1. Vika via vindikile vusoko vua Andama na Eva ku kovela mu citungu ca Endene, kaha vika ua tondele cikuma Avele?

 AVELE ua kele na ku tala vampanga veni va li na ku lia muila mu ciyulo ku mukulo ua muncinda. Kaha halumo ua anduile meso na ku talela ha laako cimo cihela. Muomu ua tantekeyele ngecize ku vukovelelo vua cihela caco, kua kele mukuale ua kele na ku lizenga vutsiki na mutana linga vantu kati va kovelemo. Cihela caco ca puile citungu ca Endene. Kaha vutuhu mukemuo mu va kele visemi veni laza, vunoni va va tundisilemo kaha cipue vakevo ni vana vavo ka va va tavesele naua ku kovelamo. Aci singaniekenu honi ku cinguezi oku kaluhundzi pepia, kaha Avele na andula meso muilu mu ku singanieka hali Sakatanga ueni. Vuno vusamba vua kele ha kati ka vantu na Njambi tangua vuka hiluka naua ni? Avele mueka ua tondele vusamba vuaco vu hiluke.

2-4. Mu njila ika Avele ue ku handeka netu lelo?

² Avele a li na ku handeka nenu lelo lino. Muli na ku ivuako ni? Halumo muli na ku singanieka nguenu na limo litangua liahi, muomu ou muana ua mu civali ua Andama ua tsile laza. Kaha muvila ueni ua himpuka mpumputa muomu mua hiti kampe miaka 6.000 tunde ha tsililile. Cikuavo naua, Mbimbiliya nguayo: “Vatsi ka va tantekeya na vimo viahi.” (Ekel. 9:5, 10) Mu ku vuezelela naua kuli evi, mu Mbimbiliya ka mua kele na amo mezi a handekele Avele ahi. Amba honi ue ku handeka netu mu njila ika?

³ Kapostolo Paulu va mu huiminine ku soneka aa mezi ku tuala hali Avele: “Kaha ha cikeco, cipue na tsi vene hanga a ci handeka.” (Tandenu VaHevelu 11:4.) Ha cikeco cika ue ku handekela Avele? Ha Lutsilielo. Mua vusunga, Avele ikeye muntu ua ku livanga ku kala na lutsilielo hano ha mavu. Avele ua muesele lutsilielo lua kama, lutsilielo lua ku linga na lelo lino tu hasa ku lu tambuluisa. Nga tu lilongesa ku lutsilielo lua Avele na ku  lihakela kapandi ka ku lu tambuluisa kaha muzimbu ueni uli na ku handeka netu mu njila ya seho ya kama.

⁴ Vunoni Mbimbiliya ka ya handekele via vingi ku tuala hali Avele. Amba vika honi tu hasa ku lilongesa kuli ikeye na ku lutsilielo lueni? Tu vi tantekeyenu vuovuno.

5. Vika a lomboloka mezi a Yesu a handekele ngueni Avele ua yoyelele ku ntsimbu ya “ku-tanga ca mavu”? (Talenu naua litota.)

⁵ Avele ua semukile tele mua hiti ntsimbu ya indende tunde ha ku tanga ca vantu. Ngeci Yesu ua handekele ngueni Avele ua yoyelele ku ntsimbu ya “ku-tanga ca mavu.” (Tandenu Luka 11:50, 51.) Mua vusunga, mavu a tumbuile Yesu a lomboloka vantu vaze citava ku vecela ku vupi. Vutuhu Avele ua puile muntu ua mu ciuana hano ha mavu, kuli Njambi, Avele ikeye ua puile muntu ua katete u ca tavele ku mu ecela ku vupi. a Ngue mu tua tantekeya, Avele ua kolelele ha kati ka vantu ka va puile lungano lua cili kuli ikeye.

6. Visemi va cifua cika ua kele navo Avele?

⁶ Vutuhu vantu tele va cili va vaha ha mavu, va hitile mu vusiua vua ku linga na ha meso vui. Visemi va Avele, va Andama na Eva, va puile va ku sungama mivila kaha va ndzili. Vunoni va sevukile, kaha navo va tantekeyelemo. Ha katete, va puile va ku tantuluka, kaha va kele na lulavelelo lua ku yoya miaka yose. Vunoni va muesele lisino kuli Yehova Njambi ngeci va va tundisile muimbo liavo lia cili, mu citungu ca Endene. Mu ku linga va tuamekele vizango viavo ku lutue lua viose, ka va singaniekele cipue ha vana vavo, va zimbalesele vutantuluke na muono ka ue ku hua.​—Njen. 2:15–3:24.

7, 8. Vika ua handekele Eva mua semukile Kaini, kaha vika halumo via mu lingisile ku handeka mezi aco?

⁷ Va Andama na Eva va yoyele muono ua ukalu ha mbandza ya citungu. Vunoni mua semukile muanavo ua katete va mu lukile nguavo Kaini, lia lomboloka “Ua ku sema” kaha Eva ua handekele ngueni ‘Nji na seme yala na vukuasi vua Yehova.’ Aa mezi a muesa ngecize Eva ua singaniekele via cikulaheso ca lingile Yehova mu citungu ngueni tangua “mbuto” ni muana ua  umo mpuevo, a ka nongesa mukua vupi uze ua sevuisile Andama na Eva. (Njen. 3:15; 4:1) Vuno Eva ua singaniekele ngueni ikeye mpuevo u va tumbuile mu vupolofeto vuaco kaha Kaini ikeye “mbuto” yaco ni?

⁸ Nga mukemuo mua singaniekele, ua sevukile cikuma. Cikuavo naua, nga ikeye na yalieni va lekele Kaini visinganieka viaco, kaha va vuezelele lika ku ku lihalesa ceni. Mu nima ya ntsimbu, Eva ua semene muana ua mu civali, vunoni ka handekele mezi a vulemu ngeci mua aa. Vunoni va mu lukile lika nguavo Avele, lizina liaco lia lomboloka “Vungoco.” (Njen. 4:2) Vuno eli lizina lia muesa ngecize ka va lavelele via vingi kuli Avele ni? Halumo, vunoni ka tuesi na vusunga.

9. Vika visemi lelo lino va hasa ku lilongesa ku visemi va katete?

⁹ Visemi lelo lino, va hasa ku lilongesa vimo kuli vaze visemi va katete. Vuno mu ka lingisa vana venu va pue vakua ku lihalesa, vakua ku lema vupite, na ku tuameka lika vizango viavo ni? Ni mue ku va longesa ku lema Yehova na ku likuata vusamba neni? Ca vusiua ku mona ngecize visemi va katete ka va puisilemo kapandi kavo. Vunoni vana vavo va kele na lulavelelo.

10, 11. Kaini na Avele va hanguile vipanga via cifua cika, kaha cifua cika ua kele naco Avele?

¹⁰ Mu va kele na ku kola vana veni, Andama ua kele na ku va longesa ku panga mangana a puisemo vize via tondekele ku vusoko vueni. Kaini ua puile ndimi kaha Avele ua puile kaniungi.

¹¹ Vunoni, Avele ua lingile naua cuma ca seho ya kama. Mu  ku hita ca miaka, ua putukile ku muesa lutsilielo. Lutsilielo lua pua cifua ca cili cikuma cize ca lomboluele Paulu mu nima ya ntsimbu. Aci singaniekenu! Avele ka kele na lungano lua ku kava na lumo luahi. Amba vika co, via mu kuasele ku tsiliela muli Yehova Njambi? Tu ci talenu viuma vitatu via mu kuasele ku kala na lutsilielo.

12, 13. Vati ku tala viuma via tangele Yehova halumo ca kuasele Avele ku kola mu lutsilielo?

¹² Viuma via tangele Yehova. Vutuhu Yehova ua singile livu, kaha liemine vimbimbo na tundzata vize via kaluuisile ku kola ca vimbuto, kasi livu lia hasele ku ima via-ku-lia via ku puamo mu ku suka vusoko vua Avele. Kaha Njambi ka singile tusitu, tuzila, vantsi, cipue mincinda, visali, vindonga, na kalunga-ndonga ni via muilu, maselua, mutana, ngonde na vintangantanga, houe. Kuose kua talele Avele ua muene vukaleho vua cilemo, mana na vucili vua Yehova Njambi, uze ua tangele viuma viose. (Tandenu Loma 1:20.) Mua vusunga, ku singanieka na mutima ua ku santsela ha viuma ngeci muevi ca kaniamesele lutsilielo lua Avele.

¹³ Tuli na vusunga nguetu, Avele ua kele na ku hangula ntsimbu ya ku hilula ha viuma via mu lutsilielo. Aci mu singaniekenu a lisa vutanga vueni. Ku lisa vimuna ca tondeka ku endangana cikuma. Avele ua kele na ku tuala vampanga ku mikulo ya malundu, mu vimbongo, ku zavuka vindonga​—kuose oku mu ku ya na ku tonda muila ua ku tontola cikuma, masima a cili, na miti ya kama ku pua vuhuimino. Ha tusitu vose va tangele Njambi, vampanga vakevo va puile va ku votsika cikuma. Ca puile vene ngue va va tangele na vutumbe vua ku va tuamenena na ku va niunga ku muntu. Vuno eci ca lingisile Avele ku mona ngecize neni ua tondekele ku mu tuamenena na ku mu niunga kuli Njambi mukua ngolo na mana ku hiana vantu vose ni? Mua vusunga, cingi cevi viuma via singaniekele, ua kele na ku vi haka mu vivundilo vieni kaha lutsilielo lueni lua tualeleho ku kola.

14, 15. Vikulaheso via Yehova via lingisile Avele ku hilula ha vika?

¹⁴ Vikulaheso via Yehova. Halumo vaAndama na Eva va kele na ku lekako vana vavo, omo lia vika va va sekuile mu Endene. Evi via lingisile Avele ku singanieka via vingi.

¹⁵ Yehova ua singile mavu. Avele ua muene vimbimbo na tundzata mu ku lipuisamo ca mezi a Yehova. Kaha Yehova ua handekele naua ngueni Eva a kevua ku vavala nga nemita na ha ku sema. Mua vusunga, Avele ua muene ku lipuisamo ca mezi  aco mu ku semuka ca vantsongo veni. Yehova ua muene ngecize ku lutue Eva tangua a kevua cizango ca kama ca ku mu lema na ku mu haka seho kuli yalieni Andama, vunoni yalieni a ka mu sika. Viose evi via lingikilile ha meso a Avele. Mu viose evi Avele ua muene mezi a Yehova a lipuisamo mu vutuntu. Ngeci mukemuo, Avele ua kele na vusunga vua kama vua ku tsiliela mu cikulaheso ca Njambi ca ku tuma “mbuto” uze ue ku sungamesele vupi vuose vua putukilile mu Endene.​—Njen. 3:15-19.

16, 17. Vika halumo ua lilongesele Avele ku vaSelumbini?

¹⁶ Tungelo. Ku ntsimbu ize, ka kua kele vantu vakua lutsilielo va hasele ku tambuluisa Avele, vunoni ha mavu ha kele tungelo. Vati vezileho? Omo va Andama na Eva va va sekuile mu citungu, Yehova ua lingile cose linga cipue vakevo ni vana vavo kati va ka hilukile naua mu Citungu cize. Ngeci ua hakele vamo tungelo vakua vipanga via ku lifuila muilu va va luka nguavo vaSelumbini, linga va niunge ku vukovelelo. Kaha ua hakeleko naua mukuale ua tuhia ua kele na ku lizenga ntsimbu yose.​—Tandenu Njenisisi 3:24.

¹⁷ Aci singaniekenu mua vuile Avele ha ku mona vaze vaSelumbini tele kanike. Vutuhu tele va na zala mivila ya vuntu, Avele ua muene ngecize va puile vakua ngolo ya kama. Kaha “mukuale” nauo ua mu komouesele, muomu ka ua zimine tuhia ni ku likela ku lizenga. Omo Avele ua kele na ku kola, ua muene ngecize vaze tungelo va kele na lutsilielo lua kama, muomu ka va sezele cipanga ci va tambuile ni ku ivua vulenda houe. Vunoni vutsiki na mutana, kaha muaka ku muaka, va tualeleho ku kala ha cihela cize mpundu ca va hakele Njambi. Ngeci mukemuo, Avele ua lilongesele ngecize Yehova Njambi ua kala na vangamba vakua vuviuke kaha ve ku mu ononoka na mutima uose. Ua muene naua ngecize vaze tungelo va puile vakua lukakatela na ku ononoka cize ka muene mu vusoko vueni. Cili vene, lungano lua vaze tungelo lua kaniamesele lutsilielo lueni.

18. Luvula luka lua ku kola tu hasa ku tungilaho lutsilielo luetu?

 ¹⁸ Ku hilula ha viose via muesele Yehova hali ikeye ivene, ku hitila mu via ku tanga, mu vikulaheso na lungano lua tungelo, ca kuasele Avele ku kolesa lutsilielo lueni. Lungano lueni luli na ku tu leka vimo, ni vati? Cikuma-kuma vakuendze, ci hasa ku va lembezieka ku tantekeya nguavo nkuma citava va kale na lutsilielo lua kama muli Yehova Njambi, ambe nga vavusoko vuavo ka va puile lungano lua cili. Kaha ku lana ca viuma via ku tanga, Mbimbiliya ya mutuntu, na malungano a engi a vantu vakua lutsilielo lelo lino, mua vusunga, viose evi via pua luvula lua ku kola lu tu hasa ku tungilaho lutsilielo luetu.

19. Cuma cika ca seho ya kama ua lilongesele Avele mu ku hita ca ntsimbu?

¹⁹ Omo lutsilielo lua Avele muli Yehova lua kolele, ua tondele ku uana njila ya ku mueselamo lutsilielo lueni mu vilinga. Vunoni, vika muntu a hasa ku hana kuli Sakatanga ua viose? Njambi ka tondekele koma na kamo kahi. Mu ku hita ca ntsimbu, Avele ua lilongesele vusunga vua seho ya kama ngecize: Nga a hana nkala cuma ca seho ya kama ca ali naco kuli Yehova na vutumbe vua cili, a hasa ku vuisa ndzolela Ise ua muilu.

20, 21. Vikombelo vika Kaini na Avele va hanene kuli Yehova, kaha vati Yehova ua muene vuana vuavo?

²⁰ Avele, ua viukisile umo mpanga ua ku vutanga vueni linga a mu linge cikombelo. Ua hanguile mpanga ua ku viuka cikuma,  kaha mua mu tsihile ua nonele vimpindi (vinuli) via cili cikuma vikevio via hanene. Mu ntsimbu oyo, Kaini neni ua tondele ku ya Njambi ku mutima, ngeci ua viukisile cikombelo ca ku vimbuto vieni. Vunoni vutumbe vueni ka vua lifuile na vua Avele. Kaha ku litepa caco ca solokele ha toma omo va hanene vikombelo viavo.

²¹ Vose vavali halumo va pangesele mitula na tuhia mu ku linga vikombelo viavo. Kaha halumo, va ka i lingilile ha hiehi na vaSelumbini muomu vakevo va puile miluua va Yehova va kele ha mavu ku ntsimbu ize. Mbimbiliya nguayo: “Kaha Yehova ua tavele Avele na cikombelo ceni.” (Njen. 4:4) Citantekeyeso cika Njambi ua hanene kuli Avele mu ku muesa ngecize ua tavele cikombelo ceni? Mbimbiliya ka ya ci tumbuile.

22, 23. Vika via lingisile Yehova ku tava cikombelo ca Avele?

²² Omo lia vika Njambi ua tavele Avele? Ua mu tavelele omo lia cikombelo ceni mpundu ni? Avele ua hanene kasitu ua muono, na ku muania maninga aze emanene muono ua kasitu uaco. Vuno ua tantekeyele seho i vi ka kala navio vikombelo via tusitu ku lutue ni? Mu nima ya vihita via miaka, Njambi ua pangesele cikombelo ca mpanga ua ku hona cipenga, mu ku pua cimueso ca cikombelo ca ka linga Muaneni ua ku tantuluka. Uze ua puile “Muana mpanga ua Njambi” ue ku muaniene maninga eni a ku hona mulonga. (Yoa. 1:29; Ezu. 12:5-7) Vunoni cingi ca mizimbu eyi ya kele ku laako na mana ni visinganieka via Avele.

²³ Vunoni vi tua tantekeya mpundu evi: Avele ua hanene cuma ca seho ya kama cikuma ca kele naco. Kaha Yehova ka tavele lika cikombelo vunoni na kuli Avele mpundu. Avele ua hanene cikombelo kuli Yehova omo lia cilemo ca mu vuililile na lutsilielo lua kele naluo muli Ikeye.

24. (a) Vika tu hasa ku handekela nguetu cikombelo ca Kaini kati cikeco ca kele na citanga? (b) Mu cifua cika Kaini ua lifua na vavengi lelo lino?

²⁴ Vunoni kati mukemuo mu via fuile via Kaini. Muomu Yehova ‘ka tavele Kaini na cikombelo ceni.’ (Njen. 4:5) Vunoni kati cikombelo mpundu ua vianene Yehova, muomu mu nima ya ntsimbu Masiko a Njambi a tavesele ku hana vikombelo via vimbuto. (Levi. 6:14, 15) Mbimbiliya ya handeka via Kaini nguayo “vilinga vieni via puile via vipi.” (Tandenu 1 Yoano 3:12.) Ngeci mua vavengi lelo lino, Kaini ua singaniekele ngueni ku muesa lika helu ngecize a tonda ku pangela Njambi cikeco lika ca tondeka. Mu nima ya ntsimbu ya indende, vilinga via Kaini via soluele ha toma ngecize nkuma ka kele na lutsilielo kaha ka lemene Yehova.

25, 26. Cimamuna cika Yehova ua hanene Kaini, vunoni vika ua lingile Kaini?

 ²⁵ Omo Kaini ua muene ngecize ka hasele kuya Yehova ku mutima, vuno ua setekele ku lilongesa ku lungano lua Avele ni? Houe. Vunoni ua zindile ntsongo yeni cikuma-kuma. Yehova ua muene via kele mu mutima ua Kaini ngeci ua setekele ku mu kuasa na lukakatela. Ua mu mamuine ngecize visinganieka vieni via kele na ku mu tuala ku vupi vua kama, kaha naua ua kulahesele ku ‘andula’ cihanga ceni ni nguetu ku mu sangala neni.​—Njen. 4:6, 7.

²⁶ Kaini ua vianene cimamuna ca Njambi. Ua laniene ntsongo yeni linga va ye ku mehia, vunoni Avele ka tantekeyele ngecize yayeni ua mu zindile. Mu va ka hetele, ua mu vetele, noho ua tsile. (Njen. 4:8) Ngeci mukemuo, tu hasa ku handeka nguetu, Avele ikeye ua katete ku mu tsiha omo lia ku lemesa Njambi. Avele ua tsile, vunoni muzimbu ueni u ci tualelelaho na lelo.

27. (a) Omo lia vika tu hasa ku kala na vusunga ngecize Avele neni ua kala ha mukana ua vaze va ka sanguka? (b) Vika tu hasa ku linga tu ka liuane na Avele?

²⁷ Maninga a Avele a kele na ku tambeka mu cimueso kuli Yehova mangana a lingule. Kaha Yehova ua lingile vuoloke, mu ku hana kasitiku kuli Kaini omo lia vupi vua lingile. (Njen. 4:9-12) Vunoni ca seho ya kama, muzimbu ua lutsilielo lua Avele na lelo lino kasi u ci tambeka kuli yetu. Vutuhu Avele ua yoyele lika kampe miaka 100, ize ya puile ya indende nga tu i setekesa ku miaka i va yoyele vantu ku ntsimbu ize, vunoni ua lingile cose a vuise ndzolela Yehova mu vuihi vua mono ueni. Ua tsile oku na tantekeya ngecize Ise ua muilu Yehova ua mu lemene na ku mu tava. (VaHe. 11:4) Ngeci mukemuo, tuli na vusunga nguetu Yehova ue ku mu vuluka kaha tangua a ka mu sangula mu Citungu. (Yoa. 5:28, 29) Vuno mu ka liuana neni ni? Citava mu ka liuane neni, nga mu lihakela kapandi ka ku ivua vi ali na ku handeka Avele, kaha na ku kala na lutsilielo lua kola ngue lua kele naluo ikeye.