1, 2. (a) Lulavelelo luka ve ku kala naluo vantu nga va liambata? (b) Vihula vika tu simutuila mu kapitulu kano?

ACI SINGANIEKENU va yala na mpuevo va na vuahelela ha litangua lia vulo vuavo. Va lavelela ku puisamo viuma via vingi. Va lavelela ngecize va ka yoya mu ndzolela mu vulo kaha ka va ka litepe.

² Malo a engi vutuhu eku putuka na ndzolela vunoni ke ku tualelelaho mu cifua oco. Linga vulo kati vu-tse kaha vu kale na ndzolela, va yala na mpuevo va tondeka ku va tuamenena kuli Njambi. Ngeci mukemuo tu ivuenu vikumbululo via Mbimbiliya ku vihula evi: Vukuasi vuka vua kala ha ku ambata ni ku somboka? Nga mu tonda ku ambata ni ku somboka, vati mu hasa ku hangula vuino muntu ua ku liambata neni? Vati mu hasa ku pua yala ni mpuevo ua cili? Kaha vika vi hasa ku kuasa vulo linga kati vu tse?​—Tandenu Visimo 3:5, 6.

3. Mu ku mona cenu, vuno muntu na pande ku somboka cipue ku ambata amba a yoye mu ndzolela ni? Lombololenu.

³ Vamo ve ku handeka nguavo muntu ka hasa ku yoya mu ndzolela nga ka ambata cipue ku somboka. Vunoni  kati vusunga. Yesu ua handekele ngueni ku pua muzike (cimbumba) ca pua vuana. (Mateo 19:11, 12) Kapostolo Paulu neni ua handekele via vucili vua kala ha vuzike (ni ha vumbumba). (1 Kolintu 7:32-38) Ngeci mukemuo yenu vavene mua pande ku lihanguila nga mu ambata cipue ku somboka ni kuahi. Kati mu tavese vavusamba, vavusoko ni cisemua vi mi sindiye ku ambata ni ku somboka.

4. Vukuasi vuka vua kala ha ku kala na vulo vua cili?

⁴ Vunoni Mbimbiliya ya muesa naua ngecize vulo vua pua vuana vua tu hana Njambi kaha vua kala na imo seho. Yehova ua lekele yala ua katete, Andama ngueni: “Ka ca viukile yala ku kala lika lieni; nji ka mu pangela mukuasi ua ku mu fuila.” (Njenisisi 2:18) Yehova ua tangele Eva a pue mpuevo ya Andama, kaha mu va liambatele va puile vusoko vua katete. Nga va yala na mpuevo va tonda ku sema, va pande ku kaniamesa vulo vuavo linga va lelelemo vana. Vunoni ku sema kati vukevuo lika vutumbe vua vulo houe.​—Visamo 127:3; Efeso 6:1-4.

5, 6. Vati vulo vu hasa ku pua ngue “mukole ua zifungo zitatu”?

⁵ Mbimbiliya nguayo: “Vavali va hiana umo muomu va li na cilunguiso ca cili ku vipanga viavo. Muomu nga va ku ua, uze umo a ka hindula mukuavo. Vunoni ngongo you ua mu tango-tango omo a ku ua, kaha kesi na mukuavo ku mu zundula . . .  na mukole ua zifungo zitatu ka ue ku vatuka vuasi.”​—Ekelesiaste 4:9-12.

⁶ Vulo vua cili vukevuo vusamba vua kama hano ha mavu. Va yala na mpuevo ve ku likuasa, ku lilembezieka na ku liniunga umo na mukuavo. Vutuhu cilemo ce ku kaniamesa vulo, vunoni vulo vue ku kaniama cikumakuma nga va yala na mpuevo va lemesa Yehova.  Vulo vuavo vu hasa ku pua ngue “mukole ua zifungo [ni makungo] zitatu” ni nguetu mikole itatu ya ku vindila hamo. Mukole uaco ua kola ku hiana ua ku osa na mikole ivali lika. Na vuno vene, vulo vue ku pua vua ku kaniama nga Yehova neni mu ali.

7, 8. Cimamuna cika ya hana Mbimbiliya ku tuala ha vulo?

⁷ Mu nima ya ku liambata va yala na mpuevo, ve ku puisamo vizango via ku limona ku mivila. (Visimo 5:18) Vunoni nga muntu ambata ni ku somboka omo lia ku puisamo lika vizango viaco, ka hasa ku hangula vuino muntu ua ku liambata neni. Ngeci mukemuo Mbimbiliya nguayo vantu va na pande ku liambata lika nga va na tuvakana ha ‘ntuitui ya vukuendze’ muomu ha ntsimbu yaco masungu eku kala na ndzili ya kama. (1 Kolintu 7:36) Ca cili ku lavelelako noho miaka yaco ya hiti na masungu a na tepuluka. Kaha muntu a hasa ku hangula mua cili iya a liambata neni.​—1 Kolintu 7:9; Tiango 1:15.

⁸ Nga muli na ku singanieka ku ambata ni ku somboka ca cili ku mona viuma mu njila i via pande kaha na ku tantekeya ngecize mu vulo mua kala visoti. Mbimbiliya nguayo vaze va liambata “va ka mona lamba.” (1 Kolintu 7:28) Ambe malo a cili cikuma nao eku hita mu visoti. Ngeci mukemuo nga mu tonda ku ambata ni ku somboka lingenu cose mu hangule vuino muntu u mu liambata neni.

9, 10. Vika vi hasa ku iza mu ku liambata na muntu ke ku pangela Yehova?

⁹ Citume ca seho ku tuala ha ku hangula yala ni mpuevo, eci: “Kati mu likutile ku mukambo hamo na vaze ka va tsilielele.” (2 Kolintu 6:14) Eci cisetekeso va  ci tundisa ku ku lima. Nga vimuna vavali va na liseza cikuma ku vukama ni ndzili, ndimi ke ku va kutiliya ku mukambo umo lika mu ku va limisa, muomu vose va yanda. Na vuno vene nga muntu ue ku pangela Yehova a liambata na muntu ke ku mu pangela, va ka kala na visoti via vingi mu vulo. Ngeci Mbimbiliya ya tu hana cimamuna ca mana ca ku liambatela “muli Muangana lika.”​—1 Kolintu 7:39.

¹⁰ Vamo Vakua Kilistu ve ku handeka nguavo ci li ku lutue ku liambata na muntu ke ku lemesa Yehova ku tuvakana ku kala muze vene. Vunoni ku sembulula Mbimbiliya ce ku koka vusiua na visoti via kama. Kuli etu vangamba va Yehova, ku mu pangela cikeco cuma ca seho ya kama cikuma mu muono. Vati mu ka livua nga cuma ca seho ya kama mu muono uenu, ka muesi na ku ci lingila hamo lika na mukua ndzivo yenu? Ngeci vavengi va hangula ku pua vazike ku hiana ku liambata na muntu ka lemene Yehova cipue ku mu pangela.​—Tandenu Visamo 32:8.

11. Vati mu hasa ku hangula vuino muntu ua ku liambata neni?

¹¹ Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize citava ku liambata na nkala Mukaleho. Nga mu tonda ku ambata ni ku somboka, tondenu muntu u mua lema cikuma kaha u mue ku litavasiana neni. Tualelenuho ku lavelela noho mua uana muntu ua lema ku linga vi mua lema ku linga nenu, kaha ua tuameka Yehova ku lutue lua viose. Cikuavo naua, tondenu ntsimbu ya ku pua na ku tanda na ku hilula vimamuna via cili vie ku tu hana mukuamanda ku tuala ha vulo.​—Tandenu Visamo 119:105.

12. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha malo a ku hangula ku visemi?

 ¹² Ku visemua vimo, visemi vakevo ve ku hanguila muana muntu ua ku liambata neni. Nguavo muomu visemi vakevo va hasa ku hangula vuino iya a litombola na munavo. Cisemua caco va ci tumbula na mu Mbimbiliya. Ngeci mukemuo, ku vihela viose ku ve ku kava cisemua caco, Mbimbiliya i hasa ku kuasa visemi ku tantekeya vifua vika va pande ku tonda mu muntu. Ca ku muenako, omo Avilahama ua hanguilile muaneni Isake mpuevo, ka tuntilile ku tala ku vimbongo, ni lutsimo lua mpuevo uaco houe; vunoni ku mpuevo ua lemene Yehova.​—Njenisisi 24:3, 67; talenu Litota 25 ku ntsongo ya livulu.

13-15. (a) Vati muntu a hasa ku liviukisila mu ku pua yala ua cili? (b) Vati muntu a hasa ku liviukisila mu ku pua mpuevo ua cili?

¹³ Nga mu tonda ku ambata ni ku somboka, lihulenu vuino linga mu kale na vusunga ngecize mu na puho mpundu. Halumo muli na ku singanieka nguenu mu na puho laza, vunoni tu ci simutuilenu vi ca lomboloka mpundu ku puaho. Vi tu simutuila vi hasa ku mi komouesa.

¹⁴ Mbimbiliya ya muesa ngecize yala na mpuevo va kala na vipanga via ku liseza mu vulo. Ngeci mukemuo ku puaho ca yala na mpuevo ka ca lifuile. Nga yala a tonda ku ambata na pande ku lihula nga na puho ha ku pua mutue ua vusoko. Yehova ua tuma vamala ku tonda via kambela mpueyeni na vana, cipue via ku ntsitu ni via mu visinganieka. Vunoni cuma ca seho ya kama ca va tuma ca pua ku tuamenena vusoko mu ku lemesa. Mbimbiliya nguayo yala ke ku niunga vusoko vueni ku Vihia ceni ca “hiana uze ka tsililielele.” (1 Timoteo 5:8) Ngeci mukemuo, nga mua pua yala kaha mu tonda ku ambata, singaniekenu vati mu hasa ku kava eci citume: “Liviukisile vipanga viove ha mbandza, kaha liviukisilevio muihia; kaha ku lutue tunga ndzivo yove.” Aa mezi a lomboloka ngecize, ntsimbu kanda mu ci ambate, liviukisilenu mu ku pua cifua ca yala ua tonda Yehova.​—Visimo 24:27.

¹⁵ Kaha mpuevo a tonda ku somboka na pande ku lihula nga na puho ha ku puisamo viteli via tondeka mu ku pua mpuevo ya muntu ni vene cisemi. Mbimbiliya ya tumbula naua viuma via vingi via hasa ku linga mpuevo a niunge mua cili yalieni na vana. (Visimo 31:10-31) Matangua ano, cingi ca vamala na vampuevo ve  ku singanieka lika ha vika mukua ndzivo a ka va lingila. Vunoni Yehova ua tonda tu singanieke ha viuma vi tu hasa ku lingila mukua ndzivo yetu.

16, 17. Nga mu tonda ku ambata ni ku somboka, vika mua pande ku hilula?

¹⁶ Ntsimbu kanda mu ambate cipue ku somboka, hilulenu ha viuma via tonda Yehova ku vamala na vampuevo. Ku pua mutue ua vusoko ka ca lombolokele ku yandesa mpuevo cipue ku ntsitu ni mu visinganieka. Yala ua cili ue ku tambuluisa Yesu, uze ue ku muesa cilemo na ngozi kuli vaze vali muintsi lieni ntsimbu yose. (Efeso 5:23) Kaha co mpuevo, na pande ku singanieka vika ca lomboloka ku kuasa vihangula via yala na ku pangela hamo neni. (Loma 7:2) Na pande naua ku lihula nga a ka hasa ku lihaka na ndzolela muintsi lia yala ka tantulukile. Nga a mona ngecize ka hasa ku lingamo, kaha ca cili a ci kale muze vene.

¹⁷ Vamala na vampuevo va pande ku tuameka cikuma ndzolela ya mukua ndzivo yavo, kati ndzolela yavo vavene. (Tandenu Filipu 2:4.) Mbimbiliya nguayo: “Muntu ku muntu a leme mpueyeni ivene ngue ikeye ivene; kaha mpuevo a singimike yalieni.” (Efeso 5:21-33) Uose, cipue yala ni mpuevo ua tondeka ku ivua ngecize mukuavo ua mu lema na ku mu singimika. Vunoni linga mu vulo mu kale ndzolela, yala ua tondeka cikuma ku livua ngecize mpueyeni ua mu singimika, kaha mpuevo ua tondeka cikuma ku livua ngecize yalieni ua mu lema.

18. Vati va yala na mpuevo va pande ku liniunga ha ntsimbu ya ku litantekeya?

¹⁸ Ku litantekeya ca pande ku pua ntsimbu ya ndzolela kuli va yala na mpuevo va li na ku lingamo. Vunoni ya pua naua ntsimbu ya ku mona viuma ngue mu via pande  na ku lihilula mu vusunga, linga va mona mpundu nga va tonda ku ka yoyela hamo ni kuahi. Ha ntsimbu ya ku litantekeya ni ku lihandekeya, va yala na mpuevo ve ku lilongesa mua ku lihandekesela umo na mukuavo na ku lilongesa vika vi li mu mutima ua nkala muntu. Omo vusamba vuavo vu ya na ku kola, va ka putuka ku livuila masungu. Ngeci mukemuo, va pande ku likuminia vuino vati va limuesa cilemo ntsimbu kanda va liambate, ku tina va linge via mazilo. Cilemo ca vusunga ci ka va kuasa ku pokuesa masungu na ku liniunga  ku ku linga viuma vi ka tsiha vusamba ha kati kavo kaha na Yehova.​—1 Tesalonika 4:6.

19, 20. Vati Vakua Kilistu ve ku mona vulo?

¹⁹ Cingi ca mavulu na vifilme vie ku hua na cilika ca vulo ca kama kaha ca ndzolela. Vunoni, mu muono mpundu, cilika ca vulo ca pua vuputukilo lika. Yehova ua tumbikile vulo ku pua ku likata ca ya ye.​—Njenisisi 2:24.

²⁰ Matangua ano, vavengi ve ku mona vulo ku pua ku likata ca ntsimbu ya indende lika. Kuli vakevo ca casi ku liambata kaha naua ca casi ku tsiha vulo. Vakuavo nguavo nga vitanga via putuka, i na puho ntsimbu ya ku tsiha vulo. Vunoni vulukenu cisetekeso ca Mbimbiliya ca mikole itatu ya ku osela hamo lika. Mukole uaco ka ue ku vatuka ambe nga va u kanieka cikuma. Nga tu tonda vukuasi vua Yehova vulo vuetu ka vu ka tsa. Yesu ua handekele ngueni: “Ava Njambi na va pandakana, muntu kati a ka va hangunune.”​—Mateo 19:6.

21. Vika vi hasa ku kuasa yala na mpuevo ku lilema umo na mukuavo?

²¹ Tu vose tua kala na hamo ha tua kaniamena na hamo ha tua zeyela. Ca casi ku tuala mana ku vuzeye vua vakuetu, cikumakuma vuzeye vua mukua ndzivo yetu. Vunoni nga tu lingamo ka tu ka yoyo mu ndzolela. Vunoni nga tu tuala mana ku vifua via cili via mukua ndzivo yetu, tu ka kala na ndzolela mu vulo. Vuno ku mona mukua ndzivo yetu mu cifua eci, ca pua ku muesa mana ni? Eyo! Yehova a tantekeya ngecize ka tua tantulukile, vunoni ue ku tala ku vifua vietu via cili. Aci singaniekenu nga a likela ku lingamo! Mbimbiliya nguayo:  “Nga yove, a Yehova u ka tanda vipi, A Sukulu, iya a ka mana?” (Visamo 130:3) Vamala na vampuevo va hasa ku tambuluisa Yehova mu ku tonda vifua via cili kuli mukua ndzivo yavo na ku kala na vuasi mu ku ecela.​—Tandenu Kolose 3:13.

22, 23. Vati Avilahama na Sala va seza lungano lua cili ku vose va liambata?

²² Mu ku hita ca miaka, vulo vu hasa ku kaniama.  Avilahama na Sala ka va litepele kaha va kele na ndzolela mu vulo. Omo Yehova ua lekele Avilahama a seze limbo liavo mu mbonge ya Ule, Sala halumo ua kele na miaka 60. Mua vusunga ca puile ca cikalu kuli Sala ku seza ndzivo yeni ya cili na ku ka yoyela mu vimbalaka. Vunoni Sala ua puile kavusamba na mukuasi ua cili ua yalieni, kaha ua singimikile cikuma yalieni. Ngeci ua kuasele vihangula via Avilahama na ku linga cose linga vihangula viaco viende vuino.​—Njenisisi 18:12; 1 Petulu 3:6.

²³ Vunoni ku kala na vulo vua ndzolela ka ca lombolokele ngecize va yala na mpuevo va ka litombola mu viose, houe. Omo Avilahama ka tavele via handekele Sala, Yehova ua mu lekele ngueni: “Halakana ku lizi lieni.” Avilahama ua lingilemo, kaha muezile via cili. (Njenisisi 21:9-13) Nga vintsimbu vimo ka mue ku litombola na mukua ndzivo yenu, kati mu ivue vusiua ni ku luvala. Ca kama, ku tualelelaho ku limuesa cilemo na kasingimiko ambe ha vintsimbu ka mue ku litombola.

24. Vati vulo vuetu vu hasa ku hana vumpahu kuli Yehova?

²⁴ Mu lukungulukilo mua kala malo a ndzolela a engi. Nga mu tonda ku ambata ni ku somboka, vulukenu ngecize ku hangula muntu ua ku liambata neni ca pua cimo ca vihangula via seho ya kama ci mu ka linga mu muono. Cihangula caco ci ka kuata ku muono uenu uose, ngeci mukemuo lengeyenu ku tuamenena ca Yehova. Kaha mu ka hasa ku hangula na mana muntu u mu ka liambata neni, mu ka liviukisila vuino vulo, kaha mu ka pangela hamo na mukua ndzivo yenu mu ku likuata vusamba vua ku kola kaha vua cilemo, vuze vu ka hana vumpahu kuli Yehova.