1-3. (a) Omo lia vika cisemi ua mpuevo ue ku viukisa vuino muaneni? (b) Omo lia vika Yehova ua tonda vana veni va pue va ku lela?

MUA MONAHO laza cisemi ua mpuevo ali na ku viukisa muaneni ua kanike a ya ku sikola? Ue ku mu tanesa na ku mu zika vuzalo vua cili. Ku lingamo ce ku kuasa muana ku cihindu na ku muesa ku vantu ngecize visemi veni ve ku mu lela vuino.

² Tatetu Yehova neni ua tonda etu vana veni tu pue va ku lela. (Visamo 18:26) Muomu a tantekeya ngecize ku  lela ce ku tu kuasa. Kaha naua ce ku neha vumpahu kuli ikeye.​—Ezekiele 36:22; tandenu 1 Petulu 2:12.

³ Vuno ku lela ca lomboloka vika? Vati ce ku tu kuasa? Omo tu hilula evi vihula, halumo tu ka mona ngecize kuli vimo vi tua pande ku alulula mu muono uetu muntu ku muntu.

4, 5. (a) Omo lia vika tua pande ku lela? (b) Viuma via tangele Yehova vi tu longesa vika ku tuala ha cifua ce ku muenamo ku  lela?

⁴ Yehova ue ku tu hana lungano mu ku lela. (Levitiku 11:44, 45) Ngeci vusunga vua kama vua pande ku tu puisa va ku lela, vua pua muomu tua tonda “ku tambuluisa Njambi.”​—Efeso 5:1.

⁵ Tu hasa ku lilongesa vati Yehova ue ku muenamo ku lela ku viuma via tangele. Ca ku muenako, Yehova mua tanga mema na luhundzi vie ku hita mu muzengulule ue ku vi lelesa. (Yelemiya 10:12) Aci singaniekenu vati mavu eku lilelesa, vutuhu vantu ve ku a sulisa na mazilo. Ca ku muenako, Yehova ua tanga vamo tulongolo ni tulume va tu hasa lika ku mona na microscópio. Tulongolo vaco [micróbios] ve ku alulula mazilo a ku liana, ku pua livu lia ngoco. Ava tulongolo ve ku linga cipanga ca kama. Vakua siensia va na putuka ku pangesa vamo va tulongolo vaco mu ku vuahesa viuma vi a pihisa mazilo ha mavu.​—Loma 1:20.

6, 7. Vati Masiko a Mosesa a hanene ku vaIsaleli a muesa ngecize vakua ku lemesa Yehova va pande ku pua va ku lela?

⁶ Tue ku mona naua ngecize Yehova ua haka seho ku ku lela ku hitila mu Masiko a hanene ku vaIsaleli. Ca ku muenako, vantu va pandele ku pua va ku lela ku muvila amba Yehova a tave ku lemesa cavo. Ha Litangua lia ku Minina Mata ni nguetu lia ku fuika vupi, sasendote ua  kama ua pandele ku tana luvali. (Levitiku 16:4, 23, 24) Kaha ntsimbu kanda vasasendote vakuavo va linge vikombelo, va pandele ku tana ku mavoko na ku viliato. (Ezundu 30:17-21; 2 Mizimbu 4:6) Vintsimbu vimo, vaze ka vononokele masiko a ku lilelesa va va tsihile.​—Levitiku 15:31; Numelu 19:17-20.

⁷ Amba mu ntsimbu ino co? Tu hasa ku lilongesa via vingi ku tuala ha vitume via Yehova ku Masiko a hanene vaIsaleli. (Malakiya 3:6) A muesele ha toma ngecize vangamba va Yehova va pande ku pua va ku lela. Vitume via Yehova ka via alulukile. Na lelo lino, kasi ue ku lavelela vakua ku mu lemesa vapue va ku lela.​—Tiango 1:27.

8. Mu vinjila vika tua pande ku lela?

⁸ Kuli Yehova, ku lela ka ca lombolokele lika ku lela ku muvila, ku vuzalo ni ha ndzivo houe. Ku lela ca pande ku kuata ku cifua ca muono uetu uose: ku lemesa cetu, vilinga vietu na visinganieka vietu. Mua vusunga, linga Yehova a tu mone ku pua va ku lela, tua pande ku lela mu viose.

9, 10. Vika via lomboloka ku pua va ku lela mu ku lemesa cetu?

⁹ Ku lemesa ca ku lela. Ka tua pandele ku likuatasana cipue kamandende na vulombelo vua makuli. Omo vaIsaleli va puile vindzinda ni vangamba mu Mbambilone, va kele ha kati ka vantu vakua vulombelo vua lemesele vupangala. Isaya ua polofetele ngueni vaIsaleli tangua va ka hiluka ku cifuti cavo, va ka sangumuke lueka naua ku lemesa ca ku lela. Yehova ua va lekele ngueni: “Fumenuko, fumenuko, tuhukenu kuze, kati mu kuate cimosi ca ku zuala; fumenu ha kati keni, livukisienu.”  Yehova ka tondele ku lemesa cavo ci likuate na vilongesa, vilinga, na visemua via vulombelo vua makuli vua ku Mbambilone.​—Isaya 52:11.

¹⁰ Vakua Kilistu lelo, navo ka ve ku likata na vulombelo vua makuli. (Tandenu 1 Kolintu 10:21.) Mu mavu ose, cingi ca visemua, vilinga na viuma vi va tsiliela vantu via tunda mu vilongesa via mu vulombelo vua makuli. Ca ku muenako, ku visemua via vingi, vantu va tsiliela nguavo kuli cimo ca kala mu kati ka muntu ce ku tualelelaho ku yoya nga na tsi, kaha vantu va tundisa vizila via vingi ha cilongesa caco. (Ekelesiaste 9:5, 6, 10) Vakua Kilistu va pande ku liniunga ku visemua viaco. Vunoni vavusoko va hasa ku tu sindiya ku likuatasana navo mu vilika viaco. Vutuhu ngoco tu tonda ku pua va ku lela ku meso Yehova, ngeci mukemuo tua pande ku tualelelaho ku viana ntsindiye yaco.​—Vilinga 5:29.

11. Vika ca lomboloka ku pua va ku lela mu vilinga?

¹¹ Vilinga via ku Lela. Linga tu pue va ku lela kuli Yehova, tua pande ku viana vupangala. (Tandenu Efeso 5:5.) Mu Mbimbiliya, Yehova ua tu leka ku ‘tina vupangala.’ Kaha ua tu leka mpundu ha toma ngueni vose vakua vilinga via vipi kaha ka ve ku aluluka “ka va ka suana vuangana vua Njambi.”​—1 Kolintu 6:9, 10, 18; talenu Litota 22 ku ntsongo ya livulu.

12, 13. Omo lia vika tua pande ku kala na visinganieka via ku lela?

¹² Visinganieka via ku lela. Vintsimbu via vingi visinganieka vie ku tuala ku vilinga. (Mateo 5:28; 15:18, 19) Ngeci mukemuo, nga visinganieka vietu vi pua via ku lela na vilinga vietu vi ka pua via ku lela. Vunoni mu ku linga ka tua tantulukile, vintsimbu vimo tu ka singanieka via ku pihia. Kaha nga visinganieka viaco, vi  neza tua pande ku vi viana ha ntsimbu oyo vene. Nga ka tu lingimo, mu nima ya ntsimbu mutima uetu ka u ka pu naua ua ku lela. Kaha citava tu ka putuka ku ivua cizango ca ku linga viuma via ku pihia vili mu mutima. Ngeci mukemuo tua pande ku sulisa mitima yetu na visinganieka via ku lela. (Tandenu Filipu 4:8.) Tua pande naua ku tina ku viuma ngeci mua vueho vua vupangala na vukenia. Cikuavo naua tua pande ku hangula vuino vi tue ku tanda, ku tala, na ku handeka.​—Visamo 19:8, 9.

¹³ Linga tu tualelelaho ku kala mu cilemo ca Njambi, ku lemesa cetu, vilinga vietu na visinganieka vietu via pande ku pua via ku lela. Vunoni Yehova ua tonda naua tu pue va ku lela ku muvila.

14. Omo lia vika tua pande ku lela ku muvila?

¹⁴ Ku lela ku muvila na ku lelesa ha cihela ci tua kala ni ci tue ku pangela, ka ce ku kuasa etu vavene lika vunoni na vaze va tua kala navo. Tu ka livua vuino kaha vakuetu va ka lema ku kala netu. Vunoni kuli cuma ca kama ca pande ku tu lingisa ku lela ku muvila. Cika? Ku hana vumpahu kuli Yehova. Aci singaniekenu ha cimueso eci: Nga kanike uenda lika na mazilo ntsimbu yose, vika mu ka singaniekela visemi veni? Nguenu navo ka va puile va ku lela. Na vuno vene, nga ka tu pu va ku lela, vantu va ka singaniekela Yehova viuma via ku pihia. Ngeci Paulu ua tu mamuine ngueni: “Kati mu linge na cimo cahi ca ku suntsuisa, linga vipanga vietu vi zele aha ha vi ku payela; vunoni ku viuma viose tu litumbule ngue vakua ku pangela Njambi.”​—2 Kolintu 6:3, 4.

15, 16. Vika tu hasa ku linga tu pue va ku lela?

 ¹⁵ Muvila na vuzalo. Ku lela ku muvila ka pande ku pua kakesi ketu. Ca ku muenako, tua pande ku tana matangua ose, nga citava. Tua pande ku tana ku mavoko na mema na njapau, cikumakuma ntsimbu kanda tu putuke ku teleka ni kuv-lia. Kaha tua pande ku linga cose tu tane ku mavoko nga tua kuata via mazilo ni mu nima ya ku pangesa kandzivo ka ku likuasela. Ku tana ku mavoko ce ku soloka ngue ka ca kele na seho, vunoni ce ku vindika ku likulisa ca mavezi na tulongolo. Kaha ci hasa ku ohiela miono. Ambe nga ka tua kele na kandzivo ka ku likuasela ni miyengo ya viuma via mazilo, kasi tu hasa ku uana mana a cili a ku nongeselamo mazilo. Ku laza, vaIsaleli ka va kele na viuma viaco, vunoni va kele  na ku sitika mazilo ku laako na vindzivo na masima a mema.​—Ndeutelonomi 23:12, 13.

¹⁶ Ka ca tondekele ku kala na vuzalo vua ku tsimana, vua ndando ya kama ni vu na tuhuka vuovuno. Ca kama lika ku vu kusa vuino ntsimbu yose. (Tandenu 1 Timoteo 2:9, 10.) Tue ku tonda cifua ci tue ku solokelamo ci hane vumpahu kuli Yehova.​—Tito 2:10.

17. Vika tua pande ku lelesela ha ndzivo yetu na vihela vieka vi tue ku kala?

¹⁷ Hembo na ha nkala cihela ci tue ku kala. Kuose-oko ku tua tunga, tua pande ku lelesako. Tua pande naua ku lelesa nkala mendelo etu, ambe nga likalu, motu, ni kinga, cikumakuma nga tu ya mu ku kunguluka ni mu ku ambulula. Muomu tue ku ambuluila vakuetu via citungu ca ku lela ha mavu. (Luka 23:43; Ku-Solola 11:18) Ku lelesa ha vindzivo ni ha vihela vi tue ku pangela ci ka muesa ngecize tuli na ku liviukisila ku yoya mu mavu a aha a ku lela, a tua lavelela.

18. Vika tua pande ku lelesela cihela ci tue ku lemesela?

¹⁸ Cihela ci tue ku lemesela. Tue ku muesa ngecize ku lela ca kala na seho kuli etu mu ku lelesa cihela ci tue ku lemesela ntsimbu yose, cipue nga mu Ndzivo ya Vuangana ni ya Viuano. Vangendzi ve ku iza ku Ndzivo ya Vuangana, cuma ca katete ci ve ku mona ca pua ku lela cayo. Eci ce ku hana vumpahu kuli Yehova. Kaha mu ku pua mutamba ua cikungulukilo, tu vose tua kala na vukovelelo vua ku komba na ku viukisa Ndzivo yetu ya Vuangana ntsimbu yose.​—2 Mizimbu 34:10.

19. Vilinga vika tua pande ku viana?

¹⁹ Vutuhu Mbimbiliya ka ya tumbuile vilinga viose  via vipi vi tua pande ku likela, vunoni mua kala vitume vie ku tu kuasa ku ivuisisa vati Yehova ue ku mona vilinga viaco. Yehova ua tu vindika ku sipa, ku penda na ku fuenia vidroga. Nga tu vavusamba va Njambi, tua pande ku viana vilinga viaco. Omo lia vika? Muomu tua singimika cikuma vuana vua muono. Vilinga viaco vi hasa ku tu tsihisa vuasi, ku vihisa cihindu cetu na ku yandesesako vakuetu. Vantu vavengi ve ku likela evi vilinga via vipi omo lia cihindu cavo. Vunoni etu vavusamba va Yehova tua kala na vusunga vua kama vue ku tu lingisa ku zila ku viuma viaco​—ku lema Njambi. Umo muana mpuevo ngueni: “Na vukuasi vua Yehova, nja lelesele muono uange na ku patuka ku viuma via nji tenguile . . . Lika liange ka nja hasele ku aluluka.” Tu simutuilenu vitume vitatu via mu Mbimbiliya vize vi hasa ku kuasa muntu a likele vilinga via vipi.

20, 21. Yehova ua tonda tu likele vilinga vika?

²⁰ “Vakua cilemo cetu, omo tu li na matavasiano ano, tu lilelesienu ku mazilo ose a ku muvila na ano a ku cimbembesi, mu ku tantuluisa ku-lela na vuoma kuli Njambi.” (2 Kolintu 7:1) Ou mukanda ua muesa ngecize Yehova a tonda tu lele ku nkala vilinga via vipi vize vi hasa ku pihisa visinganieka ni muvila uetu.

²¹ Vusunga vua kama vua pande ku tu lingisa ku lilelesa ku mazilo ose va vu soneka ku 2 Kolintu 6:17, 18, Yehova ua tu leka ngueni: “Neci ca zuala cintsa ka mu ka kuata.” Mu nima yaco ua tu kulahesa ngueni: “Kaha nji ka mi tambula, Kaha nji ka pua Isuenu, Nenu mu ka pua vana vange va vamala na ava va vampuevo.” Cili vene, nga tu liniunga ku viuma viose via mazilo Yehova a ka tu lema ngue cisemi mua lema vana veni.

22-25. Vitume vika via mu Mbimbiliya vi hasa ku tu kuasa ku viana vilinga via vipi?

 ²² “U ka lema muangana Njambi yove na mutima uove uose, na muono uove uose, na mana ove ose.” (Mateo 22:37) Eli lisiko likelio lia hiana ose. (Mateo 22:38) Yehova ua fuila ku mu muesa cilemo cetu cose. Vati tu hasa ku mu lema mu vutuntu nga tue ku linga viuma vize vi hihisa muono uetu ni vi pihisa vuongo vuetu? Ka citava. Vunoni tue ku linga cose mu ku muesa kasingimiko ku vuana vua muono vua tu hana.

²³ “[Yehova] ue ku hana kuli vose muono, na muku na viuma viose.” (Vilinga 17:24, 25) Nga kavusamba kenu a mi hana vuana vua ku lifuila, mu vu pihisa cipue ku vu mbila kuti ni? Na vuno vene muono ua pua vuana vua ku komouesa vua tu hana Yehova. Tua pande ku haka seho ya kama ku vuana vuaco. Ngeci mukemuo, tu lihakelenu kapandi ka ku pangesa muono uetu mu cifua ci hana vumpahu kuli Yehova.​—Visamo 36:9.

²⁴ “U ka lema mukuenu ngue ove ivene.” (Mateo 22:39) Vilinga via ku pihia ka vie ku yandesa lika etu vavene houe. Vi hasa na ku yandesesako vali ku mikulo, kaha vintsimbu via vingi vantu vaco va pua vaze va tua lema cikuma. Ca ku muenako muntu ua kala na mukua ku sipa ku ndzivo, a hasa ku yambutula mavezi a mu ntulo omo lia ku huima muisi uaco. Ngeci mukemuo nga tu likela vilinga via ku pihia tu ka muesa ngecize tua lema vakuetu.​—1 Yoano 4:20, 21.

²⁵ “Va vuluise ngecize va tamunuke kuli vakua ku sika, na kuli vakua mpoko.” (Tito 3:1) Mu vifuti via vingi, nguvulu ya vindika ku kala na vidroga ni ku vi pangesa. Kaha mu ku linga Yehova ua tu tuma ku singimika  vanguvulu, tua pande ku ononoka masiko aco.​—Loma 13:1.

26. (a) Vika tua pande ku linga amba Yehova a tave ku lemesa cetu? (b) Omo lia vika ku pua va ku lela ku meso a Njambi, ukeuo muono ua cili cikuma?

²⁶ Nga tu tonda ku pua kavusamba ka Yehova, tua pande ku alulula vimo mu muono. Kaha tua pande ku putuka ku vi alulula hano vene. Ka ca puile ca casi ku alulula vilinga via ku pihia, vunoni tu hasa! Yehova ua kulahesa ku tu kuasa, ngueni: “Ange nji Yehova Njambi yove, Uze a ku longesa vize vi silivila, Uze a ku tuamena mu njila ize ya ku pande.” (Isaya 48:17) Nga tu linga cose mu ku pua va ku lela, tu kalenu na vusunga ngecize tuli na ku hana vumpahu kuli Njambi.