanda, mavulu, miaso, televizau na mu internete. Vavengi nguavo viuma via vuntselentsele ka via kele na citanga, vunoni kati vusunga. Via kala na vusonde vua kama. Vi hasa ku lingisa muntu ku tenguka ku via ku limona ku mivila na ku kala na masungu a ku pihia cikuma-kuma. Nga muntu a lihaka mu ku tala via vuntselentsele, ue ku uila mu ku linga mututa, ue ku kala na visoti mu vulo, ni vene vulo vueni vue ku-tsa.​—Loma 1:24-27; Efeso 4:19; talenu Litota 24 ku ntsongo ya livulu.

10. Vati citume ca ku Tiango 1:14, 15 ci hasa ku tu kuasa ku tina ku vupangala?

¹⁰ Ca pua ca seho ku ivuisisa vati vupangala vu hasa ku tu kokueya. Talenu cimamuna ca kala ku Tiango 1:14, 15, nguaco: “Vose ve ku mona vieseko omo masungu avo vavene a va kokola na ku va suangeleya. Amba ni masungu omo emita, a sema vupi: kaha omo vupi vu na kolo, vu sema ku-tsa.” Ngeci mukemuo nga mu putuka ku singanieka via ku pihia, litundisenu visinganieka viaco vuasi-vuasi. Nga mu litulukua na via vuntselentsele talenu kueka! Zimenu komputador ni ku alulula kanale nga ku TV! Kati mu tavese masungu a api mu muono uenu. Kati ngoco, masungu aco a kola cikuma mu cifua ci ka mi kaluuila ku a pokuesa.​—Tandenu Mateo 5:29, 30.

11. Vati Yehova a hasa ku tu kuasa nga tu ivua visinganieka via ku pihia?

¹¹ Yehova a tu tantekeya vuino ku hiana netu vavene.  A tantekeya ngecize ka tua tantulukile. Vunoni a tantekeya naua ngecize tu hasa ku vula masungu a ku pihia. Ngeci ua tu tuma ngueni: “Tsihenu vilio vienu via ha mavu: vupangala, mazilo, lisungu, cizango ca cipi, na cipululu, cikeco vene ku lemesa mahamba.” (Kolose 3:5) Vutuhu ka ca puile ca casi kuli yetu, Yehova ua kala na lukakatela kaha ue ku tu kuasa. (Visamo 68:19) Umo muanetu ua mukuendze ua uilile mu ngandzo ya ku tala via vuntselentsele na ku linga mututa. Vakuavo ku sikola va mu lekele nguavo viuma viaco ka via puile citanga, via pua mutamba ua ku kola ca vantu. Vunoni ikeye ngueni: “Via pihisile mutima uange, kaha nja uilile mu muono ua vupangala.” Mukuendze uaco, ua muene ngecize ua pandele ku pokuesa masungu eni, kaha na vukuasi vua Yehova ua hasele ku vula cilinga caco. Nga mu ivua visinganieka via masungu, vundilenu  Yehova a mi hane “ngolo ya ku hiana cikumakuma” linga mu kale na visinganieka via ku lela.​—2 Kolintu 4:7; 1 Kolintu 9:27.

12. Omo lia vika tua pande ku ‘niunga mutima uetu’?

¹² Mbimbiliya nguayo: “Niunga mutima uove na ku-takama cose; muomu ku ukeuo kua tuhuka muono.” (Visimo 4:23) “Mutima” ua pua vuntu vuetu vua mu kati, vuze vue ku mona Yehova. Vi tue ku tala vie ku kuata ku vuntu vuetu. Yombi ua handekele ngueni: “Nja litavasianene litavasiano na meso ange; vatindzo nji ku hasa ku tala muanampuevo?” (Yombi 31:1) Ngeci mua Yombi tua pande ku hangula vuino vika tu tala ni ku singanieka. Kaha ngeci mua mukua visamo, tue ku vundila Yehova nguetu: “Talesa meso ange kueka, kati nji tale via ngoco.”​—Visamo 119:37.

13. Vavusamba va cifua cika ua hanguile Ndina?

¹³ Vavusamba vetu va kala na ngolo ya ku tu tuala cipue mu njila ya cili ni ya ku pihia. Ngeci mukemuo nga mu hangula vavusamba vaze ve ku niunga vitume via Njambi, nenu va ka mi kuasa ku lingamo. (Visimo 13:20; tandenu 1 Kolintu 15:33.) Seho ya ku hangula vuino vavusamba, tu hasa ku i muena ku viuma via lihitile na Ndina. Ndina ua kolelele mu vusunga, muomu ise Yakomba na vusoko vueni vuose va puile vakua ku lemesa Yehova. Ndina ka puile mukua vilinga via ku pihia, vunoni ua likuatele vusamba na vana va vampuevo va ku Kanana, vaze ka va puile vakua ku lemesa Yehova. Vakua Kanana ka va singimikile via ku limona ku mivila ngue mu va vi singimikile vangamba va Njambi kaha va tsimanene  ku via vupangala. (Levitiku 18:6-25) Omo Ndina ua kele na vavusamba veni, ua liuanene na umo mukuendze ua lizina Sekeme, kaha mukuendze uaco ua putukile ku vuila Ndina masungu. Sekeme ua puile mukua “ku hiana vose vakua ndzivo ya ise.” Vunoni ka lemene Yehova.​—Njenisisi 34:18, 19.

14. Vika via lihitile na Ndina?

¹⁴ Sekeme ua lingile vi va kele na ku linga vakuavo mu Kanana nga va nevu masungu. Ua “tambuile” ni nguetu ua kuatele Ndina “na ku kosa neni na ku mu pihisa.” (Tandenu Njenisisi 34:1-4.) Vupi vuaco vua kokele luvinda kuli Ndina na vusoko vueni vuose.​—Njenisisi 34:7, 25-31; Ngalata 6:7, 8.

15, 16. Vati tu hasa ku pua vakua mangana?

¹⁵ Vuno ci tondeka ku hita mu citanga ca hitile Ndina amba tu lilongese ngecize vitume via Yehova via pua via cili kuli etu ni? Uze a ‘liendela na vakua mangana, a ka pua mukua mangana; vunoni mukua ku liendela na viheve a ka kovela mu vitanga.’ (Visimo 13:20) Lihakelenu kapandi ka ku ivuisisa “njila yose ya viuka” muomu ku lingamo ci ka mi niunga ku visoti ka vi tondeka.​—Visimo 2:6-9; Visamo 1:1-3.

¹⁶ Tu ka pua vakua mangana mu ku lilongesa Lizi lia Njambi, ku vundila ntsimbu kanda tu linge vihangula, na ku kava vimamuna via mukuamanda ua cili. (Mateo 24:45; Tiango 1:5) Mua vusunga, tu vose tue ku litavela nguetu tu vakua ku zeya kaha ka tua tantulukile. (Yelemiya 17:9) Vunoni vati mu ka linga, nga muntu a mi mamuna ngueni muli mu vusonde vua ku linga vupangala? Mu kevua matoto, ni mu ka likehesa na ku tava vukuasi vueni?​—2 Vamiangana 22:18, 19.

17. Vati cimamuna ca umo muanetu ci hasa ku tu kuasa? Hanenu cimueso.

 ¹⁷ Aci singaniekenu ha cimueso eci. Umo ndokazi va putuka ku mu muesa seho kuli umo yala ku vipanga kaha a mu lania va ye kumo, mu ku enda ni mu ku ka lia vimo. Yala uaco ke ku pangela Yehova, vunoni a soloka ku pua muntu ua cili kaha mukua ngozi. Umo ndokazi ueka a va mona, kaha ntsimbu yeka a seteka ku mamuna ndokazi uaco kua lika liavo. Vati ndokazi u va li na ku mamuna a ka linga? A ka lihakuila ni a tala ku seho ya cimamuna caco? Citava ndokazi uaco ua lema Yehova kaha ua tonda ku linga via cili. Vunoni nga a putuka ku enda na yala uaco, ali na ku ‘tina ku vupangala ni’? Ni a ka muesa ngecize ali na ku “tsiliela mutima ueni ivene”?​—Visimo 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41.

18, 19. Vati Yosefe ua tinine ku vupangala? Lombololenu.

¹⁸ Yosefe, mua puile mukuendze ua puile ndungo ku Ingito. Kaha tangua na tangua, mpuevo ya muata ueni ua kele na ku mu vundila va limone ku mivila, vunoni Yosefe ua tantekeyele ngecize ku lingamo ca pua vupi. Yosefe ua lemene Yehova kaha ua tondele ku muya ku mutima. Ngeci mukemuo, nkala ntsimbu ya mu esekele mpuevo uaco, Yosefe ua vianene. Mu ku pua ndungo, Yosefe ka kele na lisesa lia ku tunda ku ndzivo ya muata ueni. Ngeci ua tualeleleho ku kalako, kaha tangua limo omo mpuevo ya muata ueni ua setekele ku mu kuata ku ndzili, Yosefe ua pusunukile “na ku tina.”​—Tandenu Njenisisi 39:7-12.

¹⁹ Nga Yosefe ua liecelele mu ku singanieka via masungu ni ku singanieka ku limona na mpuevo uaco, lize litangua nga lia mu tokelele mua ku pihia. Vunoni Yosefe ua hakele vusamba vueni na Yehova helu lia viose. Ngeci ua lekele uze mpuevo uaco ngueni: “Sukuluange . . . ka nji vindikile na cimo cahi ku vanga yove, muomu u mpuevo yeni?”​—Njenisisi 39:8, 9.

20. Vati tua tantekeya nguetu Yehova ua viukilile na Yosefe?

²⁰ Vutuhu Yosefe ua kele ku laako na vavusoko na limbo liavo, vunoni ua kakatelele kuli Yehova, kaha Yehova ua mu vezikisile. (Njenisisi 41:39-49) Vusunga vua Yosefe vua vuisile Yehova ndzolela ya kama. (Visimo 27:11) Ku tina ku vupangala ca cikalu. Vunoni vulukenu aa mezi: “A! enu vakua ku lema Yehova, zindenu vupi: A niunga miono ya veni vakua ku lela; A vohiela ku livoko lia vakua vupi.”​—Visamo 97:10.

21. Vati umo muanetu ua mukuendze ua tambuluisile Yosefe?

 ²¹ Matangua ose, vangamba va Yehova ve ku muesa na ntsintsa yose ngecize va ‘zinda vize via vipi’ na ‘ku lema via cili.’ (Amose 5:15) Miaka yose-oyo i muli nayo, mu hasa ku pua mukua lukakatela kuli Yehova. Umo muanetu ua mukuendze ua hitile mu ceseko ku sikola. Umo muana mpuevo ua mu lekele ngueni a ka limonaneni ku mivila nga a mu kuasa mu ceseko ca matematika. Vati ua lingile muanetu uaco? Ua lingile ngeci mua Yosefe. Ivene ngueni: “Nja mu vianenene ku meso. Kaha omo lia ku kakatela kuli Yehova, vantu ve ku nji singimika, nange ivene nja lisingimika.” Mua vusunga, ndzolela ye ku iza mu ku linga vupangala ya ‘ntsimbu ya indende lika’ kaha ye ku koka visoti via vingi. (VaHevelu 11:25) Vunoni ndzolela ya vusunga ya kala ha ku ononoka Yehova ntsimbu yose.​—Visimo 10:22.

22, 23. Vati Yehova ue tu kuasa nga tu na vulumuna?

²² Satana ue ku seteka ku tu sevuisa na vupangala, kaha ceseko caco ca pua ca cikalu cikuma. Muomu tu vose tue ku kala na visinganieka via ku vihia vintsimbu vimo. (Loma 7:21-25) Yehova neni a tantekeya ngoco, kaha ue ku vuluka ngecize “etu tu mpumputa.” (Visamo 103:14) Vatico nga Mukua Kilistu a linga vupi vua kama ngeci mua vupangala? Eci ca lomboloka ngecize kesi naua na lulavelelo ni? Houe. Nga muntu uaco a liveya mu vusunga Yehova a ka mu kuasa, muomu ua kala na “vuasi mu ku ecela milonga.”​—Visamo 86:5; Tiango 5:16; tandenu Visimo 28:13.

²³ Kaha Yehova ue ku tu hana naua “vuana kuli  vantu” ni nguetu vakuluntu va cilemo mu cikungulukilo. (Efeso 4:8, 12; Tiango 5:14, 15) Yehova ua tu hanavo mu ku tu kuasa ku sungamesa vusamba vuetu neni.​—Visimo 15:32.

24, 25. Vati “mana” a hasa ku tu kuasa ku tina ku vupangala?

²⁴ Linga tu linge vihangula via cili, ha katete tua pande ku ivuisisa vati masiko a Yehova eku tu kuasa. Ka tu tondo ku lifua na mukuendze u va tumbula ku Visimo 7:6-23. Muekuendze uaco, ka kele na “mana” ngeci vupangala vua mu sampuluile. Ku kala na mana ca hiana ku zangama. Ku kala na mana ca lomboloka ku seteka ku ivuisisa visinganieka via Yehova na ku vi pangesa mu muono uetu. Vulukenu aa mezi a mana: “Uze a kuata mangana a lema muono ueni ivene: uze a niunga mana a ka uana via ku viuka.”​—Visimo 19:8.

²⁵ Vuno mua tava na mutima uose nguenu masiko a Njambi a pua a cili ni? Mua tsiliela mpundu ngecize ku a kava ci ka mi vuisa ndzolela ni? (Visamo 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Nga kanda mu kale na vusunga vuaco, vulukenu viose via mi lingila Yehova. Makelenu na ku ‘mona ngecize Yehova ua viuka.’ (Visamo 34:8) Nga mu tualelelaho ku lingamo, mu ka putuka ku lema Yehova cikuma-kuma. Sulisenu vuongo vuenu na visinganieka via cili, via vusunga, via vuviuke, via ku lela, via cilemo kaha via lutsimo lua cili. (Filipu 4:8, 9) Tu ka lifua na Yosefe, uze ua vezikile mu ku kava mana a Yehova.​—Isaya 64:8.

26. Vika tu ka lilongesa mu tupitulu tuvali tu na hatako?

²⁶ Ambe nga mua kala mu vulo ni mu vazike (ni vimbumba), Yehova a tonda mu yoye mu ndzolela. Tupitulu tuvali tu na hatako tua lombolola vati tu hasa ku yoya muono ua ndzolela mu vulo.